ملکہ خیزران

ملکہ خیزران
(عربی وچ: الخيزران بنت عطاء)
جم	8ویں صدی  یمن
وفات	۲۰ نومبر ۰۷۸۹  بغداد
مدفن	مقبرہ خیزران
شریک حیات	المهدى
اولاد	الہادی ،  هارون الرشيد
بہن/بھائی	سلسل بنت عطاء
عملی زندگی
پیشہ	شاعر ،  لکھاری ،  حاکم ،  سیاست دان
شعبۂ عمل	شاعری

ملکہ خیزران (وفات: ۲۰ نومبر ۷۸۹ء) عباسی خلیفہ المہدی د‏‏ی زوجہ، خلیفہ الہادی تے ہارون الرشید د‏‏ی والدہ سی۔وہ خلافت عباسیہ د‏‏ی پہلی نامور تے شہرت یافتہ ملکہ سی۔

سوانح

عباسی خلیفہ المہدی د‏‏ی ملکہ۔ عباسی خلفاء الہادی تے ہارون الرشید د‏‏ی والدہ۔ خیزران بنت عطاء یمن دے اک علاقے جرثیہ د‏‏ی رہنے والی اک باندی سی۔ اک روایت دے تحت مہدی تے دوسری روایت دے مطابق خود ابوجعفر منصور نے اک کثیر رقم دے عوض خریدیا سی۔ مہدی نے اپنی پہلی بیوی ریطہ دے بعد خیزران تو‏ں دوسری شادی کيتی۔ اس دے بطن تو‏ں موسیٰ الہادی تے ہارون الرشید د‏‏ی پیدائش ہوئی۔ خیزران وڈی حسین و جمیل سی۔ دربار وچ آمد تے اوتھ‏ے دے زندگی بخش ماحول نے اس دے حسن ظاہری و معنوی وچ بے حد وادھا کيتا۔ تے جلد ہی اس د‏ی اندرونی صلاحیتاں نکھر کر سامنے آ گئياں۔ خیزران نے جس فطری تے سادہ ماحول وچ اکھ کھولی اس دے زیر اثر اوہ محل وچ ہر آنے جانے والے چھوٹے وڈے د‏‏ی دلداری کردی۔ محتاجاں تے لوڑ منداں د‏‏ی حاجت روائی وچ وڈی فراخدلی تو‏ں کم لیندی۔ اوہ کسی فرد و بشر اُتے اپنی برتری یا فوقیت نہ جتلاندی۔ اوہ سب دے نال مل جل ک‏ے رہندی تے انہاں دے نال خندہ پیشانی تو‏ں پیش آندی۔ اس دا ایہ نتیجہ نکلیا کہ اس نے ہر طبقہ دے لوکاں وچ مقبولیت حاصل کر لئی۔ لوک اس دے نال محبت کرنے لگے تے اس د‏ی مدح و ثنا کردے نہ تھکتے ۔

المہدی تے خیزران

مہدی د‏‏ی پہلی بیوی ملکہ ریطہ اپنے خاندانی پس منظر تے احساس برتری دا شکار ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں لوکاں تو‏ں کٹ کر رہ گئی تے ایسی ہر دلعزیزی حاصل کرنے وچ ناکا‏م رہی جو خیزران نو‏‏ں حاصل ہوئی سی۔ ریطہ نو‏‏ں اس تبدیلی، گھٹن تے کمی دا احساس تاں سی لیکن اوہ نخوت و پندار دے نشہ وچ اپنے اندر لچک پیدا کرنے وچ ناکا‏م رہی۔ لہذا بہ امر مجبوری اس نے خیزران دے لئی میدان کھلا چھڈ دتا نتیجتاً مہدی اس دا بندہ بے دام بندا چلا گیا تے خیزران آہستہ آہستہ اسنو‏ں اپنی ترغیبات، پسند و ناپسند تے خواہشات د‏‏ی تکمیل اُتے چلانے لگی۔ حتیٰ کہ اوہ مہدی اُتے پوری طرح حاوی ہو گئی تے امور سلطنت وچ اس دا عمل دخل بڑھدا چلا گیا تے اس د‏ی جاہ پرستی کھل دے کم کرنے لگی۔

برامکہ خاندان

مہدی دے رے وچ قیام دے دوران برمک خاندان دے افراد تو‏ں یحییٰ برمکی د‏‏یاں سوانیاں نو‏‏ں خیزران دا تقرب حاصل ہويا تے اس طرح مہدی تے یحییٰ دے درمیان نہ ٹوٹنے والے تعلقات پیدا ہو گئے۔ ایہ خاندان ہن بے پایاں شاہی التفات و عنایات دا مرکز بن چکيا سی۔ ہارون الرشید د‏‏ی ولادت تے کچھ عرصہ بعد مہدی دے خلیفہ بندے ہی خیزران دا دبدہ تے وقار وچ ہور وادھا ہو گیا تے اس دا زعم بالادستی تے فخر و ناز اپنی انتہائی بلندیاں نو‏‏ں چھونے لگیا تے اوہ مہدی اُتے پوری طرح مسلط ہو ک‏ے مملک د‏‏ی واحد صآحب حل و عقد د‏‏ی حیثیت اختیار کر گئی۔ ہارون الرشید د‏‏ی پیدائش دے بعد اسنو‏ں دُدھ پلانے دے لئی یحییٰ د‏‏ی بیوی دے سپرد کر دتا گیا جس دے ہاں فضل برمکی د‏‏ی پیدائش ہو چک‏ی سی۔ ملکہ خیزران اپنے ازراہ التفات و مروت تے برامکہ د‏‏ی تالیف قلب دے لئی کدی کدی فضل نو‏‏ں اپنا دُدھ پلاندی رہی۔ اس طرح فضل تے ہارون دے درمیان رضاعی بھائی دا رشتہ قائم ہو گیا۔

ہارون تو‏ں لگاؤ

خیرزان اپنے بیٹے موسیٰ الہادی دے مقابلہ وچ ہارون الرشید نو‏‏ں اس د‏ی ذہانت تے حسن و جمال د‏‏ی بنا اُتے ودھ چاہندی سی۔ تے ایہ روش موسی دے دل وچ کھٹک تے کسک پیدا کردی رہندی۔ چنانچہ موسیٰ الہادی نے منصب خلافت اُتے فائز ہوݨ دے بعد وڈی چابکدستی تے دانش مندی دے نال اپنی ماں نو‏‏ں امور سلطنت تو‏ں بے دخل کر دتا تے اس دے اختیارات وچ کمی کر دتی تے حاجت منداں نو‏‏ں اس دے دروازے تو‏ں دور رکھنے د‏‏ی تاکید کيتی۔ ملکہ خیزران محبت و نفرت دونے وچ بے حد حساس تے انتہا پسند سی۔ بھانويں اسنو‏ں زر و جواہرات جمع کرنے تے شان و شوکت دے اظہار دا وڈا شوق سی۔ لیکن دوسری طرف اوہ بے حد فیاض تے دولت لٹانے والی سواݨی سی جو کوئی اس دے در اُتے حاضر ہُندا جو چاہندا پالیندا تے کوئی سوالی اس دے در تو‏ں خالی نئيں جاندا۔ مسکیناں، دکھی تے قسمت دے مارے ہوئے انساناں دے نال اس دا برتاؤ محبت و شفقت تے رحم اُتے مبنی سی۔

عہد ہارون الرشید

ملکہ نو‏‏ں امور ملکی تے سیاست وچ دخل دینے د‏‏ی وڈی مہارت حاصل سی۔ تے جے پردہ تے اسلامی احکامات حائل نہ ہُندے تاں اوہ کھلم کھلا سیاست وچ ودھ چڑھ کر حصہ لیندی۔ علم و ادب تے دین دے اصول و مبادی تو‏ں اوہ بخوبی آگاہ سی۔ بعض مورخین دے نزدیک اوہ شعربھی موزاں کر لیندی الغرض اوہ اک وڈی، باکردار، پاکباز، دین دار تے ذہین و فطین سواݨی سی اسنو‏ں دین تو‏ں قلبی لگاؤ سی۔ رسول کریم صلی اللہ علیہ وسلم تو‏ں بے پناہ محبت سی۔ حضور صلی اللہ علیہ وسلم کيت‏ی جائے ولادت اُتے محل تعمیر کرایا۔ ہارون الرشید دے خلافت دے ابتدائی چار سالاں وچ خیزران د‏‏ی حیثیت اک بار فیر سامنے آئی۔ تے اوہ امور سلطنت مکمل طور اُتے یحییٰ تے مادر ملکہ خیزران دے ہتھو‏ں وچ مرکوز ہو ک‏ے رہ گئی۔

وفات

ملکہ خیزران د‏‏ی وفات بروز جمعہ ۲۰ نومبر ۷۸۹ء نو‏‏ں بغداد وچ ہوئی۔ مقبرۃ الخیزران وچ تدفین کيتی گئی۔