ہندو دھرم دی تریخ
ہندومت دی تریخ بوہت پرانی اے۔ اسنوں ویدک دور توں وی قدیم خیال کیتا جاندا اے کیونکہ ویدک دور تے ویداں دے مرتب ہونے دا دور مختلف اے۔ ہندومت وچ صدیاں تک زبانی روایت دا رواج رہیا چنانچہ اس دی تاریخ تے مذہبی کتاباں سینہ بسینہ ہی منتقل ہوندیاں رہاں۔ بعد وچ انہاں دا تصنیفی عہد وی خاصا طویل رہیا۔ ہندومت دیاں سب توں مشہور کتاباں وید نیں۔ انہان دی تالیف دا عہد اکو نہیں اے۔ محققان دے مطابق ویداں دی تشکیل دا آغاز ۲۰۰۰ ق م توں ہوا، آہستہ آہستہ ایہ مرتب ہوندے رہے پھر پہلے وید نوں تن حصیاں رگ وید، یجروید تے سام وید وچ ونڈیا گیا جو وید تری کہلاندا اے۔ ہندو اعتقاد دے مطابق ویداں دی تقسیم رام دی پیدائش توں پہلے پروروا رشی دے عہد وچ ہوئی۔ بعد وچ اتھر وید نوں رشی اتھروا نے مرتب کیتا۔ دوسری روایت دے مطابق، کرشن دے عہد وچ وید ویاس نے ویداں نوں تقسیم کرکے انہاں نوں لکھت وچ لیاندا۔
ہندو تے جین مت دی اصل انہاں آریاواں دے تصورات وچ ملدی اے جو تقریباً ۴۵۰۰ قبل مسیح وچ وسطی ایشیا توں ہمالیہ تک پھیلے ہوئے سن۔ آریاواں دی اک شاخ نے پارسی مذہب دی بنیاد وی رکھی۔ دنیا دے دوسرے وڈے مذہب اسی دے بعد وجود وچ آئے، مثلاﹰ یہودیت دو ہزار قبل مسیح وچ، بدھ مت پنچ سو ق م وچ، مسیحیت دو ہزار سال پہلے تے اسلام ۱۴۰۰ سال پہلے معرض وجود وچ آئے۔
ہندومت دی تاریخ دیاں کتاباں وچ رشیاں تے مُنیّاں دی روایت توں پہلے منوآں دی روایت دا ذکر ملتا اے جنہاں نوں جین مت وچ کُلکر کہیا گیا اے۔ ایہوجہے تقریباً ۱۴ منو تسلیم کیتے گئے نیں جنہاں نے معاشرے نوں مہذب تے تکنیدی بنانے دی زبردست کوششکں کیتیاں۔ پہلے منو دا نام منو ہی سی تے پہلی خاتون ستروپا سی۔ مہابھارت وچ اٹھ منوآں دا ذکر کیتا گیا اے تے اس وقت دنیا وچ اٹھویں منو ویوسوت دی نسل اے۔ اٹھویں منو ویوست دے عہد وچ وشنو بھگوان دا متسیہ اوتار آیا سی۔
ہندو مت دی تریخ
سودھوہندو مت دی تریخ بہت پرانی اے۔ ایہ مذہب ویدک دور توں پرانا سمجھیا جاندا اے، کیونجے ویدک دور تے ویداں دی تشکیل دا دور وکھ وکھ سمجھیا جاندا اے۔ صدیاں توں، اک زبانی روایت موجود سی، جس نے اس دی تریخ تے متن نوں ودھایا۔ اس دے بعد انہاں دے اسکرپٹ دا دور وی وسیع سی۔ وید ہندو مت دی سب توں ودھ قابل احترام متون نيں۔ وید کسی اک زمانے وچ نئيں بنائے گئے سن ۔ ماہرین دا خیال اے کہ ویداں دی تشکیل دا دور ۴۵۰۰ ق م وچ شروع ہويا۔ پراناں وچ ہندو تریخ دا آغاز تخلیق کيتی ابتدا توں سمجھیا جاندا اے۔ ہندو تریخ دیاں کتاباں جداں کہ مہابھارت تے پراناں وچ منو توں لے کے کرشن تک دے خاندان دا ذکر ملدا اے۔
برصغیر پاک و ہند دے وکھ وکھ مقامی مذاہب نوں اجتماعی طور اُتے ہندو مت دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ [۱] تاریخی نقطہ نظر توں، لوہے دے زمانے دے بعد توں ہندوستان وچ ہوݨ والی بہت ساریاں مذہبی پیش رفت اس مذہب توں وابستہ نيں۔ اس خیال دا ماخذ کانسی دے دور دی سندھ دی رہتل تے اس دے بعد دا لوہے دے دور دا ویدک مذہب اے ۔
پہلی صدی عیسوی دے بعد، ہندوستان وچ بدھ مت دے بتدریج زوال دے نتیجے وچ کلاسیکی ہندو مت دا ویدک مذہب دی نشاۃ ثانیہ دے طور اُتے ظہور ہويا۔ سانکھیا ، یوگا ، نیایا ، ویسیکا، میمسا تے ویدانت - ہندو فلسفے دی ایہ چھ وڈی شاخاں دوسری صدی ق م تے چھیويں صدی عیسوی دے درمیان پیدا ہوئیاں۔ ايسے وقت دے آس پاس ، شیو مت تے وشنو ازم جداں توحیدی نظریات بھکتی تحریک دے ذریعے ابھرے ۔
کلاسیکی ہندو ازم نے قرون وسطی وچ خود نوں قائم کيتا۔ اس دور وچ آدی شنکرا دے ادویت ویدانت دا نظریہ وی پھیلایا گیا۔ اس نظریے نے وشنو ازم تے شیو مت نوں ملایا تے سمارٹ ازم نوں جنم دتا ۔ اس دے نتیجے وچ فلسفے دی غیر ویدک شاخاں معدوم ہو گئياں۔
۲۰ويں صدی وچ ، اقليتی ہندو برادریاں نوں دنیا دے وکھ وکھ ملکاں وچ غیر مقیم ہندوستانیاں دے ذریعے منظم کيتا گیا۔ ہندو قوم پرستی ۱۹۸۰ دی دہائی وچ ہندوستان وچ اک طاقتور سیاسی وجود دے طور اُتے ابھری۔ ہندوتوا بھارتیہ جنتا پارٹی نے ۱۹۹۹ توں ۲۰۰۴ تک مرکزی حکومت اُتے حکومت کيتی تے ۲۰۰۶ وچ جنوبی ہندوستان ( ریاست کرناٹک ) وچ پہلی ریاستی حکومت بݨائی ۔
ہندو
سودھوبھانويں پرانی تریخ ہزاراں سالاں اُتے محیط اک شجرہ نسب پیش کردی اے، لیکن علماء ہندومت نوں وکھ وکھ ہندوستانی ثقافتاں تے روایات دا امتزاج یا ترکیب مندے نيں۔ اس دی جڑاں تاریخی ویدک مذہب اے، جو خود پہلے توں ہی "ہند آریائی تے ہڑپہ سبھیاچار تے رہتل دا امتزاج اے " جو برہمنی مذہب تے نظریے وچ تیار ہويا۔ کورو کنگڈم آف آئرن ایج شمالی ہندوستان؛ بلکہ شمال مشرقی ہندوستان دی سندی روایات تے ہندوستان دی Mesolithic تے Neolithic ثقافتاں، جداں کہ سندھ رہتل دے مذاہب، دراوڑی روایت، تے مقامی روایات تے قبائلی مذاہب۔
یہ ہندو ترکیب ویدک دور، ۵۰۰-۲۰۰ ق م تےت۔ ۳۰۰ عیسوی، دوسرے شہری کاری دے دور تے ہندو مت دے ابتدائی کلاسیکی دور دے دوران، جدوں مہاکاوی تے پہلے پراناں دی تشکیل ہوئی۔ اس برہمنی ترکیب نے اسمرتی ادب دے ذریعے برہمنی تے بدھ مت دے اثرات تے ابھرتی ہوئی بھکتی روایت نوں برہمنی تہہ وچ شامل کيتا۔ ایہ ترکیب بدھ مت تے جین مت دی کامیابی دے دباؤ وچ ابھری۔ پہلے پران گپتا دور وچ لکھے گئے سن، جو "پہلے توں تعلیم یافتہ تے قبائلی گروہاں دے درمیان مرکزی دھارے دے مذہبی نظریے دی تشہیر دے لئی استعمال ہُندے سن ۔" دھرم شاستر تے سمریت دے درمیان۔
شمالی ہندوستان توں ایہ "ہندو ترکیب"، تے اس دی سماجی تقسیم، جنوبی ہندوستان تے جنوب مشرقی ایشیا دے کچھ حصےآں تک پھیل گئی، کیونجے عدالتاں تے حکمراناں نے برہمنی سبھیاچار نوں اپنایا۔ مقامی حکمراناں دی طرف توں دتی گئی زمیناں اُتے برہمناں دی آباد کاری، مقبول غیر ویدک دیوتاواں دی شمولیت تے انضمام، تے سنسکرتائزیشن دے عمل دے نال، "برصغیر وچ معاشرے دے بوہت سارے طبقے نے اپنی مذہبی تے سماجی زندگی نوں برہمنی اصولاں دے مطابق ڈھالنے دا رجحان رکھیا"۔ تصوراتی اتحاد دا اک گندا لباس۔"
ایلیٹ ڈوئچ دے مطابق، برہمناں نے اس ترکیب دی نشوونما وچ اہم کردار ادا کيتا۔ اوہ دو لسانی تے دو ثقافتی سن، اپنی مادری بولی تے مقبول سنسکرت دونے بولدے سن، جو سبھیاچار تے بولی وچ علاقائی اختلافات توں بالاتر سی۔ اوہ "وڈے سبھیاچار دے مرکزی دھارے نوں پنڈ دی اصطلاحات وچ تے پنڈ دی سبھیاچار نوں مرکزی دھارے دی اصطلاحات وچ ترجمہ کرنے" دے قابل سن، اس طرح مقامی سبھیاچار نوں اک وسیع تر وچ ضم کر دتا۔ ویدک اور، اک حد تک، سمارٹ، روايتی ویدک روایات دے وفادار رہندے ہوئے، اک نويں برہمنیت نوں جنم دتا جس نے مقامی تے علاقائی دیوتاواں دے لئی لطائف بنائے تے اس مقامی روایت دے وزیر بنے۔
ہندو برادری دی تریخ قدیم ترین اے۔ [۲][۳][۴][۵] ایہ مذہب وید توں پہلے دا سمجھیا جاندا اے، کیونجے ویدک دور تے ویداں دی تخلیق دا وقت وکھ وکھ سمجھیا جاندا اے۔ ایتھے صدیاں تک زبانی (تو ویداسیہ مخم) روایت جاری رہی، جس دے ذریعے اس دی تریخ تے متون اگے بڑھدے رہے۔ اس دے بعد اسنوں لکھݨ دا دور (تو ویداسیہ ہستاؤ) وی بہت طویل اے۔ وید ہندو مت دی سب توں ودھ قابل احترام متون نيں۔ وید کسی اک دور وچ نئيں بنائے گئے۔ ویداں دی تشکیل دا آغاز ۱۵۰۰ ق م اے۔ توں اے . یعنی ایہ دھیرے دھیرے مرتب کيتا گیا تے آخر وچ پہلا وید تن حصےآں وچ مرتب کيتا گیا - رگ وید ، یجروید اورجسنوں ویدترائی کہیا جاندا اے ۔بلايا گیا سی کدرے رگیجوسماچندنسی کہیا جاندا اے کہ اس دی آیت ویداں توں منسلک نئيں اے۔ عقیدے دے مطابق، ویداں نوں رام دی پیدائش توں پہلے پورووا راجرشی دے زمانے وچ تقسیم کيتا گیا سی۔ بعد وچ اتھرو وید نوں بابا اتھروا نے مرتب کيتا۔ ايسے وقت، اک ہور عقیدے دے مطابق ، کرشنا دے زمانے وچ ، وید ویاس کرشناڈوایپاین بابا نے محکمہ دے لحاظ توں ویداں نوں لکھیا سی۔ عقیدے دے مطابق، ہر دواپر یوگ وچ ، کوئی نہ کوئی بابا ویاس بن جاندا اے تے ویداں نوں ۴ حصےآں وچ تقسیم کردا اے۔
ہندو مت دی ابتدا آریائی توں پہلے دے تصور نال ہوئی اے جو کہ ۴۵۰۰ ق م وچ اے۔ ڈاکٹر صاحب جداں سائنسداناں وچ اختلاف اے۔[۶] کہیا جاندا اے کہ آریاواں دی اک شاخ نے اویستک مذہب وی قائم کيتا۔ اس دے بعد یہودیت ۲۰۰۰ ق م، بدھ مت تے جین مت ۵۰۰ ق م، عیسائیت صرف ۲۰۰۰ سال پہلے، اسلام ۱۴۰۰ سال پہلے سی۔
مذہبی لٹریچر دے مطابق ہندو برادری دے کچھ تے عقائد وی نيں۔ رامائن ، مہابھارت تے پراناں وچ شام تے چندراونشیبادشاہاں دے سلسلہ نسب دا ذکر ملدا اے۔ اس دے علاوہ کئی خانداناں دی ابتدا تے روایت کيتی تفصیل وی آندی اے۔ مندرجہ بالا تمام چیزاں نوں تاریخی ترتیب توں لکھنا بہت مشکل کم اے، کیونجے مذکورہ تریخ نوں پراناں وچ وکھ وکھ طریقےآں توں بیان کيتا گیا اے، جس دی وجہ توں اس دے ماخذ وچ بکھرا پن تے ابہام نظر آندا اے، فیر وی ایہ الجھن اے۔ علم دین دے لئی نئيں، اوہ اسنوں بھلیکھا توں سچ سمجھدے نيں۔ ہندو صحیفے حفظ کر کے رکھے جاندے سن ۔ ایہی وجہ سی کہ انہاں وچوں اکثر نالندہ وغیرہ جداں کئی حملےآں دے قہر توں بچ گئے۔ انہاں دے کچھ افسانےآں جداں چیزاں نوں جدید دنیا نے قبول نئيں کيتا تے کچھ اس گل اُتے یقین رکھدے نيں جو سچ لگدا اے۔
اگر آپ ہندو برادری دی تریخ دا مطالعہ کرن تاں باباواں دی روایت توں پہلے مانوس دی روایت دا ذکر ملدا اے ، جنہاں نوں جین مت وچ کلکر کہیا جاندا اے ۔ ایداں دے ۱۴ مانو نوں بالترتیب سمجھیا جاندا اے جنہاں نے معاشرے نوں مہذب تے تکنیکی طور اُتے خوشحال بنانے دے لئی انتھک کوششاں کیتیاں۔ زمین اُتے پہلے انسان دا ناں سویمبھو مانو سی تے پہلی عورت ستاروپا سی، مہابھارت وچ اٹھ مانوس دا ذکر ملدا اے۔ اودوں، زمین اُتے اٹھواں منو ویواسوت دا اکلوندا بچہ اے۔ اٹھويں منو ویواسوت دے زمانے وچ بھگوان وشنو دا متسی اوتارہويا ہندو برادری دا ٹائم سکیل سب توں وڈا اے۔ پراناں وچ ہندو تریخ دا آغاز تخلیق کيتی ابتدا توں سمجھیا جاندا اے۔ ایہ کہنا مناسب نئيں ہوئے گا کہ ایہ ایدھروں شروع ہويا، فیر وی ہندو تریخ دے متن مہابھارت تے پراناں وچ منو (پہلے انسان) توں لے کے بھگوان کرشن دی نسل تک دا ذکر موجود اے۔
بھانويں مورخین دا خیال اے کہ ہندو مت دا آغاز وادی سندھ دی رہتل (۵۰۰۰ سال پہلے) دے متوازی/بعد وچ سمجھیا جاندا اے، جدوں کہ تحریراں وچ لکھی گئی دستاویزات اس توں کدرے اگے دی گل کردیاں نيں۔ لیکن حقائق وچوں کوئی وی عراق وچ پائے جانے والے ۶۰۰۰ سال پرانے فریسکوز نئيں نيں [۶]ہور کلپا وگراہ نامی شیو مجسمہ جس دی کاربن ڈیٹنگ عمر دا تخمینہ ۲۸٬۴۵0 (2019) سال لگایا گیا سی۔ [۷] ایہ تمام شواہد ہندو برادری نوں بہت ودھ قدیم بناتے نيں۔
تریخ
سودھوہندومت تقریباً ۵۰۰۰ سالاں وچ منظم طریقے توں تیار ہويا اے تے اسنوں ست مراحل دے طور اُتے دیکھیا جا سکدا اے جو اک دوسرے وچ دوربین نيں۔ کچھ ہندوتوا دے حامیاں دا خیال اے کہ ہندو مت اپنی مکمل شکل وچ ۱۲٬۰۰۰ سال پہلے برفانی دور دے اختتام اُتے باباواں اُتے نازل ہويا سی۔ ہندوتوا دی تریخ وچ ، افسانہ محض متواتر تریخ اے، مورخین اس دا حساب نئيں لگیا سکدے۔ حالیہ دناں وچ ، ہندو مت نوں اک "اوپن سورس مذہب" دے طور اُتے بیان کيتا گیا اے، جو اس لحاظ توں منفرد اے کہ اس دا کوئی متعین بانی یا نظریہ نئيں اے، تے اس دے نظریات تاریخی تے جغرافیائی حقائق دے جواب وچ مسلسل تیار ہُندے رہندے نيں۔ اسنوں اک ندی دے طور اُتے بہترین طور اُتے بیان کيتا گیا اے جس وچ بہت ساریاں معاون ندیاں تے شاخاں نيں، ہندوتواشاخاں وچوں اک اے، تے فی الحال بہت طاقتور اے، بوہت سارے لوک خود نوں اک دریا سمجھدے نيں۔
مؤرخین دے نزدیک تھلے لکھے آراء دتی گئیاں نيں، بھانويں انہاں وچ بوہت سارے اختلاف نيں۔
پہلا مرحلہ
سودھوتقریباً ۵۰۰۰ سال پہلے، کانسی دے زمانے وچ ، جسنوں ہن ہڑپہ وادی سندھ دی رہتل کہیا جاندا اے ، [۸] اِٹاں دے شہراں دی خصوصیت اے، جو اک ہزار سال توں ودھ عرصے وچ دریائے سندھ دے وسیع علاقے گنگا تک پہنچی سی ۔ [۹] انہاں ہموار شہراں وچ ، سانوں مٹی دی مہراں ملدی نيں جنہاں دی تصاویر اج بھݪک دی ہندو فطرت دا بہت ودھ حصہ نيں جداں کہ پیپل دا درخت، بیل، سواستیکا ، ست لونڈیاں، تے یوگا دی حالت وچ بیٹھیا اک آدمی۔ . اسيں اس مرحلے دے بارے وچ ودھ نئيں جاݨدے نيں کیونجے سندھ لپی نوں حالے سمجھنا باقی اے۔ ویدک دور ہندو مت دے اک اعلیٰ، نظریاتی تے صحیفائی ورژن دی نمائندگی کردا اے، جدوں کہ وادی سندھ دی رہتل( کچھ صدیاں تک ویدک دور توں پہلے )، ہندو مت دی لوک تے رسمی شکل دی اک عمدہ مثال اے۔ [۱۰]
مرحلہ ۲
سودھو۳۵۰۰ سال پہلے، لوہے دے زمانے وچ ، ویدک بھجن تے رسومات توں معلوم کيتا جا سکدا اے جس وچ ہڑپہ دے خیالات دے آثار موجود نيں، لیکن ایہ آباد شہری طرز زندگی دے بجائے خانہ بدوش تے پینڈو طرز زندگی دے لئی ڈیزائن کيتا گیا سی۔ [۱۱] کچھ ہندوتوا دے حامی سخت اختلاف کردے نيں تے اصرار کردے نيں کہ دو مراحل درحقیقت اک نيں۔ اس مرحلے وچ ، سانوں اک عالمی نظریہ ملدا اے جو جسمانی دنیا نوں مناندا اے، جتھے دیوتاواں نوں رسومات دے نال متعارف کرایا جاندا اے، تے کہیا جاندا اے کہ اوہ صحت تے دولت، خوشحالی تے امن عطا کردے نيں۔ دیوتاواں نوں پکارنے تے انہاں توں خیر خواہی حاصل کرنے دا ایہ پہلو اج وی جاری اے، حالانکہ رسومات وکھ وکھ نيں۔ سندھ (اب پنجاب ) توں بالائی گنگا (اب آگرہ تے وارانسی ) تک وید) تے دھیرے دھیرے تھلے گنگا (اب پٹنہ ) دے میدانی علاقےآں وچ پھیل گیا۔ کچھ ہندوتوا اسکالرز اس طرح دے جغرافیائی پھیلاؤ دی تردید کردے نيں تے برصغیر اُتے اصرار کردے نيں کہ قدیم زمانے توں اک مکمل طور اُتے ترقی یافتہ، یکساں، شہری ویدک سبھیاچار، جدید ٹیکنالوجی جداں پلاسٹک سرجری تے ایتھے تک کہ ہوائی جہازاں دی بدولت فعال اے۔
مرحلہ ۳
سودھوتیسرا مرحلہ ۲۵۰۰ سال پہلے اپنشد دے ناں توں جانے جانے والی تحریراں دے نال شروع ہويا، جتھے رسومات دے بجائے خود شناسی تے مراقبہ نوں ودھ اہمیت دتی گئی، تے اساں جنم تے موت دے چکر توں نجات جداں نظریات جداں تناسخ، رہبانیت اُتے ودھ توجہ مرکوز کيتی۔ اس مرحلے وچ بدھ متاور جین مت ورگی شامی (رہبانی) روایات دا عروج دیکھیا، اس دے پیروکار پالی تے پراکرت وچ بولدے سن تے ویدک شکل تے ویدک بولی سنسکرت نوں مسترد کردے سن ۔ اس وچ ، برہمن پجاریاں نے وی دھرم شاستراں دی تخلیق دے ذریعے ویدک فکر دی تنظیم نو کی، ایسی کتاباں جو شادی تے گزرنے دی رسم دے ذریعے سماجی زندگی نوں منظم کرنے اُتے مرکوز سی، تے لوکاں دی انہاں دے آباؤ اجداد دے لئی ذمہ داریاں، جو انہاں دی نسل تے دنیا اُتے منحصر اے۔ بہت وڈا بوہت سارے ماہرین تعلیم ویدک فکر دی اس تنظیم نوں بیان کرنے دے لئی برہمنیت دا استعمال کردے نيں، تے اسنوں بنیادی طور اُتے پدرانہ تے جادوئی قوت دے طور اُتے دیکھدے نيں جو مساوات تے امن پسند خانقاہی احکامات دے نال پرتشدد مقابلہ کردی اے۔ بدھ مت تے جین مت، ویدک طریقےآں تے عقائد دے نال، شمالی ہندوستان توں جنوبی ہندوستان تک پھیل گئے، تے بالآخر برصغیر توں وسطی ایشیا تے جنوب مشرقی ایشیا تک پھیل گیا۔ جنوب وچ ، تمل سنگم سبھیاچار دا سامنا ہويا، اوہ معلومات جو ابتدائی نظماں دے مجموعے توں ملدی نيں، جو بدھ مت تے جین مت دے علم دے نال ویدک رسومات تے بعد وچ مہاکاوی دے بارے وچ کچھ علم نوں ظاہر کردیاں نيں۔ کچھ ہندوتوا اسکالرز دا کہنا اے کہ ایہ اک وکھ وکھ اے ۔تمل سنگم کلچر نئيں سی۔ ایہ مکمل طور اُتے ترقی یافتہ، یکساں، شہری ویدک سبھیاچار دا حصہ سی، جتھے ہر کوئی سنسکرت بولدا سی۔
چوتھا مرحلہ
سودھورامائن ، مہابھارت تے پراناں دا آغاز ۶۰۰۰ سال پہلے چوتھے مرحلے وچ ہويا۔جداں کہ اس طرح دیاں تحریراں پیدا ہوئیاں، جتھے کہانیاں دا استعمال گھریلو تے عالمی تعلقات دے عالمی نظریات نوں ملانے تے ہن مانوس ہندو عالمی نظریہ تخلیق کرنے دے لئی کيتا جاندا اے۔ اسيں اک مکمل طور اُتے ترقی یافتہ افسانےآں توں متعارف ہوئے نيں جتھے دنیا دی کوئی ابتدا (انتادی) یا اختتام (انندا) نئيں اے، بوہت سارے آکاشاں تے بوہت سارے کالاں دے نال، عمل تے رد عمل (کرما) توں چلدی اے، جتھے تمام معاشرے بالکل ايسے طرح جداں تمام جاندار گزردے نيں۔ پیدائش تے موت دے چکر، مندراں تے مندراں دی رسومات اس مرحلے وچ پیدا ہوئیاں۔ اسيں خانقاہی ویدانتک احکامات دا عروج وی دیکھدے نيں جو جسم تے ہر چیز نوں حساس بناتے نيں،ہور جسم نوں خراب کرنے تے جسم تے تمام چیزاں نوں تلاش کرنے دے لئی تانترک احکامات دا نعرہ لگاندے نيں۔ اسيں پرانی نگامہ روایت دے ملاپ نوں وی دیکھ سکدے نيں، جتھے نويں اگاما روایت دے نال الوہیت نوں بے شکل سمجھیا جاندا اے، جتھے سپریم بھگوان شیو تے اس دے بیٹے، وشنو تے اس دے اوتار، تے دیوی دی شکل تے اس دی بہت ساریاں شکلاں لے لین۔ نويں احکامات تے روایات دے ظہور دے نال، اسيں ذات پات دے نظام (یا ذات، اک یورپی اصطلاح) دے استحکام نوں وی دیکھدے نيں، جو کہ پیشےآں دی نیہہ اُتے اک کمیونٹی گروپ اے، جو آپس وچ شادی نہ ہوݨ دی وجہ توں خود نوں وکھ کردا اے۔ بوہت سارے ماہرینِ تعلیم ذات پات نوں ہندو مذہب دی اک لازمی خصوصیت دے طور اُتے دیکھدے نيں جو اعلیٰ ذاتاں دی حمایت کردی اے، جنہاں نوں ہندوتوا نے مبینہ طور اُتے مسترد کر دتا اے۔ بوہت سارے ہندوتوا اسکالرز دا کہنا اے کہ ذات پات دی سائنسی تے عقلی نیہہ اے، تے اس دا سیاست یا معاشیات توں کوئی تعلق نئيں اے۔ اوہ جو خود نوں عبوری نہ ہوݨ توں وکھ کردا اے۔ بوہت سارے ماہرینِ تعلیم ذات پات نوں ہندو مذہب دی اک لازمی خصوصیت دے طور اُتے دیکھدے نيں جو اعلیٰ ذاتاں دی حمایت کردی اے، جنہاں نوں ہندوتوا نے مبینہ طور اُتے مسترد کر دتا اے۔ بوہت سارے ہندوتوا اسکالرز دا کہنا اے کہ ذات پات دی سائنسی تے عقلی نیہہ اے، تے اس دا سیاست یا معاشیات توں کوئی تعلق نئيں اے۔ اوہ جو خود نوں عبوری نہ ہوݨ توں وکھ کردا اے۔ بوہت سارے ماہرینِ تعلیم ذات پات نوں ہندو مذہب دی اک لازمی خصوصیت دے طور اُتے دیکھدے نيں جو اعلیٰ ذاتاں دی حمایت کردی اے، جنہاں نوں ہندوتوا نے مبینہ طور اُتے مسترد کر دتا اے۔ بوہت سارے ہندوتوا اسکالرز دا کہنا اے کہ ذات پات دی سائنسی تے عقلی نیہہ اے، تے اس دا سیاست یا معاشیات توں کوئی تعلق نئيں اے۔
پنجواں مرحلہ
سودھوپنجواں مرحلہ ۱۰۰۰ سال پرانا اے، تے اس نے اک نظریے دے طور اُتے بھکتی دے عروج نوں دیکھیا، جتھے عقیدت مند علاقائی زباناں وچ بنائے گئے پرجوش گانےآں دے ذریعے دیوتاواں دے نال مشغول ہُندے نيں، جو اکثر مندر دے نظام نوں نظرانداز کردے نيں۔ ایہ اوہ وقت سی جدوں ذات پات دے اک سخت درجہ بندی نے خود نوں پاکیزگی دے اصول دی نیہہ اُتے مضبوطی توں مسلط کر رکھیا سی، تے کچھ ذاتاں نوں ناشائستہ تے نا اہل سمجھیا جاندا سی۔ اوہ وی کمیونٹی توں اچھی طرح محروم نئيں رہ سکدے ایہی اوہ وقت اے جدوں اسلام انڈیاامریکا وچ پُرامن طور اُتے جنوب وچ سمندری تاجراں دے ذریعے تے شمال دی طرف متشدد طور اُتے وسطی ایشیائی جنگجوواں دے ذریعے داخل ہُندا اے، جو بدھ خانقاہاں تے ہندو مندراں نوں تباہ کردے نيں، جو کہ سیاسی طاقت دے مراکز وی نيں، تے بالآخر اپنی حکمرانی قائم کردے نيں، جس دی اکثر ہندو بادشاہاں دی طرف توں مخالفت کيتی جاندی اے۔ شمال وچ راجپوت، مشرق وچ اہوم، دکن وچ مرہٹاں تے وجئے نگر سلطنت۔ ہندوتوا، اسلام دی آمد تے دہلی تے دکنی سلاطین دے عروج دے بعد، بعد وچ عظیم ہندو سبھیاچار دے مغلیہ دور دے خاتمے دا نشان بنا، اک ایسا موضوع جسنوں مارکسی مورخین نے پاگل فرقہ وارانہ پروپیگنڈے دے نال انجام دتا اے۔ بعد وچ صرف ہندو-اسلامی تعاون دا پردہ فاش ہويا، دوسری انتہا تک جا کے، غیر مارکسی مورخین دا کہنا اے۔
چھیواں مرحلہ
سودھوچھٹا مرحلہ ۳۰۰ سال پرانا اے جدوں ہندومتبرصغیر وچ یورپی طاقت دے عروج، تے اس دے نتیجے وچ عیسائی مشنریاں دی آمد تے عقلی سائنسی گفتگو دا جواب دتیاں کچھ ہندوتوا علماء انہاں دونے وچ فرق نئيں کردے۔ اس دور وچ یورپی اسکالرز نے سائنسی طریقےآں تے یہودی-مسیحی عینک دونے دا استعمال کردے ہوئے ہندو مت دا احساس دلانے دی کوشش کيتی۔ انہاں دے نزدیک توحید حقیقی مذہب تے سائنسی سی۔ Polytheism کافرانہ افسانہ سی، انہاں نے ہندو طرز زندگی دا ترجمہ تے دستاویز کرنے دا اک وسیع عمل شروع کيتا۔ اس نے اک مقدس کتاب، اک نبی تے اس توں وی اہم بات، اک مقصد دی تلاش کيتی۔ بالآخر، اس پیچیدگی نوں حل کرنے دے لئی، اس نے ہندو مت نوں برہمنیت دے طور اُتے بیان کرنا شروع کیتا، جو بدھ مت، جین مت تے سکھ مت توں وکھ وکھ سی۔ ایہ مستشرقین فریم ورک اسکولاں، کالجاں تے میڈیا دے ذریعے مشرقی مذاہب دی عالمی تفہیم نوں مطلع کردا رہندا اے۔
اک مائع زبانی سبھیاچار 1st تے 9th صدیاں دی طرف توں آباد کيتا گیا تھا. ہندو جو مغربی طریقےآں توں تعلیم یافتہ سن جدوں انہاں دے رسم و رواج تے عقائد دے بارے وچ پُچھیا گیا تاں اوہ شرم تے شرمندگی دا گہرا احساس محسوس کردے سن ۔ کچھ نے نوآبادیاتی نظر دے لئی ہندوتوا دی اصلاح دا فیصلہ کيتا۔ دوسرے ہندو مت دے "حقیقی جوہر" نوں تلاش کرنے دی کوشش کردے نيں تے "بعد وچ بدعنوان" طریقےآں نوں مسترد کردے نيں۔ فیر وی دوسرےآں نے خود ہندو مذہب نوں مسترد کر دتا تے تمام مذاہب نوں اک تاریک خطرناک قوت دے طور اُتے دیکھیا، جس دی جگہ عقلیت تے سائنسی مذہب نے لے لئی۔ ایہ اس مرحلے اُتے اے کہ ہندوتوا اک انسداد قوت دے طور اُتے ابھریا جسنوں انہاں نے یورپیاں وچ ہندوواں دی تمام چیزاں دا ناقابل تنسیخ تے غیر منصفانہ مذاق دے طور اُتے دیکھیا تے بعد وچ امریکی تے ہندوستانی یونیورسٹیاں وچ چیلنج کيتا گیا۔ ہندومت نے مارکسزم تے ہور تمام مغربی مباحث نوں عیسائی گفتگو دی اک ہور شکل دے طور اُتے دیکھیا،
ستواں مرحلہ
سودھوآزادی دے بعد ستويں مرحلے نوں نظر انداز نئيں کيتا جا سکدا، چاہے ایہ صرف پچھلے ۷۰ سالاں اُتے محیط ہو، کیونجے اس دا آغاز مذہبی خطوط اُتے اک پرتشدد تے خون آلود تقسیم تے مسلماناں دے لئی مشرقی تے مغربی پاکستان دی تخلیق توں ہُندا اے۔ کيتا اس توں ہندوستان بنیادی طور اُتے اک ہندو ریاست بن جاندا اے ؟ یا کیہ ایہ "ہندوستان دے نظریہ" دی ترغیب دیندا اے جتھے تمام لوکاں نوں یکساں احترام ملدا اے، بلا لحاظ مذہب تے ذات؟ وکھ وکھ لوک وکھ وکھ جواب دین گے۔ ہندوتوا نے سیکولرازم نوں اقليتی نظم و ضبط دے طور اُتے دیکھیا، سوشلزم نے مثبت امتیاز نوں مخصوص ذاتاں دے لئی تریاق دے طور اُتے دیکھیا، صرف کرونی سرمایہ داری، سماجی انصاف دے اصولاں تے روايتی ہندو خاندانی اقدار نوں دھمکی دے کے صنفی مساوات پیدا کيتی۔ تے یونیفارم سول کوڈ دی عدم موجودگی دی صورت وچ ہندوستان نوں تقسیم کرنے دا اک ہور طریقہ۔ جدوں بوہت سارے دانشوراں نے ایہ دلیل دتی کہ ہندو ازم تے ہندوستان جداں تصورات برطانوی تخلیقات نيں، جنہاں دی کوئی حقیقی قدیم جڑاں نئيں نيں، تاں عام لوکاں دے عقیدے نوں تصورات دے برعکس قرار دے کے مسترد کر دتا گیا۔ ایہ اودوں ہور خراب ہو گیا جدوں دنیا بھر دے ماہرین تعلیم نے ہندو مذہب نوں نسل پرستی، اسلام نوں دہشت گردی دے نال جوڑنے یا عیسائیت نوں عسکریت پسند مشنری سرگرمیاں دے نال جوڑنے دے مترادف قرار دتا۔ بوہت سارے لوکاں نے مارکسزم، لبرل ازم تے سیکولرازم دے نظریے نوں ہندوستانیاں دی اکثریت دے لئی ناکام کر دتا، جنہاں وچوں بوہتے غربت دی زندگی گزار رہے نيں۔ جائز ہو یا نہ ہو، متاثرہ نے محسوس کيتا کہ ہندوتوا دے جارحانہ مردانہ موقف دے باوجود ہن وقت آگیا اے کہ اوہ ترقی تے خواہشات دی بولی بولدا اے۔ لہٰذا کوئی حقیقی قدیم جڑاں نہ ہوݨ دے باعث عام لوکاں دے عقیدے نوں تصورات دے برعکس رد کر دتا گیا۔ ایہ اودوں ہور خراب ہو گیا جدوں دنیا بھر دے ماہرین تعلیم نے ہندو مذہب نوں نسل پرستی، اسلام نوں دہشت گردی دے نال جوڑنے یا عیسائیت نوں عسکریت پسند مشنری سرگرمیاں دے نال جوڑنے دے مترادف قرار دتا۔ بوہت سارے لوکاں نے مارکسزم، لبرل ازم تے سیکولرازم دے نظریے نوں ہندوستانیاں دی اکثریت دے لئی ناکام کر دتا، جنہاں وچوں بوہتے غربت دی زندگی گزار رہے نيں۔ جائز ہو یا نہ ہو، متاثرہ نے محسوس کيتا کہ ہندوتوا دے جارحانہ مردانہ موقف دے باوجود ہن وقت آگیا اے کہ اوہ ترقی تے خواہشات دی بولی بولدا اے۔ لہٰذا کوئی حقیقی قدیم جڑاں نہ ہوݨ دے باعث عام لوکاں دے عقیدے نوں تصورات دے برعکس رد کر دتا گیا۔ ایہ اودوں ہور خراب ہو گیا جدوں دنیا بھر دے ماہرین تعلیم نے ہندو مذہب نوں نسل پرستی، اسلام نوں دہشت گردی دے نال جوڑنے یا عیسائیت نوں عسکریت پسند مشنری سرگرمیاں دے نال جوڑنے دے مترادف قرار دتا۔ بوہت سارے لوکاں نے مارکسزم، لبرل ازم تے سیکولرازم دے نظریے نوں ہندوستانیاں دی اکثریت دے لئی ناکام کر دتا، جنہاں وچوں بوہتے غربت دی زندگی گزار رہے نيں۔ جائز ہو یا نہ ہو، متاثرہ نے محسوس کيتا کہ ہندوتوا دے جارحانہ مردانہ موقف دے باوجود ہن وقت آگیا اے کہ اوہ ترقی تے خواہشات دی بولی بولدا اے۔ یا دہشت گرد مشنری سرگرمی توں عیسائیت توں انکار۔ بوہت سارے لوکاں نے مارکسزم، لبرل ازم تے سیکولرازم دے نظریے نوں ہندوستانیاں دی اکثریت دے لئی ناکام کر دتا، جنہاں وچوں بوہتے غربت دی زندگی گزار رہے نيں۔ جائز ہو یا نہ ہو، متاثرہ نے محسوس کيتا کہ ہندوتوا دے جارحانہ مردانہ موقف دے باوجود ہن وقت آگیا اے کہ اوہ ترقی تے خواہشات دی بولی بولدا اے۔ یا دہشت گرد مشنری سرگرمی توں عیسائیت توں انکار۔ بوہت سارے لوکاں نے مارکسزم، لبرل ازم تے سیکولرازم دے نظریے نوں ہندوستانیاں دی اکثریت دے لئی ناکام کر دتا، جنہاں وچوں بوہتے غربت دی زندگی گزار رہے نيں۔ جائز ہو یا نہ ہو، متاثرہ نے محسوس کيتا کہ ہندوتوا دے جارحانہ مردانہ موقف دے باوجود ہن وقت آگیا اے کہ اوہ ترقی تے خواہشات دی بولی بولدا اے۔
مدت
سودھوایہ وی دیکھو: جنوبی ایشیا دی تریخ دا خاکہ
اصل
سودھوہندو مذہب دی ابتدا کدوں ، کتھے تے کس دے ذریعے ہوئی اس دی صحیح تریخ معلوم نئيں اے۔ پر، اس مذہب دی اصل ایشیا مائنر اے، یعنی اجوکا ترکی ، ایران ، آرمینیا ، آذربائیجان ، جارجیا ، روس دا اک خاص حصہ ، قازقستان ۔ [۲] پر ، مورخین ہندو مت دی ابتدا اُتے متفق ہوݨ وچ ناکام رہے نيں ۔ پر، انہاں وچوں اکثر دا مننا اے کہ اس مذہب دی ابتدا ایشیا مائنر وچ آریائی نسل نال ہوئی اے۔ [۳]پر، اصل جتھے وی ہو، سب اس گل اُتے متفق نيں کہ اجوکا ہندو مذہب ہندوستان دی سرزمین اُتے ترقی کر چکيا اے یعنی کمال۔ تے ابتدا دے وقت اس مذہب دا ناں ہندو نئيں سی بلکہ اس مذہب دا ناں ویدک یا سناتن سی ۔ وقت گزرنے دے نال نال دریائے سندھ دے کنارے اک مستقل قلعہ بنانے دے بعد اس مذہب دا ناں آہستہ آہستہ ہندو مت بن گیا ۔ [۴]
ہندوستان وچ آمد
سودھومورخین دے مطابق آریائی ایشیا مائنر توں پہلے ایران (فارس) تے فیر ہندوستان وچ ۱۵۰۰ توں ۲۰۰۰ ق م وچ آئے۔ اکثر مورخین نے ایہ رائے ظاہر کیتی اے کہ ایہ آریائی ہندو مت دے اجداد نيں ۔ جدوں اوہ آئے تاں اپنے نال اک صحیفہ لیائے جس دا ناں وید سی۔ ہندوواں دا مننا اے کہ ایہ صحیفہ الہی اے (خدا دی طرف توں نازل ہويا)۔ ہزاراں سال پرانی ہوݨ دے باوجود اس کتاب وچ ایسی تمثیلاں تے آیات نيں جو اس زمانے دے لوک لکھے یا دریافت نئيں کر سکدے سن ۔ ایہی وجہ اے کہ اس مقدس صحیفے نوں الہی منیا جاندا اے۔ آریائی نسل نوں ویدک نسل وی کہیا جاندا اے تے ہندومت نوں ویدک مذہب وی کہیا جاندا اے کیونجے صحیفاں نوں وید کہندے نيں۔. [۵]
پر، جدید مورخین دے مطابق، آریائی نسل دے ہندوستان وچ داخل ہوݨ دے بعد، بھومی پتر وکھ وکھ نسلی گروہاں دے نال رابطے وچ آئے جنہاں وچ دراوڑی ، آسٹرک ، کول، منڈا شامل نيں۔ آریاں دی پاکیزگی تباہ ہو جاندی اے خاص طور اُتے جدوں آریہ مرد سواݨیاں دے ساتھی نہ ہوݨ دی وجہ توں غیر آریہ عورتاں دے نال رہنا شروع کر دیندے نيں ۔ تے ايسے وجہ توں ہندوستان وچ یا اس دے آس پاس رہنے والے لوکاں نوں ہن مخلوط نسل دے لوک قرار دتا جاندا اے۔ ۲۰۰۰ ق م دے آس پاس، آریائی پہلی بار شمالی ہندوستان وچ داخل ہوئے۔ وقت دے نال نال اوہ جنوبی، شمال مشرقی ہندوستان تے ایتھے تک کہ تھائی لینڈ ، ملائیشیا ، انڈونیشیا تک پھیل گئے۔تک پھیلا ہويا اے۔ آریاں نوں شمالی ہندوستان توں جنوب، شمال مشرقی ہندوستان تے ایتھے تک کہ تھائی لینڈ، ملائیشیا، انڈونیشیا تک پہنچنے وچ پنجويں صدی عیسوی تک دا عرصہ لگا۔ یعنی ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ شمالی ہندوستان توں آریاں نوں انڈونیشیا پہنچنے وچ ڈھائی ہزار سال لگے۔ تے انہاں آریاں دے نال ہندو مت وی انہاں ڈھائی ہزار سالاں وچ شمالی ہندوستان توں جنوبی ہندوستان، شمال مشرقی ہندوستان، تھائی لینڈ، ملائیشیا، انڈونیشیا تک پھیل گیا۔ [۶]
پر، ایہ ہمیشہ ایسا نئيں اے کہ ہندو مذہب آریائی نسل دے ذریعے پھیلا ۔ مخلوط نسلاں جو رفتہ رفتہ آریاواں توں نکلاں حتیٰ کہ غیر آریائی وی ہندو مت توں متعارف ہوئیاں تے بعد وچ انھاں نے اس مذہب دے پھیلاؤ وچ اہم کردار ادا کيتا۔ یعنی جس چیز دا آغاز آریاں نے کيتا سی اوہ آہستہ آہستہ مقامی لوکاں دا مذہب بن گیا تے بعد وچ مقامی لوکاں نے اسنوں پھیلانے دا کم کيتا۔ [۷]
اس دے علاوہ، اس دی تصدیق ۱۵۰۰ توں ۲۰۰۰ ق م تک ہندوستان وچ آریاواں دی پہلی آمد دے دوران سندھ دی رہتل دی تباہی نال کيتی جا سکدی اے۔ سندھ دی رہتل کانسی دے دور دے دراوڑی لوکاں دی منفرد تخلیق سی ۔ مورخین نے تصدیق دی اے کہ ایہ رہتل ۱۵۰۰ تے ۲۰۰۰ ق م دے درمیان تباہ ہوئی سی ۔ اس حقیقت دی وجہ توں کہ تباہ شدہ سدھو رہتل دے خلا نوں پُر کرنے دے لئی کوئی دوسری نسل نئيں ملی، ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ آریاں نے دراوڑیاں دے خلا نوں پُر کيتا۔ [۸]
عام طور اُتے کسی رہتل دے معدوم ہوݨ دے بعد جو نويں رہتل اوتھے پروان چڑھدی اے اس وچ پرانی رہتل دے بوہت سارے آثار موجود ہُندے نيں۔ سندھ دی رہتل دا بوہتے حصہ آریائی یا ہندو مذہب وچ داخل ہويا۔ جنہاں وچوں کئی ہن وی موجود نيں۔ اس توں ایہ وی پتہ چلدا اے کہ تقریباً ۱۵۰۰ ق م توں ۲۰۰۰ ق م وچ آریائی نسل یا ہندو مذہب سب توں پہلے ہندوستان دی سرزمین وچ داخل ہويا۔
ویدک مذاہب توں پہلے (۱۷۵۰ ق م تک)
سودھوقبل از تریخ مذہب
سودھوکانسی دے زمانے دی سندھ رہتل وچ ہندوستان دے پراگیتہاسک مذہب دے وکھ وکھ آثار دیکھے جاندے نيں۔ ہندومت توں ملدی جلدی کچھ مذہبی رسومات اس رہتل دے مذہب وچ پائی جاندیاں نيں۔ جداں مذہبی غسل، شیولنگ ورگی علامتاں دی پوجا ۔ [۹] [۱۰] ایتھے اک سواستیکا علامت وی ملی اے۔
سندھ رہتل دے شہراں وچ مرد تے عورت دے متعدد مجسمے ملے نيں۔ بھانويں سواݨیاں دے بتاں نوں "ماں دیوی" کہیا جاندا اے، بوہت سارے لوک اس عقیدے دی صداقت اُتے سوال اٹھاندے نيں۔ [۷]
موہنجو داڑو وچ کھدائی دے دوران اک مہر اُتے "یوگی" یا "آدی-شیوا" دی شخصیت ملی ۔ [۱۲] ایہ " پشوپتی " [۱۳] [۱۴] مہر جانوراں دی شکل وچ بیٹھے ہوئے دیوتا نوں ظاہر کردی اے۔ [۱۵] [۱۶] [۱۷] کچھ محققاں نے اس اعداد و شمار وچ گھٹنے ٹیکنے، کُجھڑ ہتھ رکھ دے بیٹھنے دی کرنسی توں مماثلت پائی اے۔ مہر دے دریافت کرنے والے سر جان مارشل نے وی اسنوں شیو دا نمونہ قرار دتا۔ [ حوالہ درکار ] اوہ اس مجسمے دے بیٹھنے دی کرنسی نوں "یوگابھوونگیما" کہندے نيں۔
ویدک دور
سودھواہم مضامین: ویدک مذہب ، ویدک دور ، تے ویدک سنسکرت
ایہ وی دیکھو: ہندوستان وچ لوہے دا دور ویدک مذہب قدیم سنتاں دا اک مقدس مذہب سی۔ اوہ ۱۵۰۰ ق م دے نیڑے ہندوکش دے راستے ایرانی سطح مرتفع توں ہندوستان وچ داخل ہوݨ لگے تے مقامی باشندےآں دے نال گھل مل گئے۔ [۱۸]
ہندومت دے ابتدائی صحیفے چار وید نيں - رک ، سما ، یاجو تے اتھروا ۔ انہاں وچ رگ وید سب توں قدیم اے۔ ایہ تحریراں ۱۵۰۰ توں ۸۰۰ ق م دے درمیان لکھی گئياں۔ پلاو تے گپتا دور تک، اوہ گروشیہ روایت وچ زبانی روایت دے ذریعے منتقل ہُندے سن ۔ اس دے بعد زبانی روایت دے بعد تحریری روایت آئی۔
سندھ دی رہتل (ت. ۳۳۰۰-۱۷۰۰ ق م)
سودھواصل مضمون: وادی سندھ دی رہتل سندھ دی رہتل کانسی دے دور دی رہتل سی (3300 – 1300 BC؛ مکمل دور 2600 – 1900 BC)۔ اس رہتل دا مرکز بنیادی طور اُتے برصغیر پاک و ہند دے مغربی حصے وچ دریائے سندھ دا طاس سی [۱۹] [۲۰] [۲۱] . ایہ رہتل سب توں پہلے پنجاب دے علاقے وچ سندھ طاس وچ پروان چڑھی ۔ ایہ بعد وچ گھگر-ہکڑہ ندی دی وادی [۲۵] تے گنگا-یمونا دوآب دے علاقے تک پھیل گیا۔ [۲۶] [۲۷] موجودہ پاکستان تقریباً مکمل طور اُتے جمہوریہ ہند دا حصہ اے ۔مغربی ریاستاں، جنوب مشرقی افغانستان تے صوبہ بلوچستان دا مشرقی حصہ ايسے رہتل نال تعلق رکھدا سی۔
اپنے عروج پر، اس رہتل نوں ہڑپہ رہتل دے ناں توں جانیا جاندا اے ۔ ہڑپہ اس رہتل دے پہلے دریافت شدہ شہراں وچوں اک سی۔ ایہ شہر ۱۹۲۰ دی دہائی وچ اودوں دے برطانوی ہندوستانی صوبہ پنجاب وچ آثار قدیمہ دی کھدائی دے دوران دریافت ہويا سی۔ [۲۸] ۱۹۲۰ دی دہائی توں سندھ رہتل دیاں تھانواں اُتے کھدائی جاری اے۔ ۱۹۹۹ وچ اس رہتل دے کئی اہم نوادرات وی دریافت ہوئے نيں۔ [۲۹] موہنجوداڑو سندھ دی رہتل دا اک بہت اہم مرکز سی۔
ہڑپہ بولی دی براہ راست تصدیق نئيں کيتی گئی اے تے اس بولی دی اصلیت معلوم نئيں اے۔ پر ، ایراوتم مہادیون ، اوسکو پارپولا ، ایف جی بی کوپر تے مائیکل وٹزل جداں ماہرین نے اس بولی دے نال پروٹو-دراوڑی ، ایلامو-دراوڑی یا پارا-منڈا دے تعلق دی طرف اشارہ کيتا اے۔
دراوڑی سیکولر مذہب
سودھوقدیم دراوڑی مذاہب نے ہندو مت دی اک غیر ویدک شکل تشکیل دتی کیونجے اوہ تاریخی طور اُتے موجود سن یا فی الحال ابھر رہے نيں ۔ اگام اصل وچ ویدک نئيں نيں، [۳۰] تے انہاں دی شناخت پوسٹ ویدک متون، [۳۱] یا ویدک توں پہلے دے کماں دے طور اُتے کيتی گئی اے۔ اگاماس تامل تے سنسکرت صحیفاں دا اک مجموعہ اے جو بنیادی طور اُتے مندر دی تعمیر تے بت سازی دے طریقےآں، دیوتاواں تے دیوتاواں دی پوجا، فلسفیانہ عقائد، مراقبہ دے طریقےآں، چھ گنیاخواہشات دے حصول تے اس دی تشکیل توں متعلق اے۔ یوگا دی چار قسماں۔ [۳۳] ہندو مت وچ سرپرست دیوتاؤں، مقدس نباتات تے حیوانات دی پوجا نوں وی ویدک توں پہلے دے دراوڑی مذہب دی بقا دے طور اُتے تسلیم کيتا جاندا اے۔[۳۴] دراوڑی لسانی اثر و رسوخ نوں ابتدائی ویدک مذہب وچ واضح طور اُتے ثابت کيتا گیا اے، جس وچ بہت ساریاں خصوصیات پہلے توں ہی قدیم ترین ہند آریائی بولی ، رگ وید دی بولی (c. 1500 BC) وچ موجود نيں، جس وچ اک درجنہاں توں ودھ لفظاں مستعار وی شامل نيں۔ دراوڑی توں جدوں اسيں سمہتا توں بعد دے ویدک کماں تے مابعد کلاسیکی ویدک ادب وچ تاں دراوڑی اثر دے لئی لسانی ثبوت تیزی توں مضبوط[۳۵] ایہ ابتدائی مذہبی تے ثقافتی ترکیب دی نمائندگی کردا اے [۳۶] [نوٹ ۱] یا قدیم دراوڑیاں تے ہند آریاں دے درمیان ترکیب جس نے ہندوستانی رہتل نوں متاثر کيتا۔ [۸] [۹][note ۱] [۱۱][۱۰][۱۲][۱۳]
ذرائع
اہم مضامین: ہند آریائی آبادی تے ہند آریائی سبھیاچار
رگ ویدک مذہب
سودھواصل مضمون: رگ وید
ایہ وی دیکھو: ہند-ایرانی
وید
سودھو[[FIle:Atharva-Veda samhita page 471 illustration.png|thumb|upright=1.2|اتھرو وید دا اک صفحہ
وید ( سنسکرت : वेद وید ، " علم ") قدیم ہندوستان وچ لکھے گئے فلسفیانہ مقالےآں دا اک وڈا مجموعہ اے ۔ ویدک سنسکرت وچ لکھے گئے وید، سنسکرت ادب دی قدیم ترین مثالاں تے سناتن دھرم دے قدیم ترین مقدس صحیفے نيں ۔ [۴۱] [۴۲] سناتن ویداں نوں "اپوروشیا " (کسی "انسان" دے ذریعہ تخلیق نئيں کيتا گیا، مافوق الفطرت) [۴۳] تے "غیر شخصی تے مصنف توں کم" (جو غیر ذاتی اے تے اس دا کوئی مصنف نئيں اے ) [۱۴][۱۵][۱۶]] سوچدا اے۔
ویداں نوں سریندی (جو سنیا جاندا اے ) ادب وی کہیا جاندا اے۔ [۴۷] ایہ اوہ جگہ اے جتھے وید سناتن دھرم دے ہور صحیفاں توں وکھ وکھ نيں۔ کیونجے سناتن دھرم دے دوسرے صحیفاں نوں اسمرتی (جو حفظ کيتا جاندا اے ) ادب کہیا جاندا اے۔ آرتھوڈوکس الہیات دے مطابق، وید قدیم باباواں دے گہرے مراقبہ وچ نازل ہوئے سن تے انہاں صحیفاں نوں زمانہ قدیم توں وڈی احتیاط دے نال محفوظ کيتا گیا اے۔ [۴۸] [۴۹] برہما دا ذکر قدیم مہاکاوی مہابھارت وچ ویداں دے خالق دے طور اُتے کيتا گیا اے۔ [۵۰] بھانويں ویدک بھجن کہندے نيں، جس طرح اک سترادھر مہارت دے نال رتھ بناندا اے، بابا وڈی مہارت دے نال ویداں دی تحریر کردے نيں۔ [۴۹]
ویداں وچ منتراں دی کل تعداد ۲۰۴۳۴ اے۔
وید تعداد وچ چار نيں: رگ وید ، یجروید ، سام وید تے اتھرو وید ۔ [۵۱] [۵۲] ہر وید نوں فیر توں چار اہم حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا اے: سمہتا (منتر تے برکات)، آرانیکاس (رسم، رسومات، قربانیاں تے علامتی قربانیاں)، برہمن (مذہبی رسومات، رسومات تے قربانیاں اُتے تبصرے) تے اپنشد (بحث ) مراقبہ، فلسفہ تے روحانی علم پر)۔ [۵۱] [۵۳] [۵۴] کچھ محققاں نے پنجويں قسم دا ذکر وی کيتا اے جسنوں اپاسنا (عبادت) کہندے نيں۔ [۵۵] [۵۶]
رگ وید وچ یونانی تے زرتشتی مذہب دے زیندا اوستا دے نال براہ راست مذہبی مماثلتاں دی اک خاص تعداد اے ، جداں کہ اہورا توں آسورا، دتے توں دیوا ، اہورا مزدا توں توحید، ورون ، وشنو تے گرودا ، اگ دی پوجا، ہوما توں آسمانی سودھا، ہندوستانی تے فارسیاں دی لفظی جنگ توں لے کے دیواسوراں دی جنگ تک، آریہ توں آریہ تک، مترادیوا توں، دیوسپیتر دیو ( مشتری ) توں، یاسنا توں یاونا یا یجنا، نارا سنگھا توں نرسمسا ، اندرا توں اندرا تک۔، گندھاروا توں گندھاروا ، وجر، وایو، منتر ، یما ، آہُندی، ہمتا توں سمتی وغیرہ۔ [۵۷] [۵۸]
ہندوستانی فلسفہ دی وکھ وکھ شاخاں تے روايتی مذاہب دے وکھ وکھ فرقے ویداں اُتے وکھ وکھ پوزیشناں لیندے نيں۔ ہندوستانی فلسفہ دی اوہ شاخاں جو ویداں دی صداقت نوں قبول کردیاں نيں تے ویداں نوں اپنے صحیفاں دے ثبوت دے طور اُتے لیندی نيں، اوہ " استک " دے زمرے وچ شامل نيں۔ [نوٹ ۲] دوسری طرف، ویداں دی صداقت نوں ہندوستانی فلسفہ دی ہور مذہبی شاخاں جداں لوکیت ، چارواک ، اجیوکا ، بدھ مت تے جین مت وچ تسلیم نئيں کيتا گیا اے ۔ اوہ " ملحد " دے زمرے وچ شامل نيں۔ [۶۰] [۶۱]بھانويں اختلاف رائے اے، ویداں دے وکھ وکھ درجے دے حصےآں وچ اک جداں خیالات تے نظریات اُتے بحث کيتی گئی اے جداں سریمانک صنف دے متن وچ ۔ [۶۰]
کاسمولوجی
سودھواپنشد
سودھواپنشد ( سنسکرت : उपनिशाद ) ہندو مت وچ صحیفاں دا اک خاص قسم دا مجموعہ اے ۔ انہاں کتاباں وچ ہندومت دی نظریاتی نیہہ اُتے بحث کيتی گئی اے۔ اپنشد دا دوسرا ناں ویدانت اے۔ متقی ہندوواں دا خیال اے کہ اپنشد سپریم خالق یا برہمن دی فطرت تے انسانی موکش یا روحانی آزادی دا راستہ بیان کردے نيں۔ اپنشد بنیادی طور اُتے پوسٹ دے بعد دے حصےآں وچ پائے جاندے نيں - ویدک برہمن تے آرنیاکس [۶۲] ۔ قدیم زمانے وچ اوہ گرو-شیلے دی روایت وچ منہ دے لفظ توں منتقل ہُندے سن ۔
اپنشداں نوں عام طور اُتے " ویدانت " دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ اس اصطلاح دی تشریح " ویداں دے آخری ابواب یا اختتام " نال کيتی گئی اے۔ اک بار فیر اک متبادل معنی وی بنایا گیا اے۔ ایہ "ویداں دا اصول یا اعلیٰ مقصد" اے اس دے علاوہ اپنشداں دی تعداد ۱۰۸ اے جنہاں وچوں ۱۲ اہم اپنشد ایتاریہ، کٹھ، کین، چندوگیا، ایش، برہدرنائک، سویتاسوتار، تیتیریا، پرسان، منڈاکا، منڈوکیا اپنشد نيں۔ [۶۳] برہما (سپریم سچائی) تے آتما (شخص دا باطنی وجود) اپنشداں دے مرکزی موضوعات نيں [۶۴] [۶۵] تے "جان لو کہ تسيں اتمان ہو" نصوص دا کلیدی بیان اے۔ [۶۵] [۶۶] بھگواد گیتا تے برہما ستراساہم اپنشداں دے نال (ان تِناں صحیفاں نوں مل کے پرستاناتری دے ناں توں جانیا جاندا اے ) [ ۶۷] نے بعد دے کئی ویدانتک فلسفیانہ گروہاں دی نیہہ رکھی ۔ انہاں وچ ہندو مت دے دو غالب توحید پرست مکاتب خاص طور اُتے قابل ذکر نيں۔ [نوٹ ۳] [نوٹ ۴] [نوٹ ۵]
مؤرخین دے مطابق، اہم اپنشداں اک طویل عرصے وچ ، بدھ مت توں پہلے دے دور [۷۰] [۷۱] توں لے کے پہلی صدی عیسوی دے پہلے نصف تک [۷۱] اُتے مشتمل سی۔ دوسری طرف معمولی اپنشد قرون وسطیٰ تے پہلے از جدید کم نيں۔ [۷۲] پر، ہر اپنشد دی تشکیل دی صحیح تریخ دے بارے وچ کافی بحث اے۔ برطانوی شاعر مارٹن سیمور سمتھ نے اپنشداں نوں "اب تک دی ۱۰۰ سب توں ودھ بااثر کتاباں" وچ شامل کيتا اے۔ [۷۳] آرتھر شوپن ہاور، رالف والڈو ایمرسن ، تے ہنری ڈیوڈ تھورو سمیت بوہت سارے قابل ذکر لوکاں نے اپنشداں دی اہمیت نوں تسلیم کيتا اے۔ اپنشد فلسفہ دے محققینافلاطون تے کانٹ دے فلسفےآں وچ مماثلت تلاش کرن ۔ [۱۷][۱۸]
برہمن ازم
سودھو[[Image:Map of Vedic India.png|thumb|410px|ویدک دور وچ شمالی ہندوستان دا نقشہ۔ ویدک شاخاں دیاں تھانواں سبز تے تھور صحرا وچ نارنجی وچ نشان زد نيں۔
ویدک دور دا مذہب (۱۵۰۰ ق م توں ۵۰۰ عیسوی [۷۶] ) (یا ویدک مذہب ، ویدک برہمنیت یا قدیم ہندو مت [نوٹ ۶] یا، قدیم ہندوستان دے تناظر وچ ، برہمنیت [نوٹ ۷] ) دی ابتدائی شکل اے۔ جدید ہندو ازم تاریخی ویدک مذہب تے جدید ہندو مت دے درمیان کچھ اہم فرق نيں۔ [نوٹ ۸]
چار ویدک منتراں وچ ویدک تقریبات تے سرگرمیاں دا طریقہ کار شامل اے۔ [۸۱] ایہ حصہ سنسکرت وچ لکھیا گیا اے۔ پادریاں نے مذہبی تقریبات دا انعقاد کيتا۔ بھانويں جدید ہندومت وچ عبادت دا طریقہ وڈی حد تک تبدیل نئيں ہويا اے، لیکن قدامت پسند شراتاں دا اک حصہ ہن وی بھجنہاں دی زبانی تعلیم دی روایت نوں برقرار رکھدا اے۔
۶۰۰-۲۰۰ ق م
سودھواپنشد تے سرامان تحریک
سودھوموریہ سلطنت ( سنسکرت : मुर्यसाम्राज्यम ) قدیم ہندوستان وچ لوہے دے دور دی اک وسیع سلطنت سی۔ موریہ خاندان دی حکمرانی، ایہ سلطنت ۳۲۱ ق م توں ۱۸۵ ق م تک قائم رہی۔ پاٹلی پترا اس سلطنت دا راجگڑھ سی جو مگدھ دے آلا دُوآلا مرکز سی، جو برصغیر پاک و ہند دے مشرقی حصے وچ سندھ گنگا دے میداناں وچ واقع اے ۔ [۸۲] [۸۳]
موریہ سلطنت نوں گھٹ توں گھٹ اس دور دی سب توں وڈی سلطنت سمجھیا جاندا سی ، ایہی نئيں بلکہ برصغیر پاک و ہند دی تریخ وچ اس توں وڈی سلطنت کدی نئيں بنی۔ [۸۴] [۸۵] ۳۲۲ ق م وچ ، چندرگپت موریہ نے نندا خاندان دا تختہ الٹ کر اس سلطنت نوں قائم کيتا ، تے فیر سکندر اعظم دی فوج نوں پِچھے دھکیلنے دے لئی اپنی فوجی طاقت دا استعمال کردے ہوئے، اس نے وسطی تے مغربی ہندوستان دی علاقائی سلطنتاں نوں فتح کيتا تے اک سلطنت دی تعمیر کيتی۔ وڈی سلطنت. ۳۱۶ ق م تک، موری سلطنت نے یونانی شہنشاہاں نوں شکست دے کے پورے شمال مغربی ہندوستان نوں پھیلا دتا سی۔ [۸۶] عصری نقشیاں دے لحاظ توں، سلطنت شمال وچ ہمالیہ تے مشرق وچ ہمالیہ توں گھری ہوئی سی۔ایہ آسام ، بلوچستان تے مغرب وچ کوہ ہندوکش تک پھیلا ہويا سی۔ [۸۶] چندرگپت موریہ تے بندوسارا نے اس سلطنت نوں جنوبی ہند وچ وسعت دتی تے اشوک نے کالنگا دی سلطنت نوں فتح کر کے پورے جنوبی ہندوستان وچ موری سلطنت دی حکمرانی قائم کيتی۔ ۱۸۵ ق م وچ اشوک دی موت دے پنجاہ سال دے اندر اس سلطنت دا زوال ہويا تے مگدھ وچ سنگا خاندان دا عروج ہويا ۔
برہمنیت
سودھو=ویدک روایت دا احیاء
سودھوہندو ترکیب تے کلاسیکی ہندو مت (ت. ۲۰۰ ق م– ۱۲۰۰ ء)
سودھوپری کلاسیکل ہندو ازم (۲۰۰ ق م - ۳۲۰ ء)
سودھو=یاداں
سودھواک اسمرتی ( سنسکرت : श्रिम्ती , IAST: Smṛti )، یا صرف "وہ جو چيتا کيتا جاندا اے "، ہندو صحیفے دی اک روايتی طور اُتے تشکیل شدہ لیکن مسلسل نظر ثانی شدہ شکل اے جسنوں کسی مخصوص مصنف توں منسوب کيتا جاندا اے تے زبانی طور اُتے نسل در نسل منتقل کيتا جاندا اے تے اس اُتے نظر ثانی کيتی جاندی اے۔ [۸۷] اسمرتی نوں عام طور اُتے اک غیر حقیقی کم سمجھیا جاندا اے، تے اسمرتی نوں ہندو فلسفہ دی تمام شاخاں وچ سوائے ممسانجن شاخ دے سروت توں کم قابل اعتماد سمجھیا جاندا اے ۔ [۸۸]
سمرتی ساہتیہ وکھ وکھ تحریراں دا اک وسیع مجموعہ اے۔ انہاں مجموعےآں وچ چھ ویدنگ (ویداں دے اختیاری مقالے)، مہاکاوی ( مہابھارت تے رامائن )، دھرم سوتر تے دھرما شاستر (یا سمرتی شاستر)، ارتھ شاستر، وکھ وکھ پراناں ، کاویہ یا شاعرانہ ادب، وسیع تفسیراں یا تشریحات شامل نيں، لیکن انہاں تک محدود نئيں نيں۔ (وکھ وکھ srutis تے جائزے تے غیر بیانیہ متن اُتے تبصرے)، تے سیاست، اخلاقیات (اخلاقیات)، سبھیاچار، آرٹ تے معاشرے اُتے جامع مضامین (خلاصہ) [۱۹][۲۰]
اسمرتی دا ہر متن وکھ وکھ ایڈیشناں تے تشریحات وچ دستیاب اے۔ قدیم تے قرون وسطی دی ہندو روایت وچ ، یادداشت نوں سب توں آزاد شکل سمجھیا جاندا سی جسنوں کوئی وی لکھ سکدا اے یا دوبارہ ترتیب دے سکدا اے۔ [۲۱]
ہندو فلسفہ
سودھوہندو فلسفہ توں مراد قدیم ہندوستان وچ شروع ہوݨ والے فلسفےآں دا مجموعہ اے ۔ مرکزی دھارے دے ہندو فلسفے وچ چھ مذہبی فلسفیانہ شاخاں ( شددرشن ) نيں۔ ایہ نيں: سانکھیا ، یوگا ، نیایا ، ویسیسکا ، میمسا تے ویدانت ۔ [۲۲][note ۲] چونکہ قدیم ویداں نوں عام طور اُتے علم دے مستند تے اہم ماخذ دے طور اُتے قبول کيتا جاندا اے، اس لئی اس فلسفے نوں اسٹیکا فلسفہ وی کہیا جاندا اے ۔ [۹۳] [نوٹ ۹]قدیم تے قرون وسطیٰ دے ہندوستان وچ کئی دوسرے فلسفیانہ مکاتبِ فکر ابھرے جنہاں نے ویداں نوں مسترد کر دتا تے کچھ ايسے طرح دے فلسفیانہ نظریات دا پرچار کيتا۔ انہاں نوں ملحدانہ فلسفے کہندے نيں۔ [۹۲] [۹۳] ہندوستانی ملحدانہ فلسفے نيں: بدھ مت ، جین مت ، چارواک ، اجیوکا تے ہور۔ [۲۴][۲۲][۲۵]
سنگم ادب
سودھوسنگم ادب کلاسیکی تامل ادب دا اک حصہ اے۔ ۳۰۰ ق م تے ۶۰۰ عیسوی دے درمیان لکھیا گیا [۹۶] [۹۷] [۹۸] ایہ ادبی صنف ۴۷۳ شاعراں دی ۲۳۸۱ نظماں دا مجموعہ اے۔ انہاں وچوں ۱۰۲ شاعراں دی شناخت معلوم نئيں اے۔ [۹۹] جس دور وچ ایہ نظماں لکھی گئياں اسنوں عام طور اُتے سنگم یوگ کہیا جاندا اے۔ ادبی محققاں دے مطابق اس پورے ادبی زمرے دا ناں سنگم لیجنڈ دے ناں اُتے رکھیا گیا اے جو ہزاراں سالاں توں موجود اے۔ [۱۰۰] [۱۰۱] [۱۰۲] سنگم ادب دا مواد سیکولر سی۔ ایہ تامل قوم دی روزمرہ زندگی دی وکھ وکھ تفصیلات دے لئی وقف سی ۔ [۱۰۳]
سنگم ساہتیکار تامل شاعر سن ۔ انہاں وچ معاشرے دے وکھ وکھ پیشےآں تے طبقاں نال تعلق رکھنے والے مرد و سواݨیاں شامل سن ۔ بعد وچ انہاں اشعار نوں وکھ وکھ انتھالوجیز وچ مرتب کيتا گیا تے ۱۰۰۰ عیسوی تک کتابی شکل وچ شائع کيتا گیا۔ بھانويں بعد وچ انہاں نے مقبولیت کھو دی، انہاں نوں انیہويں صدی وچ CW Tamotarampillai تے UV Swaminath Iyer جداں اسکالرز نے دوبارہ دریافت کيتا ۔
ہندوستان دا "سنہری دور" (گپتا تے پالوا ادوار) (۳۲۰-۶۵۰ عیسوی)
گپتا تے پالوا سلطنت
سودھوگپتا سلطنت ( سنسکرت : Gupta Rajvansh, Gupta Rājavaṃśa ) اک قدیم ہندوستانی سلطنت سی۔ ایہ سلطنت تقریباً ۳۲۰ تے ۵۵۰ عیسوی دے درمیان برصغیر پاک و ہند دے بیشتر حصےآں اُتے پھیلی ہوئی سی۔ [۱۰۴] مہاراجہ سری گپتا نے سلطنت دی نیہہ دھرپد رہتل دے نمونے اُتے رکھی۔ [۱۰۵] گپتا حکمراناں دے دور وچ ہندوستان وچ جو امن تے خوشحالی قائم ہوئی اس نے ملک نوں سائنس تے صنعت وچ سبقت حاصل کرنے دے قابل بنایا۔ [۱۰۶] گپتا دور نوں ہندوستان دا سنہری دور کہیا جاندا اے ۔ [۱۰۷] ایہ دریافت دا زمانہ سی ،سائنس تے ٹیکنالوجی ، ماحولیات ، آرٹ ، فقہ، ادب ، ریاضی ، فلکیات ، مذہب تے فلسفہ وچ خصوصی فضیلت دا دور ؛ موجودہ ہندو کلچر بنیادی طور اُتے ايسے دور دی پیداوار اے۔ [۱۰۸] گپتا دور وچ بوہت سارے علمی آدمیاں دا ظہور ہويا جداں کالیداسا ، آریہ بھٹ ، برہمیرا ، وشنو شرما ۔ چندرگپت اول ، سمندر گپت تے سمندر گپت گپتا سلطنت دے سب توں مشہور شہنشاہ سن جنہاں دی سلطنت جنوبی ہند تک وی پھیلی ہوئی سی۔
پالوا سلطنت جنوبی ہندوستان وچ اک قدیم تے قرون وسطی دی سلطنت سی ۔ ایہ سلطنت دوسری توں نويں صدی عیسوی تک موجود رہی۔ ساتواہن سلطنت دے زوال دے بعد، پلاواں دا عروج ہويا۔ پالوا حکمران پہلے ستواہانہ سلطنت دے تحت جاگیردار بادشاہ سن ۔ [۱۰۹] [۱۱۰] انہاں دی اصل دے بارے وچ کئی افسانے نيں۔
مابعد کلاسیکی ہندو مت - افسانوی ہندو مت (۶۵۰-۱۲۰۰ عیسوی)
پرانک ہندو مت
سودھواصل مضمون: پران
پران ( سنسکرت : पुराण purāṇa ، "قدیم") ہندو ، بدھ مت تے جین مذاہب دے اہم داستانی صحیفے نيں۔ پراناں وچ کائنات دی تخلیق توں لے کے سیلاب تک دی تریخ، شاہی خانداناں، جنگجوؤں، باباواں تے باباواں دے نسب نامے تے ہندو کاسمولوجی، فلسفہ تے جغرافیہ اُتے تبادلہ خیال کيتا گیا اے۔ [۱۱۱] پران عام طور اُتے کسی خاص دیوتا اُتے توجہ مرکوز کردے نيں تے انہاں وچ مذہبی تے فلسفیانہ فکر دا غلبہ ہُندا اے۔ ایہ نصوص بنیادی طور اُتے حکایات دی شکل وچ نيں، جو اک توں ودھ افراد نوں باہم مربوط کردے نيں۔
لیجنڈ دے مطابق، مہابھارت دے مصنف، ویاسدیو ، پراناں دے مرتب سن ۔ پر، پراناں دی ابتدائی تحریراں گپتا سلطنت (تیسری توں پنجويں صدی عیسوی) کیتیاں ناں۔ اس دا بوہتے مواد تاریخی یا دوسری صورت وچ اس دور تے اس دے بعد دی صدیاں توں متعلق اے۔ پران ہندوستان دے وکھ وکھ حصےآں وچ لکھے گئے سن ۔ پراناں دی مجموعی پڑھائی وچ کچھ عمومی تصورات دیکھے جاندے نيں۔ لیکن اک پران دے دوسرے پران دے اثر دا پتہ لگانا مشکل اے۔ اس لئی انہاں نوں عام طور اُتے ہم عصر سمجھیا جاندا اے۔ [۱۱۳]
تحریری نصوص دی تشکیل دی تریخ پراناں دی تشکیل دی اصل تریخ نئيں اے۔ کیونجے ایہ بلا شبہ کہیا جا سکدا اے کہ ایہ کہانیاں اک ہزار سال توں زبانی طور اُتے منتقل ہُندی رہیاں نيں۔ تے بعد وچ قرون وسطی توں لے کے جدید دور تک اوہ شکل و صورت وچ بدلدے نظر آندے نيں۔ [۱۱۴]
پراناں اُتے منظم تحقیق اودوں شروع ہوئی جدوں کاشی دے مہاراجہ ڈاکٹر وبھوندی نارائن سنگھ دی سرپرستی تے نگرانی وچ آل انڈیا کاشیراج ٹرسٹ قائم ہويا ۔ اس تنظیم توں پراناں دے تنقیدی ایڈیشن تے پورانام نامی رسالہ شائع ہُندا رہیا۔ [۱۱۵]
بھکتی تحریک
سودھوبھکتی تحریک توں مراد مذہبی عقیدت مندانہ رجحانات نيں جو قرون وسطی دے ہندو مت وچ پروان چڑھے [۱۱۶] تے بعد وچ سکھ مت دی تشکیل دے لئی اک اتپریرک دے طور اُتے کم کيتا ۔ [۱۱۷] اس دی ابتدا ۸ويں صدی وچ جنوبی ہندوستان (موجودہ تامل ناڈو تے کیرالہ ) وچ ہوئی تے شمال دی طرف پھیل گئی۔ [۱۱۶] ایہ ۱۵ويں صدی دے بعد توں مشرقی تے شمالی ہندوستان وچ پھیل گیا تے ۱۵ويں تے ۱۷ويں صدی دے درمیان اپنے عروج اُتے پہنچ گیا۔ [۱۱۸]
ادویت ویدانت
سودھوادویت ویدانت ( سنسکرت : द्वाई वेदान्त) یا ادویت ازم اک بت پرست [۱۱۹] [۱۲۰] [۱۲۱] [۱۲۲] ویدک مذہبی عمل دا فرقہ اے ۔ [ویب ۱] سرویسواروادی دے مطابق، انسان دی حقیقی ہستی خالص شعور اے [نوٹ ۱۰] تے حتمی سچائی برہمن وی خالص شعور اے۔ [۱۲۴] اس دے مطابق اپنشداں دی اک جامع تشریح دتی گئی اے۔ [۱۲۵] ادویت ویدانت دا مرکزی مفسر آدی شنکرا اے۔ [۱۲۶]لیکن اوہ اس رائے دا موجد نئيں اے۔ اس نے پہلے دے توحید پرستانہ خیالات نوں ملایا۔ [۱۲۷]
ادویت ویدانت نوں ہندو فلسفے دی ویدانت [نوٹ ۱۱] شاخاں دا سب توں ودھ بااثر [۱۳۰] تے طاقتور [ ۱۲۹] سمجھیا جاندا اے [نوٹ ۱۱] مغربی مشرقیت تے دیرینہ فلسفےآں اُتے اس دے اثر و رسوخ دی وجہ توں، تے ادویت ویدانت دے اثرات ہندوستانی نو ویدانتزم تے ہندو قوم پرستی [۱۲۸] ۱۳۱] [۱۳۲] سمجھیا جاندا اے۔ ہندومت دے وکھ وکھ فرقےآں وچ توحیدی تعلیمات دا اثر دیکھیا جا سکدا اے۔ [۱۳۳] ادویت ویدانت نوں ہندوستانی سبھیاچار توں باہر ہندو روحانیت دی اک عام مثال سمجھیا جاندا اے۔ [۱۲۸]
ویدانت دی ہر شاخ دے اہم صحیفے پرستھاناتری ( اپنشد ، بھگواد گیتا تے برہم سوتر ) نيں۔ ادویت دے مطابق انہاں کتاباں وچ فلسفیانہ وضاحتاں تے نتائج دتے گئے نيں۔ [۱۲۵]
[نوٹ ۱۲] [نوٹ ۱۳] ادویت دے پیروکار ودتا [۱۳۵] یاروح تے برہمن دے علم دی مدد توں موکش حاصل کرنے دی کوشش کردے نيں ۔ اس نجات دا حصول اک طویل المدتی کوشش اے۔ ایہ اک گرو دے تحت تربیت توں حاصل کيتا جا سکدا اے۔
آدی شنکرا ( سنسکرت : आदिशानकरः ) (788–820 AD) اک ہندوستانی فلسفی سی۔ اس نے ہندوستانی فلسفے دی شاخ نوں مضبوط کيتا جسنوں ادویت ویدانت کہیا جاندا اے۔ [۱۳۶] [۱۳۷] اس دی تعلیم دا مرکز خود تے برہمن دا اتحاد سی ۔ اس دے مطابق برہما نرگون اے۔ [۱۳۸]
آدی شنکر موجودہ کیرالہ ریاست دے پنڈ کالادی وچ پیدا ہوئے سن ۔ اس نے پورے ہندوستان دا سفر کيتا تے دوسرے فلسفیاں دے نال مباحثاں تے مباحثاں وچ حصہ لے کے اپنے فلسفے نوں فروغ دتا۔ اس نے چار خانقاہاں قائم کيتیاں۔ ایہ خانقاہاں ادویت ویدانت دے فلسفے دی تاریخی ترقی، احیا تے پھیلاؤ دے لئی وڈی حد تک ذمہ دار نيں۔ خود شنکر نوں ادویت ویدانت فلسفہ دے اہم حامی دے طور اُتے جانیا جاندا اے۔ [۱۳۷] اوہ ہندو راہباں دے دشنامی فرقے تے ہندو عبادت دے سنمت نظام دے بانی وی نيں ۔
آدی شنکرا دے سنسکرت بولی وچ لکھے گئے کماں دا بنیادی مقصد ادویت تتوا دا قیام سی۔ اودوں ہندو فلسفہ دی میمسا شاخ نے لوڑ توں ودھ رسمیت اُتے زور دتا تے سنت پرستی دے نظریات دا مذاق اڑایا۔ آدی شنکرا نے اپنشداں تے برہم سوتراں اُتے مبنی سنیاس دی اہمیت اُتے زور دتا ۔ اس نے اپنشداں، برہم سوتراں تے بھگواد گیتا اُتے وی تبصرہ لکھیا ۔ انہاں تمام کتاباں وچ اوہ اپنے اہم مخالفین، میمسا اسکول دے نال نال ہندو فلسفہ تے بدھ فلسفہ دے سانکھیا اسکول دی تردید کردا اے۔ [۱۳۸] [۱۳۹] [۱۴۰]
قرون وسطی تے ابتدائی جدید دور (۱۲۰۰–۱۸۵۰ عیسوی)
سودھومسلم حکمرانی
سودھواہم مضامین: ہندوستان اُتے مسلماناں دی فتح تے ہندوستان وچ اسلام
برصغیر پاک و ہند اُتے مسلماناں دی فتح بنیادی طور اُتے ۱۲ويں توں ۱۶ويں صدی وچ شروع ہوئی۔ پر، ۸ويں صدی وچ ، مسلماناں نے راجپوت سلطنت (موجودہ افغانستان تے پاکستان ) وچ کچھ حملہ کيتا ۔ دہلی سلطنت دے قیام دے نال ہی اسلام برصغیر دے وڈے حصےآں وچ پھیل گیا۔ ۱۲۰۴ وچ ، بختیار خلجی نے بنگال نوں فتح کیتا، جو اودوں مسلم دنیا دا سب توں شمالی حصہ سی۔
۱۴ويں صدی وچ ، خلجی خاندان کے، علاؤالدین خلجی نے اپنی سلطنت نوں جنوب وچ گجرات ، راجستھان تے سطح مرتفع دکن تک پھیلایا، تے تغلق خاندان نے اپنی سلطنت نوں تامل ناڈو تک پھیلا دتا ۔ لیکن دہلی سلطنت دے خاتمے دے بعد، پورے برصغیر وچ کئی نويں سلطنتاں ابھراں ، جنہاں وچ گجرات سلطنت ، مالوا سلطنت ، تے بنگال سلطنت شامل نيں، جنہاں دے پاس اودوں دنیا دا سب توں وڈا تجارتی راستہ سی [۱۴۱] [۱۴۲]۔
مراٹھا سلطنت تے برطانوی حکومت توں پہلے، مسلم مغل سلطنت ہندوستان دی بیشتر ریاستاں اُتے قبضہ کرنے یا اسنوں دبانے دے قابل سی۔ پر، اوہ کچھ پسماندہ ریاستاں اُتے قبضہ نئيں کر سکے، جداں کہ ہمالیہ دے بالائی علاقےآں وچ ہماچل پردیش ، اتراکھنڈ ، سکم ، نیپال تے بھوٹان ؛ جنوبی ہندوستان وچ ٹراوانکور تے تمل ناڈو تے مشرق وچ آسام دی اہوم سلطنت ۔
ہندو مت دا اتحاد
سودھو
|
چیتنیا مہا پربھو (1486 AD – 1533 AD) مشرقی تے شمالی ہندوستان دے اک مشہور وشنو راہب تے مذہبی گرو تے سولہويں صدی دے اک ممتاز سماجی مصلح سن ۔ اوہ گاؤڈینگ (اب مغربی بنگال وچ نادیہ ضلع ) وچ نادیہ دے تحت نودویپ وچ ہندو برہمن پنڈت سری جگناتھ میشرا تے سریمتی سچی دیوی دے ہاں پیدا ہوئے۔ وشنو سماج وچ اسنوں سری رادھا کرشن دی جڑواں محبت سمجھیا جاندا اے ۔ [۱۴۷] سری کرشنا چیتنیا بھکتیوگا بھگوت فلسفہ دے اک ممتاز مبلغ تے مبلغ سن جو سریمد بھاگوت پران تے سریمد بھگوت گیتا وچ بیان کردہ فلسفہ اُتے مبنی سن ۔ [۱۴۸] اوہ espاس نے رادھا تے کرشن دی شکل وچ ہستی دی پرستش دی تبلیغ دی تے سری ہری دے ناں تے عقیدت نوں مقبول بنایا تے ہری کرشنا ہریرام مہا منتر جداں کہ سریکالی سنترن اپنشد تے سری پدما پران دے ہراپاروتی سنگم وچ مذکور اے، ذات پات توں قطع نظر، برہمناں توں اقلیتاں
مہا منتر
سودھوہرے کرشنا ہرے کرشنا کرشنا کرشنا ہرے ہرے۔
ہرے رام ہرے رام رام رام ہرے ہرے.. [۱۴۹] [۱۵۰]
رامانوج (۱۰۱۷–۱۱۳۷) اک ماہر الہیات تے فلسفی سن ۔ اوہ سری رامانوچاریہ ، اپادھیائے ، لکشمن مونی دے ناں توں وی جانیا جاندا اے ۔ عام طور اُتے ہندو اسنوں ویدانت دا سب توں وڈا نقاد سمجھدے نيں ، جو ہندو فلسفے دی خاصیت اے ۔ [۱۵۱]
رامانند وشنو آچاریہ رامانوجچاریہ دے شاگرد سن ۔ انہاں دے شاگرد کبیر تے سورداس سن ۔ رامانوج نے ویدانت دے فلسفے اُتے مبنی اپنا نواں فلسفہ وشستادویت ویدانت تیار کيتا۔ ویدانت دے علاوہ، رامانوجچاریہ نے ۷ويں-۱۰ويں صدی دے صوفیانہ تے متقی الور سنتاں دے بھکتی فلسفے تے جنوب دی پنچرات روایت کيتی نیہہ رکھی۔
مدھوا ( سنسکرت : मद्वाचार्यः ؛ سنسکرت تلفظ: [ məd̪ʱʋɑːˈtʃɑːrjə ] ) یا آنندتیرتھ یا پورن پرجنا ( ۱۲۳۸–۱۳۱۷ ) ہندو فلسفہ دے اک نظریہ، دویت ویدانت دا اک وڈا حامی سی۔ اوہ بھکتی تحریک دے دور دے اہم ترین فلسفیاں وچوں اک سن ۔
مشرقی گنگا تے شام سلطنتاں
سودھومشرقی گنگا تے سوریا ہندو اکثریتی علاقے سن جنہاں نے ۱۱ويں صدی عیسوی توں ۱۶ويں صدی عیسوی دے وسط تک موجودہ اوڈیشہ (تاریخی طور اُتے کلنگا دے ناں توں جانیا جاندا اے ) اُتے حکومت کيتی۔ ۱۳ويں تے ۱۴ ويں صدیاں دے دوران، جدوں ہندوستان دے وڈے حصے مسلماناں دے زیر اقتدار سن، کالنگا دی آزاد ریاست ہندو مذہب، فلسفہ، فن تے فن تعمیر دا گڑھ بن گئی۔ مشرقی گنگا دے حکمران مذہب تے فنون دے عظیم سرپرست سن، تے انہاں دے بنائے ہوئے مندر ہندو فن تعمیر دا کچھ شاہکار تصور کيتے جاندے نيں۔
ابتدائی دور جدید (۱۵۰۰–۱۸۵۰ عیسوی)
سودھووجے نگر سلطنت ( کنڑ : Vijayanagara Empire, Vijayanagara Sāmrājya ; تیلگو : Vijayanagara Empire, Vijayanagara Sāmrājyamu ) جنوبی ہندوستان وچ قرون وسطی دی اک سلطنت سی ۔ پرتگالیاں نے اس سلطنت نوں بسناگا کنگڈم کہیا ۔ ۱۳۳۶ عیسوی وچ (I) ہری ہرا تے اس دے بھائی (I) بوکا رایا نے ایہ سلطنت قائم کيتی۔ [۱۵۲] ۱۳ويں صدی دے آخر تک، سلطنت جنوبی ہندوستان اُتے اسلامی حملےآں دی مزاحمت کرکے اپنا اثر و رسوخ قائم کرنے وچ کامیاب ہوگئی ۔ [۱۵۳] ۱۶۴۶تک ایہ سلطنت موجود سی۔ پر، ۱۵۶۵ وچ ، سلطنت دکن دے ہتھوں اک جنگ وچ شکست دے بعد اس سلطنت دا زوال شروع ہويا ۔ اس سلطنت دی شناخت اس دے راجگڑھ وجئے نگر دے ناں نال ہُندی اے ۔ موجودہ کرناٹک ریاست وچ ہمپی وچ اس شہر دے کھنڈرات ہن عالمی ثقافتی ورثہ نيں۔ اس سلطنت دی تریخ قرون وسطی دے یورپی مسافراں ڈومنگو پیج ، فرناؤ نونس [۱۵۴] تے نکولو ڈی کونٹی دیاں تحریراں تے مقامی ادب توں معلوم ہُندی اے۔ وجئے نگر دی طاقت تے خوشحالی دے ثبوت آثار قدیمہ دی کھدائیاں توں ملے نيں۔
اس سلطنت دی علامت دے طور اُتے وکھ وکھ فن تعمیر پورے جنوبی ہندوستان وچ پھیلے ہوئے نيں۔ اس دی بہترین مثال ہمپی اے۔ وجے نگر فن تعمیر نوں جنوبی ہندوستان دے قدیم مندر بنانے دے انداز نوں ملیا کے بنایا گیا سی ۔ اس دا ہندو فن تعمیر تمام مذاہب تے مقامی طرزاں نوں یکجا کردا اے۔ ایہ انداز مقامی گرینائٹ چٹان اُتے تیار کيتا گیا اے۔ شمالی دکن سلطنت دا اثر سیکولر شاہی فن تعمیر وچ واضح اے۔ موثر انتظامیہ تے غیر ملکی تجارت نے سلطنت وچ آبپاشی دی نويں ٹیکنالوجیز نوں درآمد کرنا ممکن بنایا۔ وجے نگر سلطنت فن تے ادب دی سرپرست سی۔ اس سلطنت دی سرپرستی وچ کنڑ، تیلگو، تامل تے سنسکرت ادب وچ اک نويں دور دا آغاز ہويا۔ کرناٹک موسیقی نے اپنی موجودہ شکل اس سلطنت دے دور وچ حاصل کيتی۔ جنوبی ہندوستان وچ تریخ وچ وجئے نگر سلطنت نے ہندو مت دے گرد قومی اتحاد دے حصول وچ اہم کردار ادا کيتا ۔
مراٹھا سلطنت ( مراٹھی : माराथा पूर्ष्ट) اک تاریخی سلطنت اے جو ستارہويں صدی توں انیہويں صدی دے اوائل تک (۱۶۷۴–۱۸۱۸) ہندوستان دے بیشتر حصےآں وچ موجود سی۔ اس دے بانی چھترپتی شیواجی سن ۔ مغل شہنشاہ اورنگزیب دی موت دے بعد ، مراٹھا سلطنت پیشوا دے تحت کئی گنیاپھیل گئی، اپنے عروج پر، ایہ شمال وچ پشاور توں لے کے جنوبی ہندوستان وچ تامل ناڈو تک پھیل گئی۔ ہندوستان وچ آخری ہندو سلطنت ۔ ۱۷۶۱ وچ پانی پت دی تیسری جنگ وچ مرہٹے ۔کو شکست ہوئی جس دی وجہ توں انہاں دی سلطنت نوں شمال دی طرف پھیلنے توں روک دتا گیا جس دے نتیجے وچ شمالی ہندوستان عملی طور اُتے کچھ عرصے دے لئی مراٹھا سلطنت توں باہر ہو گیا۔ پر، ۱۷۷۰ وچ شمالی ہندوستان دوبارہ مراٹھا سلطنت دے تحت آگیا۔ بعد وچ ، شہنشاہ دے تحت مرکزی طور اُتے حکومت کرنے دے بجائے، مراٹھا سلطنت پیشواواں دے تحت تقسیم ہو گئی تے اک کنفیڈریشن دے طور اُتے ابھری، ۱۸۱۸ وچ ، مراٹھا سلطنت نوں انگریزاں دے ہتھوں اینگلو-مراٹھا جنگ وچ شکست ہوئی ، نتیجے دے طور پر، برطانوی کنٹرول ہندوستان عملاً قائم ہو چکيا سی۔
سلطنت دا اک وڈا حصہ خشکی توں گھرا ہويا سی تے قنوجی انگرے جداں قابل کمانڈر دے تحت اک طاقتور بحریہ دے ذریعہ محفوظ سی۔ اس نے اپنے مخالفین خصوصاً پرتگالیاں تے انگریزاں دے بحری حملےآں دا کامیابی توں مقابلہ کيتا ۔ [۱۵۵] محفوظ سمندری سرحداں تے مضبوط قلعےآں نے مراٹھا فوجی تریخ وچ اہم کردار ادا کيتا۔
جدید ہندو مت (۱۸۵۰ء دے بعد)
سودھوہندو ازم دی نشاۃ ثانیہ، جسنوں بنگال دی نشاۃ ثانیہ وی کہیا جاندا اے ، توں مراد سماجی اصلاحات دی تحریکاں دی لہر تے انیہويں تے ویہويں صدیاں وچ برطانوی حکومت دے دوران غیر منقسم ہندوستان دے بنگال دے خطہ وچ بوہت سارے ماہر صوفیاء دا ظہور اے۔ ایہ نشاۃ ثانیہ عام طور اُتے راجہ رام موہن رائے (۱۷۷۵–۱۸۳۳) دے دور وچ شروع ہويا تے شاعر گرو رابندر ناتھ ٹیگور (۱۸۶۱–۱۹۴۱) اُتے ختم ہويا، حالانکہ اس دے بعد توں بوہت سارے دانشور اس لہر دے علمبردار تے علمبردار دے طور اُتے جانے جاندے نيں۔ تخلیقی صلاحیتاں تے سیکھنے کا۔ انیہويں صدی دا بنگال سماجی اصلاح، مذہبی فلسفہ ، ادب ، صحافت ، حب الوطنی تے سائنس دے علمبرداراں دا اک ہور اجتماع سی، جس نے قرون وسطیٰ دے خاتمے تے اس ملک وچ جدید دور دا آغاز کيتا۔
سوامی بیویکانند ( بنگالی: [ʃami bibekanɒnɖo] اس لفظ دے بارے وچ , Shami Bibekānondo ; 12 جنوری ۱۸۶۳ – ۴ جولائی ۱۹۰۲)، جسنوں نریندر ناتھ دتہ وی کہیا جاندا اے ( بنگالی: [nɔrend̪ro nat̪ʰ d̪ɔot̪oˈˈˈˈʰʰ d̪ɔot̪oˈoˈtɪʰ d̪ɔotohian ] ، موسیقی مصنف تے انیہويں صدی دے شاعر۔ ہندوستانی صوفیانہ رام کرشنا پرمہمس دے چیف شاگرد ۔ انہاں دے پورواشرم دا ناں نریندر ناتھ دتہ سی ۔ اس نے امریکا تے یورپ وچ ہندو مت دے نال نال ہندوستانی ویدانت تے یوگا دے فلسفےآں نوں فروغ دینے وچ اہم کردار ادا کيتا ۔[۱۵۶] بوہت سارے لوک ۱۹ويں صدی دے نصف آخر وچ بین المذاہب ہم آہنگی نوں فروغ دینے تے ہندو مذہب نوں دنیا دے وڈے مذاہب وچوں اک دے طور اُتے فروغ دینے دا سہرا وویکانند نوں دیندے نيں۔ [۱۵۷] اوہ ہندوستان وچ ہندو نشاۃ ثانیہ دی سرکردہ شخصیتاں وچوں اک سن انہاں نے برطانوی ہندوستان وچ ہندوستانی قوم پرستی دا تصور وی متعارف کرایا[۱۵۸] وویکانند نے رام کرشن مٹھ تے رام کرشن مشن دی نیہہ رکھی ۔ [۱۵۶] اس دی سب توں مشہور تقریر اے، "امریکا دے بھائی تے بہناں ...،" [۱۵۹] ۱۸۹۳ دی شکاگو تقریر جو شکاگو ، امریکا وچ عالمی کانگریس آف ریلیجنز وچ کيتی گئی، [۱۵۹] جس دے ذریعے اس نے سب توں پہلے مغربی معاشرے وچ ہندو مت دا پرچار کيتا۔
فریڈرک میکس مولر ( جرمن : Friedrich Max Müller ) (پیدائش: ۶ دسمبر ، ۱۸۲۳ - وفات: ۲۸ اکتوبر ، ۱۹۰۰) اک مشہور ہندوستانی اسکالر ، فلسفی ، ماہرِ عمرانیات، ماہرِ عمرانیات، پروفیسر، معروف جرمن سکالر تے سنسکرت دے مترجم سن ۔ اوہ روسی فلسفی Afrikaner Alexandrovich Speer دی Dengken unt Verklichkeit ("سوچ تے حقیقت") دے عنوان توں لکھی گئی تحریر توں سخت متاثر سن ۔ [۱۶۰]
سری اروبندو یا اروبندو گھوش (۱۵ اگست ۱۸۷۲ – ۵ دسمبر ۱۹۵۰) اک ہندوستانی بنگالی سیاسی رہنما، روحانی رہنما تے فلسفی سن ۔ [۱۶۱] [۱۶۲] انہاں دے والد کرشندھن گھوش تے نانا راج نارائن بوس نيں۔ اروند گھوش بچپن وچ انگلینڈ وچ تعلیم حاصل کرنے گئے تے کیمبرج یونیورسٹی توں TRIPS پاس کيتا ۔ وطن واپسی دے بعد انہاں نے برطانیہ مخالف تحریک وچ اہم کردار ادا کيتا ۔ انہاں دے سرپرست بیرندر کمار گھوش انقلابی منتر توں متاثر سن ۔ انہاں نے بنگال دی تقسیم دی تحریک (۱۹۰۵–۱۹۱۱) وچ اہم کردار ادا کيتا جدوں اس نے کانگریس وچ انتہا پسند گروپ دی قیادت کيتی۔
سرو پالی رادھا کرشنن ( تیلگو : سرووپلی رادھا کرشنن؛ تمل : سروپلی رادھا کرشنن )، ( ۵ ستمبر ۱۸۸۸ – ۱۷ اپریل ۱۹۷۵) آزاد ہندوستان دے پہلے نائب صدر تے دوسرے صدر سن ۔ انہاں دی دوسری کتاب 'The Reign of Religion in Contemporary Philosophy' 1920 وچ شائع ہوئی۔
ہندو
سودھوبوہتے ہندو اصلاحی تحریکاں انیہويں صدی دے آخر وچ شروع ہوئیاں۔ انہاں تمام تحریکاں نے قدیم اپنشداں تے ویدانت دے صحیفاں دی اک جدید تشریح دی تے سماجی اصلاح اُتے توجہ دتی۔ [۱۶۳] انہاں تحریکاں دی اک خاصیت ہندوستان وچ مغربی برتری تے سفید فام بالادستی دے برطانوی استعمار دے تصورات نوں کمزور کرنا سی۔ تے ايسے شعور توں حب الوطنی دا جذبہ پیدا ہُندا اے۔ جس توں جدوجہد آزادی دا اک اہم ترین تہذیبی نظریہ پیدا نئيں ہويا۔ [۱۶۴]
راجہ رام موہن رائے قدیم اپنشد متون توں اک جدید عقلی ہندوستان دا تصور کردے نيں ۔ سوامی نارائن (۳ اپریل ۱۷۸۱ – ۱ جون ۱۸۳۰)، جسنوں سہجانند سوامی دے ناں توں وی جانیا جاندا اے، اک یوگی تے راہب سن جنہاں دی زندگی تے تعلیمات نے دھرم، اہسیا تے برہمی دے مرکزی ہندو طریقےآں نوں زندہ کيتا۔ اسنوں اس دے پیروکار خدا دی طرف توں بھیجیا ہويا فرشتہ مندے سن ۔
سوامی نارائن ۱۷۸۱ وچ اتر پردیش، ہندوستان دے پنڈ چپپیا وچ پیدا ہوئے۔ ۱۷۹۲ وچ ، ۱۱ سال دی عمر وچ ، اس نے نیل کنت برنی دا ناں لیا تے ۱۱ سال دی عمر وچ ست سال دی یاترا شروع کيتی۔ اس سفر دے دوران اس نے وکھ وکھ فلاحی سرگرمیاں کيتياں تے اس سفر دے ۹ سال تے ۱۱ ماہ دے بعد ۱۷۹۹ وچ ریاست گجرات وچ سکونت اختیار کيتی۔ ۱۸۰۰ وچ اسنوں اپنے گرو سوامی رامانند نے ادبھوا فرقے وچ شروع کيتا تے اس دا ناں سہجانند سوامی رکھیا گیا۔ ۱۸۰۲ وچ اس دے گرو نے اپنی موت توں پہلے ادبھوا فرقے دی قیادت سونپ دتی۔ سہجانند سوامی نے "سوامی نارائن منتر" نوں منظم کيتا تے سکھایا۔ اس لئی اوہ سوامی نارائن دے ناں توں جانے جاندے سن ۔ اختراعی برادری نوں بعد وچ سوامینرائن برادری دے ناں توں جانا جانے لگا۔
سوامی نارائن نے برطانوی سلطنت دے نال اچھے تعلقات استوار کيتے۔ انہاں دے نہ صرف ہندو برادری بلکہ اسلام تے زرتشتی مذہب وچ وی بوہت سارے پیروکار سن ۔ اس نے اپنی زندگی دے دوران چھ مندر بنائے تے اپنے فلسفے نوں پھیلانے دے لئی ۵۰۰ پرمہمساں نوں ملازمت دتی۔ ۱۸۲۶ وچ سوامی نارائن نے سماجی پالیسی اُتے اک درسی کتاب لکھی۔ یکم جون ۱۸۳۰ نوں انہاں دا انتقال ہويا تے گجرات دے گدھرا وچ ہندو مذہبی رسومات دے مطابق دفن ہوئے۔ اپنی موت توں پہلے، سوامی نارائن نے اپنے سوامی نارائن سمپرادتا دے دو حصےآں نوں سنبھالنے دے لئی گود لئی ہوئے بھتیجاں نوں آچاریہ مقرر کيتا۔ سوامیرین نوں معاشرے وچ سواݨیاں تے غریباں دے لئی انہاں دی اصلاحات تے وڈے پیمانے اُتے اہسیا (اگ دی قربانیاں) انجام دینے دے لئی وی چيتا کيتا جاندا اے۔
برہمسماج یا برہم سبھا ۱۹ويں صدی وچ قائم اک سماجی تے مذہبی تحریک اے جسنوں بنگال وچ نشاۃ ثانیہ دا علمبردار کہیا جاندا اے۔ ۲۰ اگست ۱۸۲۸ نوں کلکتہ وچ ہندو مصلح راجہ رام موہن رائے (۱۷۷۲–۱۸۳۳) تے انہاں دے دوستاں نے برہمو سماج دا آغاز عوامی عبادت دے نال کيتا۔ انہاں دا دیوتا "بے شکل برہما" سی، اس لئی انہاں دے مذہب دا ناں برہما اے۔
رام کرشنا پرمہمس رام کرشنا پرمہمس ( مدد · معلومات ) ( ۱۸ فروری ۱۸۳۶ - اگست ۱۶ ، ۱۸۸۶؛ پورواشرم ناں گدادھر چٹوپادھیائے [ ۱۶۵] ) انیہويں صدی دے اک ممتاز ہندوستانی بنگالی فلسفی ، مذہبی فلسفی [۱۶۶] سن ۔ رام کرشن مشن نوں انہاں دے مرکزی شاگرد سوامی وویکانند نے انہاں دی تبلیغ کردہ مذہبی فکر وچ قائم کيتا سی ۔ [۱۶۷] [۱۶۸] [۱۶۹] انہاں دا تعلق بنگالی نشاۃ ثانیہ [۱۷۰] تے ۱۹ويں تے ۲۰ويں صدی دے ہندو نشاۃ ثانیہ توں اے [۱۷۱] [۱۷۲]اس لفظ دے بارے وچ مرکزی کردار وچوں اک۔ اس دے شاگرداں وچ ، تے ایتھے تک کہ اس دے جدید عقیدت منداں وچ ، اوہ خدا دے اوتار دے طور اُتے پوجا جاندا اے۔ [۱۷۳]
رام کرشن پرمہمس پینڈو مغربی بنگال وچ اک غریب وشنو برہمن خاندان وچ پیدا ہوئے سن ۔ دکشنیشور کالی باڑی وچ پروہت حاصل کرنے دے بعد، اس نے بنگالی دے نال نال ہندوستانی شکت مت دے زیر اثر کالی دی پوجا شروع کيتی۔ [۱۶۵] اس دا پہلا گرو تنتر تے وشنوزم بھکتی تتواجنا اک سادھیکا اے۔ بعد وچ رام کرشنا نے ادویت ویدانت دی مشق کرکے نیروکلپ سمادھی حاصل کيتی ۔ دوسرے مذاہب، خاص طور اُتے اسلام تے عیسائیت دے مطابق ، سادھنا اسنوں "جداں اے، ویسا ہی راستہ" دے احساس دی دنیا وچ بلند کردا اے۔ [۱۶۵]مغربی بنگال دی علاقائی پینڈو بولیاں وچ مختصر کہانیاں دے ذریعے دتی گئی انہاں دی مذہبی تعلیمات دا عام لوکاں اُتے بہت اثر ہويا۔ بھانويں روايتی معنےآں وچ انہاں پڑھ سن، رام کرشن بنگالی سماج تے پڑھے لکھے متوسط طبقے دی عزت حاصل کرنے وچ کامیاب رہے۔ ۱۸۷۰ دی دہائی دے وسط توں اوہ مغربی تعلیم یافتہ دانشوراں دے لئی ہندو نشاۃ ثانیہ دی مرکزی شخصیت بن گئے۔ تتسنگ نے پیروکاراں دے اک گروپ نوں منظم کيتا جس نے ۱۸۸۶ وچ رام کرشن دی موت دے بعد سنیاس لے کے اپنا کم جاری رکھیا۔ انہاں دے رہنما سوامی وویکانند سن ۔ [۱۷۴]
وویکانند نے ۱۸۹۳ وچ شکاگو وچ ورلڈ کانگریس آف ریلیجنز وچ اپنی مذہبی فکر نوں مغربی عوام تک پہنچایا ۔ وویکانند دے آفاقی انسانیت دے پیغام نوں عالمی سطح اُتے سراہا گیا تے اسنوں تمام معاشراں دی حمایت وی حاصل ہوئی۔ اس دے بعد اس نے ریاستہائے متحدہ وچ ہندو فلسفے دی آفاقی سچائی نوں فروغ دینے دے لئی ویداندا سوسائٹی تے رام کرشن مشن دی نیہہ رکھی، جو کہ رام کرشن دے مذہبی ہم آہنگی دے نظریات تے "شیواجنا وچ جیوا سیوا" نوں ہندوستان وچ نافذ کرنے دے لئی اک مذہبی تنظیم اے۔ [۱۷۴] رام کرشن تحریک نوں ہندوستان وچ نشاۃ ثانیہ دی تحریکاں وچوں اک سمجھیا جاندا اے۔ [۱۷۵] ۲۰۰۸ تک، ہندوستان تے بیرون ملک رام کرشنا مشن دی کل ۱۶۶ شاخاں نيں۔ اس تنظیم دا ہیڈ آفس مغربی بنگال وچ اے۔ بیلور مٹھ , ہاوڑہ وچ واقع اے . [۱۷۶]
آریہ سماج ( سنسکرت : अर्य समाज , انگریزی : ārya samāja "Noble Society") اک ہندو تنظیم تے اصلاحی تحریک سی جس دی نیہہ ۱۸۷۵ وچ سوامی دیانند نے ویدک مذہب دے قیام دے لئی رکھی سی ۔ [۱۷۷] اوہ اک راہب سی جس نے ویداں دی تبلیغ دی ۔ اس نے برہمی اُتے عمل کيتا ۔ اس مثالی اُتے زور دتا. آریہ سماج دے ارکان نے اس اصول اُتے عمل کيتا۔ اوہ توحید اُتے یقین رکھدے نيں یعنی اک خدا نوں مندے نيں تے بت پرستی دے خلاف نيں۔ [۱۷۸] انہاں دا عقیدہ ویدوکت برہمن وچ اے۔
آمدید
سودھوہم عصر ہندو مت
سودھوبوہتے ہندو اصلاحی تحریکاں دا آغاز انیہويں صدی دے آخر وچ ہويا۔ انہاں تمام تحریکاں نے قدیم اپنشداں تے ویدانت دے صحیفاں دی اک جدید تشریح دی تے سماجی اصلاح اُتے توجہ دتی۔ [۱۶۳] انہاں تحریکاں دی اک خاصیت ہندوستان وچ مغربی برتری تے سفید فام بالادستی دے برطانوی استعمار دے تصورات نوں کمزور کرنا سی۔ تے ايسے شعور توں حب الوطنی دا جذبہ پیدا ہُندا اے۔ جس توں جدوجہد آزادی دا اک اہم ترین تہذیبی نظریہ پیدا نئيں ہويا۔ [۱۶۴]
مغرب وچ نو ہندو تحریک
سودھوپرمہمس یوگنند (Pôromohôngsho Joganondo, سنسکرت : परमहान्स योगनांद Paramahaṃsa Yogānaṃda; 5 جنوری ۱۸۹۳ – ۷ مارچ ۱۹۵۲) اک ہندوستانی یوگی تے گرو سی۔ انہاں نے اپنی کتاب آٹو بائیوگرافی آف یوگی دے ذریعے مغربی معاشرے وچ مراقبہ تے کریا یوگا دا تعارف کرایا۔
ابھے چرناراوندا بھکت ویدانت سوامی پربھوپدا ( انگریزی : Abhay Charanaravinda Bhaktivedanta Swami Prabhupada, سنسکرت : अभाय चारानाराविंद भक्तिवेद स्वामी प्रभुपादः , IAST : abhaya-caraṇāravinda bhakti-vedanta svāmātī۱۷ ) تے ۱۹ نومبر ۱۹۸۹، واسیابیدہ ۱۹۸۴۔ اسکن یا ہرے کرشنا تحریک دے بانی آچاریہ [۱۷۹] ۔ [۱۸۰] اوہ خود بھکتی سدھانت سرسوتی دے شاگرد سن ۔ انہاں دی زندگی دا مقصد پوری دنیا وچ ہندو مت دے گوڈیا وشنو نظریے نوں پھیلانا سی ۔ [۱۸۱]
ہندو مت
سودھوہندوازم (دیوناگری: हिन्दुत्व, "ہندویت") اک تحریک اے جس دا مقصد ہندوواں دے لئی اختیار دے ہندو اصولاں تے طرز زندگی نوں اپنانا اے۔ ہندو مت دی اصطلاح عبادت دے کسی نظام توں مراد نئيں اے۔ ایہ اک طرز زندگی اے۔ اک سبھیاچار جو اس ملک وچ صدیاں توں رائج اے۔ [۱۸۲] ہندو قوم پرست سیاست دان ونائک دامودر ساورکرجس نے 'ہندوتوا' دی اصطلاح بݨائی اوہ غلط اے۔ ہندوستان دا ہر بچہ قومیت دے اعتبار توں ہندو اے۔ تاں ہندوستان ہندو راشٹر اے۔ اس ملک دے لوکاں وچ حب الوطنی، اخلاقیات، دیانتداری، نیکی، دھرم (ابدی وفاداری) تے تدارک دی خصوصیات پیدا کرنا۔ اس ملک دا عروج اک منظم مضبوط جاگروت معاشرے توں ممکن اے۔ تے اس دے ذریعے دنیا دی بھلائی حاصل ہوئے گی۔ راشٹریہ سویم سیوک سنگھ دا ایہ وی مننا اے کہ ہندو مذہب اس ملک دے لوکاں دا انہاں دے اپنے نظام عبادت دے تنوع، کھانے دی عادات تے رہنماواں دے تنوع، فیصلے تے سوچ دے تنوع وغیرہ وچ ابدی اتحاد اے۔ اوہ اس ملک دے تقدس دے خیال توں وابستہ ہندو نيں۔ کون اے اس ملک دی زمین، دریا، پہاڑ، زندگی تے پودے، یاتری، پتترا گرنتھراجی نوں چنگا مندا اے یا ن خود نوں ہندو سمجھدا اے۔ ایہ ہندو مذہب دنیا وچ امن برقرار رکھ سکدا اے۔ پوری دنیا نوں پالنے دے لئی۔
-
ہندوستان وچ راشٹریہ سویم سیوک سنگھ
-
اورنج ہندوستان وچ ہندو مذہب دا جھنڈا اے
ایہ وی دیکھو
سودھو- ہندوستان وچ ہندومت
- وادی سندھ دی رہتل
- آریائی ہجرت دا نظریہ
- قدیم ہند-یورپی زبان
- ہند-یورپی بولی دا خاندان
حوالے
سودھو- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Hinduism Is the Oldest Religion in the World Because It Is the Religion of Djinns/Demons/Devils/Satan/Vampires!: Satan/Iblis/Lucifer/Azazel Revealed!. Ben Caesar. ISBN 1-973403-57-9.
- ↑ (1965) हिंदुत्व का आह्वान, 32.
- ↑ The Celtic Druids. Godfrey Higgins. ISBN 978-1-60206-671-7.
- ↑ «awgp.org».
- ↑ کتاب"آریاواں دا آدی دیش، ص 26
- ↑ Clark, Sharri R. The social lives of figurines: recontextualizing the third millennium BC terracotta figurines from Harappa, Pakistan. Harvard PhD 2007
- ↑ Krishnamurti (2003), p. 6.
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ Lockard 2007, p. 50.
- ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ Lockard 2007, p. 52.
- ↑ Tiwari 2002, p. v.
- ↑ Zimmer 1951, p. 218-219.
- ↑ Larson 1995, p. ۸۱.
- ↑ D Sharma, Classical Indian Philosophy: A Reader, Columbia University Press, ISBN , pages 196-197
- ↑ Jan Westerhoff (2009), Nagarjuna's Madhyamaka: A Philosophical Introduction, Oxford University Press, سانچہ:আইএসবিএন, page 290
- ↑ Warren Lee Todd (2013), The Ethics of Śaṅkara and Śāntideva: A Selfless Response to an Illusory World, سانچہ:আইএসবিএন, page 128
- ↑ Deussen, P., Geden, A. (2010). The Philosophy of the Upanishads. p. 42. Cosimo, Inc. سانچہ:আইএসবিএন, سانچہ:আইএসবিএন.
- ↑ Hebbar, N. Influence of Upanishads in the West سانچہ:ওয়েব আর্কাইভ. Boloji.com. Retrieved on: 2012-03-02.
- ↑ Purushottama Bilimoria (2011), The idea of Hindu law, Journal of Oriental Society of Australia, Vol. 43, pages 103-130
- ↑ Roy Perrett (1998), Hindu Ethics: A Philosophical Study, University of Hawaii Press, سانچہ:আইএসবিএন, pages 16-18
- ↑ Sheldon Pollock (2011), Boundaries, Dynamics and Construction of Traditions in South Asia (Editor: Federico Squarcini), Anthem, سانچہ:আইএসবিএন, pages 41-58
- ↑ ۲۲.۰ ۲۲.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےKK26
لئی۔ - ↑ M Chadha (2015), The Routledge Handbook of Contemporary Philosophy of Religion (Editor: Graham Oppy), Routledge, سانچہ:আইএসবিএন, pages 127-128
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےandrewoverview
لئی۔ - ↑ P Bilimoria (2000), Indian Philosophy (Editor: Roy Perrett), Routledge, سانچہ:আইএসবিএন, page 88
- ↑ Srimad Bhagavatam (Introduction) Archived 25 مئی 2013 at the وے بیک مشین "Lord Caitanya not only preached the Srimad-Bhagavatam but propagated the teachings of the Bhagavad Gita as well in the most practical way."
- ↑ Mishra, Patit Paban (2012). Rāmānuja (ca. 1077–ca. 1157) in Encyclopedia of Global Religion (Editors: Mark Juergensmeyer & Wade Clark Roof). doi:10.4135/9781412997898.n598.
- ↑ Stoker 2011.
باہرلےجوڑ
سودھو- ہندو ٹائم لائن (انگریزی میں)
- ہندومت کے منفرد اصول
- History of Hinduism on MSN Encarta encyclopedia( Archived ۲۹ اکتوبر۲۰۰۹, at the وے بیک مشین ۲۰۰۹-۱۰-۳۱)
- Hinduism in Modern Times
- Timeline of Hinduism and its offshoots
- Some Missing Chapters of World History - Chapter 21 - ENTIRE PACIFIC REGION AS HINDU TERRITORY
- Ancient Hinduism in Europe
- ARABIA'S ANCIENT VEDIC PAST
- In Search of an Ancient Hindu Temple in Azerbaijan
سائیٹ غلطی: <ref>
ٹیگ اک ٹولی جیدا ناں "note" اے ہیگے نیں، پر کوئی <references group="note"/>
ٹیگ نا لبھیا۔