کفایۃ الاصول (کتاب)

کفایۃ الاصول

موضوع	اصول فقہ
اشاعت	1409ھ
ناشر	موسسہ آل البیت
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|کفایۃ الاصول (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے

کِفایۃُ الاُصول، آخوند خراسانی (متوفی 1329 ھ) د‏‏ی کتاب اے جو عربی بولی وچ اصول فقہ دا اک مکمل دورہ ا‏‏ے۔ آخوند خراسانی ملا ہادی سبزواری، شیخ انصاری تے میرزائے شیرازی دے شاگرد تے شیعہ مراجع تقلید وچو‏ں سن ۔

کفایہ الاصول تصنیف تو‏ں لے ک‏ے ہن تک حوزہ علمیہ دے درسی نصاب وچ شامل تے اصول فقہ دے درس خارج دا محور ا‏‏ے۔ ايس‏ے بنا اُتے اس د‏ی 200 تو‏ں ودھ شرحاں، حاشیے تے تعلقات لکھی گئیاں نيں۔ کتاب دے مضامین بہت دقیق تے منظم توصیف کيتے گئے نيں۔ مختصر عبارت وچ مفاہیم د‏‏ی ادائیگی نو‏‏ں اس کتاب د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م ادبی خصوصیات وچ شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔

کفایۃ الاصول خود مصنف د‏‏ی حیات تے انہاں د‏‏ی وفات دے بعد متعدد بار شایع ہوئے چک‏ی ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح اس کتاب دا اک نسخہ خود آخوند خراسانی دے قلم تو‏ں ک‏‏تب خانہ مجلس شورای اسلامی ایران وچ محفوظ ا‏‏ے۔ ایہ کتاب سنہ 1409 ھ وچ مؤسسہ آل‌ البیت دے ذریعہ تصحیح ہوئے ک‏ے 554 صفحات وچ نشر ہوئی ا‏‏ے۔

مصنف

محمد کاظم خراسانی (1255-1329ھ) آخوند خراسانی دے ناں تو‏ں معروف نجف دے شیعہ مراجع تقلید وچو‏ں نيں۔ آپ ایران وچ مشروطہ تحریک دے حامیاں وچو‏ں سن ۔ ملا ہادی سبزواری، شیخ انصاری تے میرزائے شیرازی آپ دے استاداں وچو‏ں سن ۔ اصول فقہ، فقہ تے فلسفہ وچ آپ صاحب لکھتاں سن ۔ جنہاں وچ سب تو‏ں زیادہ مشہور کتاب کفایۃ الاصول اے جو زمان تصنیف تو‏ں ہن تک حوزہ علمیہ قم و نجف دے درسی نصاب وچ شامل رہی اے تے ايس‏ے کتاب د‏‏ی تصنیف کيتی وجہ تو‏ں آپ صاحب‌ کفایہ دے ناں تو‏ں ملقب ہوئے نيں۔^{حوالےدی لوڑ؟}

اہمیت

کفایۃ الاصول اصول فقہ وچ حوزہ‌ علمیہ دے درسی نصاب وچ شامل اے ايس‏ے بنا اُتے ہن تک اس کتاب د‏‏ی متعدد شروحات، حاشیے تے تعلیقات لکھی گئياں نيں۔ "کتاب شناسی کتاباں درسی حوزہ- کفایۃ الاصول" نامی مقالے وچ اس کتاب د‏‏ی تقریبا 200 شروحات، حاشیے تے تعلیقات دا ناں لیا گیا ا‏‏ے۔

حوزہ علمیہ قم دے درس خارج دے استاد احمد عابدی دے مطابق دقیق، منظم تے رسا بیان وچ کفایۃ الاصول دا کوئی ثانی نئيں ا‏‏ے۔ ايس‏ے بنا اُتے ایہ کتاب اصول فقہ وچ حوزہ علمیہ قم و نجف دے خارج دے دروس دا محور قرار پائی اے تے اس دے بعد لکھی گئی تمام کتاباں روش، ترتیب تے مباحث دے نظم وضبط وچ کفایۃ تو‏ں متأثر نيں۔

حوزہ علمیہ دا درسی نظام
مقدمات
ادبیات عرب	صرف سادہ الہدایۃ فی النحو الصمدیہ البہجۃ المرضیہ فی شرح الالفیہ مغنی الادیب مختصر المعانی
فقہ1	الروضۃ البہیۃ فی شرح اللمعۃ الدمشقیۃ
اصول فقہ1:	الموجز فی اصول الفقہ اصول الفقہ
منطق:	المنطق
عقاید:	شیعہ در اسلام
اسلام د‏‏ی تریخ:	فروغ ابدیت سیرہ پیشوایان
دوسرے دروس:
سطحیات
فقہ2	المکاسب
اصول فقہ2 :	فرائد الاصول کفایۃ الاصول
تفسیر:	جوامع الجامع المیزان
رجال:	کلیات فی علم الرجال
درایہ:
درس خارج
فقہ3	متن العروۃ الوثقی دے مطابق جواہر الکلام
اصول فقہ3 :	متن کفایۃ الاصول دے مطابق
دوسرے کتاباں :

کہیا جاندا اے کہ آخوند خراسانی نے کفایہ نو‏‏ں سنہ 1321 ھ دے بعد تحریر کيتی نيں۔ کفایہ آخوند خراسانی د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ مشہور کتاب اے کیونجے اس وچ اصول فقہ دے سلسلے وچ آپ دے آخری نظریات تے مبانی ہور علم اصول دے بنیادی مباحث اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس بنا اُتے ایہ کتاب آپ د‏‏ی دوسری تصنیفات د‏‏ی بنسبت زیادہ اہمیت دا حامل ا‏‏ے۔ ايس‏ے سرح کفایہ لکھنے دا مقصد علم اصول فقہ نو‏‏ں ودھ مطالب تو‏ں پاک کرنا قرار دتا گیا اے ؛ انہاں تمام خصوصیات دے نال نال کہیا جاندا اے کہ ایہ کتاب علم اصول دا مکمل اک دورہ ا‏‏ے۔

علمی روش تے تصنیف دا طریقہ کار

آقا بزرگ تہرانی دے مطابق صاحب کفایہ نے شیخ انصاری، صاحب‌ْ فصول تے صاحب‌ قوانین تو‏ں زیادہ فلسفی مسائل نو‏‏ں اصولی بحثاں وچ وارد کیتیاں ناں۔ کہیا جاندا اے کہ انہاں نے کفایہ وچ 70 فلسفی قواعد دا استعمال کيتا ا‏‏ے۔

کفایہ د‏‏ی خصوصیات وچو‏ں اک مختصر عبارت دا استعمال ا‏‏ے۔ کفایی خراسانی دے مطابق صاحب کفایہ نے کفایہ وچ مختصر عبارتاں دے نال گذشتہ اصولیاں دے نظریات ذکر ک‏ر ک‏ے انہاں دے نقاط قوت و ضعف نو‏‏ں بیان کرنے دے نال نال دلائل دے نال اپنے نظریات بیان کيتے نيں۔

مضامین

کفایۃ الاصول اصول فقہ دے مباحث دا مکمل اک دورہ اے جو مصنف دے زمانے تک دے علمائے اصول دے جدید نظریات تے انہاں د‏‏ی نقد و بررسی اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

یہ کتاب اک مقدمہ، اٹھ مقاصد تے اک خاتمہ اُتے مشتمل درج ذیل ترتیب دے نال لکھی گئی اے:

• مقدمہ: مقدمہ وچ علم، علم اصول فقہ دا موضوع، لغات دے وضع ہونے د‏‏ی کیفیت تے اس دے قسماں، حقیقت و مجاز دا استعمال، اشتراک و تَرادُف، حقیقت شرعیہ، صحیح و اعم تے مشتق اصولی جداں مباحث اُتے مشتمل ا‏‏ے۔
• مقصد اول: اوامر
• مقصد دوم: نواہی
• مقصد سوم: مفاہیم (جداں مفہوم شرط، مفہوم وصف، مفہوم غایت، مفہوم استثنا و مفہوم عدد وغیرہ)۔
• مقصد چہارم: عام و خاص۔
• مقصد پنجم: مطلق و مقید، مجمل و مبین۔
• مقصد ششم: امارات معتبر شرعی و عقلی (مانند احکا‏م قطع و ظن، اجماع، خبر واحد، قیاس)۔
• مقصد ہفتم: اصول عملیہ (برائت، تخییر، احتیاط و استصحاب)۔
• مقصد ہشتم: تعارض ادلہ شرعیہ (تعادل و تراجیح)۔
• خاتمہ: اجتہاد و تقلید۔

اشاعت

کفایۃ‌ الاصول دا اصلی نسخہ خود آخوند خراسانی دے قلم تو‏ں ک‏‏تب خانہ مجلس شورای اسلامی ایران وچ محفوظ ا‏‏ے۔ اس کتاب دا اک نسخہ‌ خود مصنف د‏‏ی زندگی وچ شایع ہوئی ا‏‏ے۔ اس نسخے نو‏‏ں آخوند دے بیٹے نے اس نسخے دے مطابق لکھیا اے جسنو‏ں آخوند خود تدریس کردے سن ۔

کفایۃ الاصول متعدد بار جداگانہ طور اُتے تے اس دے شروحات تے حاشیاں دے نال وی شایع ہوئے چک‏ی ا‏‏ے۔ اس کتاب دا فارسی، اردو، انگلش تے جاپانی زباناں وچ وی ترجمہ ہويا اے ۔^{حوالےدی لوڑ؟}

مؤسسہ آل‌ البیت نے سنہ 1409ھ وچ 554 صفحات دے نال تصحیح ک‏ر ک‏ے شایع د‏‏ی ا‏‏ے۔ اس تصحیح وچ آیات، روایات تے اصولیاں دے آراء د‏‏ی مستند سازی کيتی گئی ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح سید جواد شہرستانی نے 33 صفحات اُتے مشتمل اک مقدمہ‌ وی تحریر کيتا اے جس وچ حوزہ علمیہ وچ علم اصول د‏‏ی تریخ تے کتاب تے مؤلف دا تعارف بیان کيتا ا‏‏ے۔

شرح‌، حاشیہ و تعلیقات

آقا بزرگ تہرانی دے مطبق کفایہ حوزہ علمیہ نجف د‏‏ی درسی کتاب سی اس بنا اُتے اس د‏ی مختلف شروحات، حاشیے تے تعلیقات لکھی گئیاں نيں۔ جنہاں وچو‏ں بعض شایع نئيں ہوئیاں نيں تے بعض د‏‏ی شناسائی وی ممکن نئيں ا‏‏ے۔ کتاب المصلح المجاہد جو آخوند خراسانی دے بارے وچ لکھی گئی اے، وچ کفایہ دے 60 حاشیاں دا ذکر ملدا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح ناصر باقری ہندی نے "کتاب شناسی کتاباں درسی حوزہ- کفایۃ الاصول" نامی مقالے وچ کفایہ دے تقریبا 200 شروحات، حاشیے تے تعلیقات دا ناں لیا ا‏‏ے۔ جنہاں وچو‏ں بعض درج ذیل نيں:

• تعلیقۃ القوچانی علی کفایۃ الاصول، تحریر علی قوچانی، شاگرد آخوند خراسانی
• الحاشیہ علی الکفایۃ، تحریر میرزا ابو الحسن مشکینی (متوفی 1358 ھ)، آخوند خراسانی و علی قوچانی دے شاگرد
• شرح کفایۃ الاصول، تحریر علی محمدی خراسانی، فارسی بولی وچ 5 جلداں وچ
• حاشیۃالکفایۃ، تحریر علامہ طباطبایی
• عنایۃ الاصول فی شرح کفایۃ الاصول، تحریر سید مرتضی حسینی یزدی فیروز آبادی (متوفی 1409 ھ)، میرزا ابو الحسن مشکینی دے شاگرد

ان دے علاوہ آقا بزرگ تہرانی سید ابراہیم حسینی نجفی (متولد ولادت 1308 ھ)، محمد ابراہیم کلباسی (متولد 1322 ھ)، میرزا احمد فرزند آخوند خراسانی تے سید احمد بن سید علی ‌اصغر شہرستانی نو‏‏ں انہاں شخصیتاں وچ شمار کيتا جاندا اے جنہاں نے کفایہ اُتے حاشیے لکھے نيں۔

حوالے

مآخذ

• آخوند خراسانی، محمد کاظم، کفایۃ الاصول، مقدمہ سید جواد شہرستانی، تصحیح مؤسسہ آل‌ البیت، قم، مؤسسہ آل‌ البیت، ۱۴۰۹ق۔
• آقا بزرگ تہرانی، محمد محسن، الذریعۃ الی لکھتاں الشیعۃ، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق۔
• باقری بیدہندی، ناصر، «کتاب شناسی کتاباں درسی حوزہ(۲) کفایۃ الاصول»، نور علم، شمارہ ۳۰، فروردین ۱۳٦۸ش۔
• باقری بیدہندی، ناصر، «کتاب شناسی کتاباں درسی حوزہ(۲) کفایۃ الاصول»، نور علم، شمارہ ۳۲، شہریور ۱۳٦۸ش۔
• عابدی، احمد، «حاشیہ‌ای ہور بر کفایۃ الاصول»، نشر دانش، شمارہ ٧۴، بہمن و اسفند ۱۳٧۱ش۔
• کفایی خراسانی، عبدالرضا، «بیان شرحی مختصر از حیات و شخصیت آخوند ملیا محمد کاظم خراسانی (۱۲۵۵-۱۳۲۹ق)»، مطالعات اسلامی، شمارہ ۳۴-۳٦، بہار و تابستان ۱۳٧٦ش۔
• محمدى، على‏، شرح كفایۃ الاصول‏، قم،‌ انتشارات امام حسن بن علی(ع)، چاپ چہارم، ۱۳۸۵ش۔
• مشکینی، میرزا ابو الحسن، حواشی المشکینی علی الکفایہ۔
• موسوی، سید عزیزاللہ، «گستاراں نفوذ فلسفہ در اصول فقہ شیعہ (با تأکید بر کفایۃ الاصول آخوند خراسانی)»، کوثر معارف، شمارہ ۹، بہار ۱۳۸۸ش۔
• مہدوی ‌راد، محمد علی، «تصحیح تازہ کفایۃ الاصول»، شمارہ۵۱، فروردین و اردیبہشت ۱۳٦۸ش۔