شاہ جہاں سوم

شاہ جہاں سوم
(فارسی وچ: شاه جہان ۳)
تاریخ پیدائش	سنہ 1711
تاریخ وفات	سنہ 1772 (60–61 سال)
والد	محی سنت
خاندان	مغل خاندان
مناصب
مغل بادشاہ
دفتر وچ ۱۰ دسمبر ۱۷۵۹  – ۱۰ اکتوبر ۱۷۶۰
عالمگیر دوم   شاہ عالم دوجا
عملی زندگی
پیشہ	سیاست دان

شاہجہان ثالث (Shah Jahan III) قلیل مدت دے لئی مغل شہنشاہ سی۔ ایہ بادشاہ اورنگ زیب عالم گیر دے سب تو‏ں چھوٹے بیٹے کم بخش دے سب تو‏ں وڈے بیٹے محی السنت مرزا دا بیٹاتھا 1759ء وچ مختصر مدت دے لئی اسنو‏ں بادشاہ بنایا گیا اس دے پاس اختیارات نئيں سن اصل اختیارات وزیرا عظم عمادالملک تے مرہٹاں دے پا س سن ۔ اُتے بعد وچ اسنو‏ں معزول کيتا گیا اس دا دور حکومت تقریباََِ 10 ماہ سی۔

شاہجہان سوئم محی الملک و الملت مغل بادشاہ سی۔ ایہ محی الدین دا بیٹا تے اورنگزیب دے بیٹے محمد کم بخش دا وڈا بیٹا سی۔ 1859 وچ عالمگیر دوم د‏‏ی موت دے بعد ، عماد الملک نامی اک طاقتور وزیر شاہجہان III دے ناں تو‏ں مغل تخت اُتے چڑھ گیا تے شاہ عالم دوم ولد عالمگیر دوم پٹنہ فرار ہوگیا۔ اُتے ، 180 وچ ، شاہجہان III نو‏‏ں شاہ عالم II دے ذریعہ مراٹھا سردار د‏‏ی مدد تو‏ں ہٹا دتا گیا سی تے سداشیرو راؤ بھاؤ تے شاہ عالم دوم نو‏‏ں مغل شہنشاہ بنا دتا گیا سی تے عماد الملک د‏‏ی آمریت دا خاتمہ ہويا سی۔

شاہ عالم دوم (عہد 1759–1806 ء ، پیدا ہويا - 25 جون 1728 ، شاہجہان آباد وفات - 19 نومبر 1806) 17 ويں مغل بادشاہ سی۔ اس دا اصل ناں شہزادہ علی گوہر سی۔ ایہ عالمگیر دوم دے جانشین د‏‏ی حیثیت تو‏ں 1759 ء وچ تخت اُتے چڑھ گیا ۔ شہنشاہ شاہ عالم دوم نے الہ آباد دے نال ایسٹ انڈیا کمپنی اُتے دستخط کیتے سن تے ایسٹ انڈیا کمپنی د‏‏ی پنشن اُتے رہ رہے سن ۔

بحران دا وقت

علی گوہر نے جدو‏ں شہنشاہ سی تاں 'الشمش دوم' دا لقب سنبھالیا ، اس تخت اُتے 1759 ء وچ بیٹھیا سی۔ تریخ وچ ، اوہ 'شاہ عالم دوم' دے ناں تو‏ں مشہور ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے دور نو‏‏ں ہندوستانی تریخ دا اک پریشان کن دور کہیا جاسکدا ا‏‏ے۔ انہاں دے والد عالمگیر دوم نو‏‏ں انہاں دے اختیار تے کوچری وزیر غازی الدین نے تخت تو‏ں ہٹا دتا سی۔ اوہ نويں شہنشاہ نو‏‏ں وی اپنی گرفت وچ رکھنا چاہندا سی۔ الامشاہ دوم تخت اُتے چڑھنے تو‏ں دو سال پہلے ، پلسی د‏‏ی جنگ وچ ایسٹ انڈیا کمپنی نو‏‏ں فتح حاصل ہوئی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس نے بنگال ، بہار تے اڑیسہ اُتے حکمرانی کيتی۔ شمال مغرب وچ احمد شاہ ابدالیاپنا حملہ شروع کردتا سی۔ 1756 ء وچ ، اس نے دہلی اُتے پرت مار د‏‏ی تے 1759 ء وچ ، مرہٹاں نو‏‏ں بھگا دتا ، جنہاں نے 1758 ء وچ پنجاب اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی ۔ جنوب وچ ، پیشوواں نے بالاجی باجیراؤ د‏‏ی سربراہی وچ مراٹھا مغلاں د‏‏ی جگہ اپنی سلطنت قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ اس طرح ، جس وقت شاہ عالم دوم تخت اُتے چڑھ گیا ، اس وقت اس دا اپنا ویزر اس دے خلاف دھوکہ دے رہیا سی۔ مشرق وچ ایسٹ انڈیا کمپنی د‏‏ی طاقت ودھدی جارہی سی تے احمد شاہ ابدالی پنجاب وچ بیٹھے سن ۔

ایسٹ انڈیا کمپنی دے نال معاہدہ

شاہ عالم دوم نے ابدالی نو‏‏ں اپنے تخت دے لئی سب تو‏ں خطرنا‏‏ک سمجھیا۔ چنانچہ اس نے ابدالی دے پنجاں تو‏ں بچنے دے لئی مراٹھاں نو‏‏ں اپنا سرپرست بنایا۔ لیکن 1761 ء وچ ، پانیپت د‏‏ی تیسری جنگ وچ ، ابدالی نے مراٹھاں نو‏‏ں شکست دتی۔ اس نے شاہ عالم دوم نو‏‏ں دہلی دے تخت اُتے رہنے د‏‏ی اجازت دتی ۔ اگرچہ بعد وچ اس د‏ی خواہش سی کہ اوہ اسنو‏ں ہٹادے تے خود دہلی دا تخت سنبھال لے ، فیر وی اس دا منصوبہ پورا نئيں ہويا۔ اُتے ، شاہ شاہ عالم دوم نو‏‏ں ابدالی د‏‏ی اس ناکامی دا کوئی فائدہ نئيں ہويا۔ 1764 ء وچ انہاں نے اپنے طاقت وچ اضافہ کرنے دے لئی تے اک دوسری کوشش بنایا شکست دینے برطانوی تو‏ں بنگال نواب شجاع الدولہ دے اودھ تے مفرور نواب میر قاسم دے بنگالانگریزاں نے بکسر (1764 ء) د‏‏ی جنگ وچ شاہی فوج نو‏‏ں شکست دتی تے شہنشاہ شاہ عالم دوم نے ایسٹ انڈیا کمپنی اُتے الہ آباد وچ دستخط کیتے ۔ اس معاہدے دے ذریعے ، بادشاہ نو‏‏ں اودھ تو‏ں ضلع کوڈا تے الہ آباد دے نال ملیا دتا گیا تے بادشاہ نے بنگال ، بہار تے اڑیسہ د‏‏ی دیوان (محصول د‏‏ی وصولی دا حق) کمپنی نو‏‏ں اس شرط اُتے دے دتا کہ اس تو‏ں اسنو‏ں سالانہ 26 لکھ روپے دا حساب دتا جائے گا۔ لیکن شاہ عالم نو‏‏ں ایہ فائدہ صرف اک مختصر وقت دے لئی ملیا۔

کمپنی پنشن اُتے رہنا

پانیپت د‏‏ی تیسری جنگ وچ ، مراٹھاں د‏‏ی طاقت نو‏‏ں ضرور نقصان پہنچیا سی ، لیکن انہاں نے جلد ہی اپنی طاقت دوبارہ حاصل کرلئی- شہنشاہ شاہ عالم دوم اپنے وزیر نجیب بغدولہ (غازی الدین) د‏‏ی سازشاں دے نال دہلی واپس نئيں جا سکیا۔ اس نے مرہٹاں د‏‏ی مدد لینے دے لئی کوڑا تے ضلع الہ آباد نو‏‏ں مراٹھا سردار مہادجی شنڈے دے سپرد کيتا۔ اس طرح مراٹھاں د‏‏ی مدد تو‏ں ، شاہ عالم دوم 1771 ء وچ دہلی واپس آئے ، لیکن ہن انہاں د‏‏ی حیثیت مراٹھاں دے ہتھ وچ کٹھ پتلی د‏‏ی طرح سی۔ لہذا ایسٹ انڈیا کمپنیالہ آباد دا معاہدہ توڑ دتا تے شاہ عالم دوم تو‏ں کوڈا تے الہ آباد ضلع نو‏‏ں واپس لے لیا تے اسنو‏ں سالانہ 26 لکھ روپے سود دینا وی چھڈ دتا ، جو انگریزاں نے بنگال دے عادی شخص نو‏‏ں سن 1764 ء وچ دینے دا وعدہ کيتا سی۔ . اس تو‏ں شہنشاہ شاہ عالم دوم د‏‏ی حالت تے وی گھماؤ ہوگئی تے اوہ دوسری اینگلو مراٹھا جنگ (1803–1805 ء) تک مراٹھاں د‏‏ی پناہ وچ رہیا۔

موت

دوسری مراٹھا جنگ وچ ، ایسٹ انڈیا کمپنی د‏‏ی افواج نے جنرل سیک د‏‏ی قیادت وچ دہلی دے نیڑے مہادجی شنڈے د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست دتی۔ اس دے بعد ، ایسٹ انڈیا کمپنی نے شاہ عالم II تے اس دے راجگڑھ دہلی دوناں نو‏ں کنٹرول کيتا۔ بادشاہ بوڑھا ہوگیا سی تے اَنھّا ہوچکيا سی۔ اوہ بالکل بے بس سی۔ اوہ ایسٹ انڈیا کمپنی د‏‏ی پنشن اُتے رہ رہیا سی۔ آخر کار 1806 ء وچ اس دا انتقال ہوگیا۔

پیشرو عالمگیر ثانی

مغل شہنشاہ 10 دسمبر 1759 – 10 اکتوبر 1760

جانشین شاہ عالم ثانی