پُھلاں بھری چنگیر

پُھلاں بھری چنگیر

لکھاری	سکھدیو مادپوری
دیس	بھارت
بولی	پنجابی
موضوع	پنجاب دی لوک دھارا،لوک گیت
چھاپن آلے	لاہور بک شاپ ، لدھیانہ
قسم ذرائع ابلاغ	پرنٹ
صفے	128

جانکاری

سکھدیو مادپوری دی پہلی کتابلوک بجھارتاںاگست 1956 وچ چھپی۔ اسدیا پنجابی لوک ساہت دے الگّ الگّ کھیتر وچ اک درجن دے قریب کتاباں چھپ چکیاں ہن ۔

کتاب

منکھ دی چرتر اساری وچّ ساہت دا بہت وڈا ہتھ ہے ۔اسے کرکے نفسیاتدان اتے مفکر بچے دی دماغی اتے عقلی ترقی لئی بال ساہت نوں خاھ اہمیت دندے ہن ۔پنجابی بال ساہت نوں دو حھےآں وچّ ونڈ سکدے ہا پہلے حصے وچ اوہ سارا بال ساہت آؤندا جہڑا زبانی روپ وچ پرچلت ہے اس ساہت نوں بچیاں نے کھیڈیا ہویا ہی گروہی روپ وچ سرجیا تے لسکاریا ہے۔ایہہ پیڑھیؤ پیڑھی ساڈے تیکر پجا ہے۔ایہہ لوریاں،ککلی،لوہڑی تے سانجھی دے گیتاں،لوک کھیڈاں،بجھارت اتے لوک کتھاواں دے روپ وچ مہیا ہے۔

دوجے حصے وچ اسیں اوہ سارا بال ساہت رکھ سکدے ہا جسنوں پروڑ لیکھکاں نے بالاں لئی سرجیا ہے ۔

مشینی سبھیتا دے پربھاو کارن ایہہ بال ساہت وی بالا دے مناں توں وسر رہا ہے ۔ پنجابی دی لوکدھارا وچ بہت سارے بال گیت پئے ہن جنھا نوں سامبھن دی لوڑ ہے سکھدیو سنگھ مادپری نے پھلاں بھری چنگیر پستک راہی ایہناں وچو کجھ نوں اکٹھیاں کرن دا سفل یتن کیتا ہے ۔

باب ونڈ

• مکھ بندھ
• ککلی دے گیت
• سانجھی دے گیت
• لوہڑی دے گیت
• سکولی پاڑھیا دے گیت
• ڈوئی تے تھال
• کاوک کھیڈاں
• بجھن والیا باتاں
• سنن والیاں باتاں

ککلی

سکھدیو سنگھ مادپوری نے پھلاں بھری چنگیر کتاب وچّ ککلی لوک ناچ بارے وستھار نال جانکاری دتی ہے جویں ککلی پنجابی کڑیاں دا حرمن پیارا لوک ناچ ہے۔ککلی اہنا دیاں انتریو خوشیاں اتے بھاوناواں نوں پرگٹاؤن دا حرمن پیارا ناچ ہے ۔ککلی پاؤن لئی وشیش سامان اتے بجھوی تکنیک دی لوڑ نہی اسنوں دو-دو کڑیاں آہمو -ساہمنے کھلوتے سجے ہتھ نوں سجے نال اتے کھبے ہتھ نوں کھبے ہتھ نال پھڑکے مدھانی پھلاں وانگ کنگھیاں پا لیدیاں ہن اس مگروں اوہ آپو اپنیاں اڈیاں نوں جوڑکے اک دوجی دے پیراں دیاں اگلاں جوڑدیاں ہوئیاں گیڑے تے گیڑا بنّ دندیاں ہن گیڑے دی رفتار نال ککلی دے گیتاں دے بول وی واواں وچ گھمدے ہن۔سکھدیو سنگھ مادپری نے ککلی نال سبندھت بہت سارے گیتاں نوں اس پستک وچ پیش کیتا ہے ۔

ککلی کلیر دی
پگ میرے ویر دی
دوپٹہ بھرجائی دا
پھٹے منہ جوائی دا

ککلی دے گیت کئی وار بیٹھ کے وی گائے جاندے ہن۔

سانجھی دے گیت

سکھدیو سنگھ مادپری نے پھلاں بھری چنگیر پستک وچ سانجھی دی پوجا اتے گیتاں بارے وی جانکاری دتی ہے۔پہلے نراتے نوں کڑیاں نہا دھو کے گوہے دی لپی کندھ اتے گوہے نال سانجھی مائی دی مورتی چپکاؤندیا ہن۔ایہہ مورتی بڑی خوبصورت ہندی ہے اسنوں مٹی دے گہنیاں نال شنگاریا جاندا ہے ۔کڑیاں اپنے -اپنے گھراں وچّ سانجھی مائی دی مورتی اپنی-اپنی پرتبھا انوسار بناؤدیاں ہن۔ سانجھی مائی دی مورتی بناؤن تو بعد سوانیاں سانجھی مائی دا پرساد بناؤدیاں کہانیاں ہن۔ پہلے نراتے دی آتھن تو سانجھی دی پوجا شروع ہو جاندی ہے گھیؤ دا چمکھیا دیوا بال کے کڑیا سانجھی دے منتر وجو ایہہ گیت ارمبھدیا ہن۔

اٹھ میری سانجھی پٹڑے کھوہل
کڑیا آئیاں تیرے کول

دسہرے والے دن سارے محلے دیاں کڑیاں سانجھی مائی دی مورتی نوں کندھ تو ایہہ گاؤندیا ہوئیاں لاہ لیدیاں ہن ۔ غصے نہ ہوئی ساجھڑیئے پر نوں پھیر منگاواگے پھر سانجھی نوں ٹوبھے جا سوئے وچّ جل پرواہ کیتا جادا ہے۔

لوہڑی دے گیت

سکھدیو سنگھ مادپری نے پھلاں بھری چنگیر پستک وچّ لوہڑی بارے اتے اس نال سبندھت گیتاں بارے جانکاری دتی ہے ۔ لوہڑی دا تیوہار پنجابیاں دا حرمن پیارا تیوہار ہے جو پوہ دے مہینے دی آخری رات نوں منایا جاندا ہے ۔لوہڑی نوَ جنمے منڈیاں اتے نوَ ویاہے جوڑیاں دی خوشی وچّ منائی جاندی ہے ۔ کڑیاں دیاں وکھریاں ٹولیاں ہندیاں ہن منڈے وکھرے ہو کے لوہڑی منگدے ہن۔سکھدیو سنگھ مادپری لوہڑی دے گیتاں نوں دو ورگاں وچ ونڈدا ہے ۔

• کڑیا دے گیت

پا نی مائی پا
کالے کتے نوں وی پا
کالا کتا دئے ودھائی
تیری جیوے مجھی گائیں
مجھی گائیں نے دتا دودھ
تیرے جیون ستے پتّ
ستا پتاں دی کڑمائی
سانوں شیر شکر پائی

• منڈیا دے گیت

کوٹھے تے پنجالی
تیرے منڈے ہونگے چالی
ساڈی لوہڑی منا دے

سکولی پاڑھیا دے گیت

سکھدیو سنگھ مادپری نے پھلاں بھری چنگیر پستک وچّ سکولی پاڑھیا نال سمبندھت گیتاں نوں وی پیش کیتا ہے ۔بچے کھیڈدے ہوئے بہت سارے لوک گیت گاؤندے ہن۔ سکولاں وچ پڑھ رہے چھوٹے بچے بچیاں کھیڈدے ہوئے انیکا پرکار دے کاوَ ٹوٹے بولدے ہن۔ پرائمری سکولا دے نکے -نکے بال پھٹیاں سکاؤندے ہوئے اتے سیاہی پکڑ کردے ہوئے گیتاں دی سرجنا کردے ہن۔بچے دھپّ وچ پھٹی تے گاچنی مل کے اسنوں ڈوڈنے تو پھڑ کے ہوا وچ گھماؤدے ہوئے نمن لکھت گاؤندے ہن

سورجا سورجا پھٹی سکا
اج تیرا منگنا
سویرے تیرا ویاہ
آؤنگے جنیتی
کھانگے کڑاہ

ڈوئی تے تھال

نکیا تے وڈیاں کڑیاں کھدو نوں دھرتی تے بڑکاؤدیا ہوئیاں انیکاں گیت گاؤندیاں ہن ایہہ گیت تھال اتے ڈوئی دے گیتاں دے روپ وچ ملدے ہن ۔ایہناں گیتاں وچّ بھین دا ویر پیار ڈلّ-ڈلّ پیدا ہے۔اوہ اپنے سمچے پریوار تے اپنے دیش لئی سدبھاونا دا پرگٹاوا وی اہنا گیتاں وچّ کردی ہے ۔

ہریاں ہریاں کنکاں
اتے اڈن بھمیریا
جیوو ویرو جیوو
بھیناں منگن زنجیریاں

شعری کھیڈاں

سکھدیو سنگھ مادپری نے پھلاں بھری چنگیر پستک وچّ کاوک کھیڈاں بارے وستھار پوروک جانکاری دتی ہے ۔ چھوٹے بچیاں دیا کھیڈاں بڑیاں دلچسپ ہندیاں ہن۔کاومئی ہر کھیڈ نال بچے کوئی نہ کوئی کاوَ ٹوٹا بولدے ہن جس کرکے کھیڈ بڑی منورنجک بن جاندی ہے۔ مادپری نے انیکاں کاوک کھیڈاں جویں:

• بھنڈاں بھنڈاریاں
• اوٹھک بیٹھک
• سمندر تے مچھی
• اوچ نیچ
• تیرا میرا میل نہی

بجھن والیاں باتاں

سکھدیو سنگھ مادپری نے پھلاں بھری چنگیر پستک وچّ بجھارتاں نوں وی پیش کیتا ہے ۔بجھارتاں جنھا نوں بجھن والیاں باتاں کیہا جاندا ہے۔بجھارتاں وی لوک بدھی دا چمتکار دکھاؤن لئی وشیش ستھان رکھدیاں ہن ایہناں راہی جتھے اسیں منورنجن کردے ہا اتھے ساڈے گیان وچّ وی وادھا ہندا ہے اتے یاد شکتی تیز ہندی ہے۔ بجھارتاں لوک گیت وانگ ساڈے پاس پیڑھیؤ پیڑھی پجیاں ہن۔پنجابی وچّ ہزاراں دی گنتی وچّ بجھارتاں ملدیاں ہن ایہناں وچ پنجاب دا لوک جیون صاف وکھائی دندا ہے ۔اکھاں دا بجھارتی ورنن - دو کبوتر جکا جوڑی رنگ اہنا دے کالے نہ کجھ کھاون نہ کجھ پیون ربّ اہنا نوں پالے

سنن والیاں باتاں

سکھدیو مادپری نے پھلاں بھری چنگیر پستک وچّ سنن والیاں باتاں دا وستھار پوروک ورنن کیتا ہے ۔لوک گیتاں وانگ لوک کہانیاں وی بچیاں دے منورنجن دا وشیش سادھن ہن ایہہ پنجابی لوک ساہت اتے لوک جیون دا انکھڑواں انگ ہن ایہناں نوں سنن والیاں باتاں کیہا جاندا ہے ۔ایہناں دا ادھٔین بڑا دلچسپ ہے ۔سکھدیو مادپری نے انیکاں سنن باتاں بارے دسیا ہے ۔

• گھگی تے جٹّ
• چلاک کاں
• مچلی چڑی
• چڑھی تے کھل

حوالے