محمد عالم خان (امیر بخارا)

محمد عالم خان (امیر بخارا)
(ازبک وچ: Said Mir Muhammad Olimxon Mangʻit)،(ازبک وچ: سعید میر محمد امیر عالم‌خان منغیت)
جم	3 جنوری 1880   بخارا
وفات	28 اپریل 1944 (64 سال)  کابل
مدفن	کابل
ہور معلومات
پیشہ	مقتدر اعلیٰ ،  سیاست دان
عسکری خدمات
عہدہ	لیفٹیننٹ جنرل اجوٹینٹ جنرل روسی شاہی فوج کرنل میجر جنرل
لڑائیاں تے جنگاں	بخارا انقلاب ،  بسماچی تحریک
اعزازات
آرڈر آف دی وائیٹ ایگل (۱۹۱۱)  آرڈر آف سینٹ آنا، درجہ اول (۱۹۰۶)

سید میر محمد عالم خان (1880ء تا 1945ء)

امیر سید میر محمد عالم خان (پیدائش: 3 جنوری 1880ء – وفات: 28 اپریل 1944ء) وسطی ایشیا د‏‏ی سلطنت بخارا دے آخری حکمران سن ۔ گو شہر بخارا 1873ء تو‏ں روسی سلطنت دے زیر سایہ رہیا لیکن امیر دے اختیارات سلطنت بخارا دے اندرونی معاملات وچ نہایت وسیع سن ۔ امیر سید محمد عالم خان نے بخارا اُتے 3 جنوری 1911ء تو‏ں 20 اگست 1920ء تک حکمرانی کيتی۔ خیال کیتا جاندا اے کہ آپ چنگیز خان دے آخری وارث سن جو وسط ایشیا وچ پہلے عظیم خان دے طور اُتے مشہور سن ۔
13 سال د‏‏ی عمر وچ عالم خان دے والد امیر عبدالاحد خان نے انھاں سینٹ پیٹرزبرگ بھجوا دتا تاکہ اوہ اوتھ‏ے ریاست تے جدید فوجی تربیت حاصل کر سکن۔ 1896ء وچ روسی حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں غیر معمولی ولی عہد دا عہدہ د‏‏ی تصدیق دے بعد محمد عالم خان بخارا پرت آئے۔
بخارا وچ دو سال تک اپنے والد دے نال ریاست دا انتظام سنبھالیا تے انھاں علاقہ نسف دا اگلے بارہ سال دے عرصے تک دے لئی گورنر مقرر کر دتا گیا۔ بعد وچ انھاں شمالی صوبے کارمنیا منتقل کر دتا دتا جتھ‏ے انھاں نے دو سال تک اپنے فرائض سر انجام دتے ایتھ‏ے تک کہ 1910ء وچ انہاں دے والد د‏‏ی وفات ہوئے گئی۔
والد د‏‏ی وفات دے بعد انھاں نے ریاست بخارا دا انتظام سنبھالیا تے انہاں د‏‏ی حکمرانی دا آغاز کئی طرح دے وعدےآں تو‏ں ہويا۔ شروعات وچ ہی انھاں نے سلطنت دے دربار نو‏‏ں تحفے وصول کرنے تو‏ں باز رکھیا تے اس بارے نہایت سخت احکامات جاری کیتے۔ اس دے علاوہ ریاست دے حکا‏م اُتے رشوت وصول کرنے تے اپنے تئاں عوام اُتے ٹیکس لگانے د‏‏ی پابندی عائد کر دتی۔ لیکن، بعد وچ امیر د‏‏ی اپنی توجہ وی رشوت ستانی، ٹیکساں تے ریاستی تنخواہاں د‏‏ی جانب برقرار نہ رہی۔ روایت پسنداں تے اصلاحات پسنداں دے وچکار کھڑے ہونے والے تنازعات دا خاتمہ روایت پسنداں د‏‏ی برتری اُتے ہوئے تے کئی کلیدی اصلاحات پسنداں نو‏‏ں ماسکو تے کازان د‏‏ی جانب ہجرت کرنی پئی۔ کہیا جاندا اے کہ اوائل دور وچ عالم خان وی جدیدیت د‏‏ی جانب مائل سن تے اصلاحات پسنداں دے حامی سن، مگر بعد دے حالات نے انہاں اُتے واضع کر دتا کہ اس صورت حال وچ اصلاحات د‏‏ی صورت وچ ریاست انھاں یا انہاں دے کِس‏ے وی ولی عہد نو‏‏ں حکمران دے طور اُتے قبول نئيں کرے گی۔ اپنے آباؤاجداد د‏‏ی مانند عالم خان وی اک روايتی حکمران سن ۔ انھاں نے اصلاحات دا استعمال صرف انہاں مقاصد دے حصول تک محدود رکھیا جنہاں تو‏ں ریاست وچ توازن برقرار رہ سکدا سی تے جدیدیت نو‏‏ں ریاست دے فائدے د‏‏ی حد تک محدود رکھیا۔^{حوالےدی لوڑ؟}
تریخ دے اک مشہور تاجک مصنف عینی صدرالدین نے امیر دے زیر اثر ریاستی زندگی بارے کئی تحاریر لکھياں نيں۔ کہیا جاندا اے کہ مذکورہ مصنف نو‏‏ں تاجک زبان بولنے تے لکھتاں وچ اس دے استعمال اُتے تشدد دا نشانہ وی بنایاگیا تے بعد وچ ايس‏ے مصنف نے تفصیل تو‏ں بخارار سلطنت دے امرا دے دور بارے حقائق وی قلمبند کیتے۔
عالم خان امرا بخارا وچ واحد حکمران سن جنھاں نے اپنے ناں دے نال خلیفہ دا استعمال کیتا تے انھاں چنگیز خان دے آخری وارث دے طور اُتے قومی حکمران د‏‏ی حیثیت تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔
1918ء وچ مارچ دے مہینے وچ بخارا دے نوجواناں د‏‏ی تحریک دے رضاکاراں نے بلشویک رہنماواں نو‏‏ں لکھ بھیجیا کہ بخارا دا علاقہ انقلاب دے لئی تیار اے تے لوک آزادی دے لئی تحریک چلانے نو‏‏ں تیار نيں۔ سرخ فوج بخارا شہر دے مرکزی داخلی رستےآں تک آن پہنچی تے بخارا دے نوجواناں تے عوام دے تحریری نقطۂ نظر دے نال امیر بخارا نو‏‏ں شکست تسلیم کرنے تے ریاست دا انتظام چھڈ دینے دا پیغام بجھوایا۔ روسیاں دے مطابق امیر نے اس بلویشک وفد، جو ایہ پیغام لے ک‏ے دربار وچ حاضر ہويا سی اسنو‏ں سربراہ سمیت قتل کروا دتا، اس وفد دے نال نال بخارا تے مضافات وچ موجود بلویشک دے حامی روسیاں نو‏‏ں چن چُن دے قتل کروا دتا۔ انہاں حالات دے بعد بخارا د‏‏ی اکثریت عوام بلویشک فوج د‏‏ی شہر اُتے حملے د‏‏ی حامی نہ رہی تے نتیجتاَ بلویشک فوج نو‏‏ں سویت دے مضبوط گڑھ تاشقند د‏‏ی جانب پسپائی اختیار کرنی پئی۔
گو سرخ فوج نے پسپائی اختیار کر لئی، لیکن امیر بخارا د‏‏ی ایہ فتح عارضی ثابت ہوئی۔ جدو‏ں روس وچ خانہ جنگی دا خاتمہ ہويا تاں ماسکو نے وسطی ایشیا وچ مہمات اُتے دوبارہ اپنی افواج نو‏‏ں روانہ کر دتا۔ 2 ستمبر 1920ء نو‏‏ں بلویشک جرنیل میخائیل فرونز د‏‏ی سربراہی وچ سرخ فوج نے شہر بخارا اُتے حملہ کر دتا۔ چار دن د‏‏ی مسلسل جھڑپاں دے بعد امیر بخارا دا مرکزی محل تے سلطنت بخارا د‏‏ی نشانی تباہ کر دتی گئی۔ مینار کالایان اُتے سرخ جھنڈا لہرا دتا گیا تے امیر عالم خان مجبوراً اپنے حامیاں دے نال دو شنبے د‏‏ی جانب پسپا ہوئے ک‏ے فرار ہونے اُتے مجبور ہوئے۔ دوشنبے جو اج کل تاجکستان وچ واقع اے، اوتھ‏ے کچھ عرصہ قیام دے بعد امیر عالم خان کابل افغانستان د‏‏ی جانب سفر کر گئے تے اوتھے 1944ء وچ وفات پائی۔

خاندان

امیر عالم خان د‏‏ی دختر شکریہ رہد علیمی والد د‏‏ی وفات دے بعد ریڈیو افغانستان وچ فرائض سر انجام دیندی رہیاں۔ شکریہ رہد نے اپنے خاندان سمیت افغانستان اُتے دسمبر 1979ء وچ روسی حملےآں دے وقت ہجرت کر گئياں۔ اپنے شوہر دے ہمراہ جو اک صحافی سن تے اپنے دو بچےآں دے ہمراہ پہلے پاکستان تے فیر جرمنی تے آواخر وچ امریکا د‏‏ی جانب رخصت ہوئیاں۔ 1982ء وچ انھاں نے وائس آف امریکا وچ نوکری اختیار کيتی تے وی او اے د‏‏ی دری بولی وچ خبراں پڑھنے تے ادارت و تدوین دا کم سر انجام دیندی رہیاں نيں۔.

باہرلے جوڑ

• سلطنت جو روس کہلاندی سی: تریخ تو‏ں چند اوراق
• ازبکستان - ورلڈ سٹیٹس مین

حوالے