پری اون
پریون دی بیماریاں (TSEs) | |
---|---|
ونڈ کرن اتے باہرلے سروت | |
پری اون زدہ دماغ دا خوردبین توں جائیزہ۔ جگہ جگہ خالی سوراخ نظر آ رہے نيں تے ایسٹروسائٹ دی تعداد وی بڑھی ہوئی اے۔ | |
آئی.سی.ڈی. (ICD)-10 | سانچہ:ICD10 |
آئی.سی.ڈی. (ICD)-9 | سانچہ:ICD9 |
پری اون (prions) اک عجیب و غریب قسم دا پروٹین ہُندا اے جو مختلف شکلاں اختیار کر سکدا اے تے دوسرے پری اون نوں وی اپنے ورگی شکل وچ تبدیل کر دیندا اے۔
1950 دی دہائی وچ اک ڈاکٹر نے پاپوا نیو گنی دے پہاڑی علاقےآں وچ آباد قباِئل وچ اک انوکھی بیماری دیکھی۔ ایہ فورے قبیلہ کہلاندا سی تے اوہ لوک اس بیماری نوں kuru کہندے سن ۔[۱]شروع وچ بیمار چلنے پھرنے دے قابل نئيں رہندا سی ۔ فیر آہستہ آہستہ چبانے تے نگلنے دی صلاحیت توں وی محروم ہوئے جاندا سی تے آخر کار مر جاندا سی ۔ اس قبیلے دے لوک اپنے رسم و رواج دے مطابق اپنے مردہ رشتہ داراں نوں کھاندے سن جس توں ایہ بیماری دوسرےآں نوں وی لگ جاندی سی۔
طبی ماہرین نے وڈی کوشش کيتی کہ اس جراثیم یا وائرس نوں دریافت کر لین جو اس بیماری نوں پھیلاندا اے مگر ناکام رہے۔ جدوں ایہ بیماری بندراں وچ داخل کيتی گئی تاں بندر وی اوہی علامتاں دے نال بیمار رہ کے مر گئے۔ لیکن ساری تحقیق توں ایہ ثابت ہُندا سی کہ ایہ بیماری کِسے جراثیم یا وائرس دی وجہ توں نئيں ہُندی۔ معما ایہ سی کہ جے ایہ کِسے جراثیم یا وائرس دے سبب نئيں ہُندی تاں اک مریض توں دوسرے نوں کِداں لگتی اے ؟ اس وقت تک خیال کیتا جاندا سی کہ اک توں دوسرے نوں لگنے والے امراض ڈی این اے یا آر این اے دے بغیر ممکن نئيں نيں۔
1982 وچ Stanley B. Prusiner نامی سائنس دان نے پری اون دریافت کیتا تے اس دا ناں proteinaceous infectious only توں اخذ کیتا۔ 1997 وچ اسنوں طب دے نوبل انعام توں نوازیا گیا۔
پری اون دی دو شکلاں
سودھوپری اون دی اک شکل PrP-sen کہلاندی اے تے ایہ صحت مند انساناں دے دماغ تے دوسرے خلیاں وچ پائی جاندی اے۔ ہن تک ایہ معلوم نئيں ہوئے سکیا اے کہ اس دا اصل کم کیتا اے۔ جینیٹک انجینیرنگ دی مدد توں ایداں دے چوہے بنائے گئے جنہاں وچ ایہ پری اون موجود ہی نئيں سی ۔ بظاہر ایہ چوہے بالکل صحت مند سن ۔
پری اون دی دوسری شکل PrP-res کہلاندی اے جو بیماریاں دا سبب بندی اے۔ انہاں دونے قسماں وچ ایمینو ایسڈ دی ترتیب بالکل اک ورگی ہُندی اے، فرق صرف foldings دا ہُندا اے۔ شروع شروع وچ شبہہ کیتا گیا سی کہ شائید پری اون دے مولیکیول وچ ڈی این اے یا آر این اے وی شامل ہُندا اے لیکن ایسا نئيں اے۔ پری اون (PrP-res) دا مالیکول دوسرا پری اون (PrP-res) جنم نئيں دے سکدا لیکن پہلے توں موجود کِسے پری اون(PrP-sen) نوں PrP-res وچ تبدیل کر سکدا اے۔ اس طرح چین ری ایکشن شروع ہوئے جاندا اے۔PrP-res دے ایہ مولیکیول آپس وچ جُڑ کر ایمایلوائڈ (amyloid) دا ریشہ بنا دیندے نيں جو نیورون دی موت دا سبب بندا اے۔ ہر انسان دے دماغ وچ ایسٹروسائٹ (astrocyte) نامی خلیات ہُندے نيں جنہاں دا کم مردہ نیورون نوں ختم کرنا ہُندا اے۔ ایہ خلیات انہاں مردہ خلیات نوں کھا جاندے نيں تے ہن جتھے نیورون ہويا کردا سی اوتھے اک بہت ہی چھوٹا جہا سوراخ رہ جاندا اے۔ ایسٹرو سائٹ ایمایلوائڈ نوں ختم نئيں کر سکدے۔
انسان وچ نويں نیورون نئيں بندے۔
ملدی جُلدی دماغی بیماریاں
سودھوغیر متعدی امراض
سودھواک توں دوسرے نوں نہ لگنے والی دماغی بیماریاں وچ Alzheimer's disease , Parkinson's disease تے Huntington's disease، شامل نيں۔ انہاں بیماریاں وچ وی دماغ دے اندر ایمایلوائڈ (amyloid) دے ریشے بن جاندے نيں جو دماغی خلیاں (عصبون) دی موت دا سبب بندے نيں۔
متعدی امراض
سودھواک توں دوسرے نوں لگنے والی دماغی بیماریاں وچ درج ذیل بیماریاں شامل نيں۔ انہاں بیماریاں وچ دماغ دے اندر ایمایلوائڈ (amyloid) دے ریشے بن جاندے نيں جنہاں دی وجہ توں دماغ وچ لا تعداد انتہائی باریک سوراخ ہوئے جاندے نيں جداں کہ اسفنج وچ ہُندے نيں۔ ایہ ساری بیماریاںtransmissible spongiform encephalopathies (TSEs) کہلاندی نيں۔
- Creutzfeldt-Jakob دی بیماری(CJD)۔ میڈ کاو دی بیماری جدوں انسان نوں لگتی اے تاں اسنوں variant Creutzfeldt-Jakob disease (vCJD) کہندے نيں۔
- Gerstmann-Straeussler-Scheinker دی بیماری۔
- کورو Kuru ۔
- مہلک خاندانی بے خوابی fatal familial insomnia
- بھیڑ بکریاں وچ پائی جانے والی بیماری اسکرے پی (scrapie)۔ خیال کیتا جاندا اے کہ ایہ بیماری انساناں نوں نئيں لگتی۔
- گائے وچ پائی جانے والی بیماری پاگل گائے bovine spongiform encephalopathy [BSE] یا mad cow disease.۔ ایہ انساناں نوں وی لگ جاندی اے۔
- ہرن تے بارہ سنگھے وچ پائی جانے والی بیماریChronic Wasting Disease
- بلی وچ پائی جانے والی بیماری feline spongiform encephalopathy
دماغ دے متاثرہ حصے
سودھو- kuru وچ cerebellum زیادہ متاثر ہُندا اے۔ ایہ حصہ جسم دا توازن برقرار رکھنے دے لئی ضروری اے۔
- CJD وچ cerebral cortex زیادہ متاثر ہُندا اے۔
- مہلک خاندانی بے خوابی وچ thalamusزیادہ متاثر ہُندا اے۔
- جانوراں دی بیماریاں (اسکرے پی، میڈکاو تے Chronic Wasting Disease) وچ برین اسٹم زیادہ متاثر ہُندا اے۔
دُدھ
سودھوخیال کیتا جاندا اے کہ میڈ کاو دا گوشت تاں بیماری پھیلاندا اے مگر اس دے دُدھ توں ایہ بیماری نئيں لگتی۔[۲]
علاج
سودھواک دفعہ ایہ بیماری لگ جائے تاں فیر کوئی علاج ممکن نئيں اے تے موت یقینی اے۔
ٹیسٹ
سودھو5 ستمبر 2008 نوں کینیڈا دے محققاں نے زندہ گائے وچ میڈ کاو دی بیماری نوں ٹیسٹ کرنے دا طریقہ دریافت کر ليا۔ اس توں پہلے مردہ گائے وچ ہی ایہ بیماری ٹیسٹ دی جا سکدی سی۔[۳]
بچاو
سودھوپری اون توں بچنا بہت مشکل اے۔ ایہ ابالنے توں ختم نئيں ہُندا۔ الکحل (اسپرٹ)، تیزاب تے آٹو کلیو (autoclave) وی اسنوں بے اثر نئيں کر سکدے۔ تابکار شعاعاں (radiation) وی اسنوں نئيں مارتی۔ پکانے توں وی ایہ نئيں مردا۔ حقیقت ایہ اے کہ پیتھولوجی دے میوزیئم وچ فورملڈی ہائیڈ وچ کئی دہائیاں توں رکھے دماغ وچ ایہ بیماری پھیلانے دی صلاحیت پائی گئی۔ 1980 دی دہائی وچ 60 لوکاں نوں ایہ بیماری کِسے جراحی دے دوران آلودہ اوزاراں توں لگی تے اوہ مر گئے۔85 لوک آلودہ growth hormone دے انجکشن لگنے دے بعد مرے۔ اپریل 2005 تک برطانیہ وچ 155 لوک پاگل گائے دا گوشت کھا کر اس بیماری وچ مبتلا ہوئے تے مر گئے۔
mad cow دی بیماری توں برطانیہ سب توں زیادہ متاثر ہويا سی ۔ جدوں ایہ معلوم ہويا کہ 1یک لکھ 80 ہزار گائاں اس بیماری وچ مبتلا نيں تاں بچاو دی خاطر 44 لکھ گائیاں نوں مار دتا گیا۔[۴]
یورپی یونین نے 1996 توں 2006 تک برطانیہ توں گائے دے گوشت دی امپورٹ اُتے پابندی لگیا رکھی سی۔
جاپان نے امریکا توں گائے دے گوشت دی درآمد اُتے پابندی لگیا دتی کیونجے امریکا وچ 3 کروڑ 50 لکھ گایئں نيں تے امریکی حکومت صرف اک فیصدکو اس بیماری دے لئی ٹیسٹ کردی اے۔ فارم دے مالکان اُتے پابندی اے کہ اوہ خود اپنے جانوراں نوں ٹیسٹ نئيں کر سکدے۔[۵]
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ Prions: On the Trail of Killer Proteins
- ↑ U.S. Food and Drug Administration
- ↑ Mad Cow Disease Fast Facts
- ↑ Brown, David (19 June 2001). "The 'recipe for disaster' that killed 80 and left a £5bn bill". The Daily Telegraph (London). http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1371964/The-recipe-for-disaster-that-killed-80-and-left-a-5bn-bill.html. Retrieved on ۷ اپریل ۲۰۰۸.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.