چٹاگانگ پہاڑی پٹی
چٹاگانگ پہاڑی پٹی (انگریزی: Chittagong Hill Tracts) اکثر مختصرن CHT کہیا جاندا اے، جنوب مشرقی بنگلا دیش وچ چٹاگانگ ڈویژن دے اندر اضلاع دا اک گروپ اے، جو بھارت تے میانمار دی سرحد ناݪ متصل اے۔ 13295 مربع کلومیٹر (5,133 مربع میل) اُتے محیط اے، 1984 تک ایہ اکو ضلعے اُتے محیط سی، ہُݨ ایہ علاقا تن ضلعیاں وچ تقسیم اے: ضلع کھگڑاچاڑی، ضلع رنگامتی تے ضلع بندربان۔
| چٹاگانگ پہاڑی پٹی | |
 | |
 | |
| Chittagong Hill Tracts
| |
| دیس : | بنگلادیش |
| ڈویژن : | چٹاگانگ |
| ضلعے : | کھگڑاچاڑی، رنگامتی تے بندربان |
| رقبا : | 13,295 مربع کلومیٹر |
جغرافیائی لحاظ ناݪ پہاڑی علاقے بنگلا دیش دا واحد وسیع پہاڑی علاقا اے۔ ایہنوں تریخی طور تے 16ویں صدی وچ برما اراکان دے بہت سارے قبائلی پناہ گزیناں نے آباد کیتا سی تے ہُݨ ایہنوں جما لوکاں نے آباد کیتا سی۔ اج ایہ بنگلا دیش دے سبھ توں کَعھٹ ترقی یافتا حِصےآں وچوں اک اے۔
لداخ، سکم، توانگ، دارجلنگ، بھوٹان تے سری لنکا دے ناݪ ناݪ چٹاگانگ دے پہاڑی علاقے، جنوبی ایشیا وچ بدھ مت دے باقی ٹھکاݨے نیں۔
آبادی
سودھو2022 دی مردم شماری دے مطابق، آبادی 1,842,815 سی، جیہناں وچوں 920,217 قبائلی لوک سی تے باقی بنگالی (مسلم تے ہندو) کمیونٹی توں سی۔ قبائلی آبادیاں وچ چکما، مارما، تری پوری، تانچانگیا، آسامی، جلیا کائبرتا، چک، پنکھو، مرو، مرنگ، بوم، لوشی، کھیانگ تے کھومی شامل نیں جیہڑے بنگلا دیش دی بنگالی اکثریت توں زبان، ثقافت، جسمانی خدوخال، شکل، مذہب، لباس تے کاشتکاری دے طریقےاں وچ واضح طور تے مُختلف نیں۔ ۔
2011 دی مردم شماری دے عارضی گوشوارےآں وچ تنو ضلعیاں (ضلع کھگڑاچاڑی، ضلع رنگامتی، ضلع بندربان) دی کل آبادی 1,598,000 سی، جیہدے ناݪ آبادی دی کثافت تقریبن 120 فی افراد مربع کلومیٹر بَݨدی اے۔ تقریبن %49.94 آبادی قبائلی لوک نیں تے بنیادی طور تے تھیرواد بدھ مت دے پیروکار نیں، 50.06 باشندے بنگالی نیں (%44 مسلمان تے %6.06 ہندو)۔ مسلماناں دی آبادی ضلع بندربان وچ %52.68، ضلع کھگڑاچاڑی وچ %46.56 تے ضلع رنگامتی وچ %36.22 اے۔
جغرافیا
سودھو
چٹاگانگ پہاڑی پٹی (CHT)، بنگلا دیش دا واحد وسیع پہاڑی علاقا، مُلک دے جنوب مشرقی حِصے (210 25' N توں 230 45' N عرض البلد تے 910 54' E توں 920' 50' E طول بلد) وچ اے ، جنوب مشرق ول میانمار دی سرحد ناݪ مُتصل اے۔ شمال وچ بھارتی ریاست تریپورا، مشرق وچ میزورام اے، شمال مغرب وچ ضلع چٹاگانگ تے مغرب وچ ضلع کاکس بزار اے۔ چٹاگانگ پہاڑی پٹی دا رقبا تقریبن 13295 مربع کلومیٹر اے، جو بنگلا دیش دے کل رقبے دا تقریبن دسواں حِصا اے۔ چٹاگانگ پہاڑی پٹی بنگلا دیش دے تن پہاڑی ضلعیاں ضلع کھگڑاچاڑی، ضلع رنگامتی، ضلع بندربان اُتے مُشتمل اے۔ ایہ سنگھݨے جنگلات، جھیلاں تے آبشاراں آݪا پہاڑی ناہموار علاقا اے، بنگلا دیش دے باقی علاقےآں توں الگ تھلگ اے۔
تریخ
سودھو15ویں صدی دے دوران ایہدے تویپرا سلطنت دا کنٹرول سی۔ ایہ اراکان سلطنت تے تویپرا سلطنت دے درمیان جنگ دا میدان سی۔ برطانوی کنٹرول وچ برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی نے لوکاں کوݪوں ٹیکس وصول کرن لئی چیف مقرر کیتے سی۔ ایہ اوہناں مقامی علاقےآں وچ کیتا گیا جو چکما سرکل، مونگ سرکل تے بوہمونگ سرکل دے نام ناݪ جاݨے جاندے نیں۔ چٹاگانگ پہاڑی پٹی دی ابتدائی تریخ مشرقی پہاڑی قبائل (میزو یا لوشائی) ولوں مسلسل چھاپےآں تے اوہناں دباؤݨ لئی کیتیاں جاݨ آݪیاں کارروائیاں دا ریکارڈ اے۔ 16ویں صدی دے مُڈھ وچ چکما، راکھائین لوکاں دے جبر تے دُشمݨی دی وجہ توں اراکان توں آئے سی۔ چکما واحد سَبھ توں بڑا قبیلا اے جیہڑا قبائلی آبادی دا ادھا حِصا اے۔ مارما دوسرا وڈا قبیلا اے، اوہ برما توں آئے سی جد اراکان نوں برمی بادشاہ بوداپایا نے فتح کیتا سی۔ مغل تے ابتدائی برطانوی ریکارڈ، اس علاقے نوں جم بنگو، جم محل یا کپاہ محل دا نام دیندے نیں۔ 1787 وچ ایسٹ انڈیا کمپنی نے قبائلی آگوآں ناݪ لڑن توں بعد اس خِطے نوں اپݨا باجگزار بݨالیا۔
برطانوی راج
سودھواس علاقے لئی چٹاگانگ نام دا اِستعمال 1860 وچ اس علاقے دے برطانوی الحاق دے متعلق اے، جیہدے ناݪ ایہ علاقا براہ راست برطانوی ہندوستان دے کنٹرول وچ لیاندا گیا۔ اندرون مُلک پہاڑیاں توں پرے واقع چٹاگانگ میدانی تے ساحلی علاقا اے، جِتھے انگریز مقیم سی۔ جِداں جِداں نوآبادیاتی اثر و رسوخ وَدھدا گیا، "چٹاگانگ" وی وُسعت اختیار کردا گیا، مشرق وَل پھیلدا گیا تاکہ پہاڑی علاقےآں نوں اوہے ریونیو اکٹھا کرن آݪےݪ علاقے وچ شامل کیتا جا سکے۔
ریکارڈ شدہ آبادی، 1872 وچ 69,607 توں وَدھ کے 1881 وچ 101,597، 1891 وچ 107,286 تے 1901 وچ 124,762 ہوگئی۔ 1872 دی مردم شماری نامکمل سی۔
جد 1901 دی مردم شماری ہوئی تاں اُدوں کوئی شہر نئیں سی تے 211 پِنڈاں دی آبادی 500 (فی پنڈ) توں کَعھٹ سی۔ صِرف اک پنڈ دی 2,000 توں وَدھ گئی سی۔ آبادی دی کثافت، غیر آباد جنگݪ (1,385 مربع میل) دے رقبے نوں چھڈ کے 33 افراد فی مربع میل سی۔ چٹاگانگ توں تھوڑی جئی ہِجرت ہوئی سی، تے کچھ لوک تریپورا ہجرت کر گئے سی۔ ہر 100 مرداں دے مقابلے وچ عورتاں دا تناسب ضلعے وچ پیدا ہوݨ آݪےآں وچ صرف 90 سی، تے کل آبادی وچ 83 سی۔ بدھ مت دے پیروکاراں دی تعداد 83,000، ہندو 36,000 تے مسلمان 5,000 سی۔
چٹاگانگ پہاڑی پٹی اک زمانے وچ کورپوس موہول دے نام ناݪ جاݨی جاندی سی، ایہ نام 1860 تک استعمال ہویا سی۔ 1860 وچ ایہنوں انگریزاں نے ضم کر لیا تے بنگال دا اک ضلع بݨا دِتا گیا۔ انتظامی طور تے چٹاگانگ پہاڑی علاقے نوں تن سرکلاں وچ تقسیم کیتا گیا سی، یعݨی چکما سرکل، بوہمونگ سرکل تے مونگ سرکل، ہر اک دی صدارت چکما تے مارما لوکاں دے موروثی سربراہاں دے کوݪ ہُندی سی۔ اَج تَک ایہ بنگلا دیش دے اندر اک نیم خودمختار علاقا اے جیہدے وچ چینگمی (ضلع کھگڑاچاڑی)، گونگکابور (ضلع رنگامتی) تے اروومی (ضلع بندربان) شامل ہیں۔
برطانوی راج دا خاتما
سودھوآخری وائسرائے، لوئس ماؤنٹ بیٹن جیہنے برطانوی ہندوستان نوں آزادی دیݨ نوں اپنی شان دے طور تے سمجھیا، ریکارڈ وقت وچ اس بہت وڈے ٹاسک نوں حاصل کرن واسطے پرجوش سی۔ اوہنے کہیا کہ وائسرائے دا عہدا قبول کرن توں پہلاں میں، جارج چھیواں نوں کہیا سی، (جو اوہدا کزن سی): "میں صرف اک شرط اُتے ملازمت قبول کرن لئی تیار آں، ہندوستان نوں جولائی 1948 تک آزادی مِݪݨی چاہیدی اے تے میں اوتھے، اوس توں مگروں اک دن نئیں رہوں گا"۔ ماؤنٹ بیٹن مارچ 1947 وچ ہندوستان آیا تے اوہنوں اِنا وڈا ہدف پورا کرن وچ صرف سوݪاں مہینے دا وقت مِݪیا۔ درحقیقت اوہنے ایہ کم 15 اگست 1947 تک پنج مہینےآں وچ نبیڑ لیا۔
باؤنڈری کمیشن دا ایوارڈ وچ 13 اگست 1947 نوں پبلک کیتا جاݨا سی لیکن ماؤنٹ بیٹن ایہنوں عام کرن توں ٹَݪدا سی۔ ماؤنٹ بیٹندی باضابطا سوانح عمری دے لکھاری، فلپ زیگلر دے مطابق، چٹاگانگ پہاڑی پٹی دا معاملا ماؤنٹ بیٹن دے ذہن وچ سبھ توں اُپر سی۔ ماؤنٹ بیٹن نے "آزادی دے دن دی پیش بینی کرلئی سی جو لڑائی چعھگڑے تے پھڈے بازی دا شکار سی۔ نہرو نے تقریبات دا بائیکاٹ کیتا۔ ہندوستان جوش و خروش ناݪ نئیں بلکہ ناراضگی دے ماحول میں آزاد ہویا۔" ایس لئی ماؤنٹ بیٹن نے ایوارڈ دا اعلان صِرف 16 اگست 1947 نوں کرن دا فیصلا کیتا، جَد تقریبات ختم ہو گئیاں سی۔ زیگلر نے لَکھیا، "پاکستان نوں چٹاگانگ دے پہاڑی علاقے دیݨ اُتے بھارت دا غُصا ماؤنٹ بیٹن دے ذہن وچ ایس گَل دا سبَب ہو سکدا اے کہ اوہ آزادی توں بعد تک رپورٹس نوں اپݨے کوݪ رکھے"۔ ایس مسئلے اُتے ولبھ بھائی پٹیل دے رد عمل دی بے رحمی ناݪ ماؤنٹ بیٹن آپ وی حیران سی۔ اپݨیاں یادداشتاں وچ اوہنے لکھیا کہ "جیس بندے نوں میں حقیقی سیاست دان سمجھیا سی جیہدے دوویں پیر مظبوطی ناݪ زمین اُتے سی تے اک غیرت مند آدمی، جیہدا لفظ اوہدا بندھن سی، اوہ ہوراں ونگوں غیر معقول نِکݪیا"۔ لیونارڈ موسلے نے اپنی کتاب The Last Days of the British Raj وچ ایہنوں "ماؤنٹ بیٹن دے ضمیر دا معاملا" قرار دِتا اے۔
چٹاگانگ پہاڑی پٹی پھڈا
سودھوچٹاگانگ پہاڑی پٹی وچ پھڈا اوس ویلے دا اے جَد بنگلا دیش پاکستان دا مشرقی حِصا سی۔ 1962 وچ کپتائی ڈیم دی تعمیر دی وجہ ناݪ 100,000 مقامی لوکاں دے بے کَعھر ہوݨ اُتے بڑے پیمانے تے ناراضگی پائی گئی۔ شانتی باہنی دے عسکریت پسنداں نے بنگلا دیشی فوج دے اک قافلے اُتے پہاڑی علاقے توں گھات لا کے حملا کیتا، 90 توں زیادا فوجی مارے گئے تے کئی شدید زخمی ہوگئے۔ پہاڑی علاقے وچ ایہ پہلا خون خرابا سی۔ ایس قتل عام توں بعد بنگلا دیش نے ایتھے اپݨی فوج تعینات کر دِتی۔ بنگلا دیش دی فوج دے کئی فوجی ایہناں دے ہتھوں ہلاک یا زخمی ہوئے۔
لمبے چِر دی بدامنی مگروں بنگلا دیش دی حکومت تے قبائلی آگوآں دے درمیان اک معاہدا طے پایا، جیہدے تحت تن پہاڑی ضِلعیاں دی مُنتخب کونسل نوں محدود سطح دی خود مختاری دِتی گئی۔
بنگلادیش دی حکومت تے پربتیا چٹاگرام جنا سمہتی سمیتی دے درمیان 1997 دے چٹاگانگ پہاڑی امن معاہدے اُتے دستخط کیتے گئے، جیہدی اپوزیشن جماعتاں دے ناݪ ناݪ قبائلی باغیاں دے اک حِصے نے وی مخالفت کیتی سی۔ اپوزیشن جماعتاں نے دلیل دِتی کہ معاہدے وچ دِتی گئی خودمختاری وچ بنگالی برادری نوں نظر انداز کیتا گیا۔ بعد وچ آؤݨ واݪی خالدہ ضیاء دی حکومت نے پِچھلی حکومت دے دور وچ ایہدی مخالفت دے باوجود امن معاہدے اُتے عمل درآمد دا وَعدا کیا۔ چٹاگانگ پہاڑی علاقے دے امور دی وزارت دے مطابق بنگلا دیش دی حکومت تے پربتیا چٹاگرام جنا سمہتی سمیتی دے درمیان 2 دسمبر 1997 نوں اک امن معاہدے اُتے دستخط ہوئے سی۔
زمینی ورتوں تے ماحول
سودھوتماکھو دی کاشت
سودھوتماکھو دی کاشت، علاقے دی ماحولیات نوں نقصان پہنچا رہی اے، جیہدے وچ دیسی درختاں جِداں مہوگنی (چکرسیا ٹیبلوریس) تے مٹی دی زرخیزی وچ کمی ہو رہی اے۔ ضلع رنگامتی، ضلع کھگڑاچاڑی تے ضلع بندربان دے بہت سارے کسان دھان، کیلا، مکی، تݪ، کپاہ، آلو، کدو وغیرا وَرگیاں دیسی فصلاں تے سبزیاں کاشت کرن وچ اپݨی دلچسپی کھو رہے نیں کیونکہ اوہ تماکھو کمپنیاں دے فراہم کیتے قرضےآں دے نادہندا ہو گئے نیں۔
ماحولیاتی مسئلے
سودھوجنوبی ایشیا تے جنوب مشرقی ایشیا دے ہوراں پہاڑی علاقےآں ونگوں چٹاگانگ دے پہاڑی علاقے وی جنگلات دی کٹائی تے زمینی انحطاط دا شکار ہورہے نیں، جیہناں دا سبَب، ماحولیاتی طور تے نامناسب سرگرمیاں، جِداں ٹعھلواݨ آݪی زمین وچ تماکھو دی کاشت، کاشت کاری تے درختاں دی مُنتقلی اے۔ چٹاگانگ پہاڑی پٹی وچ شِفٹنگ کاشتکاری دے نظام نے زمینی بنجرپن، کھار، جنگلات دی کٹائی تے مقامی لوکاں دی غربت وچ تیزی لیاندی اے۔ جے اِنحطاط دی موجودا حالت جاری رہی تاں شِفٹنگ کاشت دے تحت زیادا تر علاقے شدید تنزلی دا شکار ہوݨ گے تے مزید انحطاط دی شکار زمین اُتے مقامی لوکاں لئی اپݨا ذِریعا معاش لبھݨا اوکھا ہوسکدا اے۔ اک اندازے دے مطابق چٹاگانگ پہاڑی علاقےآں وچ اک خاندان دی کفالت لئی اوسطن اَٹھ ہیکٹر اراضی ضروری اے۔ جے ایس تناسب نوں اپنایا جاوے تاں موجودا آبادی نوں برقرار رکھݨ لئی 1,240,000 ہیکٹر زمین درکار اے۔ تاہم ریزرو جنگݪ نوں چَھڈ کے کل دستیاب زمین 928,000 ہیکٹر اے۔ ایس لئی شِفٹنگ کاشت ناݪ لوکاں دی ضروریات زندگی وی پوری نئیں ہوسکدی۔ ایہجی صورت حال وچ یا تاں وسیع غیر زرعی روزگار دے مواقع پیدا کرن دی لوڑ اے یا زیادا پیداواری زمین دے استعمال دے نظام نوں تیار کرن تے اپناؤݨ دی لوڑ اے۔ معیشت دی سُست ترقی دے پیش نظر، مستقبل قریب وچ غیر کاشتکاری لئی مناسب روزگار دے مواقع پیدا کرن دی محدود گنجائش اے۔ ایس واسطے ایہ ضروری اے کہ موجودا شِفٹنگ کاشتکاری دے نظام نوں زیادہ پیداواری تے پائیدار زمینی استعمال دے نظام ناݪ بدلیا جاوے تاکہ مقامی لوک اپݨی روزی روٹی نوں محفوظ بݨاؤݨ دے قابل ہوسکݨ۔
مورتاں
سودھو
.jpg)
.jpg)
.jpg)
