ویدک سنسکرت
ویدک سنسکرت 2000 قبل مسیح ( جاں اس توں وی پہلاں ) توں لے کے 600 قبل مسیح تکّ بولی جان والی اک ہند آریائی بولی سی ۔ ایہہ سنسکرت دی ماں سی اتے پیش ہند ایرانی بولی دی بہت ہی نزدیک دی اولاد سی ۔ اس ویلے فارسی اتے سنسکرت دا وکھریواں بہت نواں سی ، اسلئی ویدک سنسکرت اتے اویستائی بولی ( ایرانی بولی ) اک - دوجے دے بہت قریب ہن ۔ ویدک سنسکرت ہند یورپی بولیاں دیہند ایرانی بولیاں شاخ دی سبھ نالوں پرانی پرمانت بولی ہے ۔।[۱]
ہندواں دے قدیم وید دھرمگرنتھ ویدک سنسکرت وچّ لکھے گئے ہن ۔ برصغیر وچّ شروتی ورگی سخت اصولی دھونیاں والے منتروچارن دی ہزاراں سالاں پرانی روایت دے کارن ویدک سنسکرت دے شبد اتے اچارن اس علاقے وچّ لکھائی شروع ہون نال بہت پہلاں توں محفوظ ہن ۔ ویداں دی پڑھائی توں ویکھیا گیا ہے کہ ویدک سنسکرت وی سینکڑیاں سالاں دے ویلے وچّ بدلدی گئی ۔ رگوید ھی ویدک سنسکرت ، جنوں رگویدک سنسکرت کیہا جاندا ہے ، سبھ توں پراناروپ ہے ۔ پاننی دے ضابطہ کرن دے بعد دی شاستری سنسکرت اتے ویدک سنسکرت وچّ کافی انتر ہے اسلئی ویداں نوں مول روپ وچّ پڑھنے لئی سنسکرت ہی سیکھنا ای کافی نہیں سگوں ویدک سنسکرت وی سیکھنی پیندی ہے ۔ اویستائی فارسی سکھن والے ودواناں نوں وی ویدک سنسکرت سیکھنی پیندی ہے کیونکہ اویستئی گرنتھ گھٹّ بچے ہن اتے ویدک سکھن توں اس بولی دا وی زیادہ پھیلیا علم مل جاندا ہے ।[۲] ۔
لوکائی سنسکرت دا ویدک سنسکرت توں فرق سودھو
عوامی سنسکرت - ساہت دا ویدک ساہت توں کئی پرکار دا فرق پایا جاندا ہے ۔ ویدک ساہت خالص: دھارمک ہے اتے اسوچّ سارے لوکائی تتووں دا بیج سماہت ہے ۔ لوکائی سنسکرت ساہت پردھان روپ توں دھارمک - دھرم منرپیکش ہے اتے دھرم وچّ اسنوں لوک - پرلوک توں ہی متعلق کیہا جا سکدا ہے ۔ اس ساہت وچّ عظیم شاعری ( رامائن اتے مہابھارت ) , پران اتے ہور کویتا ( جنہاں وچّ گدئکاوء وی سملت ہن ) ڈرامہ ، النکارشاستر ، درشن ، نیم ، ڈھنگ اتے نیم ، کلا ، وستوشاستر ، اؤشدھِ ( آیوروید ) , حساب ، مشین ، ادیوگ سنبندھی گرنتھ اتے ہور وکھراودیاوانکیتی شاکھاواں وی پراپت ہندیاں ہن ۔
لوکائی ساہت دی بولی اتے ویدک ساہت دی بولی وچّ وی فرق پایا جاندا ہے ۔ دوناں دے شبدروپ اتے دھاتروپ گغی پرکار توں وکھ ہن ۔ ویدک سنسکرت دے روپ صرف وکھ ہی نہیں ہن اپتُ انیک وی ہن ، وششٹتا اوہ روپ جو کریا روپاں اتے دھاتاں دے سوروپ توں سنبندھت ہن ۔ اس متعلق وچّ دوناں ساہتاں دیاں کجھ اہم فرق تھلے لکھے ہے :
( 1 ) شبدروپ دی نظر توں - اداہرن وجوں ، عام بول چال دی سنسکرت وچّ صرف اجیہے روپ بندے ہن جویں دیوا: جنا: ( پہلاں وبھکتی بہووچن ) ۔ جدوں کہ ویدک سنسکرت وچّ ایہناں وچّ روپ دیواس: , جنام: وی بندے ہن ۔ اس پرکار ، شراب اتے دوسری وبھکتی بہووچن وچّ ‘وشوانِ’ روپ ویدک ساہت وچّ ‘وشوا’ وی بنّ جاندا ہے ۔ تیسری بہووچن وچّ ویدک سنسکرت وچّ ‘دیوے:’ اس روپ دے نال - نال ‘دیویبھِ:’ وی ملدا ہے ۔ اس پرکار سپتمی وبھکتی اک وچن وچّ ویونِ اتے ویومنِ اس روپاں دے نال - نال ویدک سنسکرت وچّ ‘ویومنّ’ ایہہ روپ وی پراپت ہندا ہے ۔
( 2 ) ویدک اتے عام بول چال دی سنسکرت وچّ کریاروپوں اتے دھاتروپوں وچّ وی خاص فرق ہے ۔ ویدک سنسکرت اس وشے وچّ کجھ زیادہ بختاور ہے اتے اس وچّ کجھ اتے روپاں نوں اپلبدھی ہندی ہے جدوں کہ لوکک سنسکرت وچّ کریا پداں دیاں دشا دسن والے اجیہے صرف دو ہی لکار ہن : لوٹ اتے ودھلنگ جوک لٹپرکرتی ارتھات ورتمانکال کیتی دھاتُ توں بندے ہن ۔
اداہرن وجوں پٹھ توں پٹھتُ اتے پٹھیت ایہہ دوناں بندے ہن ۔ ویدک سنسکرت وچّ کریاپدوں کیتی دشا نوں دیوتیت کرن والے دو اتے زیادہ لکار ہن : لیٹ لکار اتے نکھیدھی یوگ لنلکار ( Injunctive ) ( جو لوکک سنسکرت وچّ کیول نکھیدھی یوگ ‘ما’ توں دکھایا ہویا ہندا ہے اتے جو لکار لوکک سنسکرت وچّ پورنتیا درلبھّ ہے ۔ ) اس چاراں دشاواں دے دیوتک لکار ویدک سنسکرت وچّ کیول لٹ قدرت توں ہی نہیں بندے ہن پر لٹ قدرت اتے لن قدرت توں وی بندے ہن ۔ اس پرکار ویدک سنسکرت وچّ دھاتروپ بہت زیادہ ماترا وچّ ہن ۔ اسدے علاوہ لن پرتئیے سنبندھی بھید ویدک سنسکرت وچّ پائے جاندے ہن جویں منیمسِ وی ( لٹ ، اتم پرکھ بہووچن وچّ ) پریوکت ہندا ہے پر لوکک سنسکرت وچّ منیمہی پریوکت ہندا ہے ۔ جتھے تکّ دھاتُ توں بنے ہوئے ہور روپاں دا پرشن ہے ، لوکک سنسکرت وچّ کیول اک ہی ‘تمنن’ ( جویں گنتں ) ملدا ہے جدوں کہ ویدک سنسکرت وچّ اسدے لگبھگّ اک درجن روپ ملدے ہن جویں گنتوے ، گمدھئ ، جیوسے ، داتوے اتادِ ۔
( 3 ) پنشچ ، لوکک سنسکرت اگے چلکے ودھ توں ودھ کرترم اتے سبدھّ ہندی گئی ہے اتے اسدے اداہرن سانوں سبندھُو اتے بان بھٹ دے گدئکاویوں وچّ پریوکت بھیانک سماساں وچّ ملدے ہن ۔ اس کلا وچّ اوہ اپنے کھیتر دے ہور گدئکاروں توں اتیئنت اتم ہے ۔
( 4 ) کجھ ویدک شبد عام سنسکرت وچّ درلبھّ (نایاب) ہن اتے کجھ نویں شبداں دا ادبھو وی ہو گیا ہے ۔ اداہرن وجوں ، ویدک شبد ‘اپس’ دا ‘کارج’ دے مطلب وچّ پریوگ لوکک سنسکرت وچّ لپت ہو گیا ہے ۔ لوکک سنسکرت وچّ پریوکت ‘پروار’ شبد ویدک سنسکرت وچّ انپلبدھ ہے ۔ ایہہ ویدک اتے لوکک سنسکرت کیتی اپنی وشیشتا ہے ۔
شبدارتھ وگیان دی نظر توں کجھ شبداں وچّ اک خاص تبدیلی ہویا ہے جویں ‘رتُ’ جسدا ویدک سنسکرت وچّ متلبّ ہے ‘شکتی’ اتے لوکک سنسکرت وچّ اسدا متلبّ یگّ ہو گیا ہے ۔
آواز انتر سودھو
ویدک سنسکرت وچّ ف ( انگریزی : f , اندھنوں : [ ɸ ] ) اتے خ ( < small > اندھنوں : [ x ] ) دیاں آوازاں سن جو بعد دی سنسکرت وچّ گواچ گئیاں ۔।[۳] اسوچّ خ دے اچارن اتے دھیان دیو کیونکہ ایہہ کھ توں بہت وکھ ہے ، اتے خراب اتے خاص جویں شبداں وچّ ملدی ہے ۔ اج دے ویلے وچّ اک غلط دھارنا ہے کہ ف اتے خ کیتی آوازاں سنسکرت - پرمپرا وچّ غیرملکی ہن ۔ ورگیکرن کیتی نظر توں ف نوں اپدھمانیئے اتے خ نوں جہوامولیئے کیہا جاندا ہے ۔ ।[۴] خ دی آواز نوں وسرگ وچّ آگھوش کنٹھء ورناں توں پہلاں اچاریا کیتا جاندا سی ۔ ।[۵]
ہور فرق سودھو
بولی وچّ تبدیلی دے علاوہ دوناں ساہتاں وچّ کجھ اتے فرق ملنیوگ ہن :
( 1 ) پہلاں توں ، جویں کِ اتے کیہا جا چکیا ہے ، ویدک ساہت ، پردھانت دھارمک ہے جدوں کہ لوکائی سنسکرت اپنے ورننئوشئے کیتی نظر توں دھرم دے نال - نال لوکک جیون دے ہر اک کھیتر توں سمبدھّ ہے ۔
( 2 ) دوناں دیاں آتما حالانکہ انکھڑواں ہے تد وی ابھنتا وچّ وی بھنتا دے درشن ہندے ہن ۔ ویدک وانمئے ، مکھت: جویں کہ رگوید اتے اتھروَ وید وچّ سانوں حاصل ہندا ہے ، آپٹیمسٹ ہے جدوں کہ لوکک سنسکرت ساہت نراشاوادی ہے ، اس نراشاواد کیتی جھلک بودھوں دے ‘سرو دُ:کھں’ وچّ وی ہے ۔ بودھوں دے وئوہاریاپکش ‘کرنا’ اتے ‘دوستی’ دا ادگھوش وی ویدک ساہت کیتی مولکتا ہے ۔
( 3 ) ویدک دھرم وی پرورتی کال وچّ اگیات روپ نوں وشیش ودھایا ہویا ہویا وکھائی دندا ہے ۔ اتھے تکّ کہ ویدک یگ دے پردھان دیوتا جویں اندر , اگ , ورن نوں لوکک سنسکرت وچّ ٹاکرے تے وششٹتا پراپت نہیں ہوئی پر برہما ، وشنوں اتے شو اس تناں نوں ویداں وچّ کیول گون ستھان ہی پراپت سی ، پرورتی کال وچّ ایہناں نوں اک مہتوپورن ستھان پراپت ہو گیا ۔ اس کال وچّ کجھ نویں دیوی دیوترپن : گنیش , کبیر , لکشمی اتے درگا اتادِ دا وی ویدک مول توں وکاس ہویا ۔
( 4 ) پرورتی ، وشیشت: اٹھویں اتے نویاں شتابدی دے بعد دے ، کویاں وچّ اتیوکتی دا سہارا قبول کرن کیتی ولّ زیادہ جھکاو ہے ، جویں ماگھ , ہرش آدی وچّ جدوں کہ پرانے کویاں جویں اشوگھوش ( بودھی کوی ) , بھاس اتے کالداس وچّ اتیوکتی دا انہوند ہے ۔ ویدک وانمئے وچّ اتیوکتی دا مہاں انہوند ہے ۔
( 5 ) لوکک سنسکرتی وچّ چھندوبدھّ روپاں دے پریوگاں کیتیاں ولّ سانوں اک وشیش آگرہ وکھائی دندا ہے ۔ ویدک یگ وچّ وی چھندوبدھّ روپاں دا زیادتی ملدا ہے ، پر اتھے وشیشت: [ [ یگّ ] ] سنبندھی ساہت وچّ گدء دا وی پریوگ ہویا ، جویں یجروید اتے براہمناں وچّ ۔ لوکک سنسکرت کال وچّ چھندوبدھّ روپاں دے پریوگ کیتی ولّ انا زیادہ جھکاو ہے کہ اتھے تکّ کہ ویدک گرنتھ ( چرک سنہتا , سشرتسنہتا اتادِ ) وی پدء وچّ ہی لکھے گئے ۔ حیرانی تاں اس گلّ توں ہندا ہے کہ کوشاں دی رچنا ( جویں امرکوش ) وی چھنداں وچّ ہی ہوئی ۔ کجھ اگے چلکے پرورتی کال وچّ تیر اتے سبندھُ نے گدء کاویوں دے لکھائی کیتی شیلی دا وکاس کیتا ، جو کہ وڈے - وڈے سماساں توں مشرت ہون دے کارن اتیئنت کرترم کہی جاندی ہے ۔ اسدے علاوہ پرانے کال وچّ [ [ نیم ] ] - روپ وچّ دارشنک گرنتھاں نوں لکھن کیتی پرنالی دا وی پرچلن ہویا ۔
اگے چلکے سانوں چھنداں دے نظام دا وی اک تبدیلی دسنیوگ ہندا ہے ۔ ویدک چھند جگدی ، ترشٹبھ ، انشٹبھ تاں لوکک سنسکرت وچّ سروتھا انپلبدھ ہے ۔ جدوں کہ لوکک سنسکرت دے چھند ونشستھ ، اپیندروجرا شکھرنی آدی ویداں وچّ پورنتیا درلبھّ ہن ۔ ہاں ، ایہہ ضرور سچ ہے کہ لوکک سنسکرت وچّ پریوکت شلوک چھند ویدک انشٹبھ چھند دا ہی روپ ہن ۔
ویدک اتے لوکک سنسکرت کیتی بھنتاواں کیتیاں ولّ تکنا کردے ہوئے ایہہ دھیان دینا ضروری ہے کہ سدھانت کیتی نظر توں دوناں اک دوجے توں کافی ملدی - جلدیاں ہن ۔ ویداں وچّ کجھ اتے زیادہ دھونیاں ملدیاں ہن ، جویں کہ ळ । ہور آواز - سدھانت دوناں دے سامان ہی ہن اتے اوہناں وچّ کوئی وی اوہو جیہا فرق نہیں وکھائی دندا جویں کِہ پراکرت بولیاں وچّ سانوں پراپت ہندا ہے ۔
اویستئی فارسی اتے ویدک سنسکرت دا موازنہ سودھو
19وی صدی وچّ اویستائی فارسی اتے ویدک سنسکرت دوناں اتے لہندے ودواناں دی نظر نویں - نویں پئی سی اتے ایہناں دوناں دے ڈونگھے تعلق دی سچائی اوہناں دے ساہمنے جلدی ہی آ گئی ۔ اوہناں نے ویکھیا کہ اوستائی فارسی اتے ویدک سنسکرت دے شبداں وچّ کجھ آسان اصولاں دے نال اک توں دوجے نوں ترجمہ کیتا جا سکدا سی اتے گرائمر دی نظر توں ایہہ دوناں بہت نزدیک سن ۔ اپنی 1892 وچّ شائع ہوئی کتاب اوستائی گرائمر دی سنسکرت نال تُلنا اتے اوستائی اکھراں اتے اسدا لپی انترن وچّ بولی ماہر اتے ودوان ابراہم جیکسن نے اداہرن لئی اوستائی دے اک مذہبی شلوک دا ویدک سنسکرت وچّ سدھا ترجمہ کیتا [۶] -
|
|
|
|
= ایہناں نوں وی ویکھو = سودھو
حوالے سودھو
- ↑ A brief history of India, Alain Daniélou, Kenneth Hurry, Inner Traditions / Bear & Co, 2003, ISBN 978-0-89281-923-2, ... The language of the Indian Aryans, Vedic Sanskrit, is the oldest of the languages known as Indo-European, of which written documents and spoken forms exist ...
- ↑ Aufsätze zur Indoiranistik: Volume 3, Karl Hoffmann, Johanna Narten, Reichert, 1992, ISBN 978-3-88226-532-3, ... Avestan Language. III. The grammar of Avestan: 'The morphology of Avestan nouns, adjectives, pronouns, and verbs is, like that of the closely related Old Persian, inherited from Proto-Indo-European via Proto-Indo-Iranian (Proto-Aryan), and agrees largely with that of Vedic, the oldest known form of Indo-Aryan. The interpretation of the transmitted Avestan texts presents in many cases considerable difficulty for various reasons, both with respect to their contexts and their grammar. Accordingly, systematic comparison with Vedic is of much assistance in determining and explaining Avestan grammatical forms ...
- ↑ A practical grammar of the Sanskrit language, Sir Monier Monier-Williams, Clarendon Press, 1864, ... An Ardha-visarga ... sometimes employed before k,kh and p,ph. Before the two former letters this symbol is properly called Jihva-muliya, and the organ of its enunciation said to be the root of the tongue ...
- ↑ The major languages of South Asia, the Middle East and Africa, Bernard Comrie, Taylor & Francis, 1990, ISBN 9780415057721, ... Certain sounds, however, have particular names: r ḥ ṁ χ φ, respectively, are called repha, visarjaniya, anusvara, jihvamuliya, upadhmaniya ...
- ↑ Sociolinguistic perspectives: papers on language in society, 1959-1994, Charles Albert Ferguson, Thom Huebner, Oxford University Press, 1996, ISBN 9780195092905, ... This weakened variant, also spelled with visarga, is described by grammarians as a weak voiceless fricative that varies in place of constriction in accordance with the following consonant: labial before /p, ph/, retroflex before /ṣ, ṭ, ṭh/, palatal before /ś, č, čh/, and velar before /k, kh/ ...
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).