کرم اللہ وجہہ
کَرَّمَ اللَّہُ وَجْہَہ اک احترام آمیز تعبیر اے جسنوں اہل سنت حضرت علی علیہ السلام دے ناں دے آخر وچ استعمال کردے نيں تے دوسرے صحابہ دے لئی "رضی اللہ عنہ" دی تعبیر استعمال کردے نيں۔ شیعہ حضرت علیؑ دے ناں دے نال "کرم اللہ وجہہ" استعمال نئيں کردے بلکہ ايسے دی جگہ علیہالسلام استعمال کردے نيں۔
اہل سنت علماء "کرم اللہ وجہہ" دی تعبیر نوں صرف حضرت علیؑ دے نال اس لئی مختص قرار دیندے نيں چونکہ آپؑ نے کدی بھے کسی بت دے اگے سجدہ نئيں کيتا۔ حافظ رجب بُرسی اہل سنت دی جانب توں "کرم اللہ وجہہ" دی تعبیر نوں امام علیؑ دے نال مختص قرار دینے نوں دوسرے خلفاء اُتے امام علیؑ دی برتری تے فضیلت دی دلیل قرار دیندے نيں۔
وہابی مفتی عبدالعزیز بن باز "کرم اللہ وجہہ" دی تعبیر نوں امام علیؑ دے نال مختص قرار دینے نوں شیعاں دی بدعت قرار دیندا اے۔
مفہوم شناسی
سودھو"کَرَّمَ اللَّہُ وَجْہَہ" دی تعبیر نوں جے دعائیہ جملہ قرار داں[۱] تاں اس دے معنی "خدا انہاں نوں شریف تے بزرگوار قرار دے" نيں[۲] لیکن جے اسنوں جملہ خبریہ قرار داں تاں اس دے معنی "خدا نے انہاں نوں شریف تے بزرگوار قرار دتا" دے نيں،[۳] ایہ تعبیر اک احترام آمیز جملہ اے جسنوں اہل سنت امام علیؑ دے ناں دے نال استعمال کردے نيں۔[۴] اہل سنت علماء وچوں ابن حَجَر ہَیْتَمی تے مؤمن شِبْلَنجی اس تعبیر دا معنا "خدا انہاں نوں غیرِ خدا دی عبادت توں محفوظ رکھیا" قرار دیندے نيں۔[۵] اہل سنت دیاں کتاباں وچ بعض اوقات امام علیؑ دے لئی "کَرَّمَ اللَّہُ وَجْہَہُ فِی الجَنَّۃ" دی تعبیر وی استعمال ہوئی اے۔[۶]
احمد بن حَنبَل نے اہل سنت دے مذاہب اربعہ دے فقہاء توں حدیث رایت نقل کيتا اے کہ پیغمبر اسلامؐ نے غزوہ خیبر دے موقع اُتے پرچم اسلام امام علیؑ نوں عطا فرمایا تے اس موقع اُتے "وَالَّذِی کَرَّمَ وَجْہَ مُحَمَّد" دی تعبیر ارشاد فرمایا۔[۷]
امام علیؑ دے نال مختص ہونا
سودھو
اہل سنت علماء وچوں ابن کثیر تے ابن حَجَر ہَیْتَمی دا کہنا اے کہ "کرم اللہ وجہہ" ی تعبیر حضرت علیؑ دے نال مختص اے تے خلفائے ثلاثہ تے ہور صحابہ دے لئی ایہ تعبیر استعمال نئيں ہُندی اے۔[۸] مذہب حنفیہ دے علماء وچوں احمد بن محمد خَفاجی تے محمد بن احمد سَفارینی وی اہل سنت دے ایتھے اس تعبیر دے رائج ہونے دی تصریح کردے نيں۔[۹] پندرہويں صدی ہجری وچ لکھی جانے والی کتاباں وچ "کرم اللہ وجہہ" دی تعبیر صرف امام علیؑ دے نال مختص کيتی گئی اے۔[۱۰]
مختص ہونے دی دلیل
سودھواہل سنت علماء "کرم اللہ وجہہ" دی تعبیر صرف امام علیؑ دے نال مختص ہونے دے حوالے توں درج ذیل دلائل دی طرف اشارہ کردے نيں:
- کسب بت نوں سجدہ نہ کرنا: ابن حَجَر ہَیْتَمی تے مؤمن شِبْلَنجی "کرم اللہ وجہہ" دی تعبیر حضرت علیؑ دے نال مختص ہونے دی دلیل ایہ بیان کردے ہیس کہ چونکہ آپؑ نے کدی وی کسی بت دے سامنے سجدہ نئيں کيتا۔ [۱۱] ابن حجر ابوبکر بن ابی قحافہ نوں وی بت نوں سجدہ نہ کرنے وچ حضرت علیؑ دے نال شریک قرار دیندے نيں؛ لیکن حضرت علیؑ دا بت نوں سجدہ نہ کرنے نوں تمام علماء متفقہ طور اُتے قبول کردے نيں۔[۱۲] ايسے طرح ہیتمی انہاں لوکاں دے جواب وچ جو کہندے نيں کہ عبداللہ بن عباس تے عبداللہ بن عمر نے وی کسی بت نوں سجدہ نئيں کيتا اے، کہندے نيں کہ ایہ لوک شرک دے خاتمے دے بعد متولد ہوئے نيں؛ اس بنا اُتے ایہ لوک انہاں لوکاں دی طرح نئيں نيں جو بت پرستی دے زمانے وچ ہونے دے باوجود کسی بت نوں سجدہ نئيں کيتا۔ [۱۳]
- ولادت توں پہلے پیغمبر اسلامؐ دا احترام کرنے دی وجہ سے: مسلمان متکلم تے فلسفی جلالالدین دَوّانی کہندے ہیس کہ جس حضرت علیؑ فاطمہ بنت اسد دے پیٹ وچ سی تے فاطمہ بنت اسد جدوں وی حضرت محمدؐ نوں دیکھدی اپنی جگہ توں بلند ہُندی تھی؛ اس سلسلے وچ اوہ کہدیاں سن کہ میرے پیٹ وچ موجود بچہ ایسی حرکت انجام دیندا اے جس توں ميں سمجھ جاندی ہاں کہ مینوں پیغمبر اکرمؐ دے احترام وچ کھڑا ہونا چاہیدا۔ دوانی دے بقول اکثر اہل سنت علماء "کرم اللہ وجہہ" دی تعبیر نوں امام علیؑ دے نال مختص قرار دیندے دی دلیل ايسے کم نوں مندے نيں۔[۱۴]
وہابیاں دا اس اختصاص توں انکار
سودھواسلامی مذاہب اُتے تحقیق کرنے والے محقق مہدی فرمانیان دے مطابق وہابی حضرت علیؑ دے ناں دے نال "کَرَّمَ اللَّہُ وَجْہَہ" کہنے توں منع کردے نيں[۱۵] تے وہابیت اُتے تحقیق کرنے والے محقق قاسم اف دی نقل دے مطابق ابن تیمیہ نے اپنی اکثر کتاباں وچ امام علیؑ دے لئی "کرم اللہ وجہہ" استعمال نئيں کيتا اے۔[۱۶]
وہابی مفتی عبدالعزیز بن باز دے مطابق حضرت علیؑ دے ناں دے نال "کرم اللہ وجہہ" دا استعمال[۱۷] شیعاں دی بدعت اے۔[۱۸] عبد العزیز بن باز دے شاگرد محمد صالح المُنَجِّد وی اس گل دے معتقد نيں کہ شروع وچ شیعاں نے اس تعبیر نوں حضرت علیؑ دے لئی استعمال کيتا تے ناداں کاتباں نے انہاں دی پیروی کیتیاں ناں۔[۱۹] البتہ انہاں لوکاں نے اپنے مدعا اُتے کوئی دلیل پیش نئيں کيتی نيں۔[۲۰]
تیرہويں صدی ہجری دی شیعہ عالم دین ادیب دَرّہ صوفی دے مطابق شیعہ امام علیؑ دی لئے "علیہ السلام"، "سَلامُ اللّہ عَلَیْہ" یا "صَلَواتُ اللّہ عَلَیْہ" دی تعبیر استعمال کردے نيں۔[۲۱] افغانستان دے شیعہ عالم دین محمد آصف محسنی امام علیؑ دے لئی "کرم اللہ وجہہ" دی تعبیر استعمال کرنے نوں اہل سنت دا خاصہ قرار دیندے نيں۔[۲۲]
امام علیؑ دی افضلیت دی دلیل
سودھواٹھويں صدی ہجری دے شیعہ عالم دین تے محدث حافظ رجب بُرسی اہل سنت علماء دی طرف توں "کرم اللہ وجہہ" دی تعبیر نوں حضرت علیؑ دے نال مختص قرار دینا دوسرے صحابہ اُتے آپؑ دی افضلیت دی دلیل اے۔[۲۳] محمد ثقفی تہرانی اس اختصاص نوں اس گل کيتی دلیل قرار دیندے نيں کہ خلفائے راشدین وچوں صرف امام علیؑ نے کسی بت نوں سجدہ نئيں کيتا۔ اس دے بعد اوہ اس گل توں ایہ نتیچہ لیندے نيں کہ خلفائے راشدین وچوں صرف امام علیؑ امامت دے لیائے سزاور نيں؛ کیونجے جس شخص نے بت پرستی دی اے اوہ امامت دے لئی سزاوار نئيں بن سکدا۔[۲۴]
شیعہ محقق سید محمد جواد حسینی جلالی "کرم اللہ وجہہ" دی تعبیر نوں امام علیؑ دے نال مختص قررا دینے دی دلائل دی طرف اشارہ کرنے دے بعد قرآنی آیات "لَا یَنَالُ عَہْدِی الظَّالِمِینَ؛(ترجمہ: میرا عہدہ ظالمین تک نئيں پہنچے گا") [۲۵] تے "فَمِنْہُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِہِ؛ (ترجمہ: انہاں وچوں بعض اپنے اُتے ظلم کردے نيں")[۲۶] توں استناد کردے ہوئے خلفائے ثلاثہ نوں امامت دے لئی شائستہ نئيں سمجھدے۔ کیونجے انہاں آیات دے مطابق جو شخص کسی گناہ دا مرتکب ہويا اے گویا اس نے اپنے اُتے ظلم کيتا اے تے خدا دا عہدہ(امامت) ظالمین تک نئيں پہنچے گا۔[۲۷]
حوالے
سودھو- ↑ آل شیخ، "قول کرم اللہ وجہہ لعلی بن أبی طالب"۔
- ↑ بستانی، فرہنگ ابجدی، ۱۳٧۵ش، ذیل واژہ کرّم تکریما، ص٧۲٦؛ ملاحظہ کرن: زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ذیل واژہ کرم۔ ج۱٧، ص٦۰٧،
- ↑ زواوی، شمائل الرسول(ص)، دارالقمہ، ج۱، ص۴۲۹۔
- ↑ نمونہ دے لئی ملاحظہ کرن: مالک بن انس، موطأ مالک، المکتبۃالعلمیہ، ص۲۸۳؛ شیبانی، الحجۃ علی أہل المدینۃ، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۸؛ عسکری، تصحیفات المحدثین، ۱۴۰۲ق، ج۲، ص۱۲٦ و ۵۱۸؛ ابن حجر الہیتمی، الفتاوی الحدیثیہ، دارالفکر، ص۱۸؛ ابن رجب الحنبلی، شرح حدیث لبیک اللہم لبیک، ۱۴۱٧ق، ص۱۴۲؛ آلوسی، الاجوبۃ العراقیہ علی الاسئلۃ الاہوریہ، ۱۳۰۱ق، ج۱، ص٦۲؛ حلبی، السیرۃ الحلبیہ، ۱۴۲٧ق، ج۲، ص۴۲٧؛ خلف، مدخل الی التفسیر و علوم القرآن، دارالبیان العربی، ص۹۳۔
- ↑ ابن حجر الہیتمی، الفتاوی الحدیثیہ، دارالفکر، ج۱، ص۴۱؛ شبلنجی، نورالابصار، ۱۴۱۵ق، ص۱۵٦۔
- ↑ نمونہ دے لئی ملاحظہ کرن: طبرانی، المعجم الصغیر، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۲۸ و ص۲٦۰؛ ابن قیم، اعلام الموقعین، ۱۴۲۳ق، ج۳، ص۲۵٦ و ج۴، ص۴٧۵؛ ابن نور الدین، تیسیر البیان، ۱۴۳۳ق، ج۳، ص۱۳۳۔
- ↑ ابن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، ۱۴۲۱ق، ج۱٧، ص۱۹٧۔
- ↑ ابن کثیر، تفسیر، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۵۲۴؛ ابن حجر الہیتمی، الفتاوی الحدیثیہ، دار الفکر، ج۱، ص۴۱۔
- ↑ خفاجی، حاشیۃ الشہاب، ۱۴۱٧ق، ج٦، ص۴٧۹؛ السفارینی، غذاء الالباب، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۳۳۔
- ↑ برای نمونہ: الہرری، تفسیر حدائق الروح و الریحان، ۱۴۲۱ق، ج۱۱، ص۱۳۱ و ۲۱۴۔
- ↑ شبلنجی، نورالابصار، ۱۴۱۵ق، ص۱۵٦۔
- ↑ ابن حجر الہیتمی، الفتاوی الحدیثیہ، دار الفکر، ج۱، ص۴۱۔
- ↑ ابن حجر الہیتمی، الفتاوی الحدیثیہ، دار الفکر، ج۱، ص۴۱۔
- ↑ دوانی، نورالہدایہ، ۱۳۹۲ش، ص۵۳۔
- ↑ فرمانیان، الوہابیۃ المتطرفہ، ۱۴۳۵ق، ج۴، ص۳٧۸۔
- ↑ قاسم اف، ابن تیمیہ امام سلفیہا، ۱۳۹۱ش، ص۱۹۹؛ نگاہ کنید بہ: ابن تیمیہ، بغیۃ المرتاد، ۱۴۱۵ق، ص۳۲۱؛ ابن تیمیہ، جامع الامسائل لابن تیمیہ، ۱۴۲۲ق، ص۱٦۹، ابن تیمیہ، الفرقان بین اولیاء الرحمن و اولیاء الشیطان، ۱۴۰۵ق، ص۱۸۔
- ↑ بن باز، مسائل الامام ابن باز، ۱۴۲۸ق، ص۳۳۔
- ↑ "كيفيۃ ايصال التبرعات-الى المجاہدين الافغان"؛ ملاحظہ کرن: آل شیخ، "قول کرم اللہ وجہہ لعلی بن أبی طالب"۔
- ↑ المنجد، موقع الاسلام سؤال و جواب، ۱۴۳۰ق، ج۹، ص۱۰۱۔
- ↑ نمونہ دے لئی ملاحظہ کرن: بن باز، مسائل الامام ابن باز، ۱۴۲۸ق، ص۳۳؛ المنجد، موقع الاسلام سؤال و جواب، ۱۴۳۰ق، ج۹، ص۱۰۱؛ ابن جبرین، فتاوی فی التوحید، ۱۴۱۸ق، ص۳۸۔
- ↑ نظام اعرج، شرح النظام علی الشافیہ، دار الحجۃ للثقافہ، ص۲۵۔
- ↑ محسنی، زہرا(س) گل ہمیشہ بہار نبوت، ۱۳۹۲ش، ص۳۰۔
- ↑ حافظ برسی، مشارق انوار الیقین، ۱۴۲٧ق، ص۳۲۳۔
- ↑ ثقفی، تفسیر روان جاوید، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۱٦۹؛ ايسے طرح ملاحظہ کرن: وردانی، فریب، ۱۳۸۹ش، ص۲۵۵؛ الحسون، التحول المذہبی، ۱۳۸۴ش، ص۱۵۵۔
- ↑ سورہ بقرہ، آیہ۱۲۴
- ↑ سورہ فاطر، آیہ۳۲۔
- ↑ خواجہ نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰٧ق، پاورقی، ص۲۳۹ و ۲۴۱۔
مآخذ
سودھو- آل شیخ، عبدالعزیز بن عبداللہ و دیگران (اللجنۃ الدائمۃ للبوحث العلمیۃ و الافتاء)، "قول کرم اللہ وجہہ لعلی بن أبی طالب"، الاسلام سؤال و جواب، بایگانی شدہ از نسخہ اصلی، تریخ درج مطلب: ۲۱ مہر ۱۳۸٧/۱۳ اکتوبر ۲۰۰٧، تریخ بازدید: ۳۱ مرداد ۱۳۹۹۔
- آلوسی، محمود بن عبداللہ، الاجوبۃ العراقیہ علی الاسئلۃ الاہوریہ، بغداد، مطبعۃ الحمیدیہ، ۱۳۰۱ق۔
- ابن تیمیہ، احمد بن عبدالحلیم، الفرقان بین اولیاء الرحمن و اولیاء الشیطان، تحقیق عبدالقادر الارناؤوط، دمشق، مکتبۃ دارالبیان، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م۔
- ابن تیمیہ، احمد بن عبدالحلیم، بغیۃ المرتاد علی المتفلسفہ و القرامطہ و الباطنیہ، تحقیق موسی الدرویش، مدینہ، مکتیۃ العلوم و الحکم، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵ش۔
- ابن تیمیہ، احمد بن عبدالحلیم، جامع المسائل لابن تیمیہ-المجموعۃ الاولی، تحقیق محمدعزیر شمس، اشراف بکر بن عبداللہ ابوزید، مکہ، دار عالم الفائدے للنشر و التوزیع، ۱۴۲۲ق۔
- ابن جبرین، عبداللہ بن عبدالرحمان، فتاوی فی التوحید، اعداد و تقدیم حمد بن ابراہیم الحریقی، بیجا، دارالوطن للنشر، ۱۴۱۸ق۔
- ابن حجر الہیتمی، احمد بن محمد، الفتاوی الحدیثیہ، بیجا، دار الفکر، بیتا۔
- ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند الامام احمد بن حنبل، تحقیق شعیت الارنؤوط و دیگران، اشراف عباللہ بن عبدالمحسن الترکی، بیجا، مؤسسۃ الرسالہ، ۱۴۲۱ق/۲۰۰۱م۔
- ابن رجب الحنبلی، عبدالرحمن بن احمد، شرح حدیث لبیک اللہم لبیک، بہ تحقیق ولید عبدالحرمن محمد آل فریان، مکہ، دارعالم الفائدے، ۱۴۱٧ق۔
- ابن قیم، محمد بن ابیبکر، اعلام الموقعین عن رب العالمین، تقدیم و تعلیق و تخریج الاحادیث: بن حسن آل سلمان و احمد عبداللہ احمد، عربستان، دار ابن الجوزی للنشر و التوزیع، ۱۴۲۳ق۔
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن کثیر، تحقیق و تقدیم یوسف عبدالرحمن المرعشلی، بیروت، دارالمعرفۃ للطباعۃ و النشر و التوزیع، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م۔
- بستانی، فؤاد افرام، فرہنگ ابجدی، تہران، اسلامی، ۱۳٧۵ش۔
- بن باز، عبدالعزیز بن عبداللہ، مسائل الامام ابن باز، تقیید و جمع و تعلیق أبیمحمد عبداللہ بن مانع، ریاض، دارالتدمیرہ، ۱۴۲۸ق/۲۰۰٧م۔
- الحسون، علاء، التحوّل المذہبی بحث تحلیلی حول رحلۃ المستبصرین إلی مذہب أہل البیت(ع)، ایران، قلمالشرق، ۱۳۸۴ش/۲۰۰۵م۔
- "حکم قول: علی کرم اللہ وجہہ"، الامام ابن باز؛ بایگانی شدہ از نسخہ ايصال التبرعات الى المجاہدين الافغان اصلی، تریخ بازدید: ۲۳ مرداد ۱۳۹۹۔
- الحلبی، علی بن ابراہیم، السیرۃ الحلبیہ: إنسان العیون فی سیرۃ الأمین المأمون، بیروت، دارالکتبالعلمیہ، ۱۴۲٧ق۔
- السفارینی الحنبلی، محمد بن احمد، غذاء الالباب فی شرح منظومہ الآداب، مصر، مؤسسۃ قرطبہ، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م۔
- ثقفی تہرانی، محمد، روان جاوید در تفسیر قرآن مجید، تہران، برہان، ۱۳۹۸ق۔
- حافظ برسی، رجب بن محمد، مشارق أنوار الیقین فی أسرار أمیر المؤمنین(ع)، قم، ذویالقربی، ۱۴۲٧ق۔
- خفاجی، احمد بن محمد، حاشیۃ الشہاب المسماۃ عنایۃ القاضی و کفایۃ الراضی علی تفسیر البیضاوی، تحقیق مہدی عبدالرزاق، بیروت، دار الکتب العلمیہ، منشورات محمدعلی بیضون، ۱۴۱٧ق۔
- خلف، عبدالجواد، مدخل الی التفسیر و علوم القرآن، قاہرہ، دارالبیان العربی، بیتا، ص۹۳۔
- خواجہ نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، تجرید الاعتقاد، تحقیق محمدجواد حسینی جلالی، تہران، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰٧ق۔
- دوانی، محمد بن اسعد، نورالہدایہ فی اثبات الامامہ، تصحیح وحید توسلی و دیگران، قم، مجمع ذخایر اسلامی، ۱۳۹۲ش۔
- زبیدی، مرتضی محمد بن محمد، تاجر العروس من جواہر القاموس، با تحقیق و تصحیح علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق۔
- زواوی، احمد بن عبدالفتاح، شمائل الرسول(ص)، اسکندریہ، دارالقمہ، بیتا۔
- شبلنجی، مؤمن، نور الابصار فی مناقب آلبیت النبی المختار(ص)، قم، شریف الرضی، ۱۴۱۵ق/۱۳٧۳ش۔
- شیبانی، محد بن الحسن، الحجۃ علی أہل المدینۃ، تحقیق مہدی حسن الکیلانی القادری، بیروت، عالمالکتب، ۱۴۰۳ق۔
- طبرانی، ابوالقاسم، الروض الدانی (المعجم الصغیر)، بیروت، عمان، المکتب الاسلامی، دار عمار، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م۔
- عسکری، ابواحمد، تصحیفات المحدثین، تحقیق محمود احمد میرہ، قاہرہ، المطبعت العربیۃ الحدیثۃ، ۱۴۰۲ق۔
- فرمانیان، مہدی، جمع من المؤلفین، الوہابیۃ المتطرفہ: موسوعۃ نقدیہ، قم، دار الاعلام لمدرسۃ اہلالبیت(ع)، ۱۴۳۵ق۔
- قاسم اف، الیاس، ابن تیمیہ امام سلفیہا، قم، مجمع جہانی اہل بیت(ع)، ۱۳۹۱ش۔
- مالک بن انس، موطأ مالک روایۃ محمد بن الحسن الشیبانی، تعلیق و تحقیق عبدالوہاب عبداللطیف، المکتبۃالعلمیہ، چاپ دوم۔
- محسنی، محمدآصف، زہرا(س) گل ہمیشہ بہار نبوت، بہ کوشش: ہیئت الغدیر و حوزہ علمیہ خاتم النبین(ص)، کابل، ہیئت الغدیر، ۱۳۹۲ش۔
- المنجد، محمدصالح، موقع الاسلام سؤال و جواب، تسيں نسخہ من الانترنت فی۱۴۳۰ق۔
- نظام اعرج نیشابوری، شرح النظام علی الشافیہ، تحقیق محمدزکی جعفری، قم، دار الحجۃ للثقافہ، بیتا۔
- وردانی، صالح، فریب، قم، بنیاد معارف اسلامی، ۱۳۸۹ش۔
- الہرری، محمد الامین بن عبداللہ، تفسیر حدائق الروح والریحان فی روابی علوم القرآن، بیروت، دار طوق النجاۃ، ۱۴۲۱ق/۲۰۰۱م۔