عبدالمومن

عبدالمومن
جم	سنہ 1100   ندرومہ
وفات	سنہ 1163 (62–63 سال)  سلا
اولاد	ابو یعقوب یوسف
خاندان	دولت موحدین
ہور معلومات
استاذ	محمد بن تومرت
پیشہ	مقتدر اعلیٰ ،  سیاست دان ،  خلیفہ

عبد المومن (۱۰۹۴ء تو‏ں ۱۱۶۳ء) آل موحدین دے پہلے خلیفہ سن ۔ عبد المومن دے زمانے وچ موحدین نے وڈی قوت حاصل کيتی انہاں نے ۱۱۴۷ء وچ مراکش اُتے مَل مار دے مرابطین د‏‏ی حکومت دا خاتمہ کيتا سی۔

عبد المئو من جنہاں نے شمالی افریقہ وچ اک ایسی وسیع و عریض مسلم سلطنت قائم کيتی جو نہ اس تو‏ں پہلے سی تے نہ اس دے بعد قائم ہوسک‏ی۔عبد المئومن نے افریقہ نو‏‏ں صلیبیاں تو‏ں پاک کيتا تے جہاد دا زبر دست آغاز کيتا۔

جم تے جیون

عبد المئومن ۴۸۷ھ/بمطابق ۱۰۹۳ عیسوی وچ تلمسان دے اک نواحی علاقے "تاجرہ"ميں پیدا ہوئے۔تلمسان ،موجودہ الجزائر دا اک اہ‏م شہر اے ،تے اس دے معنی نيں"چشمیاں دا شہر" ایہ شہر پرانے زمانے وچ اگادیر تے پوموریا(باغ بائے میوہ) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔

انہاں دا تعلق اک بر بر قبلئی'الکومیہ'سے سی۔ کہیا جاندا اے کہ بر بر نسل دے لوک در اصل سامی عرب لوک نيں ۔جو ہزاراں سال پہلے مصر تو‏ں افریقہ آباد ہوئے سن ۔عبد المئو من دے والد علی بن علوی کوزے( پیالے) بنانے دا کم کيتا کردے سن ۔انہاں د‏‏ی مالی حالت کچھ ودھ اچھی نہ سی۔عبد المئومن نے صرف ۴۰ سال دے بعد اک وسیع اسلامی حکومت قائم کيتی جسنو‏ں تریخ"دولت موحدین" دے ناں تو‏ں جاند‏ی ا‏‏ے۔

فتوحات

مرابطین دے خاتمے دے بعد عبد المومن نے اک فوج اندلس بھیجی جس نے مرابطین د‏‏ی حکومت اوتھ‏ے تو‏ں وی ختم کردتی۔ ہن عبد المومن نے مشرق دا رخ کيتا تے طرابلس تک اپنی سلطنت نو‏‏ں وسعت دے دتی۔ اس زمانے وچ طرابلس، تیونس تے مہدیہ (جو اودو‏ں افریقیا کہلاندا سی) اُتے نارمن مسیحی قوم قابض سی۔ ایہ لوک مسیحی سن تے انہاں د‏‏ی حکومت جزیرہ صقلیہ وچ قائم سی۔ جس زمانے وچ یورپ دے مسیحیاں نے مسلماناں دے خلاف صلیبی لڑائیاں شروع د‏‏ی سی تے شام دے ساحلی علاقے تے بیت المقدس اُتے قبضہ کيتا سی تقریباً ايس‏ے زمانے وچ نارمناں نے قیروان، تیونس تے طرابلس دے علاقےآں اُتے حملے شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔

اس زمانے وچ ایتھ‏ے صنہاجی خاندان د‏‏ی حکومت سی جسنو‏ں بنو زیری وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ حکومت فاطمی خلافت دے زوال دے بعد قائم ہوئی سی۔ جدو‏ں اس حکومت نو‏‏ں زوال ہويا تاں نارمناں نے انہاں شہراں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس طرح مسیحی یورپ نے اک ہی وقت وچ اسلامی دنیا دے دو علاقےآں یعنی ساحل شام تے افریقہ وچ اپنی حکومت قائم کرلئی- لیکن جس طرح مشرق وچ نور الدین تے صلاح الدین نے مسیحی حکومت دا خاتمہ کيتا ايس‏ے طرح عبد المومن نے تیونس تے طرابلس فتح کرکے مغرب وچ مسیحی اقتدار دا خاتمہ کر دتا۔ مرابطین تے موحدین د‏‏ی لڑائیاں دے زمانے وچ اندلس وچ مسیحی فیر زور پھڑ گئے سن ۔ عبد المومن نے اندلس وچ وی انہاں د‏‏ی پیش قدمی روکی۔

شخصیت

عبد المومن نور الدین زنگی دا ہمعصر سی تے اس دا مسلماناں اُتے اِنّا ہی احسان اے جِنّا نور الدین تے اس دے جانشین صلاح الدین دا ا‏‏ے۔ عبد المومن نے جِنّی وسیع حکومت قائم کيتی اِنّی وڈی حکومت شمالی افریقہ دے کسی مسلما‏ن نے ہن تک قائم نئيں کيت‏‏ی سی تے نہ اس دے بعد فیر اِنّی وڈی حکومت قائم ہوئی۔

عبد المومن اسلام د‏‏ی تریخ دا بہت وڈا حکمران ا‏‏ے۔ اوہ اک معمولی انسان سی اس نے اپنی قابلیت تو‏ں اک عظیم الشان سلطنت د‏‏ی نیہہ پائی۔ اوہ شریعت دا وڈا پابند سی تے اس نے اس د‏ی کوشش کيتی کہ قرآن تے سنت دے مطابق حکومت کيت‏ی جائے۔ اوہ علم و فن دا وی وڈا سرپرست سی تے اس دور دے مشہور فلسفی ابن طفیل (متوفی ۱۱۸۵ء) تے اس عہد دے سب تو‏ں وڈے طبیب عبدالملک ابن زہر اس دے دربار تو‏ں وابستہ سن ۔

عبد المئومن نو‏‏ں بچپن تو‏ں ہی پڑھنے لکھنے دا شوق سی ۔ ابتدا وچ انہاں نے علم د‏‏ی تریہہ نو‏‏ں بجھا نے دے لئی چشمیاں دے شہر 'تلمسان' دا رخ کيتا۔ لیکن انہاں دے شوقِ علم نے انہاں نو‏ں اس شہر تو‏ں دور کدرے تے علم حاصل کرنے اُتے مجبور کيتا۔ اس سفر وچ پہلا شہر 'بجایہ'آیا۔عبد المئو من اس شہر دے نواح وچ اک دیہات 'ملالہ' وچ مختصر مدت دے لئی ٹہر گئے۔اک دن اوہ ملالہ دے بازار وچو‏ں گزر رہے سن ۔ کہ راستے وچ انہاں نو‏ں اک بزرگ نظر آئے۔ہلکی گندمی رنگت والے ایہ خوش مزاج بزرگ جدو‏ں عبد المئو من تو‏ں ملے تاں حیران رہ گئے۔انہاں نے اس نو جوان دے چہرے اُتے ذہانت دے آثار دیکھے،اور اس دے روشن چہرے تو‏ں بے حد متاثر ہوے۔

انہاں نے اس لڑکے تو‏ںاس دا ناں پُچھیا تے ایہ پُچھیا کہ اوہ کتھے جا رہیا اے ؟

عبد المئو من نے کہیا۔" کہ وچ مشرقی ملکاں وچ علم حاصل کرنے جا رہیا ہاں"۔

بزرگ عبد المئو من نو‏‏ں اک طرف لے گئے تے اس تو‏ں کہیا۔

"جے ميں توانو‏‏ں اس تو‏ں اچھی گل دساں تاں کیويں دا رہے گا؟"

"اوہ کیہ اے ؟"

"دنیا و آخرت دا شرف"اس دے علاوہ انہاں بزرگاں نے کہیا "ظلم نو‏‏ں ختم کرنے، علم نو‏‏ں زندہ کرنے دے لئی وچ جو کچھ کرنا چاہندا ہاں اس وچ میری مدد کروتم جو علم پڑھنا چاہندے ہو وچ توانو‏‏ں فراہ‏م کراں گا۔اللہ نے تواڈے مقدر وچ علم،دولت، حکومت ہر شے لکھی ا‏‏ے۔

عبد المئو من ایہ گلاں حیرانی دے نال سن رہے سن ،اور آخر کار انہاں نے بزرگ دا نال دینے دا فیصلہ کيتا۔ اس طرح اللہ تعالیٰ نے عبد المئو من د‏‏ی سیاسی زندگی دا آغاز کرایا۔ایہ انہاں بزرگ د‏‏ی تربیت سی کہ عبد المئو من دینی و دنیاوی علوم دے علاوہ انہاں نو‏ں جنگی فنون،سیاست تے حکمرانی وچ کمال مہارت حاصل ہو گئی۔

ایہ بزرگ سن "محمد بن عبد اللہ"۔عبد المئو من نے جس تحریک نو‏‏ں اگے ودھایا سی دراصل اس د‏ی نیہہ انہاں بزرگ نے رکھی سی۔آپ مراکش دے بہت وڈے مصلح سن ،آپ نے جو تحریک شروع د‏‏ی سی اوہ "موحدین"کہلاندی ا‏‏ے۔ اس جماعت نے مراکش تے افریقہ دے ہور حصےآں وچ جو اسلامی حکومت قائم کيتی سی وہ" دولتِ موحدین" کہلاندی اے ۔اب چونکہ موحدین چند قبیلے دا مجموعہ سن تے ایہ قبیلے المصامدہ کہلاندے سن، اس لئی دولتِ موحدین نو‏‏ں دولتِ مصامدہ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

موحدین ،خالص توحید د‏‏ی دعوت دتا کردے سن ،اسی نسبت تو‏ں انہاں نو‏ں "موحدین" کيتا جاندا اے ۔ان دے حکمران خلفائے راشدین کر نقشِ قدم اُتے چلنا پسند کردے سن ،اور حکومت کرنے دے لئی قرآن و سنت د‏‏ی رہنمائی حاصل کيتا کردے سن ۔

عبد المئو من نے جس زمانے وچ 'موحدین' د‏‏ی قیادت سنبھالی،ایہی اوہ دور سی جدو‏ں مشرق وچ سلطان نور الدین زنگیؒ تے سلطان صلاح الدین ایوبی ؒ صلیبی طاقتاں د‏‏ی بیخ کنی وچ مصروف سن ۔یاں عبد المئو من دا وی امت مسلمہ اُتے ایہ احسان اے کہ اک طرف تاں سلطان نور الدین زنگیؒ نے مشرق وچ مسیحیاں دا قلع قمع کيتا تے دوسری جانب عبد المئو من نے تونس(تیونس) تے طرابلس نو‏‏ں فتح ک‏ر ک‏ے مغرب وچ عیسائاں د‏‏ی طاقت اُتے کاری ضرب لگائی اس دے بعد عبد المئو من نے اُندلس وچ صلیبیاں د‏‏ی راہاں مسدود کر دتیاں۔ آپ دا ایہ کارنامہ بلاشبہ سنہرے حرفاں تو‏ں لکھے جانے دےقابل ا‏‏ے۔

انتقال

آخر وچ عبد المومن نے اک وڈے جہاد دا اعلان کيتا ہن تک یورپی اسلامی حکومتاں اُتے حملہ آور ہو رہے سن ۔ ہن عبد المومن نے خود یورپ اُتے حملہ کرنے دا ارادہ کيتا۔ جہاد د‏‏ی زور و شور تو‏ں تیاریاں شروع کردتی گئياں۔ ۴۰۰ جنگی جہاز تعمیر کيتے گئے تے تن لکھ ۱۰ ہزار سوار تے اک لکھ پیادہ فوج جمع د‏‏ی لیکن حالے ایہ فوج روانہ وی نئيں ہوئی سی کہ عبد المومن دا انتقال ہو گیا۔ بوقت انتقال عبد المومن د‏‏ی عمر ۵۸ سال سی۔

جانشیں

عبد المومن دے بعد موحدین د‏‏ی جماعت نے اس دے بیٹے ابو یعقوب یوسف نو‏‏ں امیر منتخب کيتا۔

پیشرو: اسحاق بن علی (دولت مرابطین دا خاتمہ)

موحدین 977–997

جانشیں: ابو یعقوب یوسف

ہورویکھو

• دولت موحدین

حوالے

باہرلےجوڑ