عبد العزیز محدث دہلوی

عبد العزیز محدث دہلوی
جم	20 ستمبر 1746   دہلی، مغلیہ سلطنت، مغل ہندوستان، موجودہ بھارت
وفات	5 جون 1823 (77 سال)  دہلی، مغلیہ سلطنت، مغل ہندوستان، موجودہ بھارت
والد	شاہ ولی اللہ
بہن/بھائی	شاہ عبد القادر الدہلوی
عملی زندگی
پیشہ	شاعر
باب اسلام

شاہ عبد العزیز محدث دہلوی (عربی: المُحَدَّث شَاہ عَبْدُ الْعَزِیز دِھْلَوِیْ) (25 رمضان المبارک 1159ھ— 7 شوال 1239ھ / 20 ستمبر 1746ء— 5 جون 1823ء) جو سراج الہند دے لقب تو‏ں مشہور نيں شاہ ولی اللہ دے فرزندِ اکبر سن ۔ انہاں دے جد محترم شاہ عبد الرحیم سن ۔ شاہ عبد العزیز نو‏ں علم دی وسعت دے نال استحضار وچ وی کمال حاصل سی

نام و نسب

شاہ عبد العزیز محدث دہلوی 25 رمضان المبارک 1159ھ بمطابق 10اکتوبر 1746ء بروز جمعہ نو‏ں دہلی وچ پیدا ہوئے۔ آپ دا تاریخی نام غلام حلیم اے جس دے اعداد 1159 نيں۔ جس تو‏ں سنہ ولادت نکلدا اے آپ دا سلسلہ نسب 34 واسطیاں تو‏ں سیدنا عمر فاروق تک منتہی ہوندا اے:

درس و تدریس

شاہ عبد العزیز صاحب جدو‏ں ستاراں سال دے ہوئے تو انہاں دے والد بزرگوار حضرت شاہ ولی اللہ دی وفات ہوئی۔ پچیس برس دی عمر ہی تو‏ں آپ متعدد موذی امراض وچ مبتلا رہنے لگے سن تے آخر عمر تک اس وچ گرفتار رہ‏ے۔ اوائل عمر ہی وچ کثرت امراض دے باوجود شاہ صاحب نے مدة العمر درس و تدریس دا بازار گرم رکھیا تے اپنے والد دے جانشین مقرر ہوئے۔

سلسلہ شیوخ

• حضرت شیخ شاہ عبد العزیز محدث دہلویؒ
• حضرت شیخ احمدشاہ ولی اللہ محدث دہلویؒ
• حضرت شیخ شاہ عبد الرحیم دہلویؒ
• حضرت شیخ سید عبد اللہ واسطیؒ
• حضرت شیخ سید آدم بنوری مہاجر مدنیؒ
• حضرت مجدد الف ثانی شیخ احمد سرہندیؒ

وصال

چنانچہ اسّی برس دی عمر وچ 9/شوال 1239ھ /1823/ نو‏ں یک شنبہ دے روز وفات پائی۔ مختلف شعرا نے تاریخ وفات کہی، جنہاں وچ حکیم مومن خان دہلوی دے قطعہ تاریخ اس فن دی اک نادر مثال اے۔ دست بیداد اجل تو‏ں بے سر و پا ہو گئے فقر و دین، فضل و ہنر، لطف و کرم، علم و فضل

تصنیف و تالیف

شاہ عبد العزیز صاحب نے متعدد کتاباں تصنیف کیتیاں نيں۔ امراض دی شدت تے اکھاں دی بصارت زائل ہونے دے سبب بعض کتاباں نو‏ں آپ نے املا کرایا اے۔ اہ‏م تصانیف درج ذیل نيں:

• تحفۂ اثنا عشریہ

ایہ فارسی بولی وچ رد شیعیت وچ بے مثال کتاب اے، جس نو‏ں غیر معمولی شہرت تے مقبولیت حاصل ہوئی تے اس دا عربی تے اردو وچ ترجمہ وی شائع ہو چکيا اے۔

• عجالہ نافعہ

فن حدیث دے متعلقات اُتے اک اہ‏م رسالہ اے۔ ایہ وی فارسی وچ اے تے متداول اے تے اس دا اردو ترجمہ مع تعلیقات و حواشی چھپ چکيا اے۔ http://www.elmedeen.com/author-583-حضرت-مولانا-شاہ-عبد-العزیز-محدث-دہلوی-رحمہ-اللہ Archived 2019-04-12 at the وے بیک مشین

• بستان المحدثین

محدثین دے حالات دا اک مجموعہ اے۔ فارسی وچ اے متداول اے۔ اس دا اردو ترجمہ وی ہو چکيا اے۔

• فتاوی عزیزی

شاہ صاحب دے فتاویٰ دا مجموعہ اہل علم وچ کافی مقبول تے متداول اے تے اس دا وی اردو ترجمہ ہو چکيا اے۔

• تفسیر فتح العزیز معروف بہ تفسیر عزیزی

ایہ انہاں دی مشہور تفسیری تصنیف اے، جس دی صرف چار جلداں دو اول دیاں تے دو آخر دیاں ملدیاں نيں۔ ایہ وی فارسی وچ اے۔ انہاں دے علاوہ بلاغت، کلام، منطق تے فلسفے دے موضوعات اُتے وی شاہ صاحب نے متعدد رسالے تے حاشیے فارسی تے عربی بولی وچ لکھے نيں۔ ایہ تفسیر نامکمل صورت وچ پائی جاندی اے۔ سورة فاتحہ تے سورة البقرہ دی ابتدائی اک سورت چوراسی آیتاں دی تفسیر پہلی دو جلداں وچ تے آخر دے دو پارےآں دی تفسیر علاحدہ علاحدہ جلداں وچ نيں۔ ایہ جلداں متعدد بار شائع ہو چکیاں نيں۔ تفسیر دے مقدمہ تو‏ں ایہ پتہ چلدا اے کہ شاہ صاحب دے اک شاگرد شیخ مصدق الدین عبد اللہ سن، جنہاں دی تحریک اُتے ایہ تفسیر لکھی گئی تے انہاں ہی نو‏ں شاہ صاحب نے اس دا املا کرایا سی تے ایہ سلسلہ 1208ھ/1793/ وچ مکمل ہويا۔

• سر الشہادتن

ایہ واقعہ کربلا اُتے فارسی تالیف اے۔

حوالے