محمد عالم خان (امیر بخارا)
| ||||
---|---|---|---|---|
(ازبک وچ: Said Mir Muhammad Olimxon Mangʻit)،(ازبک وچ: سعید میر محمد امیر عالمخان منغیت) | ||||
جم | 3 جنوری 1880 | |||
وفات | 28 اپریل 1944 (64 سال) | |||
مدفن | کابل | |||
ہور معلومات | ||||
پیشہ | مقتدر اعلیٰ ، سیاست دان | |||
عسکری خدمات | ||||
عہدہ | لیفٹیننٹ جنرل اجوٹینٹ جنرل | |||
لڑائیاں تے جنگاں | بخارا انقلاب ، بسماچی تحریک | |||
اعزازات | ||||
ترمیم |
امیر سید میر محمد عالم خان (پیدائش: 3 جنوری 1880ء – وفات: 28 اپریل 1944ء) وسطی ایشیا دی سلطنت بخارا دے آخری حکمران سن ۔ گو شہر بخارا 1873ء توں روسی سلطنت دے زیر سایہ رہیا لیکن امیر دے اختیارات سلطنت بخارا دے اندرونی معاملات وچ نہایت وسیع سن ۔ امیر سید محمد عالم خان نے بخارا اُتے 3 جنوری 1911ء توں 20 اگست 1920ء تک حکمرانی کيتی۔ خیال کیتا جاندا اے کہ آپ چنگیز خان دے آخری وارث سن جو وسط ایشیا وچ پہلے عظیم خان دے طور اُتے مشہور سن ۔
13 سال دی عمر وچ عالم خان دے والد امیر عبدالاحد خان نے انھاں سینٹ پیٹرزبرگ بھجوا دتا تاکہ اوہ اوتھے ریاست تے جدید فوجی تربیت حاصل کر سکن۔ 1896ء وچ روسی حکومت کیتی جانب توں غیر معمولی ولی عہد دا عہدہ دی تصدیق دے بعد محمد عالم خان بخارا پرت آئے۔
بخارا وچ دو سال تک اپنے والد دے نال ریاست دا انتظام سنبھالیا تے انھاں علاقہ نسف دا اگلے بارہ سال دے عرصے تک دے لئی گورنر مقرر کر دتا گیا۔ بعد وچ انھاں شمالی صوبے کارمنیا منتقل کر دتا دتا جتھے انھاں نے دو سال تک اپنے فرائض سر انجام دتے ایتھے تک کہ 1910ء وچ انہاں دے والد دی وفات ہوئے گئی۔
والد دی وفات دے بعد انھاں نے ریاست بخارا دا انتظام سنبھالیا تے انہاں دی حکمرانی دا آغاز کئی طرح دے وعدےآں توں ہويا۔ شروعات وچ ہی انھاں نے سلطنت دے دربار نوں تحفے وصول کرنے توں باز رکھیا تے اس بارے نہایت سخت احکامات جاری کیتے۔ اس دے علاوہ ریاست دے حکام اُتے رشوت وصول کرنے تے اپنے تئاں عوام اُتے ٹیکس لگانے دی پابندی عائد کر دتی۔ لیکن، بعد وچ امیر دی اپنی توجہ وی رشوت ستانی، ٹیکساں تے ریاستی تنخواہاں دی جانب برقرار نہ رہی۔ روایت پسنداں تے اصلاحات پسنداں دے وچکار کھڑے ہونے والے تنازعات دا خاتمہ روایت پسنداں دی برتری اُتے ہوئے تے کئی کلیدی اصلاحات پسنداں نوں ماسکو تے کازان دی جانب ہجرت کرنی پئی۔ کہیا جاندا اے کہ اوائل دور وچ عالم خان وی جدیدیت دی جانب مائل سن تے اصلاحات پسنداں دے حامی سن، مگر بعد دے حالات نے انہاں اُتے واضع کر دتا کہ اس صورت حال وچ اصلاحات دی صورت وچ ریاست انھاں یا انہاں دے کِسے وی ولی عہد نوں حکمران دے طور اُتے قبول نئيں کرے گی۔ اپنے آباؤاجداد دی مانند عالم خان وی اک روايتی حکمران سن ۔ انھاں نے اصلاحات دا استعمال صرف انہاں مقاصد دے حصول تک محدود رکھیا جنہاں توں ریاست وچ توازن برقرار رہ سکدا سی تے جدیدیت نوں ریاست دے فائدے دی حد تک محدود رکھیا۔حوالےدی لوڑ؟
تریخ دے اک مشہور تاجک مصنف عینی صدرالدین نے امیر دے زیر اثر ریاستی زندگی بارے کئی تحاریر لکھياں نيں۔ کہیا جاندا اے کہ مذکورہ مصنف نوں تاجک زبان بولنے تے لکھتاں وچ اس دے استعمال اُتے تشدد دا نشانہ وی بنایاگیا تے بعد وچ ايسے مصنف نے تفصیل توں بخارار سلطنت دے امرا دے دور بارے حقائق وی قلمبند کیتے۔
عالم خان امرا بخارا وچ واحد حکمران سن جنھاں نے اپنے ناں دے نال خلیفہ دا استعمال کیتا تے انھاں چنگیز خان دے آخری وارث دے طور اُتے قومی حکمران دی حیثیت توں جانیا جاندا اے۔
1918ء وچ مارچ دے مہینے وچ بخارا دے نوجواناں دی تحریک دے رضاکاراں نے بلشویک رہنماواں نوں لکھ بھیجیا کہ بخارا دا علاقہ انقلاب دے لئی تیار اے تے لوک آزادی دے لئی تحریک چلانے نوں تیار نيں۔ سرخ فوج بخارا شہر دے مرکزی داخلی رستےآں تک آن پہنچی تے بخارا دے نوجواناں تے عوام دے تحریری نقطۂ نظر دے نال امیر بخارا نوں شکست تسلیم کرنے تے ریاست دا انتظام چھڈ دینے دا پیغام بجھوایا۔ روسیاں دے مطابق امیر نے اس بلویشک وفد، جو ایہ پیغام لے کے دربار وچ حاضر ہويا سی اسنوں سربراہ سمیت قتل کروا دتا، اس وفد دے نال نال بخارا تے مضافات وچ موجود بلویشک دے حامی روسیاں نوں چن چُن دے قتل کروا دتا۔ انہاں حالات دے بعد بخارا دی اکثریت عوام بلویشک فوج دی شہر اُتے حملے دی حامی نہ رہی تے نتیجتاَ بلویشک فوج نوں سویت دے مضبوط گڑھ تاشقند دی جانب پسپائی اختیار کرنی پئی۔
گو سرخ فوج نے پسپائی اختیار کر لئی، لیکن امیر بخارا دی ایہ فتح عارضی ثابت ہوئی۔ جدوں روس وچ خانہ جنگی دا خاتمہ ہويا تاں ماسکو نے وسطی ایشیا وچ مہمات اُتے دوبارہ اپنی افواج نوں روانہ کر دتا۔ 2 ستمبر 1920ء نوں بلویشک جرنیل میخائیل فرونز دی سربراہی وچ سرخ فوج نے شہر بخارا اُتے حملہ کر دتا۔ چار دن دی مسلسل جھڑپاں دے بعد امیر بخارا دا مرکزی محل تے سلطنت بخارا دی نشانی تباہ کر دتی گئی۔ مینار کالایان اُتے سرخ جھنڈا لہرا دتا گیا تے امیر عالم خان مجبوراً اپنے حامیاں دے نال دو شنبے دی جانب پسپا ہوئے کے فرار ہونے اُتے مجبور ہوئے۔ دوشنبے جو اج کل تاجکستان وچ واقع اے، اوتھے کچھ عرصہ قیام دے بعد امیر عالم خان کابل افغانستان دی جانب سفر کر گئے تے اوتھے 1944ء وچ وفات پائی۔
خاندان
سودھوامیر عالم خان دی دختر شکریہ رہد علیمی والد دی وفات دے بعد ریڈیو افغانستان وچ فرائض سر انجام دیندی رہیاں۔ شکریہ رہد نے اپنے خاندان سمیت افغانستان اُتے دسمبر 1979ء وچ روسی حملےآں دے وقت ہجرت کر گئياں۔ اپنے شوہر دے ہمراہ جو اک صحافی سن تے اپنے دو بچےآں دے ہمراہ پہلے پاکستان تے فیر جرمنی تے آواخر وچ امریکا دی جانب رخصت ہوئیاں۔ 1982ء وچ انھاں نے وائس آف امریکا وچ نوکری اختیار کيتی تے وی او اے دی دری بولی وچ خبراں پڑھنے تے ادارت و تدوین دا کم سر انجام دیندی رہیاں نيں۔[۱].
باہرلے جوڑ
سودھو- سلطنت جو روس کہلاندی سی: تریخ توں چند اوراق
- ازبکستان - ورلڈ سٹیٹس مین
حوالے
سودھو- ↑ http://www1.voanews.com/english/news/a-13-a-2002-03-31-25-1-67420932.html اک نامہ نگار، جو شہزادی نيں - 2002ء
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: محمد عالم خان (امیر بخارا) |