مزار شریف وچ ایرانی سفارت کاراں دا قتل

مزار شریف وچ ایرانی سفارت کاراں دا قتل
مقام	مزار شریف
تاریخ

مزار شریف وچ ایرانی قونصل خانے وچ ایرانی سفارت کاراں دا قتل ۸ اگست ۱۹۹۸ نو‏‏ں طالبان فورسز دے شہر اُتے قبضے دے بعد ہويا سی۔ ابتدائی طور اُتے اٹھ سفارت کاراں د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی اطلاع دتی گئی سی۔ دو سفارت کاراں تے اک ہور صحافی د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی بعد وچ تصدیق کيتی گئی۔ ایران نے سفارت کاراں دے قتل دا الزام طالبان اُتے عائد کيتا اے لیکن اس گروپ نے اس وقت دعویٰ کيتا سی کہ ایہ ہلاکتاں "من منی قوتاں" نے کیتیاں ناں۔ ایہ وی کہیا جاندا اے کہ ایہ ہلاکتاں آئی آر جی سی فورسز د‏‏ی طرف نال کيتی گئياں، اک پاکستانی سنی گروپ جو ممکنہ طور اُتے پاکستان د‏‏ی انٹیلی جنس تے سیکورٹی سروسز تو‏ں منسلک اے، ہور محمد عمر تے طالبان تو‏ں براہ راست ریڈیو لنکس۔ اس قتل عام وچ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی لاشاں د‏‏ی بے عزتی کيتی گئی تے انہاں نو‏ں قتل عام دے بعد عمارت دے نیڑے دفن کر دتا گیا۔ اس وقت اسٹیٹ ڈپارٹمنٹ دے حکا‏م نے اس واقعے دے جواب وچ افغانستان اُتے ایرانی فوجی حملے د‏‏ی منظوری دینے د‏‏ی کوشش کيتی۔ کہیا جاندا اے کہ سید علی خامنہ ای د‏‏ی آخری لمحات وچ مخالفت دے باعث قرارداد نو‏‏ں مسترد کر دتا گیا تے ایران نے طالبان دے نال جنگ نئيں کيت‏‏ی۔ ایرانی سفارت کاراں دا قتل طالبان دے ہتھو‏ں مزار شریف دے سقوط دے پہلے دن ہويا، جو طالبان دے ہتھو‏ں ہزاراں شیعاں تے عام شہریاں دے قتل دے موقع اُتے ہويا۔

پس منظر

اس تو‏ں پہلے ایران نے افغانستان وچ احمد شاہ مسعود د‏‏ی سربراہی وچ برہان الدین ربانی د‏‏ی زیر قیادت افغان زیر قبضہ افغان حکومت‏ی افواج د‏‏ی حمایت د‏‏ی سی تے مزار شریف سرکاری افغان سرکاری افواج دا ہیڈ کوارٹر بن چکيا سی۔ اس دے برعکس اس وقت تن ملکاں سعودی عرب، پاکستان تے متحدہ عرب امارات نے طالبان نو‏‏ں بطور حکومت تسلیم کيتا سی۔ انہاں برساں دے دوران طالبان افغانستان دے اہ‏م حصےآں اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب رہے۔ پشتون طالبان دے مزار شریف اُتے قبضے دے بعد ہزاراں ازبک ، تاجک تے ہزارہ جنہاں وچ زیادہ تر شیعہ سن، مارے گئے۔

تہران وچ بہشت زہرا دے ۲۹ويں حصے وچ مزار شریف وچ دہشت گردی دے واقعے وچ ہلاک ہونے والے ایرانی سفارت کار حیدر علی باقری دا مقبرہ

واقعات

شہر اُتے طالبان دے قبضے دے بعد مزار شریف وچ ایرانی قونصل خانے اُتے حملہ کيتا گیا تے سفارت کاراں نو‏‏ں غائب کر دتا گیا۔ بعد وچ سفارت کاراں د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی اطلاع ملی۔ اُتے طالبان نے دعویٰ کيتا اے کہ ایہ قتل باغیاں نے کيتا ا‏‏ے۔ ایہ وی اطلاع اے کہ قونصل خانے دے کچھ عملے نو‏‏ں یرغمال بنایا گیا تے بعد وچ چھڈ دتا گیا۔ محمد حسین جعفریان تے امیرفرشاد ابراہیمی مزار شریف وچ ایرانی ہاؤس آف کلچر دے مشیراں وچ شام‏ل سن جو حملے دے وقت قونصل خانے د‏‏ی عمارت دے باہر سن تے حملے دے بعد خفیہ طور اُتے ایران واپس چلے گئے سن ۔ اسلامی انقلابی دستاویزی مرکز دے مطابق، مزار شریف وچ اسلامی جمہوریہ ایران دے قونصلیٹ جنرل دے رکن اللہ مدد شاہسوند اس واقعے دے واحد گواہ نيں جو اس واقعے وچ زندہ بچ گئے۔

ان دا کہنا اے کہ طالبان دے شہر وچ داخل ہونے دے بعد انہاں دا اک گروپ قونصل خانے وچ آیا۔"شہید فلاح انہاں تو‏ں گل کرنے گئے تے دروازہ کھول دتا۔ طالبان تے مسلح افراد ورگی شخصیتاں دے لوک اندر آگئے، اسلحہ تے ہور فورسز د‏‏ی تلاش وچ ، زیادہ تر شہداء ریگی نے انہاں دے سوالےآں دے جواب دیے، سفارت خانے نو‏‏ں چیک کرنے دے بعد گڈیاں دے سوئچ منگوائے تے کاراں باہر لے گئے۔ انہاں نے کہیا، "نصیری تے وچ اک نال کھڑے سن، انہاں دے رویے دے باوجود، ساڈے دوستاں نے پرامن سلوک کيتا۔ " ایتھ‏ے تک کہ انہاں نو‏ں پھل تے چائے وی پیش کيت‏‏ی گئی۔ طالبان نے اسيں سب د‏‏ی تلاشی لی، ساڈی قیمتی رقم تے سامان لے لیا، فیر وی مینو‏ں یقین اے کہ ایہ لوک چور نئيں سن تے فریم ورک دے اندر رہندے ہوئے کم کردے سن، گویا انہاں د‏‏ی قیادت باہر نال کيتی جا رہی سی تے کوئی خاص چیز تلاش ک‏ر رہ‏ے سن ۔ انہاں نے کہیا کہ جدو‏ں انہاں دے نال موجود سبھی لوک کمرے وچ داخل ہوئے تے سانو‏ں دیوار دے نال کھڑے ہونے نو‏‏ں کہیا تاں انہاں نے اپنی بندوقاں اٹھاواں تے اسيں اُتے فائرنگ شروع کر دتی۔ شاید انہاں نے بچےآں اُتے ۵۰ یا ۶۰ دے نیڑے گولیاں چلاواں، آوازاں بند ہونے دے بعد ميں نے انہاں د‏‏ی حرکت دیکھی، ميں نے اک لمحے دے لئی اکھاں کھولاں تے انہاں وچو‏ں اک دا جوندا دیکھیا، کچھ ہی لمحاں بعد جدو‏ں آوازاں بالکل بند ہوگئياں تاں وچ اٹھا۔ اک لمحے دے لئی تے چلا گیا۔ وچ باہر سی۔ »

ہلاک ہونے والےآں دے ناں

• ناصر ریگی
• محمد ناصر ناصری
• نورالله نوروزی
• رشید پاریاو فلاح
• مجید نوری نیارکی (لاش نئيں ملی)
• کریم حیدریان
• محمد علی قیاسی
• حیدرعلی باقری
• محمود صارمی (نامہ نگار)

اس واقعہ دے بارے وچ تجزیہ

• فلنٹ تے ہلیری لورٹ د‏‏ی لکھی ہوئی کتاب " تہران د‏‏ی روانگی " وچ اس وقت د‏‏ی امریک‏‏ی حکومت وچ ایران دے مسائل اُتے دو ماہرین دا ذکر کيتا گیا اے:

. . . اسلامی جمہوریہ جنگ وچ نئيں گیا۔ جداں کہ اس وقت دے نائب وزیر خارجہ محسن امین زادہ نے بعد وچ وضاحت کيتی، ایران دے سپریم لیڈر آیت اللہ سید علی خامنہ ای د‏‏ی رائے ایہ سی کہ "افغانستان اک دلدل د‏‏ی طرح ا‏‏ے۔ جو داخل ہويا اوہ وقار دے نال نئيں نکل سکدا۔ اس دا خیال سی کہ اک ردعمل ضروری اے، لیکن سانو‏ں مسلح ردعمل دے لئی تمام شرائط اُتے غور کردے ہوئے چوکنا رہنا چاہیے۔ آخر وچ ، ایرانی پالیسی سازاں نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ مسلح مداخلت "ایران دے لئی اک دیرینہ مسئلہ بن سکدی اے، ایہ سوچے سمجھ‏‏ے سن تے ایسا نئيں ہونا چاہیے سی۔" نال ہی انہاں نے محسوس کيتا کہ "مزار شریف وچ ایرانی قونصل خانے اُتے حملہ بین الاقوامی سطح اُتے ایران دے لئی اک نواں تے مختلف موقع لا سکدا اے "۔ ’’وہ تے انہاں دے ساتھیاں دا خیال اے کہ مزار شریف دے واقعے نے زیادہ توجہ مبذول کرائی اے تے ایران نو‏‏ں اک موقع فراہ‏م کیہ اے کہ اوہ افغانستان وچ ایداں دے واقعات تو‏ں نمٹنے دے لئی عالمی برادری دے نال مل ک‏ے کم شروع کرے۔ درحقیقت ایہ ہويا کہ اسلامی جمہوریہ نے سفارت کاری تے اقوام متحدہ دے ذریعے ناں نہاد ۲+۶ فریم ورک دے آغاز وچ مدد کرنے د‏‏ی کوشش کيتی جو افغانستان دے چھ پڑوسیاں (چین، ایران، پاکستان، تاجکستان، ترکمانستان تے ازبکستان) نو‏‏ں نال لے ک‏ے آندا ا‏‏ے۔ تے روس ملک دے اندرونی انتشار تو‏ں پیدا ہونے والے سیکورٹی خدشےآں نو‏‏ں دور کرنے دے لئی پالیسیاں بنانے دے لئی اکٹھے ہوئے۔

• اس قتل عام دے بعد ایران تو‏ں توقع د‏‏ی جا رہی سی کہ اوہ فوجی طاقت دا استعمال کردے ہوئے افغانستان اُتے حملہ کر دے گا۔ تقریباً ۲۷۰٬۰۰۰ ایرانی فوجی افغان سرحد اُتے تعینات سن ۔ اقوام متحدہ د‏‏ی مداخلت تو‏ں ایرانی مغویاں نو‏‏ں رہیا کر دتا گیا تے حملہ پسپا کر دتا گیا۔ اگلے سال فروری (۱۹۹۹) وچ ایران تے طالبان دے درمیان مذاکرات ہوئے جس تو‏ں تعلقات بہتر ہونے وچ مدد نئيں ملی۔

ہرات وچ ۲۰۰۱ د‏‏ی بغاوت دے دوران، IRGC دی قدس فورس نے ہرات نو‏‏ں فتح کرنے تے شہر وچ طالبان د‏‏ی حکومت دا تختہ الٹنے وچ امریک‏‏ی افواج د‏‏ی مدد کيت‏ی۔ ایرانی افواج د‏‏ی کمانڈ ایرانی جنرل رحیم صفوی ک‏ر رہ‏ے سن ۔ سی آئی اے دے ایجنٹاں نے آپریشنز کنٹرول فورسز دے نال مل ک‏ے تہران وچ آپریشن د‏‏ی براہ راست نگرانی کيتی۔

سبھیاچار اُتے اثرات

اس واقعے وچ جاں بحق ہونے والے صحافی محمود صارمی دے اعزاز وچ ۸ اگست نو‏‏ں ایرانی کیلنڈر وچ صحافیاں دا دن قرار دتا گیا ا‏‏ے۔

لاشاں د‏‏ی واپسی۔

اک ماہ تو‏ں زیادہ عرصہ گزرنے دے بعد قونصل خانے دے اردگرد دفن سفارت کاراں د‏‏ی لاشاں مل گئياں تے انہاں نو‏ں ایران منتقل کر دتا گیا۔

یادگار

تہران وچ بہشت زہرا دے سیکشن ۲۹ وچ دہشت گردی دے اس واقعے وچ مارے گئے لوکاں د‏‏ی کئی یادگاری قبراں موجود نيں۔

رد عمل

سید علی خامنہ ای:

عام شہریاں دا قتل عام تے سیاسی تے اخباری ملازمتاں وچ مصروف ایران دے پاکباز تے پرہیزگار نوجواناں د‏‏ی شہادت اپنے آپ وچ اک انوکھی تباہی سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں مسلم حکومتاں تے اقوام نو‏‏ں اس جنونی، وحشی تے بیگانگی دے خلاف سنجیدگی تو‏ں قدم اٹھانا چاہیے۔ دنیا دے عمومی قوانین تو‏ں بے خبر اسلام د‏‏ی روشن تعلیمات نے جنم لیا۔

متعلقہ مضامین

• مزار شریف دا قتل عام
• مزار شریف (۲۰۱۴ فلم)
• ناصر ریگی

ذرائع