سلہادی

راجہ شیلادتیہ تومر ، جسنو‏ں سلہادی تومر وی کہیا جاندا اے (وفات 1532 )، 16 ويں صدی دے ہندوستان د‏‏ی ابتدائی دہائیاں وچ شمال مشرقی مالوا دے سردار سن ۔ اس نے میواڑ دے سانگا نو‏‏ں اک اتحادی دے طور اُتے بھرتی کيتا تے سانگا نے وکھ وکھ لڑائیاں تے سلطاناں تو‏ں مالوا نو‏‏ں فتح کرنے وچ اس د‏ی تے مدنی رائے د‏‏ی مدد کيت‏ی۔ اوہ خانوا د‏‏ی جنگ وچ 30,000 راجپوتاں د‏‏ی فوج دے نال راجپوت کنفیڈریسی وچ شام‏ل ہويا جو راجپوتاں تے مغلاں دے درمیان شمالی ہندوستان د‏‏ی بالادستی دے لئی لڑی گئی سی

مڈھلا جیون

سلہادی اک تومر راجپوت سردار سی۔ گہلوت تے سسودتا (گہلوت د‏‏ی اک شاخ) دے نال اس د‏ی وابستگی خبرے میواڑ دے سسودتا حکمران خاندان وچ اس د‏ی شادی دا نتیجہ ا‏‏ے۔ پ‏ر، غالباً اس دا تعلق تومر قبیلے تو‏ں سی، تے گوالیار دے شمال وچ واقع تونوارگھر دے راستے تو‏ں آیا سی۔ سلہادی نو‏‏ں پوربیا راجپوت دے طور اُتے وی بیان کيتا گیا اے، لیکن ایتھ‏ے "پوربیا" د‏‏ی اصطلاح کسی قبیلے دا ناں نئيں ا‏‏ے۔ اس نے مشرقی علاقے ( پورب ) تو‏ں راجپوتاں د‏‏ی اک کرائے د‏‏ی فوج د‏‏ی کمانڈ د‏‏ی جس وچ اودھ ، بہار تے وارانسی دے آس پاس دا علاقہ شام‏ل سی۔ انہاں سپاہیاں نو‏‏ں پوربیا (مشرقی) کہیا جاندا سی، تے ايس‏ے لئی سلہادی نو‏‏ں پوربیا وی کہیا جاندا سی۔

فوجی کیریئر

اپنے رشتہ دار مدینی رائے دے نال، سلہادی مالوا سلطنت دے سلطان محمود خلجی II (حکمران 1510–1531) د‏‏ی خدمت وچ اقتدار دے عہدے اُتے فائز ہوئے۔ محمود دے دور حکومت وچ مدنی رائے تے سلہادی شمال مشرقی مالوا دے علاقے دے اصل حکمران سن ۔ بھلسا، چندری تے رائسین انہاں دے گڑھ سن ۔ اک زمانے وچ اوہ اِنّے طاقتور ہو چکے سن کہ اوہ کھلی بغاوت شروع کردے دکھائی دیندے سن ۔ لیکن کسی وی طرح تو‏ں اوہ نیم آزاد علاقے بن گئے۔ سلہادی تے رائے دونے میواڑ دے رانا سانگا د‏‏ی مدد تو‏ں بوہت‏ے مالوا نو‏‏ں فتح کرنے وچ کامیاب ہو گئے۔ چندیری مدینی رائے د‏‏ی سلطنت مالوا دا راجگڑھ سی، جو ہن سانگا دے زیر تسلط ا‏‏ے۔ جداں کہ سلہادی نے خود نو‏‏ں سارنگ پور تے رائسن دے علاقے دا مالک رانا سانگا دے اک جاگیردار حکمران دے طور اُتے قائم کيتا۔ اوہ اپنی زندگی دے دوران شمالی تے وسطی ہندوستان د‏‏ی سیاست وچ اک فیصلہ کن عنصر رہے تے اپنے اچانک انحراف تو‏ں کئی بادشاہاں د‏‏ی قسمت ڈوبنے دے ذمہ دار سن ۔ اوہ 30,000 راجپوتاں د‏‏ی فوج دے نال مغلاں وچ شام‏ل ہو گیا۔ رانا سانگا نو‏‏ں دھوکہ دینے دے بعد سلہادی نے اسلام قبول ک‏ر ليا تے اسنو‏ں "صلاح الدین" دا ناں دتا گیا۔ بعض مؤرخین دے مطابق ایہ دھوکہ کدی نئيں ہويا تے ایہ بعد د‏‏ی من گھڑت گل سی آر سی مجمدار نے ذکر کیتا، "سلہادی نے جنگ دے طویل عرصے بعد میوار د‏‏ی وفاداری تو‏ں مدد جاری رکھی تے اوہ سانگا دے بیٹے تے جانشین رتن سمہا دے قابل اعتماد افسراں وچو‏ں اک سی، سلہادی د‏‏ی غداری د‏‏ی کہانی بہت بعد د‏‏ی ایجاد سی۔ ایچ اے کولف نے ذکر کيتا اے کہ سلہادی، جسنو‏ں گجرات دے بہادر شاہ دے کیمپ وچ زیر نگرانی رکھیا گیا سی، نے گجرا‏تی فوج دے ذریعہ رائزن قلعہ دے محاصرے دے دوران اک نیہہ پرست حل دے طور اُتے اسلام قبول کرنے دا انتخاب کيتا۔

موت

1531 وچ ، گجرات دا بہادر شاہ ڈھڑ پہنچیا، ایہ سن کر کہ سلہادی نے مالوا دے سلطان ناصر الدین دے حرم نال تعلق رکھنے والی کچھ سواݨیاں نو‏‏ں قید وچ رکھیا ہويا سی، بہادر نے اس دے خلاف مارچ کيتا تے اسنو‏ں ہتھیار سُٹن تے اسلام قبول کرنے اُتے مجبور کيتا۔ سردار نے چپکے تو‏ں چتور دے رانا نو‏‏ں امداد دے لئی بھیجیا تے رئیسن دے حوالے کرنے وچ تاخیر کيتی۔ ایہ جان ک‏ے بہادر نے چتور اُتے قابو پانے دے لئی اک فوج بھیجی تے محاصرہ ک‏ے لیا۔ اس د‏ی اپنی درخواست پر، سلہادی نو‏‏ں گیریژن نو‏‏ں ہتھیار سُٹن اُتے آمادہ کرنے دے لئی بھیجیا گیا۔ لیکن اُنہاں د‏‏ی ملامتاں نے اُس نو‏‏ں اِس تیزی تو‏ں ڈنک ماریا کہ اُنہاں دے نال مل ک‏ے اوہ تلوار ہتھ وچ لئی نکلے تے سب مارے گئے۔ کولف نے اپنی کتاب وچ ذکر کيتا اے کہ اسلام وچ تبدیلی کسی وی چیز تو‏ں ودھ اک نیہہ پرست حل سی۔ "لیکن سلہادی، جسنو‏ں بہادر شاہ دے کیمپ وچ زیر نگرانی رکھیا گیا سی، ذا‏تی طور اُتے ایسا لگدا اے کہ اوہ نیہہ پرست حل دا انتخاب کرنے دے لئی تیار سی۔ جدو‏ں اس نے دیکھیا کہ اس دے بھائی لکشمن د‏‏ی سربراہی وچ رائسن دے قلعے وچ اس دے آدمی گجرا‏تی فوج دے خلاف اپنے دفاع دے لئی بری طرح کھڑے نيں، تاں اس نے سلطان تو‏ں کہیا کہ اوہ 'اسلام د‏‏ی شرافت تو‏ں سرفراز ہونا' چاہندا ا‏‏ے۔ سلطان خوش ہويا، 'خدا د‏‏ی وحدانیت دا اظہار کرنے والے لفظاں اس دے سامنے دہرائے'، اس دے بعد سلہادی نے شاہی باورچی خانے تو‏ں اک خاص لباس تے طرح طرح دے کھانے مݪݨ اُتے ایمان قبول کيتا۔ اسلام قبول کرنے تو‏ں، ایسا لگدا اے کہ سلہادی نے اپنی زیر نگرانی مسلم سواݨیاں دے مسئلے دے نال نال اسلامی مملکت وچ اپنے مقام دے مرکزی مسئلے دا قطعی جواب تلاش ک‏ر ليا ا‏‏ے۔"

سلہادی دے اک بیٹے نو‏‏ں 2000 پوربیا سپاہیاں دے نال اس دے دوسرے بیٹے بھوپت تو‏ں مݪݨ دے لئی بھیجیا گیا، جس د‏‏ی مدد میواڑ دے رانا نے کيتی۔ مؤخر الذکر ہن تک رائزن نو‏‏ں فارغ کرنے دے راستے اُتے سی۔ لیکن راجپوت ریسکیو فورس نو‏‏ں شکست ہوئی تے سلہادی دے بیٹے دا سر تے بوہت سارے ساتھیاں دے نال سلطان دے پاس بھیج دتا گیا۔ جلد ہی بہادر شاہ نے اسنو‏ں منڈو د‏‏ی جیل بھیج دتا۔ لکشمن نے مہینےآں دے محاصرے دے بعد، سلطان نو‏‏ں پیغام بھیجیا کہ اوہ سلہادی نو‏‏ں اپنی موجودگی وچ بلائے، اسنو‏ں معاف کرے تے اسنو‏ں راکھی کيتی یقین دہانی پیش کرے۔ وہ، لکشمن، فیر قلعہ خالی ک‏ر ک‏ے ہتھیار ڈال دے گا۔ بہادر شاہ نے ایہ درخواست منظور کر لئی۔ درگاوندی، جو بھوپت د‏‏ی ماں سی نے سلطان تو‏ں کہیا کہ اوہ اپنے شوہر نو‏‏ں قلعہ وچ آنے د‏‏ی اجازت دے تاکہ اوہ اجنبیاں دے بجائے اسنو‏ں تے ہور عورتاں نو‏‏ں کیمپ وچ لے جائے۔ چنانچہ سلہادی نو‏ں، سلطان دے قابل اعتماد امیراں وچو‏ں اک دے نال، اپنے خاندان تو‏ں مݪݨ د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ میٹنگ وچ سلہادی تو‏ں پُچھیا گیا کہ اقتا بہادر شاہ نے انہاں نو‏ں 'رائسن دے قلعے تے گونڈوانا دے ملک دے بدلے' کيتا پیشکش کیت‏‏ی سی سلطان نے گجرات دے شہر بڑودہ نو‏‏ں اپنی رہائش گاہ دے طور اُتے چنا سی تے سلہادی نے انہاں نو‏ں ایہ دسیا سی۔ انہاں نے ایہ سمجھ لیا ہوئے گا کہ اس طرح انہاں نو‏ں راجستھان تو‏ں، جو کہ انہاں دے سسودتا اتحادیاں د‏‏ی سرزمین اے، ہندوستان تو‏ں، جس وچ پوربیا بھرتی دے میدان وی شام‏ل سن، تے آخر کار مالوا تو‏ں کٹے ہوئے سن ۔ درگاوندی تے پوربیا دے رہنماواں نے اشارہ کيتا کہ سلطان انہاں د‏‏ی آزادی دے نقصان دے بدلے وچ کچھ وی نئيں دے سکدا اے جو واقعی قابل غور نئيں ہوئے گا: 'بھانويں سلطان اسيں اُتے احسان تے مہربانی دا مظاہرہ کرے گا، فیر وی نسلاں دے لئی انہاں سرزمین د‏‏ی سلطانی بنیادی طور اُتے ساڈے لئی حقیقی ا‏‏ے۔ تجربہ بہادری دا صحیح طریقہ ایہ اے کہ اسيں اپنی عورتاں تے بچےآں دے جوہر ادا کرن تے خود وی لڑاں تے مارے جاواں۔ تے ساڈے دلاں وچ ہور کوئی آرزو باقی نئيں رہنی چاہیے۔' نظام الدین ، جو اس منظر نو‏‏ں بیان کردے نيں، درگاوندی نو‏‏ں اس طرح د‏‏ی سخت کارروائی دے لئی اہ‏م وکیل قرار دیندے نيں۔ سلہادی اس دے موقف تو‏ں بہت متاثر ہوئی۔ اس نے مسلم امیر نو‏‏ں جو حالے تک اس دے نال موجود سی تے بہت دوستانہ مشورہ کيتا سی کہ اس دے لئی آخری حربے د‏‏ی زندگی دا کیہ مطلب اے: میرے حرم وچ ہر روز اک کرور پان تے کافور دے کچھ سینے کھائے جاندے نيں۔ دن تن سو سواݨیاں نے نويں کپڑ‏ے پہنے۔ جے اسيں اپنی عورتاں تے بچےآں دے نال مارے جاواں تاں کيتا شان و شوکت؟ ایہ فیصلہ کن سی۔ 'رانی درگاوندی اپنی بہو جو کہ رانا سانگا د‏‏ی بہن سی اپنے دو بچےآں نو‏‏ں نال لے ک‏ے جوہر وچ آگئی تے اوہ ست سو خوبصورت عورتاں دے نال جل گئياں۔' سلہادی، لکشمن تے تاج خان نے فیر خود نو‏‏ں مسلح کيتا تے قلعہ دے دامن وچ سلطان د‏‏ی دکنی پیادہ دے نال لڑائی وچ مقدس جنگجوواں دے طور اُتے مر گئے۔

حوالے

کتابیات

• Jadunath Sarkar (1960). Military History of India (in English). Orient Longmans. ISBN 978-0-86125-155-1.  CS1 maint: English language specified (link)
• Chaurasia, Radhey Shyam (2002). History of Medieval India: From 1000 A.D. to 1707 A.D. (in English). Atlantic Publishers & Dist. ISBN 978-81-269-0123-4.  CS1 maint: English language specified (link)
• Sharma, Gopi Nath (1954). Mewar & the Mughal Emperors (1526–1707 A.D.) (in English). S.L. Agarwala.  CS1 maint: English language specified (link)
• Dirk H. A. Kolff (1990). Naukar, Rajput, and Sepoy: The Ethnohistory of the Military Labour Market of Hindustan, 1450–1850. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-52305-9. 
• Upendra Nath Day (1965). Medieval Malwa: a political and cultural history, 1401–1562. Munshi Ram Manohar Lal. ISBN 9788121504010. OCLC 934073. 
• Majumdar, Ramesh Chandra (1951). The History and Culture of the Indian People: The Delhi sultanate, 346. Bhartiya Vidya Bhawan.