محمد اسلام قاسمی
| مولانا | |
|---|---|
| محمد اسلام قاسمی | |
| جم | 16 فروری 1954
|
| وفات | 16 جون 2023 (69 سال)
|
| قومیت |  بھارت
|
| مذہب | اسلام |
| عملی زندگی | |
| مادر علمی | |
| پیشہ | مقالہ نگار، مصنف، عالم، خطیب |
| کارہائے نمایاں | خانوادۂ قاسمی تے دار العلوم دیوبند، خلیجی بحران تے صدام حسین، درخشاں ستارے: میرے استاداں، میری درسگاہاں |
ترمیم  | |
محمد اسلام قاسمی (16 فروری 1954ء — 16 جون 2023ء) اک ہندوستانی دیوبندی عالم، مفتی تے مصنف سن ۔ انھاں نے تقریباً چالیس سال دار العلوم وقف دیوبند وچ بہ حیثیت مدرس خدمات انجام دتیاں۔
ابتدائی و تعلیمی زندگی
سودھوولادت
سودھومحمد اسلام قاسمی 12 جمادی الاخریٰ 1373ھ بہ مطابق 16 فروری 1954ء نوں ضلع دمکا، بہار دے راجہ بِھیٹا وچ (جو ہن ضلع جامتاڑا، جھارکھنڈ وچ آندا اے ) پیدا ہوئے۔[۱][۲]
تعلیم و تربیت
سودھوانھاں نے درجۂ فارسی تک دی تعلیم؛ اپنی نانیہال یعنی ضلع دمکا، بہار دے موضع بِھٹرا (جو ہن ضلع جامتاڑا، جھارکھنڈ وچ آندا اے ) وچ محمد لقمان دمکاوی دے پاس حاصل کيتی،[۳] اس دے بعد انھاں نے 1962ء وچ جامعہ حسینیہ، گریڈیہ وچ داخلہ لے کے اوتھے اول و دوم عربی تے ابتدائی انگریزی پڑھی، جتھے اُتے انہاں دے استاداں وچ محمد ایوب مظاہری، عبد الحق اعظمی، بلال احمد بھاگلپوری، محمد ابراہیم مفتاحی تے محمد عباس چتراوی وی شامل سن ۔[۴]
اس دے بعد اک سال مدرسہ اشرف المدارس، کُلٹی، ضلع بردوان، مغربی بنگال وچ رہے، اوتھے اُتے انہاں دے استاداں وچ محمود الحسن گیاوی تے انوار الحق ندوی شامل سن ۔[۵]
مظاہر علوم سہارنپور وچ
سودھومدرسہ اشرف المدارس، کُلٹی دے بعد 1967ء وچ شرح جامی دے سال؛ انھاں نے مظاہر علوم سہارنپور وچ داخلہ لے کے محمد صدیق کشمیری، محمد ظریف سہارنپوری، عبد القیوم رائے پوری تے محمد اللہ مظاہری جداں استاداں توں اکتساب فیض کيتا۔ [۶]
جس وقت اوہ مظاہر علوم وچ زیر تعلیم سن، اودوں اوتھے محمد یعقوب سہارنپوری تے محمد سلمان مظاہری؛ درجۂ فنون دے طالب علم سن تے انہاں دے اک سال سینئر طلبہ وچ سابق امیر تبلیغی جماعت زبیر الحسن کاندھلوی (متوفی: 2014ء)، امینِ عام مظاہر علوم جدید محمد شاہد سہارنپوری تے سابق شیخ الحدیث جامعہ اشرف العلوم رشیدی گنگوہ وسیم احمد سنسار پوری (متوفی: 2020ء) وی شامل سن ۔[۷]
دار العلوم دیوبند وچ
سودھو1388 بہ مطابق 1968ء وچ دار العلوم دیوبند وچ انہاں دا داخلہ ہويا، اودوں تک چاں کہ دار العلوم دیوبند وچ درجہ بندی نئيں ہوئی سی تاں انہاں دا داخلہ مختصر المعانی، شرح وقایہ تے تھانواں حریری دی جماعت وچ ہويا، 1391ھ بہ مطابق 1971ء وچ دورۂ حدیث توں انہاں دی فراغت ہوئی۔[۸]
دورۂ حدیث دے بعد 1392ھ بہ مطابق 1972ء وچ انھاں نے دار العلوم ہی توں تکمیݪ ادب کیندا، اس دے بعد 1973 و 1974ء وچ اوہ شعبۂ خوش نویسی وچ رہے، فیر 1395ھ بہ مطابق 1975ء وچ انھاں نے اوتھے توں تکمیݪ افتا وی کيتا۔ [۹]
دار العلوم دیوبند وچ انہاں دے درجات عربی دے استاداں وچ بہاء الحسن مرادآبادی، اعزاز الاسلام عرف حامد میاں دیوبندی (ابنِ اعزاز علی امروہوی)، فخر الحسن مرادآبادی، سید فخر الدین احمد مرادآبادی، سید اختر حسین دیوبندی، اسلام الحق اعظمی، محمد نعیم دیوبندی، شریف حسن دیوبندی، خورشید عالم دیوبندی، محمد حسین بہاری، وحید الزماں کیرانوی، محمد سالم قاسمی، انظر شاہ کشمیری، نصیر احمد خان بلند شہری، عبد الاحد دیوبندی، قمر الدین احمد گورکھپوری وی شامل سن ۔[۱۰]
ان دے خوش خطی دے استاداں وچ شکور احمد دیوبندی، اشتیاق احمد قاسمی دیوبندی تے وحید الزماں کیرانوی سن ۔[۱۱]
اسی طرح انہاں دے افتا دے استاداں وچ محمود حسن گنگااوہی، نظام الدین اعظمی تے احمد علی سعید نگینوی سن ۔[۱۲]
مندرجۂ بالا استاداں دے علاوہ انھاں نے محمد طیب قاسمی دے سامنے وی زانوئے تلمذ تہ کيتا سی۔[۱۳]
مدرنال کيتی تعلیم دے علاوہ؛ الداعی دے معین مدیر رہنے دے درمیان انھاں نے علی گڑھ مسلم یونیورسٹی توں ہائی اسکول تے پری یونیورسٹی دے انگلش امتحانات دے کے کامیابی حاصل کيتی، بی اے دی تعلیم وی مکمل کے لی؛ مگر 1980ء وچ دار العلوم دیوبند دے اجلاس صد سالہ دی مصروفیات دی وجہ توں بی اے دے آخری امتحان وچ شریک نہ ہو سکے۔[۱۴] جامعہ اردو علی گڑھ توں ادیب کامل تے آگرہ یونیورسٹی (ڈاکٹر بھیم راؤ امبیڈکر یونیورسٹی، آگرہ) توں ایم اے (اردو) وی کيتا۔ [۱۵]
عملی زندگی
سودھودار العلوم دیوبند وچ
سودھوتکمیݪ افتا دے زمانۂ تعلیم ہی وچ وحید الزماں کیرانوی نے انہاں دی اردو و عربی وچ خوش نویسی دیکھ کے انہاں نوں خطاطی دی مشق وی کروائی، فیر بعد وچ دعوۃ الحق تے الکفاح رسالےآں دی کتابت دی ذمہ داری وی انہاں توں متعلق کر دتی۔ فیر خوش خطی و افتا نویسی دی تکمیݪ دے بعد؛ 1976ء وچ پندرہ روزہ الداعی (موجودہ ماہنامے) دے معاون مدیر دی حیثیت توں دار العلوم دیوبند وچ انہاں دا تقرر عمل وچ آیا، جس ذمے داری نوں انھاں نے 1982ء دے انقلاب دار العلوم تک بہ حسن و خوبی انجام دتا۔[۱۶]
دار العلوم وقف دیوبند وچ
سودھوانقلاب دار العلوم دیوبند، 1982ء دے وقت انھاں نے محمد طیب قاسمی دے اسيں راہ ہوکے دار العلوم وقف دیوبند دے نال وابستگی اختیار کرلئی تے توں دمِ آخر اوتھے اُتے تدریسی خدمات انجام دیندے رہے تے انہاں دے اس (چالیس سالہ) تدریسی زندگی دے دوران؛ ادب، فقہ و اصول فقہ دیاں کتاباں دے علاوہ؛ صحیح بخاری (جلد اول دے بعض پارےآں) تے صحیح مسلم سمیت، دورۂ حدیث دی اکثر کتاباں دا درس انہاں توں متعلق رہیا۔[۱۷]
قلمی زندگی
سودھوزمانۂ طالب علمی ہی توں عربی واردو دونے زباناں وچ لکھݨ دا ذوق رکھدے سن، اپنی تعلیمی زندگی ہی وچ اوہ طلبۂ صوبہ بہار دی سجاد لائبریری دے ماہانہ دیواری پرچہ البیان دے مدیر رہ چکے سن، ايسے طرح مفتی، اسلاف تے اس جداں ہور رسالے و جریدے وچ مضامین لکھیا کردے سن، ہور عربی دے الیقظہ، الروضہ تے الكفاح جداں جداریاں وچ وی مسلسل انہاں دے مضامین شائع ہويا کردے سن ۔[۱۵]
1976ء توں 1982ء دے درمیان؛ الداعی دے عربی مقالات دے علاوہ؛ ماہ نامہ دارالعلوم دیوبند، پندرہ روزہ اشاعت حق دیوبند، ہفت روزہ ہجوم تے ہفت روزہ الجمعیۃ، دہلی جداں رسالےآں وچ انہاں دے اردو مضامین وی شائع ہُندے سن ۔[۱۵]
1983ء وچ انھاں نے الثقافہ دے ناں توں اک ماہ نامے دا اجرا کیندا، جو دو سالاں دے بعد موقوف ہو گیا؛ 1984ء وچ انھاں نے ماہ نامہ طیب دی ادارت کی؛ دس سال توں ودھ تک پندرہ روزہ ندائے دار العلوم وقف دی مجلسِ ادارت دے رکن رہے تے نال ہی ملک دے وکھ وکھ رسالے و اخبارات وچ وکھ وکھ موضوعات اُتے انہاں دے مضامین شائع ہُندے رہے۔[۱۵]
لکھتاں
سودھومحمد اسلام قاسمی دیاں لکھتاں وچ تھلے لکھے کتاباں شامل نيں:[۲][۱۸]
- دار العلوم دی اک صدی دا علمی سفرنامہ
- دارالعلوم دیوبند تے حکیم الاسلام قاری محمد طیب
- مقالات حکیم الاسلام
- خانوادۂ قاسمی تے دار العلوم دیوبند
- ازمۃ الخلیج (عربی)
- خلیجی بحران تے صدام حسین
- درخشاں ستارے: میرے استاداں، میری درسگاہاں
- رمضان المبارک: فضائل ومسائل
- زکوۃ و صدقات: اہمیت و فائدے
- متعلقات قرآن تے تفاسیر
- ضمیمہ المنجد عربی اردو
- جمع الفضائل شرح اردو شمائل ترمذی
- منہاج الابرار شرح اردو مشکوۃ الآثار
- جدید عربی وچ خط لکھیے (عربی اردو)
- القراءۃ الراشدہ ترجمہ اردو (تین حصے)
- ترجمہ مفید الطالبین
وفات
سودھومحمد اسلام قاسمی دا انتقال؛ 16 جون 2023ء (بہ مطابق 26 ذی قعدہ 1444ھ)، جمعہ دی صبح نوں، تقریباً 70 سال دی عمر وچ ، محلہ خانقاہ، دیوبند وچ ہويا۔ نماز جنازہ رات دس بجے، دار العلوم دیوبند دے احاطۂ مولسری وچ ادا کيتی گئی تے قبرستان قاسمی، دیوبند وچ تدفین عمل وچ آئی[۱۹]
حوالے
سودھومآخذ
سودھو- ↑ عباسی 2020, p. 220.
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ اسعداللہ بن سہیل احمد اعظمی (19 جون 2021ء)۔ "حضرت مولانا محمد اسلام قاسمی: حیات و خدمات دی اک جھلک"۔ qindeelonline.com (بزبان اردو)۔ اخذ شدہ بتاریخ 17 جون 2023ء
- ↑ قاسمی 2019, pp. 20–21.
- ↑ قاسمی 2019, pp. 21–30.
- ↑ قاسمی 2019, pp. 33–39.
- ↑ قاسمی 2019, p. 46.
- ↑ قاسمی 2019, pp. 46–47.
- ↑ قاسمی 2019, pp. 69–70.
- ↑ قاسمی 2019, p. 70.
- ↑ قاسمی 2019, pp. 71–127.
- ↑ قاسمی 2019, pp. 136–142.
- ↑ قاسمی 2019, p. 145.
- ↑ قاسمی 2019, pp. 159–161.
- ↑ قاسمی 2019, p. 8.
- ↑ ۱۵.۰ ۱۵.۱ ۱۵.۲ ۱۵.۳ (2013ء) "مولانا محمد اسلام قاسمی", دار العلوم دیوبند دا صحافتی منظر نامہ, پہلا (in ur), دیوبند: ادارہ تحقیق اسلامی, 257–258.
- ↑ قاسمی 2019, pp. 83–84.
- ↑ قاسمی 2019, pp. 8–9.
- ↑ عبد المالک بلند شہری (25 نومبر 2021ء)۔ "مولانا محمد اسلام قاسمی دی دو کتاباں"۔ qindeelonline.com (بزبان اردو)۔ اخذ شدہ بتاریخ 17 جون 2023ء
- ↑ رضوان سلمانی (16 جون 2023ء)۔ "دارالعلوم وقف دے استاذ حدیث تے مسلم پرسنل لاءبورڈ دے رکن مولانا محمد اسلام قاسمی دی وفات" (بزبان اردو)۔ روزنامہ ساڈی دنیا، دہلی۔ اخذ شدہ بتاریخ 17 جون 2023ء
کتابیات
سودھو- (اکتوبر 2019) درخشاں ستارے: میرے استاداں، میری درسگاہاں, پہلا (in ur), دیوبند: مکتبۃ النور.
- عباسی, ابن الحسن, ed.. "وچ کیہ تے میرا مطالعہ کیا!! از محمد اسلام قاسمی" (in ur). ماہنامہ النخیل (خصوصی شمارہ: يادگار زمانہ شخصیتاں دا احوال مطالعہ) (کراچی: مجلس تراث الاسلام).