طاق کسری

طاق کسری
مشخصات
بانی:	انوشیروان
تأسیس:	550ء(سلسلہ ساسانی)
محل وقوع:	مداین-عراق
معماری

طاقِ کَسریٰ، ایوانِ کَسریٰ یا ایوانِ مَدائِن، ساسانی دور حکومت دی سب تو‏ں مشہور تے تاریخی عمارت ا‏‏ے۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی شب ولادت اس دے 14 کنگورے ٹُٹ گئے۔ مدائن دی فتح دے بعد مسلماناں نے اسنو‏ں مسجد دے طور اُتے استعمال کرنا شروع کیتا۔ بعض تاریخی روایات دے مطابق امام علی نے وی ایتھ‏ے نماز پڑھی ا‏‏ے۔ طاق کسری عراق دے دار الخلافہ بغداد دے جنوب وچ 37 کیلو میٹر دے فاصلے اُتے اک چھوٹے شہر "سلمان باک" یا "سلمان پاک" وچ واقع اے جتھ‏ے سلمان فارسی دا مزار وی ا‏‏ے۔

تعارف

طاق کسری، ایوان کسری یا ایوان مدائن، ساسانی دور دے مشہور مقامات وچو‏ں اے جو بغداد دے جنوب وچ دریائے دجلہ دے مشرقی کنارے اُتے شہر مدائن وچ واقع ا‏‏ے۔^[۱] اوہدی تعمیر سنہ 550ء وچ ہوئی تے دسیا جاندا اے کہ ساسانی بادشاہ انوشیروان نے اسنو‏ں تعمیر کروایا۔^[۲] ایہ عمارت گچ تے اِٹاں تو‏ں بنائی گئی اے ^[۳] جسکی بلندی 30 میٹر ا‏‏ے۔^[۴] موجودہ دور وچ طاق کسری "سلمان پاک" یا "سلمان باک" نامی اک چھوٹے شہر وچ واقع اے جتھ‏ے سلمان فارسی دا مزار وی موجود ا‏‏ے۔^[۵]

سنہ 146 ہجری قمری نو‏‏ں منصور عباسی دے حکم تو‏ں بغداد دی تعمیر دے لئی اس قلعے دے اطراف وچ موجود بعض عمارتاں دی تخریب کيتی گئی۔^[۶] لیکن بعد وچ ایتھ‏ے تو‏ں سامان دی منتقلی اُتے زیادہ خرچہ آنے دی وجہ تو‏ں اوہ اس کم تو‏ں منصرف ہويا۔^[۷] بعض منابع دے مطابق سنہ 1888ء وچ سیلاب دی وجہ تو‏ں اس دے اطراف وچ موجود بعض تے عمارتاں وی تباہ ہوئیاں۔^[۸] سنہ 1970 ء دی دہائی تو‏ں اس دے ہور حصےآں نو‏‏ں خراب ہونے تو‏ں محفوظ رکھنے دا منصوبہ شروع ہويا تے سنہ 1980 ء تو‏ں اس قصر دے تخریب شدہ حصےآں نو‏‏ں شکاگو یونیورسٹی دی مدد نال دوبارہ تعمیر کیتا گیا۔^[۹]

پیغمبر اسلام دی ولادت دیاں نشانیاں

اسلامی منابع دی رو تو‏ں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی شب ولادت نو‏‏ں ایوان کسری دے 14 کنگورے ٹُٹ گئے۔^[۱۰] ایہ واقعہ تے اس طرح دے دوسرے واقعات جداں آتشکدہ فارس دا ہزار سال بعد خاموش ہونا، دریائے ساوہ دا خشک ہونا تے ساسانی بادشاہ تے انہاں دے خواب گزاراں دا عجیب و غریب خواب دیکھنا،^[۱۱] نو‏‏ں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت دی نشانیاں وچو‏ں قرار دتا جاندا اے جو اسی رات وقوع پذیر ہوئیاں نيں۔^[۱۲]

خاقانی شروانی سمیت بعض ہور فارسی شاعراں نے "ایوان مدائن" یا "طاق کسری" دی عضمت تے اس دے ٹُٹ جانے نو‏‏ں اپنی اشعار دا وچ ذکر کیتا ا‏‏ے۔^[۱۳] خاقانی نے "ایوان مدائن" نامی اک قصیدے وچ اس عمارت دی تاریخی عظمت نو‏‏ں بیان کردے ہوئے آخر کار اوہدی تخریب تے ساسانی بادشاہاں دی نابودی نو‏‏ں مایہ عبرت قرار دتا ا‏‏ے۔^[۱۴] بعض انہاں اشعار نو‏‏ں فارسی دے شاندار قصیدیاں وچ شمار کردے نيں۔^[۱۵] ایہ قصیدہ 41 شعراں اُتے مشتمل اے جس دا پہلا شعر ایہ اے:

هان ای دل عبرت‌بین از دیده نظر کن هان		ایوان مدائن را آیینه عبرت دان^[۱۶]
اے عبرت لینے والا دل عبرت دی نگاه تو‏ں دیکھو		تے ایوان مدائن نو‏‏ں عبرت دا آیینہ قرار دو

مسجد وچ تبدیلی

سعد بن ابی‌ وقاص نے مدائن دی فتح دے بعد ایوان کسری نو‏‏ں مسجد قرار دیندے ہوئے ایتھ‏ے نماز پڑھنا شروع کيتی۔^[۱۷]تاریخی منابع دے مطابق امام علی نے وی ایتھ‏ے نماز پڑھی ا‏‏ے۔^[۱۸] سلمان فارسی دے علاوہ حُذَیْفَۃ بن یَمان دا مزار وی ایوان کسری دے قریب واقع ا‏‏ے۔^[۱۹]

فائل:طاق کسری در مدائن.jpeg

مستحب اعمال

شیخ عباس قمی نے کتاب مفاتیح الجنان وچ سلمان فارسی دی زیارت دے اعمال دے ضمن وچ اس مقام اُتے دو رکعت نماز پڑھنے دی تاکید کردے ہوئے امام علیؑ دے اس مقام اُتے نماز پڑھنے نو‏‏ں اوہدی دلیل قرار دتا ا‏‏ے۔^[۲۰]

در ادبیات پارسی

خاقانی شروانی

ایوان مدائن یا طاق کسری دستمایه اشعار بیشماری در ادبیات پارسی عمدتاً با مضمون عبرت است که مشهورترین قصیده از خاقانی شروانی است.

بخشی از قصیده ایوان مدائن خاقانی شروانی:

نستعلیق{{{2}}}

؎ هان ای دل عبرت بین از دیده نظر کن هان space
space ایوان مدائن را آیینهٔ عبرت دان

؎ یک ره ز ره دجله منزل به مدائن کن space
space وز دیده دوم دجله بر خاک مدائن ران

؎ خود دجله چنان گرید صد دجلهٔ خون گویی space
space کز گرمی خونابش آتش چکد از مژگان

؎ بینی که لب دجله کف چون به دهان آرد space
space گوئی ز تف آهش لب آبله زد چندان

؎ از آتش حسرت بین بریان جگر دجله space
space خود آب شنیدستی کاتش کندش بریان

؎ بر دجله‌گری نونو وز دیده زکاتش ده space
space گرچه لب دریا هست از دجله زکات استان

؎ گر دجله درآموزد باد لب و سوز دل space
space نیمی شود افسرده، نیمی شود آتش‌دان

؎ تا سلسلهٔ ایوان بگسست مدائن را space
space در سلسله شد دجله، چون سلسله شد پیچان

؎ گه‌گه به زبان اشک آواز ده ایوان را space
space تا بو که به گوش دل پاسخ شنوی ز ایوان

؎ دندانهٔ هر قصری پندی دهدت نو نو space
space پند سر دندانه بشنو ز بن دندان

^[۲۱]

خیام

نستعلیق{{{2}}}

؎ آن قصر که با چرخ همیزد پهلو space
space بر درگه آن شهان نهادندی رو

؎ دیدیم که بر کنگره‌اش فاخته‌ای space
space بنشسته همی گفت که کوکوکوکو

ملک الشعرای بهار

نستعلیق{{{2}}}

؎ عرصهٔ ایوان کسری آشیان بوم شد space
space دیرگاهی کشور از امن و امان محروم شد

؎ تا پس از چندی برون شد یزدگرد شهریار space
space هم مر او را بخت بد، با تازیان انداخت کار

^[۲۲]

انوری

نستعلیق{{{2}}}

؎ از آسمانهٔ ایوان کسری اندر قدر space
space ترا رفیع‌ترست آستانهٔ درگاه

؎ زمان نیابد جز در عدم ترا بدگوی space
space زمین ندارد جز در شکم ترا بدخواه

^[۲۳]

فردوسی

{{{1}}}{{{2}}}

؎ کس اندر جهان خم (:طاق) چونان ندید space
space نه از نامور کاردانان شنید

؎ یکی حلقه‌ای بد ز زر ریخته space
space ازآن چرخ کار اندر آویخته

؎ فروهشته زو سرخ زنجیر زر space
space به هر مهره‌ای درنشانده گهر

؎ چو رفتی شهنشاه بر تخت عاج space
space بیاویختندی به زنجیر تاج

؎ به نوروز چون برنشستی به تخت space
space به نزدیک او موبد نیکبخت

؎ فروتر ز موبد مهان را بُدی space
space بزرگان و روزیدهان را بُدی

؎ به زیر مهان جای بازاریان space
space بیاراستندی همه کاریان

؎ فرومایه تر جای درویش بود space
space کجا خوردش از کوشش خویش بود^[۲۴]

ہور ویکھو

حوالے

↑ حسینی اشکوری، چکیدہ مقالات اولین ہمایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق، ۱۳۹۳ش، ص۱۵۰۔
↑ پیرنیا، تاریخ ایران باستان، ۱۳۷۵ش، ج۴، ص۲۹۳۱۔
↑ عواد، الذخائر الشرقیہ، ۱۹۹۹م، ص۲۲۶۔
↑ مقدس، راہنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، [۱۳۸۸ش]، ص۳۴۸۔
↑ قمی، اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، ۱۳۷۷ش، ص۶۲؛ فقیہ بحر العلوم، زیارت گاہ‌ہای عراق، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۴۵۷۔
↑ طبری، تاریخ الطبری، [۱۳۸۴ق]، ج۷، ص۶۵۱؛ مرعشی، غرر السیر، ۱۴۱۷ق، ص۳۷۰۔
↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۴ق، ج۷، ص۶۵۱؛ مرعشی، غرر السیر، ۱۴۱۷ق، ص۳۷۰۔
↑ جوادی، «صد سال پیش در سرزمین شیر و خورشید»۔
↑ دیکھو امین، «سیر تحول طاق کسری، کاخ ساسانی؛ از دیروز تا امروز»۔
↑ ابو نعیم اصفہانی، دلائل النبوۃ، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۳۹، ح۸۲؛ بیہقی، دلائل النبوہ، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۶۔
↑ ابو نعیم اصفہانی، دلائل النبوہ، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۳۹، ح۸۲؛ بیہقی، دلائل النبوہ، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۶و۱۲۷۔
↑ رسولی محلاندی، درس ہایی از تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۴۵و۱۴۶۔
↑ اسکویی، «اشارات و تلمیحات مربوط بہ اعلام جغرافیایی عراق»، ج۱۶، ص۶۶و۶۷۔
↑ اسکویی، «اشارات و تلمیحات مربوط بہ اعلام جغرافیایی عراق»، ج۱۶، ص۶۷۔
↑ انوشہ، دانش نامہ ادب فارسی، ۱۳۸۲ش، ج۵، ص۹۹۔
↑ «شمارہ ۱۶۸ - ہنگام عبور از مداین و دیدن طاق کسری»۔
↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۵۱۴۔
↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۴ق، ج۷، ص۶۵۱؛ مرعشی، غرر السیر، ۱۴۱۷ق، ص۳۷۰؛ زمخشری، ربیع الأبرار ونصوص الأخبار، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۶۸۔
↑ قزوینی، المزار، ۱۴۲۶ق، ص۱۲۳و۱۲۴۔
↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۸ق، ج۲، ص۷۵۹و۷۶۰۔
↑ «دیوان خاقانی شروانی - قصیده 168، هنگام عبور از مداین و دیدن طاق کسری».
↑ «ملک الشعرای بهار، منظومه‌ها، آینه عبرت - بخش اول: از کیومرث تا سربداران».
↑ «انوری، دیوان اشعار، قصاید - قصیدهٔ شمارهٔ ۱۶۴ - مدح کمال‌الدین ابوالمحاسن نصر».
↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے ReferenceA لئی۔

باہرلے جوڑ

واله اصفهانی، محمدیوسف (۱۳۸۲). ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. نامعلوم پیرامیٹر دا |کوشش= نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا |مکان= نظر انداز کردا (کمک)
کریستن سن، آرتور. ایران در زمان ساسانیان، تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۶۷
Wikipedia contributors, "Taq-i Kisra," Wikipedia, The Free Encyclopedia،
تاق کسرا: اثر تاریخی ایرانی در خارج از ایران: عکس‌های هنری استیرلین، عکاس و روزنامه‌نگار سوییسی
تصویر ماهواره‌ای از طاق کسری
طاق کسری و مرگی تدریجی +عکس، ۱۳۸۹
ایران با کمک یونسکو ، طاق کسری را نجات می‌دهد، خبرگزاری میراث فرهنگی، ۱۳۸۳/۴/۱۸ Archived 2016-05-08 at the وے بیک مشین

مآخذ

ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت،‌ دار صادر، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م۔
ابونعیم اصفہانی، احمد بن عبداللہ، دلائل النبوۃ، تحقیق محمد روّاس قلعہ‌جی و عبدالبرّ عباس، بیروت،‌ دار النفائس، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م۔
اسکویی، نرگس، اشارات و تلمیحات مربوط بہ اعلام جغرافیایی عراق در ادبیات فارسی، در مجموعہ مقالات اولین ہمایش بین المللی مشترک ایران و عراق، تہیہ و تنظیم دبیرخانہ اولین ہمایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق، بہ کوشش سید صادق حسینی اشکوری، قم، مجمع ذخائر اسلامی و موسسہ آل البیت لإحیاء التراث، ۱۳۹۴ش/۱۴۳۶ق/۲۰۱۵م۔
امین، علی، «سیر تحول طاق کسری، کاخ ساسانی؛ از دیروز تا امروز»، در سایت طراحی شہری ایرانی، تاریخ درج مطلب: ۳ شہریور ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۳۹۶ش۔
بیہقی، احمد بن حسین، دلائل النبوۃ ومعرفۃ أحوال صاحب الشریعۃ، تحقیق و تعلیقہ عبدالمعطی قلعجی، بیروت،‌ دار الکتب العلمیۃ، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م۔
پیرنیا، حسن، تاریخ ایران باستان، تہران، دنیای کتاب، ۱۳۷۵ش۔
جوادی، عباس، «صد سال پیش در سرزمین شیر و خورشید»، در سایت ویکی‌کتاب، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اکتبر ۲۰۱۷م، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۳۹۶ش۔
حسینی اشکوری، صادق، چکیدہ مقالات اولین ہمایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق، قم، مجمع ذخائر اسلامی، ۱۳۹۳ش۔
رسولی محلاندی، سید ہاشم، درسہایی از تاریخ تحلیلی اسلام، ج۱، قم، پاسدار اسلام، ۱۳۷۱ش۔
زمخشری، محمود بن عمر، ربیع الأبرار ونصوص الأخبار، تحقیق عبدالأمیر مہنا، بیروت، مؤسسۃ الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م۔
شریفی، «ایوان مدائن»، در دانشنامہ ادب فارسی، ج۵، بہ سرپرستی حسن انوشہ، تہران، وزارت فرہنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۲ش۔
«شمارہ ۱۶۸ - ہنگام عبور از مداین و دیدن طاق کسری»، در سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۶ آذر ۱۳۹۶ش۔
عواد، کورکیس، الذخائر الشرقیۃ، جمع‌آوری جلیل العطیۃ، بیروت، دار الغرب الإسلامی، ۱۹۹۹م۔
فقیہ بحرالعلوم، محمدمہدی، و احمد خامہ‌یار، زیارتگاہ‌ہای عراق: معرفی زیارتگاہ‌ہای مشہور در کشور عراق، تہران، سازمان حج و زیارت، [۱۳۹۳ش]۔
قزوینی، سید مہدی، المزار، تحقیق جودت القزوینی، بیروت،‌ دار الرّافدین، ۱۴۲۶ق/۲۰۰۵م۔
قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، ترجمہ حسین انصاریان، قم،‌ دار العرفان، ۱۳۸۸ش۔
قمی، محمدرضا، اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، قم، مشعر، ۱۳۷۷ش۔
مرعشی، حسین بن محمد، غرر السّیر، تحقیق سہیل زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م۔
مقدس، احسان، راہنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، تہران، مشعر، [۱۳۸۸ش]۔

[1] حسینی اشکوری، چکیدہ مقالات اولین ہمایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق، ۱۳۹۳ش، ص۱۵۰۔

[2] پیرنیا، تاریخ ایران باستان، ۱۳۷۵ش، ج۴، ص۲۹۳۱۔

[3] عواد، الذخائر الشرقیہ، ۱۹۹۹م، ص۲۲۶۔

[4] مقدس، راہنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، [۱۳۸۸ش]، ص۳۴۸۔

[5] قمی، اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، ۱۳۷۷ش، ص۶۲؛ فقیہ بحر العلوم، زیارت گاہ‌ہای عراق، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۴۵۷۔

[6] طبری، تاریخ الطبری، [۱۳۸۴ق]، ج۷، ص۶۵۱؛ مرعشی، غرر السیر، ۱۴۱۷ق، ص۳۷۰۔

[7] طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۴ق، ج۷، ص۶۵۱؛ مرعشی، غرر السیر، ۱۴۱۷ق، ص۳۷۰۔

[8] جوادی، «صد سال پیش در سرزمین شیر و خورشید»۔

[9] دیکھو امین، «سیر تحول طاق کسری، کاخ ساسانی؛ از دیروز تا امروز»۔

[10] ابو نعیم اصفہانی، دلائل النبوۃ، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۳۹، ح۸۲؛ بیہقی، دلائل النبوہ، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۶۔

[11] ابو نعیم اصفہانی، دلائل النبوہ، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۳۹، ح۸۲؛ بیہقی، دلائل النبوہ، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۶و۱۲۷۔

[12] رسولی محلاندی، درس ہایی از تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۴۵و۱۴۶۔

[13] اسکویی، «اشارات و تلمیحات مربوط بہ اعلام جغرافیایی عراق»، ج۱۶، ص۶۶و۶۷۔

[14] اسکویی، «اشارات و تلمیحات مربوط بہ اعلام جغرافیایی عراق»، ج۱۶، ص۶۷۔

[15] انوشہ، دانش نامہ ادب فارسی، ۱۳۸۲ش، ج۵، ص۹۹۔

[16] «شمارہ ۱۶۸ - ہنگام عبور از مداین و دیدن طاق کسری»۔

[17] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۵۱۴۔

[18] طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۴ق، ج۷، ص۶۵۱؛ مرعشی، غرر السیر، ۱۴۱۷ق، ص۳۷۰؛ زمخشری، ربیع الأبرار ونصوص الأخبار، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۶۸۔

[19] قزوینی، المزار، ۱۴۲۶ق، ص۱۲۳و۱۲۴۔

[20] قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۸ق، ج۲، ص۷۵۹و۷۶۰۔

[21] «دیوان خاقانی شروانی - قصیده 168، هنگام عبور از مداین و دیدن طاق کسری».

[22] «ملک الشعرای بهار، منظومه‌ها، آینه عبرت - بخش اول: از کیومرث تا سربداران».

[23] «انوری، دیوان اشعار، قصاید - قصیدهٔ شمارهٔ ۱۶۴ - مدح کمال‌الدین ابوالمحاسن نصر».

[ReferenceA-24] سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے ReferenceA لئی۔

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]