فتح سلہٹ

Conquest of Sylhet
بسلسلہ Islam in Bangladesh
تاریخ 1303 CE مقام Govinda's Fort and the banks of the Barak River نتیجہ Muslim victory Effective end of the Gour Kingdom سرحدی تبدیلیاں Many parts of Greater Sylhet annexed to Muslim Bengal
محارب
Lakhnauti Sultanate	Gour Kingdom (inc. Tungachal)
کمانڈر اور رہنما
Shams-ud-Din Firuz Shah Sayyid Nasir-ud-Din Sikandar Khan Ghazi Ghazi Burhan-ud-Din Shah Jalal Haydar Ghazi Shah Farhan	Gour Govinda C-in-C Chakrapani Dutta PM Mona Rai ⚔ Achak Narayan Prince Nirvana Prince Garuda ⚔
طاقت
<10,000	100,000+ infantry, thousands of cavalry
ہلاکتیں اور نقصانات
Heavy	Heavy

سلہٹ د‏‏ی فتح ( بنگالی: শ্রীহট্টের বিজয় ' سری ہٹہ د‏‏ی فتح ' ) بنیادی طور اُتے سری ہٹہ (موجودہ سلہٹ ، بنگلہ دیش ) د‏‏ی اک اسلامی فتح تو‏ں مراد اے جس د‏‏ی سربراہی سکندر خان غازی نے د‏‏ی سی، جو لکھنوتی سلطنت دے سلطان شمس الدین فیروز شاہ دے فوجی جنرل نے ہندو بادشاہ گور گووندا دے خلاف د‏‏ی سی۔ اس فتح وچ شاہ جلال دے ناں تو‏ں مشہور اک مسلما‏ن بزرگ د‏‏ی مدد کيت‏ی گئی، جس نے بعد وچ اپنے شاگرداں نو‏‏ں مشرقی بنگال وچ بکھرنے تے مذہب اسلام د‏‏ی تبلیغ کرنے دا حکم دتا۔ سلہٹ د‏‏ی فتح وچ گووندا د‏‏ی شکست دے بعد ہوݨ والے ہور معمولی واقعات وی شام‏ل ہو سکدے نيں، جداں قریبی تراف اُتے قبضہ۔

پس منظر

চৌকি নামে ছিল যেই পরগণা দিনারপুর
Chouki name chhilô jei Pôrgôṇa Dinarpur
ছিলটের হদ্দ ছিল সাবেক মসুর
Silôṭer hôddô chhilô śabeq môśur
সেখানে আসিয়া তিনি পৌছিলা যখন
śekhane aśiẏa tini pouchhila jôkhôn
খবর পাইলা রাজা গোবিন্দ তখন ।
khôbôr paila Raja Gobindô tôkhôn
এপারে হজরত তার লস্কর সহিতে
epare Hôzrôt tar lôśkôr śôhite
আসিয়া পৌছিলা এক নদীর পারেতে
aśiẏa pouchhila ek nôdīr parete
বরাক নামে নদী ছিল যে মসুর
Bôrak name nôdī chhilo je môśur
যাহার নিকট গ্রাম নাম বাহাদুরপুর।
jahar nikoṭ gram nam Bahadurpur
যখন পৌছিলা তিনি নদীর কেনার
jôkhôn pouchhila tini nôdīr kenar
নৌকা বিনা সে নদীও হইলেন পার।
nouka bina she nôdīo hôilen par

گریٹر سلہٹ دا خطہ تاریخی طور اُتے بہت ساریاں ہندو چھوٹی چھوٹی ریاستاں اُتے مشتمل سی جداں سری ہٹہ (گور) ، لور تے جینتیا ۔ گووندا گور کنگڈم دا اک قدامت پسند ہندو حکمران سی، اسلام، بدھ مت تے ایتھ‏ے تک کہ ہندو مت دے بعض فرقےآں جداں ہور عقائد دے تئاں عدم برداشت تے سخت سی۔ ایہ انہاں دے لوکاں دے ذریعہ جانیا جاندا سی کہ گووندا نے جادو کيتا سی جو اس نے کمارو دے پہاڑاں وچ سکھیا سی تے بارہ سال تک کامکھیا مندر تے کلسیا آشرم (جدید دور وچ دریائے کلسی دے کنارے پر) مذہبی تے عسکری طور اُتے تعلیم حاصل کيتی سی۔ کلسی ریزرو فاریسٹ) بالترتیب۔ اپنے دور حکومت وچ اس نے اپنی پوری سلطنت وچ قلعے بنائے تے بوہت سارے فوجی تربيت‏ی کیمپ قائم کيتے۔ اوہ مشہور اے کہ اس نے ست منزلہ اِٹاں دا مینار بنایا سی۔

1254 وچ بنگال دے گورنر ملک اختیارالدین ازبک د‏‏ی قیادت وچ قلیل المدتی ازمردان حملے دے بعد ملک وچ مسلم خانداناں د‏‏ی اک چھوٹی سی اقلیت آباد سی۔ گور بادشاہی لکھنوتی د‏‏ی آزاد بنگالی سلطنت تو‏ں متصل اے جس اُتے بلبن خاندان دے مسلما‏ن سلطان شمس الدین فیروز شاہ د‏‏ی حکومت سی۔ جنگ اودو‏ں شروع ہوئی جدو‏ں تلتیکر پنڈ وچ رہنے والے اک مسلما‏ن برہان الدین نے اپنے نوزائیدہ بیٹے دے عقیقہ یا جشن پیدائش دے لئی اک گائے د‏‏ی قربانی دتی۔ گووندا نے اپنے ہندو عقائد د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی توہین دے غصے وچ نوزائیدہ نو‏‏ں مار ڈالیا تے برہان الدین دا دایاں ہتھ وی کٹ دتا۔ اس واقعے دے فوراً بعد تراف دے قاضی نورالدین نے اپنے بیٹے د‏‏ی شادی کيتی تقریب انہاں دے کھانے دے لئی اک گائے ذبح ک‏ر ک‏ے منائی۔ قادی نو‏‏ں جاگیردار آچک نارائن نے پھانسی دتی سی۔ دونے افراد نو‏‏ں سزا سنائے جانے دے بعد، برہان الدین تے نورالدین دے بھائی، حلیم الدین نے نچلے بنگال دا سفر کيتا جتھے انہاں نے سلطان شمس الدین فیروز شاہ دے نال اپنے جاری کردہ بیان تو‏ں خطاب کيتا۔

اسی وقت بنگال دے علاقے وچ شاہ جلال دے ناں تو‏ں اک صوفی مشنری آنے والا سی۔ اپنے چچا شیخ کبیر د‏‏ی طرف تو‏ں حکم مݪݨ دے بعد اک ایداں دے خطہ وچ رہائش تے اسلام د‏‏ی تبلیغ کرنے دے لئی اپنے سفر تو‏ں پہلے جتھے د‏‏ی مٹی انہاں دے آبائی ملک وچ دتی گئی مٹی تو‏ں ملدی اے، شاہ جلال نو‏‏ں معلوم سی کہ ایہ سری ہٹہ وچ اے جتھے اوہ قیام کرن گے۔ اس د‏ی باقی زندگی دے لئی. شاہ جلال نے مشرق د‏‏ی طرف سفر کيتا تے سن وچ ہندوستان پہنچیا۔ 1300، جتھے اس د‏ی ملاقات بوہت سارے وڈے علماء تے صوفی صوفیاء نال ہوئی۔

گور د‏‏ی فتح

راجہ گور گووندا دا ٹیلا (پہاڑی) جس وچ انہاں دا قلعہ ا‏‏ے۔

چونکہ گووندا دے وزیر مونا رائے بندرگاہ دے نیڑے مقیم سن، رائے نے دریا د‏‏ی آوا جائی تے فیریاں نو‏‏ں روکنے دا فیصلہ کيتا جس تو‏ں مخالفین دے لئی ایہ مشکل ہو گئی کیونجے پہاڑیاں تو‏ں گزرنے دا واحد دوسرا راستہ سی۔ جدو‏ں ایہ گل سلطان شمس الدین فیروز شاہ تک پہنچی تاں اس نے اپنے بھتیجے سکندر خان غازی نو‏‏ں راجہ دے خلاف لشکر کشی کرنے دا حکم دتا۔ سکندر نے اپنے سپاہیاں دے نال میمن سنگھ دے راستے سلہٹ د‏‏ی نشیبی پہاڑیاں د‏‏ی طرف کوچ کيتا۔ گووندا نے چکرپانی نو‏‏ں اپنا کمانڈر انچیف مقرر کيتا۔ فوج دا مقابلہ گووندا دے ہنر مند تیر اندازی تو‏ں ہويا۔ گووندا د‏‏ی فوج نو‏‏ں بنگال د‏‏ی پہلی فوج دے طور اُتے جانیا جاندا سی جس نے تیر اندازی دے ہنر مند فن د‏‏ی مشق د‏‏ی سی۔ بنگالی فوج، جو کہ بوہت سارے نشیبی پہاڑیاں تے وادیاں اُتے مشتمل غیر ملکی علاقے وچ ناتجربہ کار سی، نو‏‏ں گووندا دے تیر اندازےآں نے انتہائی شرمندگی دا نشانہ بنایا تے انہاں دے پاس جانی نقصان تو‏ں بچنے دے لئی مسلم بنگال د‏‏ی طرف پِچھے ہٹنے دے سوا کوئی چارہ نئيں سی۔

سلطان پہلی جنگ دے نتیجے تو‏ں بالکل خوش نئيں سی تے اس نے فیصلہ کيتا کہ فوج نو‏‏ں کسی تے جنگ دے لئی تیار کرنے تو‏ں پہلے تربیت تے تیاری کرنی چاہیے۔ دوسری مہم وچ سکندر نے میمن سنگھ تو‏ں ہُندا ہويا اوہی تسلیم شدہ راستہ اختیار کيتا۔ جدو‏ں فوج پہاڑیاں تو‏ں اگے بڑھی تاں اک طوفان آگیا۔ شدید بارش تے سیلاب د‏‏ی وجہ تو‏ں سکندر دے گووندا پہنچنے تک تقریباً نصف فوج د‏‏ی موت ہو گئی۔ جنگ دے اک مسلم بیان گلزار ابرار دے مطابق گووندا د‏‏ی وڈی جنگی کشتیاں ایداں دے لگ رہی سی جداں اوہ پانی اُتے تیردے قلعے ہوݨ۔ انہاں نو‏ں اک بار فیر شکست ہوئی تے سکندر جو کچھ ہويا اس تو‏ں ذلیل ہو ک‏ے دوسری بار واپس بنگال چلا گیا۔

فیروز شاہ فیر اپنے سپاہ سالار (کمانڈر انچیف) سید ناصرالدین د‏‏ی طرف متوجہ ہويا کیونجے اس نے محسوس کيتا کہ ایہ عہد انہاں د‏‏ی توقع تو‏ں بہت وڈا اے تے اسنو‏ں اک وڈی تے ودھ ہنر مند فوج د‏‏ی لوڑ ہوئے گی۔ دونے فوجاں نے مل ک‏ے حملہ کرنے دا فیصلہ کيتا لیکن گووندا د‏‏ی اعلیٰ فوجی حکمت عملی د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ ناکامی اُتے ختم ہويا۔ گووندا دے خاندان نے لگاتار تن فتوحات اُتے خوشی دا اظہار کيتا تے اس د‏ی خالہ اپورنا، سابقہ راجہ گووردھن د‏‏ی ملکہ ماں تے بیوی، نے امبرخانہ وچ 20 ایکڑ اُتے مشتمل پانی د‏‏ی اک وڈی ٹینک بنا ک‏ے جشن منایا جسنو‏ں راجر مار دیگھی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

اس دے بعد ناصرالدین بنگال واپس آیا جتھے اس نے مشہور بزرگ شاہ جلال دے نال نال انہاں دے ساتھیاں د‏‏ی آمد د‏‏ی خبر سنی جنہاں د‏‏ی اودو‏ں تعداد 360 دے لگ بھگ سی شاہ جلال اپنے مضبوط جسم تے لمبے قد د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور سن، تے فوج نے انہاں دے نال اک رات گزارنے دا فیصلہ کيتا۔ اک بہت وڈی فوج بݨائی گئی، تے اس نويں تے بہتر فوج نے کملا تے حبی گنج دے راستے سلہٹ دا سفر کيتا۔ اس دے بعد غازی برہان الدین نے اک بار فیر سلہٹ دے راستے فوج د‏‏ی رہنمائی کی، بالآخر اوہ دریائے بارک دے کنارے پہنچی۔ انہاں نے اپنا کیمپ کانگسا نسودھنا مندر دے شمال مغرب وچ اک چھوٹی پہاڑی د‏‏ی چوٹی اُتے لگایا۔ ایدھرو‏ں تیسری جنگ گور گووندا تے شاہ جلال تے سید ناصرالدین د‏‏ی مشترکہ فوجاں دے درمیان لڑی گئی، جس وچ بعد د‏‏ی افواج نے بالآخر فتح دا دعویٰ کيتا۔ جدو‏ں نماز دا وقت نیڑے آیا تاں شاہ جلال نے اذان دتی تے فوج گووندا دے 7 منزلہ گوردوار محل نو‏‏ں تباہ کرنے وچ کامیاب ہوگئی۔ ایہ سننے دے بعد کہ اس دا کمانڈر مونا رائے ماریا گیا اے، گووندا نو‏‏ں پسپائی اُتے مجبور کيتا گیا تے سری ہٹہ نو‏‏ں مسلماناں دے کنٹرول وچ لیایا گیا۔ روایت دے مطابق اس مقام اُتے شاہ جلال دے اک ہور شاگرد شاہ چشنی پیر نے سریہٹہ د‏‏ی مٹی دا موازنہ اس مٹی تو‏ں کيتا جو پہلے احمد کبیر نے دتی سی تے انہاں نو‏ں اکو جیہا پایا۔ کسی وی صورت وچ ، جنگ دے بعد، شاہ جلال اپنے پیروکاراں دے نال سلہٹ وچ مستقل طور اُتے آباد ہو گئے۔

گووندا اپنے خاندان دے نال ملنیچرا دے ہارونگ ہورونگ غار وچ واپس چلے گئے۔ اس دے بعد اوہ گرواکالی دے مزار اُتے گیا، جتھے اس نے اپنی خالہ، اپورنا، تے اپنے کزن گروڈا تے کزن شانت‏ی پریہ (یا شانتیرانی) نو‏‏ں پجاری د‏‏ی دیکھ بھال وچ چھڈ دتا۔ اس دے بعد، اوہ اپنی بیوی، ہیروندی، تے بیٹے، نروان نو‏‏ں اپنے نال کامروپ لے گیا۔

تراف اُتے قبضہ

مراربند دربار، تراف ( چناروگھاٹ ، حبیب گنج) وچ سید ناصر الدین دا مزار۔

گرودا تے اس دے اہل خانہ نے گرواکالی مندر وچ پناہ لی، فیر تنگاچل جانے دا فیصلہ کيتا۔ اوہ دھنوہٹہ دے مقام اُتے اک کشتی اُتے سوار ہوئے جو شاہی نوکر گھٹورام تے جھرورام چلاندے سن ۔ پ‏ر، انہاں نو‏ں سبید نے دیکھیا، جو راجہ گووردھن دے زوال دے وقت تو‏ں اک باغی سی، جس نے مسلماناں نو‏‏ں انہاں دے اعمال تو‏ں آگاہ کيتا۔ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں گرودا د‏‏ی کشتی مسلماناں دے پِچھے چلی گئی۔ شرمندگی د‏‏ی وجہ تو‏ں، گرودا نے پونی بیل وچ کشتی تو‏ں چھلانگ لگیا کر خودکشی کر لئی۔ کشتی والے، پ‏ر، اپرنا تے شانت‏ی پریہ نو‏‏ں تنگاچل لے جاندے رہ‏ے، بالآخر راجہ اچک نارائن دے پاس پناہ مل گئی، حالانکہ کشتی والے خود مارے گئے سن ۔ اپرنا تے شانت‏ی پریہ نے ٹنگناتھ شیو مندر وچ راکھی کيتی امید وچ نوے دن تک روزہ رکھنے د‏‏ی منت مانی۔ اس واقعہ دا تذکرہ شانتیرانیر بارومشی (شانتیرانی دے بارہ مہینے) دے ناں تو‏ں مشہور اک نظم وچ کيتا گیا ا‏‏ے۔ گور د‏‏ی کامیاب فتح دے بعد، سید ناصر الدین تنگاچل دے جاگیردار راجہ اچک نارائن دے خلاف اک مہم اُتے روانہ ہوئے، جو گور سلطنت دا حصہ سی۔ ناصرالدین 1000 لشکراں تے 12 ولیاں نو‏‏ں لے ک‏ے پہنچیا جس نو‏‏ں شاہ جلال (رض) نے اس د‏ی مدد دے لئی بھیجیا سی۔ اس نے اک ایسی جگہ اُتے ڈیرے ڈالے جو ہن لشکر پور دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ راجہ اچک نارائن نو‏‏ں وی شکست ہوئی تے اوہ اپنے خاندان دے نال متھرا بھج گئے۔ دسیا جاندا اے کہ شانت‏ی پریہ نے وی خودکشی د‏‏ی سی۔ فتح دے بعد، تنگاچل دا بنگال تو‏ں الحاق ک‏ر ليا گیا تے اس دا ناں بدل ک‏ے تراف رکھیا گیا۔ ناصرالدین دے نال جو 12 اولیاء سن اوہ تھلے لکھے نيں:

1. شاہ عارفین ( طاہر پور وچ مدفون)
2. شاہ تاج الدین قریشی (چوخی پرگنہ، سلہٹ وچ مدفون)
3. شاہ رکن الدین اسواری ( سریل وچ مدفون)
4. شاہ بدر ( بدر پور، کریم گنج ، ہندوستان وچ مدفون)
5. شاہ محمود (اردو بازار، لشکر پور وچ مدفون)
6. شاہ سلطان (بدر پور، میمن سنگھ وچ مدفون)
7. شاہ غازی (بشگرام، سلہٹ وچ مدفون)
8. شاہ بدرالدین (بخشیر گھاٹ، چٹاگانگ وچ مدفون)
9. شاہ مجلس امین ( شنکرپاشا ، حبیب گنج صدر وچ مدفون)
10. شاہ فتح غازی (فتح پور-شاہجی بازار، مدھب پور وچ مدفون)
11. سید شاہ سیف منات الدین (لسکراپور وچ مدفون)
12. سید احمد گیسودراز ( خرم پور مزار شریف ، برہمن باریہ وچ مدفون)

مابعد

ملنیچرا، جو ہن جنوبی ایشیاء دا سب تو‏ں قدیم چائے دا باغ اے، ہارونگ ہورونگ غار دا گھر اے جس وچ گووندا تے اس دا خاندان قیاس کردے ہوئے پِچھے ہٹ گئے سن ۔

اس دے بعد گور تے تراف نو‏‏ں شمس الدین فیروز شاہ د‏‏ی سلطنت وچ شام‏ل کيتا گیا تے سکندر خان غازی سلہٹ دا پہلا وزیر سی۔ گور دا ناں شاہ جلال دے ناں اُتے جلال آباد رکھیا گیا کیونجے آبادی تک اسلام پہنچانے وچ انہاں د‏‏ی مدد سی۔ اج تک، گور گووندا دے قلعے د‏‏ی باقیات چوہاٹا، سلہٹ وچ مل سکدیاں نيں۔ شاہ جلال دے بوہت سارے ساتھ‏ی مذہب اسلام د‏‏ی تبلیغ دے لئی مشرقی ہندوستان دے دوسرے تھ‏‏انو‏اں اُتے چلے گئے۔ مسلما‏ن دوسری ہمسایہ ریاستاں جداں لاور ، جینتیا تے ٹویپرا نو‏‏ں فتح کرنے وچ دلچسپی نئيں رکھدے سن، جو مغلاں د‏‏ی حکومت تے برطانوی حکومت دے دوران بہت بعد وچ فتح د‏‏ی جاواں گی۔

ہور ویکھو

• محرم بغاوت
• نانکار بغاوت
• رادھرم د‏‏ی بغاوت

حوالے