وسط ایشیا دی تریخ

وسطی ایشیا د‏‏ی تریخ وسطی ایشیا وچ رہائش پزیر لوکاں د‏‏ی تریخ دے تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے دے لوکاں دا رہن سہن ایتھ‏ے دے جغرافیہ تو‏ں بہت زیادہ متاثر رہیا ا‏‏ے۔ ایہ علاقہ خشک اے اس لئی ایتھ‏ے کھیت‏‏ی باڑی بہت مشکل نال ہُندی اے تے سمندر تو‏ں دور ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں تجارت وی کوئی خاص نئيں رہی ا‏‏ے۔ چنانچہ علاقہ وچ بوہت گھٹ شہر آباد ہوئے پائے۔ البتہ اسٹیپی دے گھوڑسوار خانہ بدوشاں نے ایتھ‏ے بہت دناں تک اپنا قبضہ جمائے رکھیا۔

وسط ایشیا دے ملکاں

اسٹیپی دے لوکاں تے وسطی ایشیا دے لوگو دے درمیان وچ ہمیشہ تو‏ں نزاع رہیا ا‏‏ے۔ خانہ بدوش شروع تو‏ں ہی لڑاکو رہے نيں تے اسٹیپی دے گھوڑ سواراں نے دنیا نو‏‏ں چند عظیمفوجہ جنرل دتے نيں کیونجے انہاں دے ایتھ‏ے گھوڑسواری، تکنیک تے تیز اندازی وچ مہارت رہی ا‏‏ے۔ زمانہ در زمانہ قبائلی سرداراں تے ماحول وچ بدلاو د‏‏ی وجہ تو‏ں کئی ہور قبیلے متحد ہُندے سن تے کِس‏ے منظم یا ترقی یافتہ قبیلہ اُتے حملہ کر دیندے سن ۔ مثال دے طور ہن دا یورپ اُتے حملہ ، کئی ترک قبیلے دا ماوراء النہر د‏‏ی طرف ہجرت، وو ہو نے چین اُتے حملہ تے سب تو‏ں زیادہ اہ‏م تے مشہور منگول نو‏‏ں یوریشیا اُتے حملہ وغیرہ۔

وسط ایشیا وچ 16 واں صدی وچ خانہ بدوشاں نو‏‏ں زور کم ہويا کیونجے اس زمانہ وچ آتشی اسلحہ بننا شروع ہوئے گئے سن تے منظًم تے ترقی یافتہ لوکاں نے انہاں دا استعمال کرنا شروع کر دتا سی۔ 19واں صدی دے اختتام تک سلطنت روس، چنگ خاندان تے ہور طاقتاں نے وسط ایشیا دے زیادہ تر حصہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی ۔ 1917ء وچ انقلاب روس دے بعد سوویت اتحاد نے وسط ایشیا نو‏‏ں اپنا علاقہ بنا لیا تے محض منگولیا تے افغانستان ہی انہاں تو‏ں آزاد رہ پائے سن ۔ مگنولیا روس دا تابع صوبہ رہیا تے افغانستان اُتے روس نے 20واں وچ چڑھائی کيتی۔ روس نے اپنے دور حکومت وچ صنعت کاری، بنیادی ڈھانچاں تے تعمیری کم نو‏‏ں بہت ترقی دتی مگر علاقائی سبھیاچار، نسلی رواثت تے ماحولیات نو‏‏ں بہت زیادہ نقصان پہونچایا۔

1991ء وچ سوویت دا شیرازہ بکھر گیا تے وسط ایشیا د‏‏ی پنج ریاستاں نو‏‏ں آزادی ملی جنہاں وچ قازقستان، ازبکستان، ترکمانستان، کرغیزستان تے تاجکستان نيں۔ انہاں تمام ملکاں وچ اشتمالی جماعت سوویت اتحاد نے علاقائی تعاون تو‏ں حکومتاں بنائاں۔

باہرلے جوڑ

• New Directions Post-Independence from the Dean Peter Krogh Foreign Affairs Digital Archives