ساہیوال ساہت تے رہتل وچ
پنجاں پانیاں دی دھرتی پنجاب دی جغرافیائی ونڈ مطابق "نیلی بار" تے "ساندل بار" دا درمیانی علاقہ گنجی بار دے ناں توں مشور اے۔
ساندل بار دا ناں پنجاب دے مشہور لجپال پتر "دلے بھٹی "دے دادے ساندل بھٹی دے ناں تے رکھیا گیا۔
اُجاڑاں، بیاباناں دے وجوں ایس علاقے نوں گنجی بار کہیا جاندا اے۔
ماجھے (امبرسر، لہور، گرداس پور ) دے لوک ایدھر ایس خیالوں دھیاں دا ساک نہیں سی کر دے کہ ایتھے اِلاں نہیں رجدیاں ۔ ساڈیاں دھیاں کیویں رجن گئیاں۔ ایہہ بولی ایویں نہیں سی بن گئی۔
جا بچہ راوی
نہ کوئی آوی ، نہ کوئی جاوی
گروواں، پیراں، یودھیاں تے سور ویراں دی دھرتی گنجی بار جتھے ہند، سندھ دے مشہور بزرگ حضرت فریدالدین مسعود گنج شکر دے ناں توں مان یوگ اے۔
اوتھے پنجاب دے لجپال پتراں احمد خاں کھرل، مراد فتیانہ، سوجھا بھدرو، پھجا مصلی، ولی داد ترہانہ تے موکھا ویہنیوال ورگیاں سورمیاں دی جنم بھومی دا استھان وی اے۔
سال 1857ء دی جنگ آزادی دی شمع آزادی دے پروانیاں دے ہتھوں انگریز ڈپٹی کمش "لارڈ برکلے" دے قتل توں بعد باغیاں دی سرکوبی لئی وسیع آپریشن شروع ہویا جہدے وچ کئیاں نے جام شہادت نوش کیتا تے کئی زندہ گرفتار ہوئے۔ گرفتار ہوون والیاں وچ احمد خاں کھرل دا قریبی ساتھی ہڑپے دا وسنیک موکھا ویہنیوال وی سی۔ گرفتار شدگان نوں سزا دے طور تے جزائر انڈیمان دے مشہور جزیرے کالے پانی دی سزا ہوئی۔ اوتھوں کوئی جیوندا بچ کے نہیں سی آ سکدا۔ بحری جہاز راہیں قیدی برما پہنچائے جاؤندے سی۔
موکھا ست دن کہانی سناؤن جاندا رہیا تے مسز برکلے نے ست مربعے زمین اوہدی بہادری، دلیری تے جی داری وجہوں انعام دے طور تے دتی۔ ” “ انڈیمان پورٹ توں جزیرے تک گڈی جاؤندی سی جنہوں کوئلیاں نال چلن والا کالا انجن کھچدا سی۔ ایس جزیرے توں جیوندا صرف امبر سر دا سکھ "فوجا ماچھی" آیا سی۔ فوجا کسے بندے نوں جانوں مار کے اوہدے لیڑے پاء کے کالے انجن وچ کوئلیاں والی تھاں تے لُک کے امبرسر آ گیا۔
اوہدے مفرور ہوؤن تے انعام تے گرفتاری دے اشتہار لگ گئے۔ اوہ بھیس وٹائی پھردا سی۔ یار نے پچھان لیا۔
انعام دے لالچ وچ مخبری کر دتی ۔ فوجا پھڑیا گیا۔ اوہنوں منٹگمری جیل بھیج دتا گیا۔ سن سنتالی دی ونڈ توں بعد بری ہویا تے لوکی اوہنوں ڈھول ڈھمکیاں دے جلوس نال منٹگمری توں امبر سر لے کے گئے۔
منٹگمری جیل دا شمار ہندوستان دیاں سخت ترین جیلاں وچ ہوندا سی۔ برطانوی دور وچ ایہنوں کالا پانی وی کہیا جاؤندا سی۔ ایہتھے وڈے وڈے سیاستدان قید و بند دیاں سختیاں جھلدے رہے۔
امریکہ وچ وسدے ہندوستانیاں نے برطانیہ دی غلامی توں آزادی حاصل کرن لئی غدر پارٹی دی بنیاد رکھی۔
ایہدے آگو"بابا سوہن سنگھ" خدائی خدمتگار تحریک دے خان عبدالغفار خان، فیض احمد فیض، شورش کاشمیری، پیپلز پارٹی دے چئیرمین ذوالفقار علی بھٹو تے انڈین کمیونسٹ پارٹی دے صدر کرشن سنگھ سرجیت منٹگمری جیل وچ قید رہے۔
منٹگمری جیل نال جڑیا اک ہور واقعہ وی دسدے جائیے۔ حجرہ شاہ مقیم دے علاقے دا اک سورما حاجی کھوکھر وی ایتھے قید رہیا۔
اوہ مشقت نہیں سی مندا ہوندا۔ ایہدے نال گوری سرکار دی رٹ چیلنج ہوندی سی۔ انگریز جیلر بڑا پریشان سی۔ اوہدی مسز نے پریشانی بارے پچھیا۔ جیلر نے کہیا اک قیدی مشقت نہیں کردا۔
اوہدی بیوی نے کہیا میں ویکھدی آں۔ اوہ لڈوواں دا ٹوکرا ملازم دے سر تے رکھوا کے جیل لے آئی۔ حاجی کھوکھر دی بیرک دے قیدی لائن بنا کے کھڑے ہو گئے۔ میم نے حاجی کھوکھر نوں بلا کے کہیا قیدیاں وچ دو دو لڈو تقسیم کر دیو۔
حاجی کھو ّ کھر اپنے حصے دے دو لڈو چک کے اک پاسے ہو کے کھاؤن لگ پیا تے اوہنے کہیا میں اینی مشقت وی نہیں کر سکدا۔
میم نے جیلر نوں کہیا جیہڑا بندہ لڈو ونڈن نوں مشقت سجھدا اے اوہدی بھانویں جان کڈھ لو اوہنے مشقت نہیں کرنی۔
جیلر نے اوہندی مشقت معاف کر دتی۔ اوہدوں جیل وچ اک بورڈ تے لکھیا ہوندا سی۔ "یہاں حاجی کھوکھر بننے کی کوشش نہ کریں"
ساہی قبیلے دے پاروں ایس آبادی دا ناں ساہیوال ہندا سی۔ پنجاب دے لیفٹینٹ گورنر"رابرٹ منٹگمری" دے ناں تے ایہدا ناں منٹگمری رکھیا گیا۔ جنہوں گورنر پنجاب جنرل موسی خاں نے منٹگمری توں بدل کے دوبارہ ساہیوال دا ناں دتا۔
ہاں : گل تے موکھے ویہنیوال دی ہو رہی سی وچ فوجے ماچھی تے حاجی کھوکھر دا ذکر آ گیا۔ ایہناں لجپال پتراں بارے کو ّ ن دس پائے گا؟ منٹگمری جیل دا شمار ہندوستان دیاں سخت ترین جیلاں وچ ہوندا سی۔ برطانوی دور وچ ایہنوں کالا پانی وی کہیا جاؤندا سی۔ ” “ جے گوری سرکار ایہناں دی دشمن سی تے کالی سرکار کدو ّں سجن ایں؟ موکھے ویہینوال نوں قیدیاں دے بھرے جہاز وچ کالے پانی لیجائیا جا رہیا سی، اوہنے سمندر وچ چھال کڈھ ماری، جویں فلم ایکٹر سلطان راہی نے پنجابی فلم مولا جٹ وچ کہیا سی "مولے نوں مولا نہ مارے تے مولا نہیں مردا"
کئیاں دینھاں بعد موکھا اپنے پنڈ آ گیا۔ شریکاں نوں پتا لگا۔ اوہناں شریک پُنا وکھایا۔ سرکار تک خبراں پہنچ گئیاں۔ موکھے نوں گرفتار کر کے مسز برکلے دے موہرے لیاندا گیا۔ مسز برکلے نے کہیا : اسیں تینوں موت دی سزا نہیں سی دتی۔
سمندر وچ چھال مار کے موت نوں توں آپ سینےلایا سی۔ ر ّب نے تینوں بچا لیا۔ ساڈے ولوں دتی گئی سزا پوری ہو گئی۔
ہُن مینوں تسلی نال ساری کہانی سنا۔ موکھے نے کہانی سنائی۔ مسز برکلے نے اک مربعہ زمین انعام دے طور تے دتی۔ موکھے دی اولاد وچوں اک بزرگ لال ویہنی وال نے مینوں دسیا کہ مو ّ کھا ست دن کہانی سناؤن جاندا رہیا تے مسز بر ّ کلے نے ست مربعے زمین اوہدی بہادری، دلیری تے جی داری وجہوں انعام دے طور تے دتی۔
گنجی بار دا دل اجوکا ساہیوال اے جیہڑا پہلے منٹگمری دے ناں توں مشہور سی۔ اٹھارہ سو سٹھ وچ جدوں لہوروں، ملتان ریلوے لائن شروع ہوئی۔ راہ وچ آؤن والیاں آبادیاں دے ناواں توں ریلوے اسٹیشناں دے ناں رکھے گئے۔ جویں اُکاں دے درختاں پاروں اوکاڑہ مشہور ہویا۔ اُنج ای ساہی قبیلے دے پاروں ایس آبادی دا ناں ساہیوال ہندا سی۔
پنجاب دے لیفٹینٹ گورنر"رابرٹ منٹگمری" دے ناں تے ایہدا ناں منٹگمری رکھیا گیا۔ جنہوں گورنر پنجاب جنرل موسی خاں نے منٹگمری توں بدل کے دوبارہ ساہیوال دا ناں دتا۔ میرا وشہ ساہیوال دیاں ادبی، ثقافتی سرگرمیاں دا چرچا کرنا اے۔ میں ہو ّ ر پکھ چھڈ کے ایس پاسے آؤناں۔
فریدا! کالے مینڈے کپڑے کالا مینڈا ویس
گناھیں بھریا میں پھراں لوک کہن درویش
جے پنجابی دے پہلے منے پرمنے شاعر بابا فرید الدین مسعود المشہور گنج شکر دا تعلق ایس دھرتی نال اے۔ اوتھے پنجابی زبان دے وارث سید وارث شاہ ہوراں اپنی آفاقی تصنیف ہیر وی ایسی دھرتی دے قدیم قصبے ملکاں ہانس دی مسیت دے حجرے وچ بہہ کے لکھی۔
دنیا چھڈ اداسیاں پہن لئیاں
سید وارثوں ہن وارث شاہ ہویا
ساہیوال اُتے سبھیا چارک تے ساہتک پکھوں پنچھی جھاک پائیاں سانوں فرنیچر بازار دی گلی وچ اوہ چوبارہ نظر آؤندا اے جتھے مشہور فوٹو گرافرعطا اللہ جنون، عزیزدین عظامی، ہیوں ادیب اشرف قدسی، مراتب اختر تے شہزاد احمد ورگیاں علمی ادبی شخصیات محفلاں سجاؤندیاں نظریں پیندیاں نیں۔
پاکپ بازار دی اک بیٹھک وچ ڈاکٹر سعادت سعید، خورشید رضوی، حکیم محمود رضوی، راؤ محمود علی محمود تے ڈاکٹر اے ڈی نسیم اپنی محفل سجاؤندے۔
ایہدے توں وکھ جناح چوک دے نیڑے اکرم خاں قمر دے ڈیرے تے وی شاعر حضرات دا اٹھن بیٹھن ہوندا سی۔ جاگیردار اکرم خاں جنہاں دی بصیر پور دے نیڑے سٹھ مربعے زمین سی، خود وی شاعر سن۔
اوہناں دے ڈیرے تے مشاعرے ہوندے سی۔ جتھے شاعر حضرات لئی لنگر پانی دا پربندھ وی کیتا جاؤندا سی۔ اکرم خاں قمر شاعری توں علاوہ گھوڑیاں دی ریس دے وی شوقین سن۔ صدر بازار دے چونک وچ میونسپل لائبریری ہوندی سی۔ ایتھے منیر نیازی، اسرار احمد، رضا کیف، مشتاق شیدا شعرو سخن دیاں محفلاں سجاؤندے سن۔ ڈھڈ دا دوزح بھرن لئی ایتھوں اٹھ کے کیفے ڈی روز چلے جاؤندے۔
کیفے ڈی روز دا مالک "رونق شاہ" کدی فوج وچ لانگری ہوندا سی۔ انگریز وی اوہدے پکے ہوئے کھانے پسند کردے سی۔ ریٹائرمنٹ توں بعد اوہنے چرچ روڈ دی نکڑ تے" آنجہانی آئرس سینمے" دے نیڑے کیفے ڈی روز کھول لیا۔
کیفے ڈی روز تے بہہ کے سموسے تے شامی کھاؤن والیاں دا کہنا ایں کہ: ر ّب جاندا اے رونق شاہ دے بنائے شامیاں تے سموسیاں ورگا سواد فیر کدی نہیں آیا۔ اک وقت وچ میونسپل لائبریری اجڑن توں بعد ادبی شخصیات دے بہن دے دو ای ٹکانے رہ گئے۔
کیفے ڈی روز تے اسٹیڈیم ہوٹل، ایتھے بلاناغہ محفل سجاؤن والیا وچ حاجی بشیراحمد بشیر ، جعفر شیرازی ، گوہر ہوشیار پوری ، یاسین قدرت ، مجید امجد، شہزاد احمد شہزاد ، حامد جیلانی، دین محمد درد، کاوش بٹ، کامریڈ اشرف رضا، خواجہ عسکری حسن ، خواجہ مہدی حسن ، سید دانیال
شاہ ، غلام فرید کاٹھیا، راشد صہبائی، حبیب اللہ شاکر، نعیم نقوی، ایزد عزیز، راؤ شفیق، طالب جتوئی
، نسیم فیض اعوان ، سائرہ ہاشمی، جمیلہ ہاشمی تے بسمل صابری دے ناں ذکر جوگ نیں۔
اجوکی نامور لکھارن عائشہ صدیقہ جمیلہ ہاشمی دی دھی اے۔ کیفے ڈی روز دا مالک رونق شاہ
کراچی ٹر گیا تے ساہیوال دیاں رونقاں نال ای لے گیا۔
اک ویلے میونسپل لائبریری اجڑن توں بعد ادبی شخصیات دے بہن دے دو ای ٹکانے رہ گئے۔
کیفے ڈی روز تے اسٹیڈیم ہوٹل ” “ اخیر وچ اسٹیڈیم ہوٹل رہ گیا۔ اسٹیڈیم ہوٹل دے مالک بابا صادق جوگی جنہاں دے ناں تے ساہیوال دا مشہور جوگی چونک وی اے۔ بڑے ادب نواز ، فنکار دوست تے جی دار انسان سن۔ آپ بے اولاد ہوون کر کے ملازماں نوں اپنی اولاد طرحاں سمجھدے سن۔
جنہاں چر کوئی نال بہہ کے کھاؤن والا نہیں سی آؤندا اوہ روٹی نہیں سن کھاؤندے۔ نامور پنجابی شاعر نسیم فیض نے اک ملاقات وچ پرانیاں یاداں تازہ کردیاں کہیا کہ ریڈیو اسٹیشن دی دنیا دا نامور کردار مرزا سلطان بیگ، المعروف "نظام دین" بابے جوگی دا جگری یار سی تے لہوروں اوہنوں ملن لئی ساہیوال آؤندا سی۔
کرکٹر فضل محمود نوں وی میں ایتھے بیٹھے ویکھیائے۔ نامور ٹی وی فلم اداکار طارق عزیز ، نذیر عادل، شیخ عبدالرحمن ، اکبر کُوریا تے عبدالخالق اختر وی ہوٹل دی اک نکرے فلمی موضوع تے وچار وٹاندرے کردےنظر آؤندے سی۔
سٹیڈیم ہوٹل دے مستقل ملازم تایا شہاب الدین تے انور ایتھے آؤن والیاں دی سیوا وچ جٹے رہندے۔ استاد محمد حسین دے ہتھاں دی بنی مٹن کڑاہی دا سواد ہور کدھرے نہیں آیا۔ اک ادب نواز شخصیت چوہدری غلام رسول دی تے رہائش ای ایتھے ہوندی سی۔ اوہ وی ادب دوستاں دی میزبانی کردے رہندے۔
کیفے ڈی روز تے سٹیڈیم ہوٹل دے اجڑن توں بعد اجکل شاعراں، ادیباں، صحافیاں دا ٹکانہ چرچ روڈ تے واقع گلزار ٹی سٹال تے ہوندا ھے۔
انہی پتھروں پہ چل کے اگر آ سکو تو آؤ
میرے گھر کے راستے میں کوئی کہکشاں نہیں ہے
ورگے خوبصورت شعردے سرجنہار مصطفی زیدی کسے دور وچ ساہیوال دے ڈپٹی کمش سن۔ اک ہور شاعر نے ایس شعر دی پیروڈی وچ لکھیا سی
میرے گھر کے راستے میں لاکھوں ہیں کہکشاں
میرا پتا ملے گا پوچھو جہاں جہاں سے
ٰ "مصطفی زیدی" جوش ملیح آبادی دے شاگردسن۔ ایہناں دے دور وچ جوش ملیح آبادی ساہیوال آئے تے اک سال ایہناں دے مہن رہے۔پاک وہند دے مشہور استاد شاعر جوش وی اسٹیڈیم ہوٹل تے بہہ کے "یادوں کی بارات" دیاں یاداں تازہ کردےرہندے۔
بوہت بعد وچ اسٹیڈیم ہوٹل تے بہن والے پنجابی شاعراں وچ رانا زاہد، ریاض نغمی، سرفراز تبسم تے پولیس انسپکٹر شاعر اشفاق فروتن دے ناں ذکر جوگ نیں۔ مشہور صحافی سعید کھرل ، پرویز کھرل، جاوید کھرل تے رانا سردار پرویز وی ایتھوں لبھدے ہوندے سی۔
پنجابی دا خوبصورت شاعر سرفراز تبسم اک روڈ ایکسیڈینٹ وچ فوت ہو گیا۔ اوہدا نہ بھلن والا شعر لکھ رہیاں
چنگے چنگے لوک تبسم بھل جاندے
دل دے کھوٹے، بے اعتبارے نہیں بھلدے
سبھیا چارک پکھوں نظر دوڑائیے تے کئی مہان ہستیاں ساہمنےآؤندیاں نیں ۔ ساہیوال دا "بابےوالا ّج وی ایتھوں لنگھئیے تے میوزک دیاں چھنکاراں چونک" مڈھ توں ای ساز سنگیت دا مرکزرہیااے۔ا ّں پیندیاں نیں۔ کنی کاکا مہندر! غصہ ایس گل دا اے، کہ گوشت والے آلو توں مینوں پہلاں کیوں نہ کھوائے۔ ” “ ہندوستان دے استاد سنگیت کار " پنڈت رتن مورتی" بابے والے چونک دے چوبارے وچ شاگرداں نوں سنگیت ودیا دیندے رہے۔ مشہور انڈین فلں سری متی، شیریں فرہاد، محلوں کے خواب، علاؤالدین کا بیٹا ، کارواں ، سات لڑکے لڑکیاں، خوبصورت دھوکہ ورگیاں فلں دا موسیقار "ایس مہندر" رتن مورتی دا شاگرد اے۔ ایس مہندر دا جنم 25 فروری 1925ء نوں منٹگمری وچ ہویا۔ اوہدے پتا بخشی سجان سنگھ سرنا پلس انسپکٹر سن۔
اپنے استاد بارے اوہ دسدے نیں کہ پنڈت ہوریں مڈھوں چھڑے سن۔ مینوں اک پچھدے کہ گوشت دا سواد کیہو جیہا ہوندااے۔؟ میں جواب دیندا: " کھنباں ورگا" میرے وڈے بھرا دے ویاہ تے پنڈت ہوریں وی آئے ہوئے سن۔ ولیمے دیاں کھانیاں وچ آلو گوشت دیاں دیگاں پکیاں سن۔
چونکہ پنڈت ہوریں گوشت نہیں سن کھاؤندے ۔ میں اوہناں اگے بوٹیاں توں بغیرآلو شورے دا سالن رکھیا۔ اگلے دن پنڈت ہوریں کہن لگے: کاکا مہندر! آلو تاں میں کئی واری کھاہدے نیں پر ایہنے سوادی آلو تے مزیدار تری پہلی وار تہاڈے گھر ای کھاہدی اے۔ کویں بنائے سن تری والے آلو؟ میں بھول پنے وچ کہیا: بکرے دا گو ّ شت پاء کے۔ ایہہ سنن دی دیر سی پنڈت جی اگ بھبھوکا ہو اٹھے۔ کہن لگے: حرام خور نکل میرے چوباریوں۔ تینوں سرسوتی دیوی دی مار وگے۔ توں تے میرا دھرم ای بھرشٹ کر چھڈیا اے۔ میں شرمسار ہویا چوباریوں تھلے لہہ آیا۔
کجھ دینھاں پچھوں پنڈت دا اک ہور شاگرد قصائی کولوں گوشت لیندا مینوں مل پیا۔ میں پچھیا: ایہہ کہدے لئی لے رہیا ایں؟ منڈا کہندا : پنڈت ہوراں نے جدوں دا تہاڈے گھروں کھانا کھاہدا ، نت گوشت ای کھاندے نیں۔ میں ایہہ سوچ کے استاد ہوراں دا غصہ ٹھنڈا ہو گیا ہونا ایں۔ استاد دے چبارے آ گیا۔
مینوں ویکھ کے پنڈت ہوریں فیر گالھاں کڈھن لگ پئے۔ دور ہو جا میریاں نظراں توں، مڑکے اپنی شکل نہ وکھائی۔ میں پچھیا: ہن تے تسیں آپ گوشت کھاؤن لگ پئے او، ایڈا غصہ کاہدا ؟ پنڈت ہوراں کہیا: کاکا مہندر! غصہ ایس گل دا اے، کہ گوشت والے آلو توں مینوں پہلاں کیوں نہ کھوائے۔
کوئی دور ہوندا سی جدوں پنڈاں وچ ویاہ شادیاں جاں منڈا جمن دی موقعیاں تے لاؤڈ اسپیکر وجاؤنا لازمی ہوندا سی۔ ایہدے بغیر خوشیاں ادھوریاں سمجھیاں جاؤندیاں سن۔ کوٹھیاں دیاں چھتاں تے لاؤڈ اسپیکر لایا جاؤندا سی، ریکارڈ نوں توا تے جہدے اوتے توا گھمدا سی اوہنوں مشین کہیا جاؤندا سی۔
ِ بلبل ُ پنجاب سریندر کور، پرکاش کور، نواب گھمیار، دینا قوال، لال چند یملا جٹ، آسا سنگھ مستانہ دے نال ہزارا سنگھ رمتا دے گائے گیتاں دے ریکارڈ چلدے ہوندے سی۔ لوکاں نے ویلاں دینیاں۔ اسپیکر والیاں چلدا ریکارڈ روک کے ویلا ہوکنیاں۔
منڈے دا ماما سہرے گانے والے دے ناں توں خوش ہو کے پندرہواں روپیہ انعام دے رہیا اے، جناب دا بہت بہت شکریہ! سنن والیاں کہنا: جناب جناب دا بہت بہت فٹے مونہہ۔ پنڈاں وچ سبھ توں زیادہ فرمائش ہزارا سنگھ رمتے دے گیتاں دی ہوندی سی۔ رمتے دا جنم یکم اگست 1926ء نوں گل چک وچ ہویا۔ گلاں دا پنڈ عارف والے توں پاکپتن جاؤن والی سڑک اوتے اے۔
اوہنے دیپالپور بازار ساہیوال دے کول خالصہ ہائی سکول وچوں دسویں پاس کیتی۔ سنتالی دی ونڈ توں بعد اپنے پریوار نال لدھیانے جا وسیا۔ اوہدے گائے گیتاں وچ، رمتے دا ویاہ، رمتا افریقہ وچ، رمتا ّج کل کینیڈا و ّسدا اے۔
دہلی وچ، تے رمتا ایکٹر ہو گیا، مشہور سن۔ ا ساہیوال وچ سبھ توں پہلا سین "حکیم گنپت رام" نے چرچ روڈ تے بنوایا تے اوہدا ناں گنپت ٹاکیز رکھیا۔
کنیڈا و ّسدے نامور پنجابی لکھیار سلیم پاشا نے اوہدا موبائل بر مینوں سینڈ کیتا۔ میری رمتے نال اک گل ہوندی رہندی اے۔ ساہیوال دیاں گلاں کردا کہندا: میرے نانکے رینالہ خورد دے نیڑے دو چک وچ رہندے سن۔ میں اتوار دی چھٹی نانکے پنڈ گزاردا سی۔
ساہیوال شہر وچوں لنگھن والی نہر تے کدی بھلی نہیں۔ گرمیاں نوں اسیں اوہدے کنڈھے بہہ کے امب چوپدے ہوندے سی۔ ہن وی جدوں نیاگرا فال ویکھن جاواں تے ساہیوال والی نہر اکھاں اگے آ جاؤندی اے۔
پرانے بزرگ بابا محمد حسین قصائی نے دسیا کہ اسیں ونڈ توں پہلاں امبر سر توں ساہیوال آ گئے سی۔ اداکار "حکم سنگھ" نوں میں فرنیچر بازار دے نیڑے چترا ٹاکی سینمے وچ ویکھیا سی۔ اوہنوں ویکھن لئی بڑے لوکی اکٹھے ہوئے سن۔
ساہیوال دے جم پل" حکم سنگھ" نے خونی جادوگر، مجنوں 35 ،اک مسافر تے منگتی فلم وچ کم کیتا سی۔
سال 1942ء دی مشہور پنجابی فلم منگتی دے گانے تے کہانی نند لال نور پوری نے لکھی سی۔ مشہور پنجابی گیت:
گوری دیاں جھانجھراں بلاؤندیاں گئیاں
گلیاں دے وچ ڈنڈ پاؤندیاں گئیاں
گوریاں دیاں جھانجھراں۔۔۔۔۔۔۔
وی نور پوری دا لکھیا ہویا اے
پنجابی زبان دے مان یوگ شاعر "نند لال نور پوری" نے بھکھ دے ہتھوں مجبور ہو کے ماڈل ٹاؤن جالندھر دے کھوہ وچ چھال مار کے آتم ہتھیا کر لئی۔ ” “ ساہیوال وچ سبھ توں پہلا سین "حکیم گنپت رام" نے چرچ روڈ تے بنوایا تے اوہدا ناں گنپت ٹاکیز رکھیا۔ ایہدا افتتاح ڈپٹی کمش پی این تھاپر نے 19 مارچ 1932ء وچ کیتا۔ تصویر محل، برکی، اوڈین، محفل، الممتاز، لارڈ تے پائل وی ایہدے ناں رہے نیں۔ پاک و ہند وچ سبھ توں بوہتے ناں ایسے سینمے دے ای رکھے گئے نیں۔ ہُن ایہہ سین گرا دتا گیا اے تے ایتھے موٹر سائیکلاں دی مارکیٹ بن گئی اے۔ ساہیوال ڈویژن دا درجہ رکھدا اے۔ کدی ایتھے پنج سینمے آئرس، شمع، پیراڈایز، فرینڈز تے پائل ہوندے سی۔
ہن اک وی نہیں رہیا۔ پائل تے آئرس نال نال سن۔ جدوں فلم دا شو ٹٹدا، چرچ روڈ توں لنگھنا مشکل ہو جاؤندا سی۔ گلوکارہ ترنم ناز دا تعلق وی ساہیوال نال اے۔ ٹی وی اداکار حامد رانا، اداکار اظہر رنگیلا، گلوکار اے نئیر وی ساہیوال ڈویژن دی تحصیل عارف والا دے رہن والے نیں۔ اداکار شاہد دا جنم دیپالپور دا اے۔ مزاحیہ اداکار ننھے دا تعلق حجرہ شاہ مقیم نال اے۔ اداکارہ نازلی ساہیوال دی سی، جہدے عشق وچ ننھے نے دو جون 1985ء نوں خودکشی کر لئی۔ ہدائتکار سید نور شیر گڑھ دا رہن والا اے۔
نامور غزل گائیک مہدی حسن جنہاں دے بارے لتا منگیشکر نے کہیا: "ایہناں دے گلے وچ بھگوان بولدااے" دا تعلق وی ساہیوال ضلع دی تحصیل چیچہ وطنی نال اے۔ کسےدور وچ مہدی حسن پرانی چیچہ وطنی سائیکل مرمت دا کم کردے رہے۔
سینئر ٹی وی اداکار مسعود اختر وی چیچہ وطنی دے رہن والے نیں۔ ٹی وی پروڈیوسر عباس نجمی دا تعلق وی چیچہ وطنی نال سی۔ مشہور پنجابی گیت :
تانگے والا خیر منگدا
تانگہ لہور دا ہووےتے بھاویں جھنگ دا
تانگے والا خیر منگدا۔۔۔۔
گاؤن والے گلوکار مسعود رانا دا جنم تے میرپور خاص " سندھ" وچ ہویا پر اوہناں دا اخیر ریلوے اسٹیشن ساہیوال تے ہویا۔ مسعود رانا میوزک گروپ نال کسے فنکشن تے رحیم یار خان جا رہے سی۔ گڈی جدوں پتوکی دے کول پہنچی تے ساتھیاں نے کھانے دا پروگرام بنایا۔
مسعود رانا نے کہیا : یار کھانا ساہیوال جا کے کھاواں گے۔ ایتھے آ کے ساتھیاں نے کھانے لئی اٹھایا تے اوہناں ہل جل ای نہ کیتی۔ ایسے شش و پنج وچ گڈی ہڑپے پہنچ گئی۔ کسے نے زنجیر کھچ کے رکوائی۔
اوہناں دی میت گڈی توں لاہ کے سڑک تے رکھی سی۔ ٹریفک پلس دے اک انسپکٹر نے ہجوم ویکھ کے اپنی کار روکی تے پچھیا تے پتا چلیا گلوکار مسعود رانا صاحب فوت ہوگئے نیں۔ اوہ ایہناں دا چاہن والا سی۔ اوہنے ذاتی دلچسپی لے کے میت نوں لہور پہنچاؤن دا انتظام کیتا۔
ساہیوال دے اداکار قاسم خاں نے 1972ء دی پنجابی فلم "چار خون دے پیاسے" وچ ٹائٹل رول کیتا۔ 1977ء وچ ساہیوال دے دو شوقین منڈیاں نے امریکہ توں آ کے اردو فلم "بوبی اینڈ جولی" بنائی۔ غلہ منڈی دے شیخ سعید نے پنجابی فلم "عادل" بنائی۔ غلہ منڈی دے ای رانا عبد العزیز جوئیہ نے "معصوم گواہ" بنائی، جہدی شوٹنگ ساہیوال دے مختلف پارکاں وچ کیتی گئی۔