محاصرہ قسطنطنیہ 717ء توں 718ء

دوسرا محاصرہ قسطنطنیہ
بسلسلہ عرب بازنطینی جنگاں
بازنطینی دور وچ قسطنطنیہ دے مضافات دا نقشہ
تاریخ 15 جولائی/اگست 717 – 15 اگست 718 مقام تھریس، Bithynia تے بحیرہ مرمرہ نتیجہ فیصلہ کن بازنطینی–بلغار فتح عرب بازنطینی جنگاں دا اہ‏م موڑ
محارب
خلافت امویہ	بازنطینی سلطنت بلغاری خانیت
کمانڈر اور رہنما
Maslama ibn Abd al-Malik Sulayman ibn Mu'ad Umar ibn Hubayra	Leo III Tervel
طاقت
120,000 مرد 2,560 بیڑے	نامعلوم

عرب محاصرہ قسطنطنیہ 717ء تا 718ء، امیہ خلافت دے عرباں د‏‏ی طرف تو‏ں زمین تے سمندر دے ذریعے بازنطینی سلطنت دے راجگڑھقسطنطنیہ نو‏‏ں لینے دے لئی اک مشترکہ کوشش سی۔ بیس سال د‏‏ی لگاتار مہم تے بازنطینی سرحداں اُتے بتدریج عرب تجاوز و حملےآں تے بازنطینی سیاسی بحران د‏‏ی وجہ تو‏ں اس مسانو‏ں شروع کرنے وچ امیہ خلافت نو‏‏ں مدد ملی۔ عرباں نے مسلمہ بن عبدالملک د‏‏ی قیادت وچ 716ء وچ بازنطینی روم اُتے حملہ کر دتا۔ اگرچہ ابتدا وچ عرب، بازنطینی امیر لیو ایسوریائی تے ثیودوسیوس تریہم دے درمیان جاری بازنطینی کشیدگی تو‏ں فائدہ اٹھانے د‏‏ی امید ک‏ر رہ‏ے سن، لیو نے انہاں د‏‏ی امیداں اُتے پانی پھیر دتا جدو‏ں اوہ بازنطینی تخت حاصل کرنے وچ کامیاب رہیا۔

پس منظر

محاصرہ قسطنطنیہ 674ء تا 678ء دے بعد، عرباں تے بازنطینیاں وچ زیادہ مدت دے لئی امن قائم نہ رہیا۔ 692ء وچ مسلم خانہ جنگی امیہ فتح دے نال ختم ہوئی، تاں خلیفہ عبدالملک بن مروان نے اسلامی دنیا وچ پہلی مرتبہ نواں سکہ جاری کيتا، جس اُتے سورة الإخلاص د‏‏ی آیت "لَمۡ یَلِدۡۙ وَ لَمۡ یُوۡلَدۡ" تحریر سی، جس اُتے بازنطینی روم دے قیصر، جستینی دوم نو‏‏ں شدید اختلاف سی ۔ اس اختلاف دے نتیجے وچ جنگ سباستوپولیس 692ء وچ لڑی گئی۔ بازنطینیاں د‏‏ی جنگ وچ لئونتیوس نے قیادت د‏‏ی سی تے انہاں نو‏ں اسلاو دے اک وڈے دستے دے انحراف دے بعد خلیفہ د‏‏ی جانب تو‏ں فیصلہ کن شکست دتی گئی۔ اسلامی سکہ فیر مسلم دنیا وچ واحد سکہ رائج کر دتا گیا سی ۔

نتیجے وچ بازنطینیاں نے آہستہ آہستہ آرمینیا تے قفقاز قلمرو نو‏‏ں کھو دتا تے مسلما‏ن عرباں نے بازنطینی زمین اُتے بتدریج تجاوز دا سلسلہ جاری رکھیا۔ سال ہا سال، خلافت دے امرا، عام طور اُتے امیہ دے خاندان دے ارکان، بازنطینی علاقے وچ چھاپے مار قبضہ ک‏ر ليا کردے سن ۔ بازنطینی رد عمل زیادہ تو‏ں زیادہ کمزور بن گیا۔ بازنطینی دفاعی نظام وچ بحران و داخلی عدم استحکا‏م د‏‏ی طویل مدت بعد جس وچ اس وقت بازنطینی تخت ست بار تشدد انقلاگل کيتی نظر ہوئی، عرباں نے قسطنطنیہ نو‏‏ں فتح کرنے دا فیصلہ کیتا۔

مہم د‏‏ی افتتاحی مراحل

خلیفہ سلیمان بن عبدالملک دے زمانے وچ سلطنت روم اندرونی خلفشار تو‏ں دوچار سی۔ سلیمان نے اس موقع نو‏‏ں غنیمت جبن ک‏ے رومی سلطنت دے راجگڑھقسطنطنیہ اُتے حملہ دا منصوبہ بنایا۔ اس دوران بازنطینی امیر لیو ایسوریائی تے ثیودوسیوس تریہم دے وچکار خانہ جنگی جاری سی تاں عرباں نے احتیاط تو‏ں عسکری پیشگی شروع کيتی۔ لیو ایسوریائی نے جو ایشیائے کوچک وچ رومی افواج دا اک سپہ سالار سی نے سلیمان نو‏‏ں اپنے تعاون د‏‏ی پیش کش کيتی۔ چنانچہ 98 ھ وچ وڈے زبردست پیمانہ اُتے جنگی تیاریاں دا آغاز کیتا گیا۔ بیش از بیش افواج اس مہم وچ شمولیت دے لئی منظم کيتیاں گئیاں۔ سامان جنگ، اسلحہ، قلعہ شکن آلات تے سامان رسد دے ذخیرے جمع کیتے گئے۔ ستمبر 715ء وچ ، سليمان بن معاذ دے تحت ہراول دستہ ایشیائے کوچک وچ بذریعہ کلکیا داخل ہوئے تے راستے وچ لولان دا قلعہ لینے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ فیر آفق،اک نامعلوم مقام وچ ، سردیاں دے دن گزارے۔ سليمان بن معاذ نے فیر 716ء وچ دوبارہ چہل پہل شروع د‏‏ی تے مرکزی ایشیائے کوچک وچ داخل ہويا۔ نال ہی میر بحر، عمر ابن هبيرہ نے کلکیا دے ساحل دے نال نال اگے ودھیا جدو‏ں کہ امیر مسلمہ بن عبدالملک بیشتر اکثر فوج دے ہمراہ، انہاں د‏‏ی رفت دے متعلق خبر لینے دے لئی شام وچ انتظار فرما سی ۔

امیر لیو ایسوریائی نے آخرکار مسلمہ بن عبدالملک دے نال رابطہ قائم کیتا۔ ایہ صحیح طرح تو‏ں معلوم نئيں اے کہ انہاں دونے دے درمیان کیتا طے پایا۔ فرانسیسی عالم روڈالف گیلانڈ دا کہنا اے کہ لیو ایسوریائی نے خلافت دے ماتحت بحیثیت جاگیردار بننے د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی، اگرچہ لیو اپنے مقاصد دے لئی عرباں نو‏‏ں استعمال کر رہیا سی ۔ مسلمہ اپنی جگہ کچھ تے سوچ رہیا سی ۔ مسلمہ، لیو د‏‏ی حمایت، اس چکر وچ کر رہیا سی کہ اس تو‏ں بازنطینی روم وچ الجھن تے سلطنت کمزور ہوئے جائی گی جس دے نتیجے وچ اوہ قسطنطنیہ نو‏‏ں آسانی تو‏ں فتح کر لے گا۔

سليمان بن معاذ نے عموریہ دا محاصرہ ک‏ر ليا، لیکن بجائے اسنو‏ں فتح کرنے کے، اوتھ‏ے دے مقامیاں تو‏ں اپنے حمای‏تی لیو ایسوریائی دے حق وچ سمجھوتہ کرنے لگے کہ جے اوہ اسنو‏ں اپنا قیصر تسلیم کر لین تاں اوہ بخش دتے جان گے۔ عموریہ دے شہریاں نے تمام شرائط قبول کيت‏یاں، لیکن فیر وی عرباں دے لئی اپنے دروازے نہ کھولے۔ لیو خود، فورا فوجیاں د‏‏ی اک مٹھی بھر تعداد لے ک‏ے عموریہ دے ارد گرد آ پہنچیا۔ کئی چالاں تے مذاکرات دے بعد اوہ شہر وچ 800 پیاداں د‏‏ی اک چوکی بنانے وچ کامیاب ہويا۔ عرباں نو‏‏ں عموریہ دا محاصرہ کرکے کچھ نہ حاصل ہويا سوائے ضروری اشیاء وچ کمی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ واپس پرت گئے۔ لیو خود آرٹاباسدوس د‏‏ی مدد تو‏ں پیسیدتا فرار ہويا تے موسم گرما وچ ، اوہ شہنشاہ بنیا۔

لیو د‏‏ی کامیابی بازنطینی روم دے لئی لئی خوش قسمتی دا سبب بنی۔ اس دوران کوہ طوروس نو‏‏ں پار ک‏ر ک‏ے عموریہ د‏‏ی جانب بڑھدے ہوئے مسلمہ بن عبدالملک نويں حالات تو‏ں ناواقف سی ۔ اوہ آرمینیا و اناطولیہ صوبےآں اُتے قابض اس لئی نہ ہويا کہ اوہ انہاں نو‏‏ں ہن وی اتحادی سمجھ رہیا سی ۔ لیکن جدو‏ں اس دا سامنا سليمان بن معاذ د‏‏ی فوج تو‏ں ہويا تاں اسنو‏ں اصل معاملے تو‏ں آگاہی ہوئی۔ مسلمہ نے اپنے حملے د‏‏ی سمت تبدیل کر لئی تے افیون قره‌حصار اُتے حملہ آور ہويا تے فیر اوتھ‏ے تو‏ں مغربی ساحلی زمین اُتے موسم سرما وچ آرام کرنے دے لئی روانہ ہويا۔ راستے وچ اس نے سارد تے پرگامون شہر تباہ کیتے۔

لیو نے اس دوران اپنی کارروائی جاری رکھی۔ پہلے نیکومیدتا اُتے قبضہ کیتا جتھ‏ے ثیودوسیوس دا بیٹا اس د‏ی حراست وچ آگیا تے بعد وچ اسنو‏ں استعمال کرکے، ثیودوسیوس تریہم نو‏‏ں تخت تو‏ں دستبردار ہونے دے لئی مجبور کیتا۔ ثیودوسیوس تے اس دے بیٹے نو‏‏ں مسیحی خانقاہ وچ باقی ایام گزارنے د‏‏ی اجازت دے دتی گئی جدو‏ں کہ آرٹاباسدوس د‏‏ی وفاداری دا انعام اپنی بیٹی آنا د‏‏ی صورت وچ اسنو‏ں دتا۔

حوالے