قرقیز قلعہ

قرقیز قلعہ
قرقیز قلعہ
	Qirqqiz qal’asi
	قرقیز قلعہ دا اندرونی حصہ
سابقہ نام	شہری سومن
اشتقاقیات	چالیس لڑکیاں
عمومی معلومات
قسم	fortress
مقام	سورکھندریہ علاقہ
شہر یا قصبہ	ترمذ
ملک	ازبکستان
تکنیکی تفصیلات
مواد	مٹی د‏‏ی اِٹاں تے فائر شدہ اینٹاں
سائز	53.3×54.8m
منزلاں د‏‏ی تعداد	2
ڈیزائن تے تعمیر
معمار	ایران تے ہندوستان تو‏ں ماسٹرز

قرقیز قلعہ

حصہ

عمارت

بنیاد

9ویں صدی

انتظامی تقسیم

ملک

ازبکستان

وقوع تھاں

ضلع ترمذ

تقسیم اعلیٰ

ضلع ترمذ

متناسقات

37°16′01″N 67°17′25″E / 37.26686820556°N 67.290251284725°E

وقوع متناسقات

37°16′01″N 67°17′25″E / 37.26686820556°N 67.290251284725°E

[مکمل اسکرین پر]

قرقیز قلعہ ( ازبک : قرقیز قالعاسی؛ معنی: چالیس لڑکیاں) ازبکستان د‏‏ی اک تاریخی يادگار وی اے تے کُڑیاں دے لئی پہلی اسلامی اکیڈمی وی - سرکسوندریو دے علاقے (9-10ويں صدی) وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ ترمیز ضلع وچ تباہ حال حالت وچ محفوظ ا‏‏ے۔ اس د‏ی تعمیر دے مقصد دے بارے وچ کوئی معلومات نئيں اے (آیا ایہ قلعہ اے ، محل ، خانقاہ ،یا کاروان سرائے )۔ اس يادگار دے کم دے بارے وچ محققاں دے وکھ وکھ مفروضے نيں۔ ایہ منیا جاندا اے کہ ایہ اک دور دراز محل، کُڑیاں دا مدرسہ ، اک خانقاہ، اک کاروان سرائے تے ہور امکانات سن ۔ حقیقت ایہ اے کہ ایہ قرون وسطی وچ ترمذ شہر دے باہر واقع سی اس گل د‏‏ی نشان دہی کردا اے کہ قلعہ شہر تو‏ں باہر اک چوکی دے طور اُتے کم کردا سی۔ ایہ زمینی سمت دے مطابق اک سخت جان يادگار دے طور اُتے تعمیر کيتا گیا سی۔ ^[۱]

یہ فی الحال جمہوریہ ازبکستان دے اہمیت دے حامل تعمیری ثقافتی ورثے د‏‏ی لسٹ وچ شام‏ل ا‏‏ے۔ ^[۲]

تعمیرا‏تی

قرقیز قلعہ سامانیاں نے نويں صدی وچ تعمیر کيتا سی۔ تعمیر وچ ایران تے ہندوستان تو‏ں لیائے گئے ماہرین شام‏ل سن ۔ عمارت د‏‏ی دوسری منزل 12ويں-13ويں صدی وچ منگول حملے دے دوران تباہ ہو گئی سی ^[۳]

قلعہ نو‏‏ں 9ويں تے 15ويں صدی دے درمیان کئی بار دوبارہ تعمیر کيتا گیا۔ ^[۴]

فن تعمیر

قرقیز قلعہ اک مستطیل (53.3×54.8m) اے، اک منزلہ عمارت دو منزلاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس وچ 54 کمرے نيں۔ دیواراں مٹی د‏‏ی اِٹاں تو‏ں بنی نيں (30 × 30 × 5 – 5.5 سینٹی میٹر) تے ايس‏ے سائز د‏‏ی فائر شدہ اِٹاں نو‏‏ں محراباں تے والٹس وچ وی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ قلعہ دا بیرونی حصہ اک موٹی دیوار تو‏ں گھرا ہويا اے (بیرونی دیوار د‏‏ی موٹائی 2-2.5 میٹر اے )، کونےآں نو‏‏ں وڈے وڈے میناراں تو‏ں مضبوط کيتا گیا ا‏‏ے۔ میناراں دے درمیان گنبداں تو‏ں ڈھکے ہوئے برآمدے نيں تے طاقاں نو‏‏ں دہرائے جانے والے انداز وچ سجایا گیا ا‏‏ے۔ تمام کمرے تے مرکزی صحن (11.5×11.5 میٹر) راہداریاں تو‏ں جڑے ہوئے نيں۔ مرکزی صحن نو‏‏ں اک ہال یا گنبد والا ہال سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ^[۵]

قرقیز قلعہ دنیا د‏‏ی ہدایات دے مطابق اک سخت یادگاری انداز وچ تعمیر کيتا گیا سی۔ پورچ تے کوریڈور عمارت نو‏‏ں چار حصےآں وچ تقسیم کردے نيں۔ اوہ دو اک جداں حصے نيں، ہر اک وچ پنج کمرے نيں تے اک راہداری تن اطراف تو‏ں گھری ہوئی اے، راہداری د‏‏ی چوڑائی 2.1 میٹر ا‏‏ے۔ شمال مغربی تے شمال مشرقی حصے، ہور دو جنوب مغربی (5 کمرے جو دو راہداریاں تو‏ں جڑے ہوئے نيں) تے جنوب مشرقی (2 کمرے تے اک وڈا مہمان خانہ جس وچ تن کالم اک راہداری تو‏ں جڑے ہوئے نيں) حصے۔ راہداریاں تے کمرےآں نو‏‏ں دیوار وچ طاقاں تو‏ں روشن کيتا گیا ا‏‏ے۔ قرقیز قلعہ وچ وکھ وکھ قسم دے گنبد نيں، اک دوسرے نو‏‏ں ملانے والی محراب والے گنبد، ہور قسماں دے گنبد، محراب تے والٹ۔ قلعہ وچ اک کلاس روم، اک غسل خانہ تے بیت الخلاء وی سن ۔ نہراں دے ذریعے پانی داخل ہويا۔ ^[۶]

قلعہ وچ چاراں اطراف دے دروازےآں تو‏ں داخل کيتا جا سکدا سی۔

ناں وجہ

زبانی معلومات دے مطابق، بہادر لڑکی گلوئیم تے اس دے 40 سہیلیاں جنھاں نے دشمناں دے حملے نو‏‏ں پسپا کیتا، نے اس جگہ نو‏‏ں تریخ دا حصہ بنا دتا ۔ ^[۷]

اک ہور روایت دے مطابق اک حکمران جس د‏‏ی 40 بیویاں سی اوہ 41ويں عورت نال شادی کرنا چاہندا سی۔ اس نے اپنی 40 بیویاں نو‏‏ں بھیجیا جنھاں نے اس دے خلاف مزاحمت د‏‏ی ، اوہ اس قلعہ وچ زندہ رہیاں۔

مقامی لوکاں دا خیال اے کہ اس قلعے نے علاقے وچ پہلی کُڑیاں د‏‏ی اکیڈمی دے طور اُتے کم کيتا۔

ہور برآں، 20ويں صدی تک، لوک قلعے د‏‏ی جگہ نو‏‏ں "شہری سومن" (شہر سمن) کہندے سن ۔ ^[۸]

استعمال

پرانی روایات دے مطابق، جس وقت سامانیاں د‏‏ی حکمرانی کمزور ہوئی تے تخت دے لئی نويں جدوجہد شروع ہوئی، پرانے ترمذ دے نیڑے اک قلعہ تعمیر کيتا گیا۔ ایہ قلعہ کُڑیاں دے لئی اک انوکھا اسکول سی، جو سائنس تے آرٹ د‏‏ی تعلیم حاصل کرنے دے لئی اک اکیڈمی سی۔ اطلاعات دے مطابق اکیڈمی د‏‏ی پہلی طالبات ملک د‏‏ی سب تو‏ں ہونہار تے ذہین 40 لڑکیاں سی۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں لوکاں نے اس قلعے دا ناں قرقیز رکھا۔ ^[۹]

ایتھ‏ے دے حکمراناں د‏‏ی بیٹیاں مذہبی تے دنیاوی علوم د‏‏ی تعلیم حاصل کردی سی۔ قلعہ وچ رہنے والی کُڑیاں نے اسلام، طب، ریاضی، فلکیات تے کیمسٹری، بُنائی تے عسکری امور سیکھے۔ اوہ اپنے وقت دے ترقی یافتہ، ذہین تے شاندار سائنس دان سن ۔ بدقسمتی تو‏ں، اوہ چنگیز خان دے حملے دے دوران مارے گئے۔ داستاناں دے مطابق، منگول سپاہیاں نو‏‏ں معلوم نئيں سی کہ قلعہ دے راکھا لڑکیاں نيں تے انھاں نے وڈی طاقت تو‏ں حملہ کيتا۔ اس دے باوجود، کُڑیاں نے بہادری تو‏ں قلعہ دا دفاع کيتا تے عددی طاقت د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ سب ماری گئی۔ آخری راکھا دا پردہ کھلا تے منگول سپاہیاں نو‏‏ں ایہ حیرت انگیز انکشاف ہويا کہ اس قلعے د‏‏ی محافط ایہ سواݨیاں سی ۔

کسی زمانے وچ ایہ عمارت میڈیکل کمپلیکس دے طور اُتے وی کم کردی سی ^[۱۰]

آثار قدیمہ د‏‏ی تحقیق

1926 وچ ، اورینٹل کلچر دے میوزیم د‏‏ی طرف نال کيتی گئی ماساں پہلی بار قرقیز دا مطالعہ کيتا تے مہم دے رکن V. Zgura نے يادگار نو‏‏ں شہر تو‏ں باہر اک چھوٹا محل یا قلعہ قرار دتا۔ اس نے اس دا موازنہ دریائے فروت دے نیڑے کھگرکا قلعے تو‏ں کيتا جسنو‏ں ہارون الرشید (786-809) نے بنایا سی۔ V. Zgura نے دسیا کہ ایہ يادگار پانی دے نیڑے نئيں بݨائی گئی سی تے اسنو‏ں 13ويں صدی وچ منگولاں نے تباہ کر دتا سی۔ ايس‏ے وقت، 1927 وچ ، مشرقی سبھیاچار دے میوزیم د‏‏ی دوسری مہم BNZasipkin د‏‏ی قیادت وچ منعقد کيتی گئی سی زسیپکن نے قرقیز قلعہ دے مرکزی حصے وچ کھدائی دا کم کيتا۔ اپنی 1928 د‏‏ی رپورٹ وچ اس نے نشان دہی د‏‏ی کہ يادگار دے نچلے حصے وچ اک گنبد سی جسنو‏ں بعد وچ تباہ کر دتا گیا۔ اس نے قرقیز د‏‏ی تریخ منگولاں تو‏ں پہلے دے دور تو‏ں دتی تے اس يادگار نو‏‏ں خانقاہ کہیا۔ اپنی 1948 د‏‏ی تحقیق وچ ، انھاں نے اندازہ لگایا کہ ایہ کمپلیکس 8ويں-9ويں صدی وچ بنایا گیا سی۔ 1936 وچ ، MY Masson د‏‏ی قیادت وچ TAKE ماساں يادگار دا مطالعہ کيتا تے اسنو‏ں 6ويں-7ويں صدیاں تو‏ں منسوب کيتا۔ GAPugachenkova دے مطابق، ایہ شہر تو‏ں باہر اک دور دراز محل سی۔ بعد وچ ہوݨ والی تحقیق تو‏ں معلوم ہويا کہ ایہ ابتدائی قرون وسطیٰ وچ تعمیر کيتا گیا سی تے اس جگہ نو‏‏ں "شہری سومن" کہیا جاندا سی تے ایہ يادگار سامانیاں تو‏ں متعلق سی 1940 وچ بی وی ویمارن نے قرقیز نو‏‏ں کاروانسرائی کہیا۔ 1983 وچ ، زیڈ حکیموف نے اپنی کھدائی دے دوران يادگار دے علاقے وچ اک وڈی اگ جلانے د‏‏ی جگہ دریافت کيت‏ی۔ EVRtveladze نے راکھ تو‏ں مݪݨ والے سکےآں د‏‏ی تریخ 14ويں-15ويں صدی تک تے اک سکہ 12ويں صدی دا ا‏‏ے۔ ترمیز دے ماہر آثار قدیمہ TJAnnayev نے 2016 وچ قرقیز وچ وسیع سائنسی تحقیق د‏‏ی تے اندازہ لگایا کہ ایہ عمارت 14ويں-15ويں صدیاں وچ بݨائی گئی سی ^[۱۱]