سود خور کیپیٹلزم

سود خور کیپیٹل ازم (Rentier capitalism) اک مارکسی اصطلاح سمجھی جاندی اے جو اُنہاں لوکاں، کارپوریشناں تے ملکاں دے لئی استعمال کیت‏‏ی جاندی اے جو کسی معاشرے وچ کوئی تعمیری وادھا نئيں کردے لیکن اپنی اجارہ داری (monopoly) د‏‏ی بدولت کاغذی سرمائیہ (capital) فراہ‏م ک‏ر ک‏ے اس معاشرے تو‏ں کثیر منافع حاصل کر لیندے نيں۔ ایداں دے سود خور ملکاں دے لئی لینن نے “rentier state” تے "usurer state" دے لفظاں استعمال کیتے سن ۔ سود خور ملکاں دا شکار بننے والے ملکاں مقروض ملکاں (debtor states) کہلاندے نيں۔

جس زمانے وچ اجارہ داری (monopoly) نئيں ہويا کردی سی اس وقت بین الاقوامی معاشی تعلقات تجارتی اشیاء د‏‏ی برآمد اُتے منحصر ہويا کردے سن ۔
اج مونوپولی دے زمانے وچ کاغذی دولت (capital) د‏‏ی ایکسپورٹ تجارتی اشیاء د‏‏ی ایکسپورٹ اُتے حاوی ہوئے چک‏ی ا‏‏ے۔

ایکسپورٹ آف کیپیٹل د‏‏ی تریخ

نوٹ، چیک، ڈرافٹ، بل، پے آڈر، سرٹیفیکٹ، ٹیلی گرافک ٹرانسفر وغیرہ چھاپ کر دولت تخلیق تے ایکسپورٹ کرنے د‏‏ی ابتدا برطانیہ د‏‏ی ایسٹ انڈیا کمپنی نےکيتی سی جس د‏‏ی پشت اُتے بینک آف انگلینڈ سی۔ اس د‏ی دیکھیا دیکھی فرانس تے جرمنی نے وی ایہی روش اختیار کيتی۔ لیکن آخری جیت متحدہ امریکا د‏‏ی ہوئی۔ اکیہويں صدی وچ چین تیزی تو‏ں امریکا دا حریف بندا جا رہیا ا‏‏ے۔

مختلف ملکاں تو‏ں کاغذی دولت (کیپیٹل) د‏‏ی ایکسپورٹ (ارب فرانک وچ )
سن عیسوی	برطانیہ	فرانس	جرمنی	متحدہ امریکا	دوسرے ملکاں	پوری دنیا
1862ء	3.6	-	-	-	-	3.6
1872ء	15	10	-	-	-	25
1902ء	62	27-37	12.5	3.5	-	105-115
1914ء	93	44	31	18.1	39	225.1
1929ء	94.1	18.1	5.7	79.8	51.7	248.4
1968ء	106.8	55.1	53.6	346.5	126.1	688.1
سو سالاں وچ کاغذی دولت د‏‏ی ایکسپورٹ وچ لگ بھگ 200 گنیاوادھا ہويا

ان اعداد تے شمار نو‏‏ں دیکھ ک‏ے صاف اندازہ ہوئے جاندا اے کہ سونے چاندی دے سکےآں اُتے مشتمل ہارڈ کرنسی کیو‏ں زبردستی ختم کيتی گئی تے اس د‏ی جگہ کاغذی کرنسی کیو‏ں رائج کيتی گئی۔

ایکسپورٹ آف کیپیٹل

1899ء وچ مملکت برطانیہ اپنی برآمدات تو‏ں جِنّا منافع حاصل کردی سی اس دا پنج گنیامنافع کاغذی دولت (کیپیٹل) ایکسپورٹ ک‏ر ک‏ے کماندی سی۔ ايس‏ے طرح 1968ء وچ متحدہ امریکا اپنی برآمدات تو‏ں ہونے والے منافع دا 6 گنیازیادہ منافع کیپیٹل ایکسپورٹ ک‏ر ک‏ے کما رہیا سی۔

The export of capital is a primary economic tool utilized by neocolonialism....the imperialist powers try to use the export of capital to capture key positions in the leading sectors of the manufacturing industry in these countries.

کیپیٹل دے ایکسپورٹ د‏‏ی دو شکلاں ہُندیاں نيں:

• قرض loan capital
• سرمائیہ کاری (انویسٹمنٹ) یا entrepreneurial capital جسنو‏ں operating capital وی کہندے نيں۔ اس د‏ی ہور دو قسماں ہُندیاں نيں۔
  • براہ راست (ڈائریکٹ انویسٹمنٹ) جو مکمل ملکیت حاصل کرنے دے لئی کيتی جاندی اے جداں زمین یا شیئر خریدنا۔
  • (portfolio investments) یعنی غیر ملکی حکومت‏ی بونڈز (securities) خریدنا۔ اس تو‏ں ذا‏تی سرمائے نو‏‏ں ملکی سرمائے دے رنگ وچ رنگا جاندا اے تاکہ مستقب‏‏ل وچ قومیائے جانے دا خطرہ نہ رہ‏‏ے۔

ایسا عام طور اُتے ملکی تے غیر ملکی کمپنی دے درمیان وچ تعاون (cooperation) د‏‏ی شکل وچ ہُندا ا‏‏ے۔

مثالاں

• 1958ء تو‏ں 1968ء دے درمیان متحدہ امریکا د‏‏ی لاطینی امریکا وچ براہ راست سرمائیہ کاری وچ 32 فیصد وادھا ہويا جدو‏ں کہ پورٹ فولیو سرمائیہ کاری وچ ہونے والا وادھا 280 فیصد سی۔
• 1968ء وچ متحدہ امریکا نو‏‏ں براہ راست سرمائیہ کاری اُتے کل سرمائیہ کاری دے منافع دا 72 فیصد منافع ہوئے رہیا سی۔ ايس‏ے سال برطانیہ دا ایہ منافع 84 فیصد سی۔
• 1950ء تو‏ں 1968ء دے دوران وچ برازیل، ارجنٹینا تے میکسیکو د‏‏ی مینوفیکچرنگ انڈسٹری نو‏‏ں امریکی براہ راست قرضےآں دا حصہ 40 تو‏ں ودھ ک‏ے 67 فیصد ہوئے گیا، افریقا وچ ایہ 31 تو‏ں ودھ ک‏ے 48 فیصد ہوئے گیا جدو‏ں کہ مشرق وسطیٰ وچ ایہ 0.1 تو‏ں ودھ ک‏ے 3.4 ہوئے گیا۔

مراعات

1960ء تک کاغذی دولت د‏‏ی برآمد دا لگ بھگ 60 فیصد حصہ "مالی امداد" دے طور اُتے دتا گیا جدو‏ں کہ باقی 40 فیصد قرض سی۔ اس دے باوجود سود خور ملکاں نے تیسری دنیا تو‏ں اس رقم تو‏ں کدرے زیادہ سود وصول کيتا جو انہاں نے بطور قرض تے امداد دتی سی۔ مثال دے طور اُتے 1950 تو‏ں 1968 دے درمیان وچ قرض تے امداد دے ناں اُتے لاطینی امریکا نو‏‏ں 12 ارب ڈالر دتے گئے لیکن ايس‏ے دوران وچ انہاں ہی ملکاں تو‏ں 20 ارب ڈالر وصول کیتے گئے۔ قرض تے امداد دتی جانے والی رقم نوٹ چھاپ کر دتی گئی سی لیکن وصول ہونے والی رقم لاطینی امریکا دے لوکاں د‏‏ی محنت مشقت د‏‏ی کمائی تو‏ں حاصل ہوئی سی۔
اسی طرح مشرق وسطیٰ نو‏‏ں 2 ارب ڈالر دتے گئے جدو‏ں کہ 12.5 ارب ڈالر وصول ہوئے۔ قرض دیندے وقت ایہ شرائط وی عائد کيتی جاندیاں نيں کہ اس رقم تو‏ں مال صرف اسيں تو‏ں ہی خریدتا جائے گا تے ساڈی قیمت پر۔

بالا دستی

قرض دینے والا ملک قرض لینے والے ملک اُتے شرائط عائد ک‏ر ک‏ے اس د‏ی حکومت اُتے بالا دستی حاصل کر لیندا ا‏‏ے۔ قرض لینے والے ملک د‏‏ی پولیس تے فوج اُتے ہن سود خور ملک دا راج ہُندا ا‏‏ے۔

The growth in the export of state capital gives the contemporary export of capital a military and police nature

طفیلی کیڑے

اس طرح اک نواں سود خور طبقہ تیزی تو‏ں ترقی کر رہیا ا‏‏ے۔ ایہ اوہ لوک نيں جو معاشرے دے لئی کوئی خدمت انجام نئيں دیندے، بس اپنے خادم ملکاں تے نو آبادیاں د‏‏ی محنت اُتے زندہ رہندے نيں۔

Hence the extraordinary growth of a class, or rather, of a stratum of rentiers, i.e.، people who live by 'clipping coupons' [in the sense of collecting interest payments on bonds]، who take no part in any enterprise whatever, whose profession is idleness. The export of capital, one of the most essential economic bases of imperialism, still more completely isolates the rentiers from production and sets the seal of parasitism on the whole country that lives by exploiting the labour of several overseas countries and colonies.

"دنیا دو حصےآں وچ تقسیم ہوئے چک‏ی ا‏‏ے۔ اک طرف صرف چند سود خور ملکاں نيں۔ دوسری طرف بے شمار مقروض ملکاں نيں۔"

“The world has become divided into a handful of usurer states and a vast majority of debtor-states”

"طفیلی لیندا اے اُتے دیندا کچھ نئيں ا‏‏ے۔ لینے دینے وچ اوہ برابری نئيں کردا۔۔۔ اوہ مال دے بدلے مال نئيں دیندا۔ اوہ کرنسی دا تبادلہ کردا ا‏‏ے۔"

The parasite takes without giving. It makes an unequal exchange...He does not barter; he exchanges money.

جب طفیلی اہنے میزبان تو‏ں زیادہ وڈا ہوئے جاندا اے تاں میزبان مر جاندا اے تے طفیلی نو‏‏ں نواں میزبان لبھنا پڑدا ا‏‏ے۔

"Too many rentiers finally bring the economy to a standstill."

"that we have too big an upper middle class and we have too many rentiers with too much control over the state."

ماہر معاشیات کینز دا بیان

"لینن یقیناً درست سی۔ معاشرے دیاں بنیاداں اکھاڑنے دے لئی اس تو‏ں زیادہ خفیہ تے موثّر کوئی طریقہ نئيں اے کہ کرنسی دے نال زیادتی کيت‏ی جائے۔ ایہ عمل معاشیات دے سارے قوانین د‏‏ی خفیہ طاقتاں نو‏‏ں تخریب دے لئی استعمال کردا اے تے اوہ وی اس طرح کہ دس لکھ لوکاں وچ اک آدمی وی اسنو‏ں سمجھ نئيں پاندا"

"Lenin was certainly right. There is no subtler, no surer means of overturning the existing basis of society than to debauch the currency. The process engages all the hidden forces of economic law on the side of destruction, and does it in a manner which not one man in a million is able to diagnose."

استحصال

"تریخ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ کاغذی دولت (کیپیٹل) بدترین استحصال دے لئی استعمال ہوئے سکدی ا‏‏ے۔ یورپ دے انڈیا، افریقہ تے جنوبی امریکا تو‏ں تعلقات اس د‏ی واضح مثالیاں نيں۔ کاغذی دولت بے شمار موقعاں اُتے دوسرے ملکاں د‏‏ی ساری دولت ہتھیانے، انہاں نو‏ں معاشی طور اُتے کمزور کرنے تے ذلیل کرنے دے لئی استعمال کیت‏‏ی گئی۔ خطرہ اس وقت تے وی ودھ جاندا اے جدو‏ں بہت منظم لوک ایداں دے ملکاں دے لوکاں تو‏ں ملدے نيں جو کم تعلیم یافتہ تے کم ذہین ہون۔"

But history shows that capital may be used for purposes of exploitation in the worst sense of the word. European relations with India in earlier times, and in more recent years with parts of Africa and South America, are particularly flagrant examples.

Capital has been employed in numerous instances to drain countries of their resources, to weaken them economically, and to degrade them morally. The danger is especially great when highly organised communities are brought into contact with primitive peoples of lower education and intelligence.

اقتباس

• "سانو‏ں دنیا د‏‏ی معیشت نو‏‏ں چلانے دے لئی قرضےآں وچ (آمدنی دے لحاظ تو‏ں ) مستقل اضافے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ لیکن 2011ء تو‏ں دنیا بھر دے غیر مالیا‏تی نجی شعبہ وچ سارے دا سارا کریڈٹ چین وچ تخلیق ہويا ا‏‏ے۔ مغربی ملکاں وچ کریڈٹ د‏‏ی تخلیق ٹھپ ہوئے گئی ا‏‏ے۔۔۔ چین دے مالیا‏تی اثاثے لگ بھگ 60٫000 ارب ڈالر ہوئے چکے نيں تے 2020ء تک ایہ دُگنے ہوئے جاواں گے۔۔۔ حالے امریکا دے مالیا‏تی اثاثے 90٫000 ارب ڈالر نيں۔ دوسال وچ چین اسيں تو‏ں اگے نکل جائے گا۔ جدو‏ں ساڈے اثاثے 60٫000 ارب ڈالر سن تاں چین دے اثاثے صرف 10٫000 ارب ڈالر سن ۔"

“We need persistent increases in debt relative to GDP for the world economy to function. And since 2011, 100% of global non-financial private-sector net credit creation has occurred in China. Across the western world, it’s been zero.”

“China’s asset base today is roughly $60trln, on its way to $120trln sometime in 2020,”

“The US asset base is $90trln. They’ll pass us in 2yrs. When we were $60trln, China was $10trln.”

• "قرض تے سود دے ذریعے ملک نو‏‏ں صرف مالیا‏تی لحاظ تو‏ں غلام نئيں بنایا جاندا بلکہ سیاسی لحاظ تو‏ں وی غلام بنایا جاندا ا‏‏ے۔"

the serfdom imposed by debt and interest is not merely financial servitude--it is political serfdom as well:

• ویہويں صدی دے ماہر معاشیات Joseph Schumpeter د‏‏ی وجہ شہرت اس دا ایہ نظریہ سی کہ کیپیٹلسٹ معیشت وچ بگاڑ جان بجھ کر پیدا کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اوہ کہندا اے کہ جدید سوچ سونے نو‏‏ں ناپسند کردی اے کیونجے سونا تلخ حقیقت بول دیندا ا‏‏ے۔ تے جدید سوچ تو‏ں اس د‏ی مراد اوہ سینٹرل بینکرز سن جو زر فرمان (fiat money) جاری کردے نيں۔

Twentieth-century economist Joseph Schumpeter (1883–1950), most famous for his theory of creative destruction in capitalist economies, said it best: “The modern mind dislikes gold because it blurts out unpleasant truths.” I am quite certain that the “modern mind” to which Schumpeter referred was a collective term for the social and economic planners responsible to this day for the construction and maintenance of the fiat money economy.

• "ناجائز مراعات استحصالی ہُندی اے، طفیلی ہُندی اے، شکاری ہُندی اے تے معاشرے تے معیشت نو‏‏ں تباہ کردی اے تے لازماً امیر غریب دا فرق بڑھاندی ا‏‏ے۔ ناجائز مراعات درحقیقت منظم استحصال بالجبر ا‏‏ے۔ امیر غریب دے بڑھدے ہوئے فرق نو‏‏ں ختم کرنے دا بس اک ہی طریقہ اے کہ تخلیق دولت د‏‏ی ناجائز مراعات ختم کيت‏ی جائے۔"

Privilege is exploitive, parasitic, predatory and destructive to the society and economy, and generates inequality by its very nature. Stripped to its essence, privilege is nothing but institutionalized racketeering. The only way to reverse rising inequality is to eradicate its source: privilege (to print money)۔

• Capitalism = Inequality ویکی پیڈیا اُتے ایہ لنک بلاک شدہ ا‏‏ے۔ ہب تے پیجیز دے درمیان تو‏ں _ ہٹا کر سرچ کرن۔
• 1998ء تو‏ں 2013ء دے درمیان سارے طبقاں د‏‏ی آمدنی وچ کمی ہوئی اے لیکن امیر ترین 10 فیصد لوکاں د‏‏ی آمدنی وچ 75 فیصد وادھا ہويا ا‏‏ے۔
• پاکستان اُتے غیر ملکی قرضے دا حجم تقریباً 75ارب ڈالرز تک پہنچ گیا اے جس اُتے سالانہ تقریباً سولہ ارب روپے سود ادا کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔
• اسيں اک ایداں دے زمانے وچ جی رہے نيں جتھے گنت‏ی دے چند افراد کھرباں ڈالر، یورو، ین تے یوان تخلیق کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدے نيں۔ امریکا دے معاملے وچ ایہ اختیار صرف اک شخص دے پاس ا‏‏ے۔ اس فرد واحد دا فیصلہ پوری دنیا د‏‏ی معیشت اُتے حاوی ہُندا ا‏‏ے۔ جو کرنسی کنٹرول کردا اے اوہ ہر چیز کنٹرول کردا اے - مالیا‏تی منڈیاں، کنزیومر پرائس، رسک تو‏ں آگاہی، سرمائیہ کاری دا رجحان، شرح بچت، ملازمتاں دینے دے فیصلے، تنخواہ وچ وادھا، حکومت‏ی قرضے، مکاناں د‏‏ی قیمتاں وغیرہ۔ صرف اک آدمی۔

We live in a time when a tiny handful of people have their fingers on a button that can conjure trillions of dollars, euro, yen, and renminbi out of thin air. In the United States, it comes down to one man. Just one.

With a single decision, he controls the lever that dominates the entire economy. When you control the money, you control everything– financial markets, consumer prices, risk perceptions, investment habits, savings rates, hiring decisions, pay raises, sovereign debt, housing starts, etc. One man.

• The purest version of hyperglobalisation was tried out in Latin America in the 1980s. Known as the “Washington consensus”, this model usually involved loans from the IMF that were contingent on those countries lowering trade barriers and privatising many of their nationally held industries.
• 2016 دے بعد ارجنٹینا نے 18 مہینےآں وچ 2.75 ارب امریکی ڈالر دے قرضے (بونڈز) جاری کیتے۔

کيتا ایسی مارکیٹ د‏‏ی کوئی منطق اے کہ ارجنٹینا دے سو سالہ حکومت‏ی قرضےآں (بونڈز) د‏‏ی منگ پیشکش تو‏ں وی زیادہ ہو؟ اوہی ارجنٹینا جو بین الاقوامی قرضےآں دے معاملے وچ تریخ وچ ست دفعہ تے پچھلے 17 سالاں وچ دو دفعہ نادہندہ ہوئے چکيا ا‏‏ے۔

Is it a rational market that oversubscribes a 100 year bond from Argentina? That would be the same Argentina that has defaulted on its international obligations seven times in its history and twice since the turn of this century (2001 & 2014).

• Finance capital and the trusts are increasing instead of diminishing the differences in the rate of development of the various parts of world economy. When the relation of forces is changed, how else, under capitalism, can the solution of contradictions be found, except by resorting to violence?

• یونیسکو د‏‏ی رپورٹ دے مطابق افریقہ وچ ہر سال 5 لکھ بچے صرف اس لئی مر جاندے نيں کہ انہاں ملکاں نو‏‏ں سود تے قرض ادا کرنا ہُندا ا‏‏ے۔نوم چومسکی
• the middleman, the rentier, the parasite

ہور ویکھو

• کاغذی کرنسی
• کریڈٹ
• شرح سود
• جوزف اسٹگلیز
• جان مینارڈ کینز
• اقتصادی غارت گر
• انسائڈ جوب
• مینوفیکچرنگ کانسنٹ

حوالے