مہیندر سنگھ رندھاوا

مہیندر سنگھ رندھاوا
عام جانکاری
پورا نام	مہیندر سنگھ رندھاوا
جنم	2 فروری 1909 زیرا، پنجاب بھارت
موت	3 مارچ 1986 کھرڑ
موت دا کارن	عمر
پیشہ	پرشاسکی افسر، ساہت اتے کلا دے پریمی، اک اگھے سائنسدان، خوبصورتی دے پارخو تے باغبانی دے ماہر
پچھانے&nbsp؛کم	ونڈ ویلے کیتا کم، پنجاب ایگریکلچرل یونیورسٹی، روز گارڈن چنڈی گڑھ
ہور جانکاری
جیون-ساتھی	اقبال کور رندھاوا
بچے	جتندر سنگھ رندھاوا
دھرم	سکھ

مہیندر سنگھ رندھاوا (2 فروری 1909 -3 مارچ 1986) ودھیرے پرچلت ناں ایم۔ ایسّ۔ رندھاوا، پنجابی سول اہلکار اتے ساہتکار سی۔ اوہناں نے بھارت دی ونڈ دے اجڑے پنجابیاں نوں دے مڑ وسیوے، چنڈی گڑھ دی قیام اتے بھارت دے ہرے انقلاب اتے پنجاب دیاں کلاواں دے دستاویزیکرن وچ اہم کردار ادا کیتا۔

مڈھلا جیون

رندھاوا دا جم زیرا وکھے تحصیلدار شیر سنگھ ماں بچنت کور دے گھر ہویا۔ پیؤ دی نوکری کارن اوہناں وکھ-وکھ تھاواں توں سکھیا حاصل کیتی۔ 1924 وچ اوہناں خالصہ ہائی سکول، مکتسر توں دسویں جماعت پاس کیتی، اس توں بعد اوہناں 1930 وچ لاہور توں ایم۔ایس سی اتے 1955 وچ پنجاب یونیورسٹی سولن (پنجاب) توں ڈی۔ایس سی دی ڈگری حاصل کیتی۔ اوہناں نوں باٹنی وچ مہارت حاصل سی۔ اہنا نوں پنجاب یونیورسٹی نے پی ایچ ڈی دی ڈگری حاصل کیتی|

نوکری اتے وکھ عہدے

1934 وچ اوہناں آئی۔ سی۔ایس۔ دی امتحان پاس کیتی۔ سبھ توں پہلاں اوہناں نوں سہارنپور وچ معاون میجسٹریٹ تعینات کیتا گیا۔ 1936–38 وچ اوہ فیض آباد وچ میجسٹریٹ بنے اتے 1938 وچ الموڑا اتے 1939–40 وچ الہ آباد دے ایڈیشنل ضلع میجسٹریٹ تعینات ہوئے۔ 1940–41 وچ اوہ آگرہ دے ضلع میجسٹریٹ اتے 1942–45 وچ رائے بریلی دے ڈپٹی کمیشنر بنے۔ 1945 وچ اوہناں اقوام متحدہ دی کینیڈا وچ ہو رہی ‘فوڈ تے کھیتی تنظیم’ دے بھارتی ڈیلیگیشن دے سیکٹری وجوں شمولیت کیتی۔ 1945–46 وچ اوہ ‘بھارتی کھیتی کھوج ادارہ نویں دلی’ دے سیکٹری بنے۔ 1946–48 دے فساداں والے ویلے دوران اوہ دلی دے ڈپٹی کمیشنر سن۔ اوہ اک یوگ اتے کامیاب پربندھک سن۔ 1948–49 وچ اوہناں نوں ضلع انبالہ وکھے ڈی۔سی۔ لگایا گیا۔ 1949–51 وچ اوہ پنجاب دے پنرواس ڈیپارٹمنٹ دے ایڈیشنل ڈائریکٹر جنرل بنے۔ اوہناں 4 لکھ توں ودھ ہندواں اتے سکھاں نوں اپنیاں چھڈیاں ہوئیاں زرخیز زمیناں بدلے زمیناں دی ونڈ اس نرپکھتا نال کیتی کہ بہت گھٹ لوکاں نوں شکایت کرن دا موقع ملیا۔ اوہ 1951–53 وچ انبالہ منڈل دے کمیشنر بنے۔ 1953–55 وچ اوہ ‘ترقی تے پنرواس ڈیپارٹمنٹ دے کمیشنر تعینات ہوئے۔ 1955 وچ اوہ بھارتی کھیتی وزارت دی کونسل دے ایڈیشنل سیکٹری وی رہے۔ پنجاب وچ کمیونٹی ترقی سکیم دے شروع ہون مگروں کئی سال اوہ اس ڈیپارٹمنٹ دے ترقی کمیشنر راے۔ اوہناں نوں ‘بھارت دے ہرے انقلاب’ دا باپ وی کیہا جاندا اے۔ اوہ تن سال چنڈی گڑھ دے کمیشنر رہے۔ اوہناں دی پارکھو نظر نے چنڈی گڑھ نوں ‘گلاباں دا شہر’ بنا دتا۔ چنڈی گڑھ پنجابی کلا، ناچ، سنگیت اتے شاعری دیاں دھنیاں نال گونجن لگیا۔ رٹائر ہو کے اوہ تن سال لئی ‘پنجاب کھیتی باڑی یونیورسٹی لدھیانہ’ دے وائس چانسلر وی رہے۔ اوہناں دے ویلے یونیورسٹی کھوج اتے سکھیا دا سرووتم مرکز بنی۔ یونیورسٹی دی لائبریری دا نام آپ دے نام تے رکھیا گیا اے 14 جنوری 1976 نوں اوہ وائس چانسلر وجوں رٹائرڈ ہوئے۔ ڈاکٹر۔ مہیندر سنگھ رندھاوا انتظامی کارجاں توں علاوہ ساہت اتے کلا دے پریمی، اک اگھے سائنسدان، خوبصورتی دے پارکھو تے باغبانی دے ماہر وی سن۔ اوہ ساہتکاراں اتے کلاکاراں دے سرپرست وی سن۔

دیس دی ونڈ

دیس دی ونڈ دوران اجڑے پنجابیاں دے پنرواس، چنڈیگڑھ شہر دے قیام اتے پنجاب دیاں کلاواں دے دستاویزیکرن وچ پرمکھ کردار نبھایا۔ ایہہ اوہناں دی درڑہتا اتے نرپکھتا کارن ہی سی کہ دنگیاں وچ مرن والیاں دی گنتی نوں قابو کر لیا گیا۔ اس توں بعد اوہناں اپنا گھر کھرڑ وچ 8 ایکڑ زمین والے فارم وچ بنایا۔ ڈاکٹر۔ رندھاوا ورگے دور اندیشی تے ترنت فیصلہ کرن والے اہلکار صدقہ ہی پاکستان وچوں اجڑ کے آئے پناہ گیراں دے مڑ وسیبے دی ذمہ واری سمبھالی تے صرف تن سالاں وچ ایہناں اجڑے پریواراں دا وسیبا ہو گیا۔ اوہناں نوں زمین تے گھر دے دتے گئے۔ خالی ہتھ آئے شرنارتھیاں نوں سرکار نے بلد، بیج، کھیتی سند خریدن تے کھوہ لگواؤن لئی قرضے دتے اتے ہور رعایتاں دتیاں گئیاں۔

کھیتی وچ یوگدان

اک سائنسدان ہون کارن اوہناں نوں بوٹیاں نال پیار سی اتے اوہناں کائی تے الی اتے کھوج وی کیتی۔ پنڈاں وچ پھردیاں ڈاکٹر۔ رندھاوا نے محسوس کیتا کہ کساناں دی مالکی زمین کئی ٹکڑیاں وچ ونڈی ہوئی اے۔ اوہناں نے مربع بندی کرن دا فیصلہ کیتا۔ اس نال جتھے کساناں دی زمین اک تھاں اکٹھی ہو گئی، اتھے سڑکاں وی سدھیاں بن گئیاں۔ پگڈنڈیاں تے راہاں ہیٹھ آئی زمین وی مکت ہوئی۔ انج واہی ہیٹھ رقبے وچ وادھا ہویا تے کساناں نوں اک تھاں کھوہ لگواؤنا سوکھا ہو گیا۔ رندھاوا صاحب نے کھوہ جاں ٹیوبویلّ لاؤن لئی سرکار ولوں قرضے دا پربندھ کروایا۔ جدوں ڈاکٹر۔ رندھاوا نے پنجاب دے ہریک ضلعے وچ اک گارڈن کلونی بنائی۔ اک اجیہا پنڈ چنیا گیا جتھے سارے ہی پناہ گیر سن تے اوہناں نوں کجھ رقبے وچ باغ لگاؤنا ضروری کیتا گیا۔ کھیتی باڑی ڈیپارٹمنٹ نے کساناں نوں پھل دار بوٹے تے تکنیکی جانکاری دتی۔ بھاویں بہتے بغیچے پٹے جا چکے ہن پر ایہناں کھیتاں وچ سبزیاں خاص کرکے آلئواں دی کاشت شروع ہو گئی اے۔ انج پنجاب وچ سبزیاں دی کاشت نوں مُتحرک کرن دا سہرا وی اوہناں دے سر ہی بجھدا اے۔ پنجاب دیاں سڑکاں اتے لگے پھلدار رکھ اتے جھاڑیاں ڈاکٹر۔ رندھاوا دی سوچ دا ہی نتیجہ ہن۔ بھارت وچ ہرے انقلاب دی آمد اوہناں دی دیکھ-ریکھ وچ ہوئی۔ پنجاب کھیتی باڑی یونیورسٹی دی قیام وچ اوہناں دا اہم یوگدان رہا۔ اپنی سیوامکتی پچھوں اوہ پنجاب کھیتی باڑی یونیورسٹی دے دوجے وائس چانسلر بنے۔

انعام تے اعزاز

پنجاب سرکار ولوں پنجاب ساہت سیوا اعزاز، انڈین سٹینڈرز انسٹیچیوشن ولوں فیلوشپ، قایل ایگری-ہورٹیکلرچرل سوسائٹی آف انڈیا، کلکتہ ولوں گولڈ موڈل، بھارت سرکار ولوں پدم بھوشن ، پنجاب سرکار دی کوآپریٹو فروٹ ڈویلپمینٹ فیڈریشن ولوں اعزاز، یونیورسٹی آف ادیپور راجستھان ولوں ڈاکٹر۔ آف سائنس دی مانرتھ ڈگری، پنجابی یونیورسٹی ولوں ڈی۔ایس۔سی۔ دی مانارتھ ڈگری، دلی ہورٹیکلچرل سوسائٹی ولوں طالب علم پرم ویر اوارڈ، للت کلا اکادمی نویں دلی ولوں فیلوشپ، تیجی عالمی پنجابی کانفرنس بینکاک ولوں پنجابی اوارڈ، پنجاب سٹیٹ ہورٹیکرلچرل سوسائٹی ولوں اعزاز۔

اوہ اک کامیاب پربندھک، ودھیا انسان اتے ساہت تے کلا دے سرپرست سن۔ اوہ 77 سال دی عمر وچ 3 مارچ، 1986 نوں اس فانی دنیا نوں الوداع آکھ گئے۔ سچ مچّ، اوہ اک ندھڑک، نرپکھّ اتے بے داغ شخصیت سن۔

کتاباں

اوہ ساہت پریمی تے لکھاری وی سن۔ اوہناں نے 17 کتاباں لکھیاں جو ہیٹھ لکھے مطابق ہن:

1. ‘پنجاب دے لوک گیت (1955)’،
2. ‘کانگڑا دے لوک گیت (1954)’،
3. ‘کلو دے لوک گیت (1955)’،
4. ‘ہریانہ دے لوک گیت (1956)،
5. ‘پنجاب پریت کہانیاں’،
6. ‘پنجاب’ کافی چرچت ہوئیاں
7. بھارتی پینٹنگ(1961)
8. بسولی پینٹنگ (1959)
9. کانگڑا دیاں پیار تے پینٹنگ(1962)
10. چمبا پینٹنگ(1967)
11. کانگڑا راگمال پینٹنگ(1971)
12. کشنگڑھ پینٹنگ(1980)
13. گیلر پینٹنگ(1982)
14. بہر نامہ پینٹنگ(1983)
15. اوہناں دی پنجابی وچ لکھی ‘سوے-جیونی’ وی شاہکار رچنا منی گئی اے۔
16. Out of the Ashes; an account of the rehabilitation of refugees from West Pakistan in rural areas of East Punjab (1954)
17. Beautiful Trees and Gardens (1961)
18. Natural Resources of India (1963)
19. Flowering Trees (1965)
20. Farmers of India (1968)
21. Evolution of Life (1969)
22. The Kumaon Himalayas (1970)
23. Beautiful Gardens (1971)
24. The Famous Gardens of India (1971)
25. Green Revolution (1973)
26. Travels in the western Himalayas in search of paintings (1974)
27. Gardens through the ages (1976)
28. Beautifying India (1977)
29. A history of the Indian Council of Agricultural Research, 1929–1979 (1979)
30. A History of Agriculture in India (1980–1986)
31. Paintings of the Bābur nāmā (1983)
32. Indian sculpture : the scene, themes, and legends (1985)
33. Indian paintings : exploration, research, and publications (1986)
34. اس توں علاوہ اناں نے 50 دے لگبھگ لیکھ لکھے جو 1933 توں 1962 تک وکھ وکھ سائنس جرنل وچ چھپے۔

اوہناں نے سائنس اتے کھیتی نال متعلق 7 کتاباں انگریزی وچ وی لکھیاں۔

حوالے

• پرو۔ پریتم سنگھ، پنجابی لکھاری کوش، عوامی پریم، چاندنی چونک دلی، 2003, پیج نن۔ 504.