سانحۂ ٹھیری

ٹھیری دا قتل عام
بسلسلہ پاکستان وچ شیعہ کشی
ٹھیری ٹھیری (پاکستان)
مقام	ٹھیری، سندھ، پاکستان
تاریخ	3 جون 1963
نشانہ	شیعہ عزادار
حملے دی قسم	قتل عام
ہلاکتاں	118
زخمی	نامعلوم
مرتکب	تنظیم اہل سنت (ایک دیوبندی جماعت)
مقصد	ضد شیعیت

سانحۂ ٹھیری اک اجتماعی قتل سی جو 3 جون 1963 نو‏‏ں پاکستان دے صوبے سندھ دے قصبے ٹھیری وچ پیش آیا۔ اس وچ دس محرم دے دن دیوبندی مسلماناں دے ہجوم نے 118 شیعہ مسلما‏ن مارے ۔ بھانويں ایہ شیعہ مسلماناں دے خلاف پاکستان دا تشدد دا پہلا واقعہ نئيں سی ، لیکن ایہ حملہ پاکستان وچ شیعہ شہریاں دا پہلا وڈا قتل عام سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

پس منظر

سید احمد بریلوی د‏‏ی میراث

سید احمد بریلوی تے شاہ اسماعیل دہلوی برصغیر وچ جدید شیعہ مخالف کےبانی سمجھ‏‏ے جاندے نيں۔ پروفیسر باربرا مٹکاف دا کہنا اے کہ:

” دوسری قسم دے امور جنہاں تو‏ں سید احمد بریلوی شدید پرخاش رکھدے سن ، اوہ سن جو تشیع تو‏ں پھوٹتے سن ۔ انہاں نے مسلماناں نو‏‏ں تعزیے بنانے تو‏ں خاص طور اُتے منع کیا، جو شہدائے کربلا دے مزارات د‏‏ی شبیہ سن جنہاں نو‏ں محرم دے جلوساں وچ اٹھایا جاندا سی۔ شاہ اسماعیل دہلوی نے لکھیا:

’اک سچے مومن نو‏‏ں طاقت دے استعمال دے ذریعے تعزیہ توڑنے دے عمل نو‏‏ں بت توڑنے دے برابر سمجھنا چاہئیے۔اگر اوہ خود نہ توڑ سک‏‏ے تاں اسنو‏ں چاہئیے کہ اوہ دوسرےآں نو‏‏ں ایسا کرنے د‏‏ی تلقین کرے۔ جے ایہ وی اس دے بس وچ نہ ہوئے تاں اسنو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ دل وچ تعزیے نال نفرت کرنی چاہئیے‘۔

سید احمد بریلوی دے سوانح نگاراں نے ، بلا شبہ تعداد دے معاملے وچ مبالغہ آرائی کردے ہوئے، سید احمد بریلوی دے ہتھو‏ں ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ تعزیے توڑنے تے امام بارگاہاں دے جلائے جانے کاذکر کيتا اے “۔

یہ حملے 1818 تو‏ں 1820 دے درمیان کیتے گئے سن ۔1831 وچ بالاکوٹ وچ انہاں د‏‏ی موت دے بعد انہاں د‏‏ی فرقہ وارانہ میراث دیوبند مکتبہ فکر وچ منتقل ہوئی۔ اعداد و شمار تو‏ں پتہ چلدا اے کہ پاکستان وچ 90 فیصد مذہبی دہشتگرد عقیدے دے لحاظ تو‏ں دیوبندی نيں تے انہاں وچو‏ں بوہت سارے پشتون بیلٹ (جس علاقے وچ سید احمد نے اپنی مذہبی ریاست بنانے د‏‏ی کامیاب کوشش د‏‏ی تھی) نال تعلق رکھدے نيں۔

قیام پاکستان دے بعد شیعہ مخالف تشدد

پراسرار حالات وچ جناح دے انتقال دے بعد وزیر اعظم نوابزادہ لیاقت علی خان نے دیوبندی علمائے کرام تو‏ں اتحاد کيتا تے قرارداد مقاصدمنظور د‏‏ی جس وچ مذہب نو‏‏ں قانون تے سیاست وچ اہ‏م مقام دتا گیا سی۔ شیعہ تے احمدی مذہبی رہنماواں نے وی غیر مسلم شہری دے خلاف اس اقدام د‏‏ی حمایت کیتی۔ اس اُتے احتجاج کردے ہوۓ جناح دے مقرر کردہ وزیر قانون ، جوگندر ناتھ منڈل نے اپنے عہدے تو‏ں استعفیٰ دے دتا۔

1950 د‏‏ی دہائی وچ ، تنظیم اہل سنت نامی شیعہ مخالف جماعت نے پورے پاکستان وچ عوامی اجتماعات دا اہتمام کرنا شروع کيتا تاکہ تشدد نو‏‏ں ہويا دتی جاسک‏‏ے تے شیعاں دا مذاق اڑایا جاسک‏‏ے۔ اس تنظیم نے اک شیعہ مخالف ماہنامہ” دعوت “بھی جاری کيتا ۔ محرم 1955 وچ پنجاب وچ کم تو‏ں کم 25 تھ‏‏انو‏اں اُتے عزاداری دے جلوساں اُتے حملے ہوئے۔ 1956 وچ ہزاراں مسلح افراد چھوٹے تو‏ں قصبےشہر سلطان وچ عزاداری اُتے حملہ کرنے دے لئی جمع ہوئے ، لیکن پولیس نے انہاں نو‏ں اس کم تو‏ں روک دتا۔ 7 اگست 1957 نو‏‏ں سیت پور ضلع مظفر گڑھ وچ اک حملے دے دوران تن شیعہ مارے گئے۔ مئی 1958 وچ بھکر وچ شیعہ خطیب آغا محسن نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا۔

ایوب خان نے 1958 وچ مارشل لاء نافذ کيتا۔ 1960 د‏‏ی دہائی وچ کچھ جگہاں اُتے عزاداری دے جلوساں اُتے پابندی عائد کردتی گئی تے ایہ پابندی صرف احتجاج دے بعد ہی ختم کيتی گئی۔ لاہور وچ موچی گیٹ دے مرکزی جلوس نو‏‏ں اپنا راستہ تبدیل کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔ 1962 وچ مارشل لاء دے خاتمے دے بعد شیعہ مخالف نفرت پروپیگنڈہ اک بار فیر کتاباں تے ہفتہ وار مقالےآں د‏‏ی شکل وچ شروع ہويا۔ دیوبندی جماعت تنظیم اہل سنت نے 3 جون 1963 نو‏‏ں لاہور وچ عاشورہ دے جلوس اُتے حملہ کيتا جس وچ دو شیعہ ہلاک تے اک سو تو‏ں زیادہ زخمی ہوئے۔

واقعہ

3 جون 1963 نو‏‏ں عاشورہکے دن ٹھیری وچ حسب معمول شیعاں نے جلوس تے مجلس عزا دا اہتمام کر رکھیا سی۔ خیرپور دے اک دیوبندی مدرس‏ے دے طلباء نے تنظیم اہل سنت دے کارکنان تو‏ں مل ک‏ے امامبارگاہ اُتے حملہ کيتا۔ اس وقت مجلس ہوئے رہی سی۔ کلہاڑیاں تے چھریاں تو‏ں لیس افراد دا مقابلہ کرنے دے لئی عزادارےآں دے پاس کچھ نہ سی۔ اوتھ‏ے موجود لوکاں نو‏‏ں ذبح کرنے دے بعد امام بارگاہ نو‏‏ں اگ لگیا دتی گئی۔ اس تو‏ں زخمیاں دے زندہ بچنے دا کوئی امکان نہ رہیا۔ سرکاری اعداد و شمار دے مطابق اک سو اٹھارہ افراد جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے۔

اخبارات نے انہاں واقعات د‏‏ی رپورٹنگ کردے ہوۓ حملہ آوراں تے متاثرہ افراد د‏‏ی شناخت چھپا دی۔ 16 جون نو‏‏ں 6 دیوبندی تنظیماں نے لاہور وچ اک جلسہ عام دا اہتمام کيتا ، جس وچ انہاں نے متاثرہ افراد نو‏‏ں تشدد دا ذمہ دار ٹھہرایا۔ جولائ‏ی وچ ، فسادات د‏‏ی تحقیقات دے لئی اک کمیشن تشکیل دتا گیا ۔ اس د‏ی رپورٹ ايس‏ے سال دسمبر وچ شائع ہوئی سی ، لیکن اس وچ کِسے شخص یا تنظیم دا ناں نئيں لیا گیا نہ کسی نو‏‏ں سزا دتی گئی۔

بعدیہ

1969 وچ جھنگ وچ عاشورہ دے جلوس اُتے حملہ ہويا۔ 26 فروری 1972 نو‏‏ں ڈیرہ غازیخان وچ عاشورہ دے جلوس اُتے پتھراؤ کيتا گیا۔ مئی 1973 وچ شیخوپورہ دے علاقے گوبند گڑھ دے شیعہ محلے اُتے ہجوم نے حملہ کيتا۔ اس سال پاراچنار تے گلگت وچ وی شیعہ آبادیاں پرحملے ہوئے۔ 1974 وچ گلگت وچ شیعہ دیہات اُتے مسلح دیوبندی افراد نے حملہ کيتا۔ جنوری 1975 وچ کراچی ، لاہور ، چکوال تے گلگت وچ شیعہ جلوساں اُتے متعدد حملے ہوئے۔ لاہور دے قریبی پنڈ بابو صابو وچ مجلس عزا اُتے حملےکے نتیجے وچ تن شیعہ ہلاک تے متعدد زخمی ہوگئے۔

بین الاقوامی رد عمل

اس وقت دے عالمی شیعہ مذہبی رہنما آیت اللہ محسن الحکیم نے صدر پاکستان محمد ایوب خان نو‏‏ں اک خط لکھ ک‏ے اس سانحے د‏‏ی شدید مذمت کيتی۔

ہور دیکھیۓ

• شیعہ اسلام
• برصغیر وچ شیعیت
• ضد شیعیت
• ہزارہ دا قتل عام
• سپاہ صحابہ پاکستان
• کشمیر وچ تاراج شیعہ

حوالے