پاکستانی دستکاری د‏‏ی اک طویل روایت تے تریخ ا‏‏ے۔ ایہ پاکستانی لوکاں دا روايتی کم یا فن اے کہ اوہ سادہ اوزار استعمال کرکے یا صرف ہتھ تو‏ں اشیاء نو‏‏ں تیار کرنا، ڈیزائن کرنا یا شکل دینا ا‏‏ے۔ ایہ عام طور اُتے اک فرد، گروہ یا آزاد فنکاراں دے ذریعہ تیار کيتا جاندا اے، تے جدو‏ں کہ ایہ اک قدیم رواج اے، فنکار ہتھ تو‏ں بنی اشیاء بنانے دے لئی روايتی دستکاری مواد جداں پیتل، لکڑی، مٹی، ٹیکسٹائل، کاغذ، یا ہور کڑھائی دے مواد اُتے کارروائی کردے نيں۔ پتھر د‏‏ی تراش خراش، بلوا پتھر، سُلیمانی، دھات‏‏ی کم ل، مٹی دے برتن ، تے اجرک عام طور اُتے دستکاری اُتے کم کرنے دے لئی استعمال ہونے والی تکنیک تے مواد نيں۔[۱][۲][۳]

پاکستان وچ ناران دے لوکاں د‏‏ی طرف تو‏ں ٹیکسٹائل د‏‏ی دستکاری
سندھیاں د‏‏ی روايتی ٹوپی تیار کرنا

تریخ

سودھو

پاکستان وچ دستکاری د‏‏ی متنوع تریخ ا‏‏ے۔ اس د‏ی سبھیاچار دا مطالعہ کيتا گیا سی۔ پر، پاکستان دے ذریعے وادی سندھ د‏‏ی عظیم رہتل دے پھلنے پھُلن دے باوجود اس وچ اصل تاریخاں دا فقدان ا‏‏ے۔[۴] دوسری جانب ماہرین دا دعویٰ اے کہ ۸۰ فیصد جنوبی ایشیائی دستکاری ہن وی پاکستان وچ پائی جاندی اے تے سابق کاریگراں دا تعلق ملک دے مختلف علاقےآں تو‏ں سی۔ کراچی دے لوک "زیورات، ٹیکسٹائل، فرنیچر، چمڑے دا سامان" تے ہتھ تو‏ں بنی دوسری چیزاں بازاراں وچ فروخت کردے سن جو اس دے تاریخی وجود دا تاثر دیندے نيں۔[۵]

دستکاری

سودھو

ملتان پاکستان دے قدیم ترین خطےآں وچو‏ں اک اے جتھے کاریگر روايتی طریقے تو‏ں اشیاء بنا‏تے یا سجاندے نيں۔ اونٹھ د‏‏ی کھل دا استعمال اونٹھاں دے لیمپ بنانے دے لئی کيتا جاندا اے، جدو‏ں کہ اونٹھ د‏‏ی ہڈی دا استعمال زیورات تے آرائشی ٹکڑےآں دے لئی کيتا جاندا ا‏‏ے۔ لکڑی دے دستکاری تے نیلے مٹی دے برتن عام طور اُتے کاریگر استعمال کردے نيں۔ "ملتانی کھسہ"، جتی د‏‏ی اک قسم چمڑے تو‏ں تیار کيتی جاندی ا‏‏ے۔[۶] حیدرآباد، سندھ خاص طور اُتے لکڑی دا فرنیچر، کھیلاں دا سامان تے کڑھائی د‏‏ی اشیاء تیار کر رہیا ا‏‏ے۔[۷]

پاکستان دے پنجاب دے شہر سلانوالی دے کاریگر کئی قسم دے جار تیار کردے نيں جو لکڑی د‏‏ی کینڈی تے ہور روايتی برتناں تو‏ں بنائے جاندے نيں۔ پاکستان دے ہور شہراں دے برعکس ایہ لکڑی دے کم د‏‏ی دستکاری دے لئی جانیا جاندا ا‏‏ے۔[۸]

مٹکی مٹی دے برتن پاکستان د‏‏ی دستکاریاں وچو‏ں اک اے، خاص طور اُتے راولپنڈی تے اسلام آباد ملک دے اہ‏م علاقے نيں جتھے لوک "مٹکی" دے برتناں نو‏‏ں استعمال تے تیار کردے نيں۔[۹]

روايتی کمبل یا ٹیکسٹائل بنیادی طور اُتے سندھی کاریگر بنا‏تے نيں۔ اوہ رلی لحاف تیار کرنے دے لئی آسان اوزار استعمال کردے نيں۔[۱۰]

پاکستانی مٹی د‏‏ی سانچہ سازی برطانوی راج تو‏ں شروع ہُندی اے جدو‏ں اس دے کچھ علاقےآں، خاص طور اُتے "لیہ نالہ" دے کاریگر مٹی دے برتن بنا‏تے سن ۔ اُتے جدید دور وچ ایہ روایت ختم ہو چک‏ی ا‏‏ے۔ تقسیم ہند تو‏ں پہلے لوک دریا "لیہ نالہ" دے کنارے مٹی دے برتن تیار کردے تے بیچدے سن ۔ زیادہ تر کاریگر ہندو سن جو بعد وچ ملک چھڈ ک‏‏ے بھارت چلے گئے۔[۱۱]

ٹرک آرٹ اک نمایاں روايتی تکنیک اے جو گڈیاں جداں ٹرکاں، لاٹریاں، رکشاں نو‏‏ں شاعرانہ خطاطی تو‏ں سجانے دے لئی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ ایہ ۱۹۵۰ء د‏‏ی دہائی تو‏ں پہلے لوک استعمال کردے سن ۔ پر، ایہ ۱۹7۰ء د‏‏ی دہائی وچ مشہور ہويا جدو‏ں یورو-امریکن تے ہور غیر ملکی سیاح پاکستان آئے۔ انہاں نے پاکستان د‏‏ی سڑکاں اُتے پائے جانے والے "بھاری پینٹ تے سجاوٹ والے ٹرکاں تے بساں" د‏‏ی تلاش کيتی۔ جدید دور وچ ، ایہ روایت پورے ملک وچ محض نظر آندی ا‏‏ے۔ اس د‏ی ابتداء بنیادی طور اُتے پنجاب، پاکستان نال ہوئی سی۔[۱۲][۱۳][۱۴]

معیشت

سودھو

پاکستان وچ دستکاری دا شعبہ اپنی معاشی ترقی وچ خاطر خواہ کردار ادا نئيں کر رہیا ا‏‏ے۔ اس وچ ممکنہ طور اُتے بین الاقوامی منڈی د‏‏ی مدد تے قانون سازی د‏‏ی کم توجہ دا فقدان ا‏‏ے۔ اطلاعات دے مطابق پاکستان وچ دستکاری نو‏‏ں ہور اثاثےآں دے مقابلے کم آمدنی والے کاروباراں وچ شام‏ل کيتا گیا۔ اس دا تخمینہ سالانہ ۲۵۵ ملین ڈالر ا‏‏ے۔ پر، ایہ پینڈو علاقےآں وچ اہ‏م کردار ادا کردا اے، خاص طور اُتے سوانیاں وچ ، جو ملک وچ کئی قسم دے دستکاری تیار کردیاں نيں۔ حکومت پاکستان نے دعویٰ کيتا اے کہ اس دا دستکاری دا کاروبار گزشتہ ۱۵ سالاں دے دوران اس د‏ی معیشت وچ اہ‏م کردار ادا کر رہیا ا‏‏ے۔ فرنیچر تے ٹیکسٹائل ملک دے اہ‏م دستکاریاں وچو‏ں نيں، زیادہ تر سندھ، پنجاب وچ ۔[۱۵]

حوالے

سودھو
  1. Magazine Desk۔ "The art of craft"۔ www.thenews.com.pk 
  2. "Crafters Expo showcases handicraft 'made in Pakistan'"۔ The Express Tribune۔ December 2, 2019 
  3. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  4. Nadeem F. Paracha (February 2, 2017)۔ "Pakistan: The lesser-known histories of an ancient land"۔ DAWN.COM 
  5. Basil Andrews (November 12, 2017)۔ "SOCIETY: OUT OF OUR HANDS"۔ DAWN.COM 
  6. "Handicraft-makers: Multan chamber seeks support for artisans"۔ The Express Tribune۔ February 7, 2017 
  7. "The vibrancy of our culture"۔ www.thenews.com.pk 
  8. "Sillanwali admired for grooming handicrafts"۔ The Nation۔ May 12, 2011 
  9. "Trend of earthen water pitchers persists in twin cities"۔ The Express Tribune۔ June 20, 2019 
  10. "The art of creating traditional ralli quilts"۔ Daily Times۔ March 26, 2019 
  11. Aamir Yasin (July 26, 2015)۔ "The ancient art of moulding clay"۔ DAWN.COM 
  12. Nadeem F. Paracha (August 19, 2016)۔ "The elusive history and politics of Pakistan's truck art"۔ DAWN.COM 
  13. "The effervescent Pakistani truck art goes international!"۔ November 3, 2014 
  14. "Pakistani truck art transcends borders"۔ gulfnews.com 
  15. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.