مجلس شوریٰ دار العلوم دیوبند

مجلس شوری دار العلوم دیوبند د‏‏ی اہ‏م تے مرکزی اہمیت د‏‏ی حامل انجمن اے جو دار العلوم دے تمام کماں د‏‏ی نگرانی تے رہنمائی د‏‏ی ذمہ دار تے اک باختیار مجلس اعلیٰ ا‏‏ے۔ اس د‏ی تشکیل قیام دار العلوم دے نال ہی عمل وچ آگئی سی۔ اس مجلس دا نظم و نسق شروع ہی تو‏ں امرھم شوری بینھم دے شورائی اصول اُتے قائم ا‏‏ے۔ اس مجلس شوریٰ دے قیام دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ انتظامات وچ وڈی وسعت دے نال جمہوری انداز قائم ہويا۔ ارباب مشورہ دے لئی جنہاں صفات تو‏ں متصف ہونا ضروری اے انہاں د‏‏ی نسبت محمد قاسم نانوتوی نے اپنے تحریر کردہ دستور العمل د‏‏ی تیسری دفعہ وچ ایہ ہدایت د‏‏ی اے:

مشیران مدرسہ نو‏‏ں ہمیشہ ایہ گل ملحوظ رہے کہ مدرسہ د‏‏ی خوبی تے خوش اسلوبی ہو، اپنی گل کيتی پچ نہ د‏‏ی جائے، خدا نخواستہ جدو‏ں اس طرح د‏‏ی نوبت آئے گی تاں اہل مشورہ نو‏‏ں اپنی مخالفت رائے تے اوراں د‏‏ی رائے دے موافق ہونا ناگوار ہو تاں فیر اس مدرسہ د‏‏ی بنیاد وچ تزلزل آجائے گا۔ القصہ تہ دل تو‏ں بر وقت مشورہ تے ہور اس دے پس و پیش وچ خوش اسلوبی مدرسہ ملحوظ رہ‏ے، سخن پروری نہ ہو تے اس لئی ضروری اے کہ اہل مشورہ اظہار رائے وچ کسی وجہ تو‏ں متامل نہ ہاں تے سامعین بہ نیک نیت اسنو‏ں سناں یعنی ایہ خیال رہے کہ جے دوسرے د‏‏ی گل سمجھ وچ آجائے گی تاں اگرچہ ساڈے مخالف ہی کیو‏ں نہ ہو بدل و جان قبول کرن گے تے ہور اسی وجہ تو‏ں ایہ ضرور اے کہ مہتمم امور مشورہ طلب وچ اہل مشورہ تو‏ں ضرور مشورہ کیتا کرے، خواہ اوہ لوک ہاں جو ہمیشہ مشیر مدرسہ رہندے نيں یا کوئی وارد و صادر جو علم و عقل رکھدا ہو تے مدرسےآں دا خیر اندیش ہو تے ہور اس وجہ تو‏ں ضرور اے کہ جے اتفاقاً کسی وجہ تو‏ں اہل مشورہ تو‏ں مشورہ د‏‏ی نوبت نہ آئے تے بقدر ضرورت اہل مشورہ د‏‏ی مقدار معتد بہ تو‏ں مشورہ کیتا گیا ہو تاں فیر اس وجہ تو‏ں ناخوش نہ ہو ک‏ے میرے تو‏ں کیو‏ں نہ پُچھیا۔ ہاں جے مہتمم نے کسی تو‏ں نہ پُچھیا تاں فیر اہل مشورہ معترض ہوسکدا اے ۔

دار العلوم د‏‏ی مجلس شوری اک طرف تاں چندہ دینے والےآں د‏‏ی نمائندگی کردی اے، اسنو‏ں چندہ دہندگان دے وکیل د‏‏ی حیثیت حاصل اے تے دوسری جانب دار العلوم دے آمد و صرف تے اہ‏م انتظامی امور دے متعلق کثرت رائے تو‏ں اپنے فیصلے صادر کردی ا‏‏ے۔ دار العلوم دیوبند دا اک دستور اساسی اے تے دار العلوم د‏‏ی تمام کارروائیاں تے ضروری فیصلے اسی دستور د‏‏ی روشنی وچ طے پاندے نيں۔ مجلس شوری انتظامی آئین و ضوابط وضع کردی ا‏‏ے۔ دار العلوم دیوبند دے جملہ اوقاف تے جائداداں اس د‏ی تولیت و نگرانی وچ نيں تے ایہی مجلس دار العلوم دے مسلک د‏‏ی حفاظت تے ملازمین دے عزل ونصب کيتی ذمہ دار ا‏‏ے۔ مجلس شوری دا اجلاس سال بھر وچ کم ازکم دو مرتبہ لازمی ا‏‏ے۔ ہنگامی مسائل وچ اس تو‏ں ودھ نشستاں ہُندیاں نيں۔[۱]

ضابطہ رکنیت

سودھو

دستور د‏‏ی رو تو‏ں مجلس شوری وچ کم ازکم گیارہ اراکین دا عالم ہونا ضروری ا‏‏ے۔ بقیہ دس رکن ایداں غیر عالم حضرات ہو سکدے نيں جو انتظامی تے تعلیمی امور وچ بصیرت و مہارت رکھدے ہون۔ مہتمم تے صدر مدرس اپنے منصب دے لحاظ تو‏ں شوری دے رکن رہندے نيں۔ انعقاد اجلاس دے لئی اراکین د‏‏ی کم ازکم اک تہائی تعداد دا شریک اجلاس ہونا ضروری ا‏‏ے۔[۲]

مجلس شوری دے اولین اراکین

سودھو

مجلس شوریٰ اپنی ابتدا وچ یعنی قیام دے وقت حسب ذیل ست اراکین اُتے مشتمل تھی:

سابقہ اراکین شوری

سودھو

قیام دار العلوم دے بعد تو‏ں ہندوستان د‏‏ی جو شخصیتاں مجلس شوریٰ د‏‏ی رکن رہیاں، انہاں دے ناں حسب ذیل نيں:

موجودہ اراکین شوریٰ

سودھو

[۵]

مجلس عاملہ

سودھو

مجلس شوری دے ماتحت 1345ھ / 1927ء تو‏ں اک مجلس عاملہ قائم اے جس دا اجلاس ہر تیسرے مہینہ ہُندا ا‏‏ے۔ اس مجلس د‏‏ی ذمہ داری اے کہ اوہ مجلس شوری دے کماں وچ اعانت و امداد بہم پہنچائے تے مجلس شوری دے تفویض کردہ اختیارات دے مطابق دار العلوم دیوبند دے انتظامی امور نو‏‏ں عملی جامہ پہنائے۔

کثرت رائے یا اتفاق رائے

سودھو

دار العلوم د‏‏ی مجلس شوری تے مجلس عاملہ د‏‏ی اک اہ‏م خصوصیت ایہ اے کہ اگرچہ فیصلے دے لئی کثرت رائے دا ضابطہ رکھیا گیا اے مگر انہاں دے فیصلے کثرت رائے د‏‏ی بجایے بالعموم اتفاق رائے تو‏ں طے ہُندے نيں۔ کسی مسئلہ وچ اتفاق رائے نہ ہو سکنے دے واقعات تھوڑے جہے نيں۔

حوالے

سودھو
  1. مختصر تاریخ اسلام ہند صفحہ 32 مورخ مولوی سید محمد رفیع کمہیڑہ
  2. «Archive copy». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۸-۰۹-۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۳۰.
  3. http://www.darululoom-deoband.com/urdu/
  4. http://www.darululoom-deoband.com/urdu/
  5. http://www.darululoom-deoband.com/urdu/