رائے سین

ضلع رايسن
Raisen district
دیس:	ہندستان
صوبہ:	مدہیہ پردیش
ضلعی راجکعر :	رايسن
تھاں:	8,395 مربع کلومیٹر
لوک گنتی:	1,120,159
بولی:	ہندی

رائے سین، بھارت دے صوبہ مدھیہ پردیش دا اک ضلع اے جو  22ء47 درجہ عرض البلد 23ء33 درجہ شمال وچ تے 77ء21 طول البلد تے 78 ء 49 مشرق وچ واقع اے ، جس دے تحت 8 تحصیل نيں ،2011ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق ایتھ‏ے د‏‏ی آبادی 1331699 اے ۔

ابتدائیہ

رائے سین صوبۂ مالوہ دا اک پرانا تاریخی مقام اے ؛ لیکن درمیان وچ اپنی عظمت نو‏‏ں کھو بیٹھیا ، حضرت شاہ فتح اللہ د‏‏ی اقامت فرمائی نے اسنو‏ں ازسرنو زندگی بخشی، عرصے بعد ایہ علاقہ مرکز اسلام بن گیا، ایہ قصبہ شہر بھوپال تو‏ں جانب مشرق اڑتالیس میل کوہ وندھیاچل کےدامن وچ آباد چلا آ رہیا اے، قلعہ رائے سین سطح سمندر تو‏ں انیس سو سٹھ میل د‏‏ی بلندی اُتے واقع اے ، اس د‏ی تعمیر بدھاں یا گونڈ راجاواں د‏‏ی یادگار اے جو قدیم حسن تعمیر کااعلیٰ نمونہ اے ،  راجا رائے سین نے اک ہزار پہلے مسیح علیہ السلام اپنے ناں یا قلعہ دے ناں اُتے آباد کیتا تھا

وجہ تسمیہ

ہندی بولی وچ "رائے" دے معنی سردار تے "سین" ناں دا آخری حصہ اے، اس طرح اس دا ناں "رائے سین" ہو گیا ، تریخ قدیم وچ اس د‏ی آبادی اک لکھ تو‏ں ودھ دسی جاندی اے ، اس دور وچ جاٹاں تے راجپوتاں وغیرہ د‏‏ی بستی سی ، فیر جدو‏ں مسلم حکومتاں دا دور آیا تاں ایہ مقام مختلف دوراں تو‏ں لنگھدا رہیا ، انہاں مسلما‏ن اولوا العزم دس بادشاہاں نے اس ناقابل تسخیر قلعہ نو‏‏ں فتح کرکے اپنی شجاعت دا سکہ دلاں اُتے بٹھایا ، اگرچہ قلعہ رائے سین ملک دے ہور قلعےآں ، چتوڑ گڑھ ، اسیر گڑھ د‏‏ی طرح ملک گیر شہرت حاصل نہ کر سکیا لیکن ایہ قلعہ جنوبی ہندوستان دا دروازہ رہیا ا‏‏ے۔

مسلم فاتحین رائے سین

سب تو‏ں پہلے اس قلعہ نو‏‏ں سلطان التمش نے بشمول ]]آشٹہ[[ و بھیلسہ ٦٢١ھ وچ فتح کرکے مالوہ اُتے قبضہ کیتا۔

فیر شہنشاہ علاءالدین خلجی نے اپنی ولی عہدی دے دور ٦٩٢ ھ وچ اسنو‏ں فتح کیتا۔

فیر شہنشاہ محمد تغلق نے ٧٤٠ھ وچ قلعہ رائے سین و بھیلسہ نو‏‏ں فتح کرکے اسنو‏ں مرکز دے ماتحت کیتا۔ اس دے بعد صاحب خان نے ٩١٧ ھ وچ اسنو‏ں فتح کیتا تے خود حاکم بن بیٹھیا ، ایہ زمانہ سکندر لودھی دا زمانہ سی ۔

ہمایاں بادشاہ نے بعہد ولی عہد ٩٣١ ھ وچ اک خون ریز جنگ دے بعد فتح ک‏ر ک‏ے اس قلعہ نو‏‏ں قوام خاں حاکم بھیلسہ  دے سپرد کر دتا۔

چھیويں بار بہادر شاہ گجرا‏تی 938ھ /1532 نے اس قلعہ نو‏‏ں تے [[آشٹہ]] تے بھیلسہ نو‏‏ں سخت جنگ دے بعد فتح کیا، جس دا افسوسناک سبب ایہ بنا کہ راجا سلہدی پورنیہ نے یہان مسلما‏ن خواتین د‏‏ی آبرو ریزی کرائی جس  د‏‏ی خبر سلطان محمود خلجی نو‏‏ں پہنچی تاں اولا اس نے لشکر کشی کی، جدو‏ں راجا مذکور نے معافی چاہی تاں بادشاہ نے راجا نو‏‏ں خلعت شاہی تو‏ں نوازیا ، دوبارہ فیر سلطان بہادر شاہ گجرا‏تی نو‏‏ں اس د‏ی طرف رخ کرنا پيا جدو‏ں کہ راجا سلہدی ،اس دے بھائی تے لکھمی قلعدار اپنے لڑکے بہو پت دے نال سلطان تو‏ں مقابلہ دے لئی تیار ہويا ، راجا دے سپاہیاں نے شب خاں مار کر سلطان دے سپاہیاں نو‏‏ں زک پہنچائی؛ چنانچہ سلطان نے وی شب خون مار کر دشوار گزار قلعہ د‏‏ی فصیلاں اُتے چڑھ کر فصیلاں تو‏ں کود کر بند دروازہ نو‏‏ں کھول دتا ، بے حد خاں ریزی دے بعد راجا سلہدی تے لکھمی ماریا گیا ، بھوپت نے قلعہ چتوڑ وچ بھج کر پناہ لی سلطان  نے چتوڑ وی فتح کرکے زیر نگيں ک‏ر ليا ۔

پھرجب سلطان بہادر شاہ نو‏‏ں ہمایاں بادشاہ تو‏ں شکست ہوئی تاں راجا سلہدی دے لڑکے پورن مل نے فیر ظلم اُتے کمر بنھی تے دوہزار مسلما‏ن عورتاں نو‏‏ں سر بازار کڈ ک‏ے رقص دے لئی مجبور کیتا تے ظالم اس اُتے قہقہہ زن سی ، اس بیہودہ واقعہ د‏‏ی اطلاع جدو‏ں شیر شاہ سوری نو‏‏ں ملی تاں اس نے رائے سین پہنچ ک‏ے چند ماہ وچ قلعہ نو‏‏ں فتح کیتا ، 951 ھ وچ راجا پورن مل ماریا گیا ، بادشاہ نے اپنے حسن سلوک تو‏ں رعایا نو‏‏ں رام کیتا تے انہاں عورتاں نو‏‏ں انہاں دے گھر روانہ کیتا ۔

سلطان باز بہادر 962ھ/1554 نے اٹھويں بار قلعہ رائے سین و بھیلسہ  نو‏‏ں فتح کرکے مصطفیٰ خان نو‏‏ں حاکم بنایا۔

فیر نويں بار اکبر بادشاہ نے968ھ وچ قلعہ نو‏‏ں فتح کرکے صدر مقام بنایا تے سرکار رائے سین کاخطاب دتا۔

کہیا جاندا اے کہ گیارہواں صدی وچ ایہ قلعہ حضرت عالمگیر نے بعد جنگ فتح کیتا ، مورچہ بندی دے نشانات سیتاتلائی اُتے ہن تک نمودار  نيں ، جو قلعہ تو‏ں بجانب شمال نشیبی علاقہ وچ دو میل دے فاصلہ اُتے واقع اے ، اگرچہ تریخ اس بارے وچ خاموش اے، لیکن ایہ امر عوام وچ مشہور چلا آرہیا اے ۔

قدیم رائے سین د‏‏ی آبادی

پرانے قصبہ رائے سین د‏‏ی آبادی نصف قوس آسمانی یا نیم دائرے د‏‏ی طرح قدر مستطیل پہاڑ دے دامن وچ مشرق و شمال رویہ واقع اے ، جس دا طول ڈیڑھ میل اورعرض بوہت گھٹ اے ، مغربی رویہ پرانی عمارتاں دے کھنڈر اس د‏ی سابقہ عظمت دا اعلبن ک‏ے رہے نيں ۔

قلعہ رائے سین

قلعہ رائسین وندھیاچل د‏‏ی پہاڑی اُتے 1960 فٹ د‏‏ی بلندی اُتے واقع اے ، چار سو اسی بیگہ ڈھائی تن میل دے دور وچ بنیا ہویا اے ، ایہ قلعہ قدیم گونڈاں فیر بدھ مت دے پیرواں نے ابتدا٫ ڈھائی تن ہزار برس پہلے تعمیر کیتا سی ، فیر آہستہ آہستہ  "ہر کہ آمد عمارت نوساخت"  دا مصداق بن گیا ، اس قلعہ دے مشرقی راستہ  اُتے آمدورفت دے تن دروازے نيں ، دروازے گاڑی بان دے ناں تو‏ں نيں ، کل اٹھ  بلند دروازے سن، نوا دروازہ چور دروازہ اے ،جو مسجد شاہی دے صحن وچ سےسرنگ  دے ذریعہ غار وچو‏ں ہُندا ہويا سیتاتلائی اُتے ختم ہُندا اے ،  ایہ پرانے زمانے د‏‏ی سرنگ پیچ درپیچ بل کھاندی ہوئی دو میل تک چلی گئی اے تے اس قدر وسیع اے کہ تن چار آدمی صف بستہ  جا سکدے نيں ، ایہ نو دروازے چار رستےآں وچ بٹے ہوئے نيں ، قلعہ  دے سنگین تے پختہ وسیع 13 برج نيں  تے ہر برج وچ توپاں دے رکھنے د‏‏ی جگہ اے، قلعہ رائسین بیضوی شکل دا مستطیل ڈھائی تن میل دے دائرہ وچ اے ، ریاست دے نواباں دے دور وچ   دو ہزار سوار وگولہ انداز مع میگزین دے رہندے سن ،عہد سکندری 1285 ہجری وچ انہاں د‏‏ی تعداد ڈھائی تن سو سواراں د‏‏ی کردتی گئی ،شاہجہانی دور وچ پنجاہ سٹھ رہ گئے، آخری سردار محمد زماں خاں ہوئے،اس قلعہ د‏‏ی وسعت دا اندازہ اس تو‏ں لگایا جاسکدا اے کہ اس دے اندر ویہہ پچیس ہزار فوج مع سامان رسد کے  رہ سکدی تھی۔

قلعہ وچ موجود محلات

اس دے اندر کئی عالیشان محل ، ہويا محل  ، بادل محل ، راج محل وغیرہ اپنے بانیاں د‏‏ی عجیب و غریب دستکاری د‏‏ی نشان دہی ک‏ر رہ‏ے نيں  ۔

•  عطردان : مختصر مکان ، طویل چھت ، مضبوط مرغی دے نصف انڈے د‏‏ی طرح اے ، جس دے اندر صدہا طاقچے بنے ہوئے نيں ۔

•  بادل محل : دو تن منزلہ عمارت کئی قطعات وچ چونے تے پتھر تو‏ں وسیع رقبہ وچ بنی ہوئی اے ، چھت بلند و خوشنما راجا روہنی دے عہد د‏‏ی ا‏‏ے۔

•  ہويا محل : دالان در دالان دو منزلہ سہ منزلہ سی ، سنگ خارا دے ستر اسی ستون ترشے ہوئے بغیر چھت دے نيں ، غالبا چھت تعمیر ہونے تو‏ں رہ گئی اے جو دس بارہ میل تو‏ں نظر آندا اے ۔

تالاب

اس قلعہ وچ 48 ٹانہاں دا پانی دے سن، چار تالاب پختہ ،اک عجیب وغریب تالاب "مداگنج" دے ناں تو‏ں حیات محمد خان دے دور وچ 1120 ہجری  وچ تے ڈورہ ڈوری نظر محمد خان 1223 ہجری وچ تعمیر  کیتے ، انہاں دونے وچ عجیب و غریب صنعت ایہ اے   کہ اک تالاب دا پانی دوسرے تالاب وچ خود بخود چکر لگاندا ہويا آندا رہندا اے ۔

مدرسہ غانم الملک

•  مدرسہ غانم الملک : جو 890 ھ دا تعمیر کردہ حسین و خوبصورت ، خوش قطع تے دلکش گچ دا بنیا ہویا اے ، چھت بہت لانبی جس دے اندر چار سو طلبہ دا دارالاقامہ {ہوسٹل}ہزار آدمی اس چھت اُتے بیٹھ سکدے نيں ، اس دے دالان وچ ست محرابی دروازے نيں، دونے بازواں پر  دوپختہ زینے سنگین وسیع نيں تے جنوبی سمت وچ وی اک وسیع دالان مشرق و مغرب وچ متعدد قطعات نيں ، ایہ مدرسہ صحیح وسالم قائم اپنے بانی د‏‏ی اولوالعزمی تے پختہ ہمتی اُتے شاہدہے ، ہن ایہ مدرسہ عالمگیری بارہ دری دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔

مسیتاں

اسی مدرسہ تو‏ں متصل اک خوبصورت مختصر و  مستحکم دالان در دالان د‏‏ی مسجد سنگین دو گنبد د‏‏ی اے ، جس دے اندر سوا سو آدمی صف بستہ ہو سکدے نيں ۔

اک ہور مسجد جہانگیر بادشاہ متوفیٰ 1081 ہجری نے تعمیر د‏‏ی سی جو نہ رہی۔ ،قلعہ دے اندر اک ہور مسجد شیر شاہ سوری د‏‏ی تعمیر کردہ 951 ہجری  اے جس دے اندر پنج دالان در دالان سن ہر درجہ دے ست ست در نيں ، اس دے ستون سنگین تے عرش و فرش وی سنگین نيں ، اصل چاردیواری جو قلعہ د‏‏ی طرح مضبوط تے بلند تھی  اس دے علاوہ تے وی مسیتاں سن جو مٹ مٹا کر شہید ہوگئياں۔

ایہ وی دیکھو

قلعہ رائے سین مرکزی سرکار دا تخت رہیا فیر نواب فیض بہادر شاہ نو‏‏ں عالمگیر ثانی دے دور وچ قلعہ داری دتی گئی۔

حوالے

مدہیہ پردیش دے ضلعے

بھوپال ·