مغل توپ خانہ
مغل توپ خانہ سلطنت مغلیہ دی مغل فوج دا اک حصہ سی جو دشمن فوجاں نوں شکست دینے دے لئی پندرہويں صدی وچ تشکیل دتا گیا سی ۔ ایہ توپ خانہ توپاں، بارود، محاصرے دی منجنیقاں تے بارودی دستی بم دی شکل وچ ہتھیاراں اُتے مشتمل سی ۔
ابتدائی تریخ
سودھووسط ایشیا وچ توپ خانے دی مُروَّجہ شکل نئيں سی تے حتیٰ کہ سولہويں صدی تک منگولی سپاہی چینی ہتھیاراں توں ہی جنگاں وچ کم لیا کردے سن ۔ مغلاں دے ابتدائی تاریخی ماخذاں توں پتا چلدا اے کہ پہلی بار 1496ء وچ تیموری حکمران سلطان حسین مرزا بایقرا نے توپاں دا اِستعمال کیتا سی لیکن اِس دا تریخ ہندوستان توں کوئی تعلق نہيں۔[۱]
حکم شاہی
سودھومغل فوج دا توپ خانہ براہِ راست مغل شہنشاہ دے ماتحت ہُندا سی تے کِسے وی میدانِ جنگ وچ مغل شہنشاہ دی ہدایت یا حکم خاص اُتے ہی توپ خانے دا اِستعمال کیتا جاندا سی ۔ ظہیر الدین محمد بابر نے 1526ء وچ پانی پت دی پہلی لڑائی وچ دہلی سلطنت دے آخری حکمران ابراہیم لودھی دی فوج نوں توپاں دے ذریعے توں ہی شکست دتی سی۔ جلال الدین اکبر دے عہد وچ یورپی انگریزی فوجیاں نوں بھرتی کیتا گیا تاکہ اوہ توپ خانے نوں مقررہ مقام اُتے چلا سکن تے راہنمائی لی جا سکے۔[۲] [۳] مغل فوج دے اکثر کماندار (کمانڈر) وی توپ خانے دے توپچی سن ۔ توپ خانے دے توپچی وی مغل فوج دا باقاعدہ حصہ تصور کیتے جاندے سن ۔ مغل شہنشاہ اورنگزیب عالمگیر نے مغل مرہٹہ جنگاں وچ توپ خاناں دا کثرت توں استعمال کیتا تے علاوہ اَزاں قنوج دے مقام اُتے اکثریت نوں توپاں چلانے دی تربیت وی دلوائی۔[۴] اُتے مغل فوج وچ باقاعدہ طور اُتے توپ خانے دا اِستعمال سانوں 1526ء وچ پانی پت دی پہلی لڑائی وچ نظر آندا اے جدوں سلطنت دہلی دے آخری سلطان ابراہیم لودھی کوظہیر الدین محمد بابر نے شکست دتی۔ اِس جنگ وچ ظہیر الدین محمد بابر دے لشکر وچ اک عثمانی کماندار استاد علی قلی وی موجود سی جس دی راہنمائی اُتے مغل فوج نوں ترتیب دتا گیا سی تے اُسی دی راہنمائی اُتے توپ خانے نوں آراستہ کیتا گیا سی ۔ ہتھیاراں توں لَیس ایہی حکمت عملی ظہیر الدین محمد بابر نے جنگ کنواہہ وچ دہرائی تے فتح پائی۔[۵][۶]
عہد اکبری وچ توپ خانہ
سودھوجلال الدین اکبر نے مغل توپ خانے نوں دوبارہ نويں طرز اُتے ترتیب دتا۔کئی شعبہ جات نوں وقت دی ضرورت دے تحت تبدیل کیتا گیا تے بعض وچ فنی صلاحیتاں دا استعمال ودھیا دتا گیا۔ عسکری قوت دے ودھ جانے عہدِ اکبری دا توپ خانہ ہور کشادہ ہُندا چلا گیا [۲][۷] حتیٰ کہ اورنگزیب عالمگیر دے دَورِ حکومت وچ مرہٹہ سلطنت دے خلاف تمام لڑائیاں وچ توپ خانے دا اِستعمال ہور شعبہ جات دے اِستعمال توں زیادہ ہُندا رہیا۔ دارا شکوہ نے 1652ء تے 1653ء وچ قندھار دی مہم وچ توپ خانے دا استعمال صفویاں دے مقابلے اُتے کیتا۔ [۸][۹] اٹھارہويں صدی تک چونکہ مغلیہ سلطنت رُو بہ زوال ہوچکی سی، اِس لئی کانسی دی توپاں استعمال ہونے لگیاں سن جنہاں وچ یورپ دے خام لوہے توں بنے ہتھیار تے توپاں وی سن۔
توپ
سودھومغل فوج دے توپ خانہ وچ تقریباً ہر قسم دی یعنی چھوٹی وڈی، وزنی تے ہلکی توپاں موجود سن۔ کچھ توپاں وزن وچ زیادہ بھاری سن جنہاں نوں جنگ وچ ہاتھیاں اُتے لدتا جاندا سی تے جو توپاں وزن وچ ہلکی ہودیاں سن، اُنئيں اونٹھاں اُتے لاد کر میدانِ جنگ وچ پہنچیا دتا جاندا سی ۔ متعدد توپاں دے ہلکے اجزاء یا حصےآں نوں وی اونٹھاں اُتے لدتا جاندا سی ۔ اکبر نامہ وچ سانوں مغلاں دی بنائی ہوئی 14 فٹ لمبائی دی اک توپ دا ذِکر ملدا اے جسنوں دنیا دی طویل ترین توپ کہیا جا سکدا اے۔1527ء وچ جنگ کنواہہ دے موقع اُتے تزک بابری دے بیانات توں معلوم ہُندا اے کہ اِس جنگ وچ توپ دا گولہ 225 توں 315 پونڈ دے درمیان سی تے اِس جنگ وچ محاصرے دے دوران توپ 540 پونڈ دا گولہ قلعہ دی دیوار اُتے پھینکتی رہی سی۔ اِنہاں توپاں وچ شیر دہن، غازی خان تے فتح لشکر ورگی توپاں دے ناں ملدے نيں۔ وزنی توپاں وی مغل توپ خانے دا حصہ ہويا کردیاں سن جو متعدد تھاںواں اُتے باغیاں دے خلاف محاذ آرائی وچ اِستعمال دی جادیاں سن۔ ہاتھی (جسنوں لشکر وچ گجنال تے ہتھنال وی کہیا جاندا تھا) اُتے توپ دے دو حصے لاد دتے جاندے تے ہاتھی دے نال دو سپاہی مشعل بردار چلدے سن ۔ اونٹھاں اُتے لادی جانے والی ہلکی توپاں زنبورق کہلادیاں سن۔ ہلکے ہتھیار گھوڑےآں تے بیلاں اُتے لاد کر پہنچائے جاندے سن ۔
حوالے
سودھو- ↑ Adle C, Habib I, Baipakov KM, eds. (2004). History of Civilizations of Central Asia: Development in Contrast : from the Sixteenth to the Mid-Nineteenth Century. United Nations Educational. pp. 474–475. ISBN 978-9231038761.
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ Gommans JJL. (2002). Mughal Warfare: Indian Frontiers and Highroads to Empire 1500–1700. Routledge. ISBN 978-0415239899.
- ↑ Gommans JJL. (2002). Mughal Warfare: Indian Frontiers and Highroads to Empire 1500–1700. Routledge. ISBN 978-0415239899.
- ↑ Chaurasia RS. (2011). History of Modern India: 1707 A.D. to 2000 A.D. Atlantic Publishers. p. 7. ISBN 978-8126900855.
- ↑ Archer CI, Ferris JR, Herwig HH, Travers THE (2002). World History of Warfare. University of Nebraska Press. pp. 182–195. ISBN 978-0803244238.
- ↑ Archer CI, Ferris JR, Herwig HH, Travers THE (2002). World History of Warfare. University of Nebraska Press. pp. 182–195. ISBN 978-0803244238.
- ↑ Richard JF. (1996). The Mughal Empire. Cambridge University Press. pp. 288–289. ISBN 978-0521566032.
- ↑ Richard JF. (1996). The Mughal Empire. Cambridge University Press. pp. 288–289. ISBN 978-0521566032.
- ↑ Chandra S. (2000). Medieval India: From Sultanat to the Mughals, Volume 2 (Revised ed.). Har-Anand. p. 228. ISBN 978-81-241-1066-9.