سانحہ سپینہ تنگی
24 اگست1930کے یادگار دن بمقام سپین تنگی [[ضلع بنوں ]] دے غیور پٹھان عوام نے سامراج دے خلاف جدوجہد آزادی وچ جو شاندار قربانی دتی اوہ پاک و ہند دی تریخ آزادی وچ سنہری حروف وچ لکھی جائے گی۔ اس جنگ آزادی نے میدانِ کربلا دا نقشہ پیش کیتا سی ۔ اک طرف مسلح، گورا فوج سی دوسری طرف شمع آزادی دے پروانے غیر منظم غیر مسلح۔ ناکردہ گناہ دے طور اس مجمع عظیم اُتے گولیاں برسائی گئياں۔ بے گناہ عوام دا قتل عام ہويا بہت سارے شہید ہو کے امر ہو گئے۔ کیونکہ انہاں شہیداں دا گر کوئی قصور سی تاں ایہ کہ اوہ بے گناہ تے بے قصور سن ۔ حصولِ آزادی دے لئی اپنی خواہش تے حسرت دا اظہار کرنے دے لئی میدان سپینہ تنگی وچ جمع ہو گئے سن ۔ انہاں دناں عوام دے جوش و خروش دا ایہ عالم سی کہ اوہ تحریک آزادی دے جلسے تے جلوساں وچ شرکت کرنے ویہہ پچیس میل دا فاصلہ پیدل طے کردے سن ۔
حکوت می دی تمام تر استبدادی تدابیر انہاں جلساں تے جلوساں نوں روک نہ سکن حالانکہ اس وقت تحریک دے تقریبا تمام سرکرہ لیڈر جیلاں وچ بند سن ۔ مثلامقرب خان، میر محمد اسلم خان، حاجی محمد اسلیم، شیخ فارق صاحب، سالار یعقوب خان، خان ملنگ، ملک اکبر علی خان، شیخ حق نواز خان، محمد غلام خان، حاجی آزاد خان، حاجی پیر شہباز خان، مولوی گل خوئیدود، حکیم عبد الرحیم، قاضی حبیب الرحمن،بیرسٹر محمد جان عباسی، حاجی عبد الرحمان وغیرہ، جیل وچ مقفل سن ۔ بنوں شہر نوں مکمل طور اُتے محاصرہ کے دے دفعہ 144 نافذ کر دتی گئی سن ۔ فصیل شہر دے تمام دروازے بند تے مقفل سن ۔ جس توں شہر وچ آنا جانا ممنوع سی ۔ انہاں حالات وچ جو بیرون توں سے شہر دی آبادی دے مویشیاں دے لئی چارہ بلا قیمت فصیل دے باہر دی طرف توں پھینکا جاندا سی ۔ تے پابندی دے باوجود اہل شہر دی ضروریات نوں پورا کردے رہے۔
عوام دے مظاہرےآں نوں روکنے دے لئی جدوں حکومت کیتی تمام انسدادی تدابیر ناکام ہوئیاں تاں گولی چلانے دا فیصلہ کیتا گیا۔ اوہ وی بغیر اشتعال دے ۔
24اگست 1930کے روز سپینہ تنگی جو شہر بنوں توں 12 میل دے فاصلے اُتے بنوں کوہاٹ سڑک دی مشرقی جانب واقع اے۔ ایہ اک خشک ریگستانی علاقہ اے بے آب و گیاہ، ایتھے اک زبردست بہت وڈا جلسہ ہونے والا سی ۔ ظہر دا وقت سی کرنل سی ایچ گڈنی ڈپٹی کمشنر بنوں فوج، پولیس تے فرنٹیر فورس دے ہمراہ صبح سویرے اوتھے پہنچ چکيا سی ۔ فوچ پہنچدے ہی وجہ دسے بغیر ہیبت خان تے رائے بت خان منتظمین جلسہ سن انہاں دے گھر جلا دتے گئے۔ ایہ افراد اک دن پہلے گرفتار وی ہوئے سن ۔ انہاں دے اٹھ وڈے وڈے اطاق جو اناج توں بھرے ہوئے سن نذر آتش کیتے گئے۔ گھر اں دے اندر سامان دے نال نال مویشی وی جل کے خاکستر ہوئے ہور آس پاس دے مکانات نوں وی نقصان پہچا۔ تے رہائشی تشدد، جبر دے شکار ہوئے گھراں نوں لُٹیا گیا۔
ڈپٹی کمشنر نے میر داد خان، ایوب خان، قاضی فضل قادر نوں اطلاع دی کہ اوہ اپنے آپ نوں گرفتاری دے لئی پیش کرن۔ گویا انہاں دے خلاف وارنٹ گرفتاری جاری ہويا سی ۔ انہاں تِناں نے جواب وچ کہیا کہ اسيں عدم تشدد اُتے یقین رکھدے نيں۔ البتہ جلسے دے اختتام اُتے اسيں خود نوں قانون دے حوالہ کرن گے۔ کیونکہ اس وقت جذباتی ماحول اے جے سانوں گرفتار کیتا گیا تاں عوام مشتعل ہو کے قانون شکنی اُتے اتر آئیںگے۔ سر ایچ گڈنی نے ایوب خان وزیر دے درمیان مذکرات جاری سن ۔ جدوں کہ فوج جنگ کيتی تیاری وچ مصروف دکھادی دے رہی سی سارے راستے تے سڑکاں جو جلسہ گاہ تک جاندیاں سن انہاں اُتے فوج تے پولیس کاقبضہ سی ۔ کپٹن ایش کرافٹ جو گھراں دے جلانے وچ مصروف سی انہاں توں فرصت پا کر پرامن جلسہ گاہ وچ گھس آیا۔ آندے ہی ہی سفید ریش قاضی فضل قادر جو جلسہ دی صدارت کر رہے سن صدارتی تقریر دے دوران داڑھی توں پھڑ کر اسنوں سٹیج توں گرا کر زمین پرپٹخ دتا۔ اک رضاکار نے مداخلت دی اسنوں پولیس نے گولی توں زخمی کر دتا۔ اس اُتے میاں محمد یوسف (ممش خیل) نے ایش کرافٹ اُتے حملہ کیتا تے اسنوں لور توں ہلاک کر دتا۔ جس اُتے فوج تے پولیس نے جلسہ گاہ اُتے اندھ دھند گولیاں برسانی شروع کر دیؤ جو کئی گھنٹےآں اُتے محیط سن۔ سینکڑاں لوک شہید ہوئے بہت سارے زخمی وی ہوئے مرنے تے زخمی ہونے والےآں وچ کئی خواتین وی سن۔ 400بھیڑاں، اونٹھ تے بکریاں ہلاک ہوئیاں۔
زخمیاں دی وڈی تعداد شدت گرمی، پیاس تے زخماں دی وجہ توں بے کسی تے بے بسی دی موت مرے تے شہید ہوئے۔ فضل قادر صدرِ جلسہ وی شہید ہوئے انہاں دا جسم گولیاں توں چھلنی کر دتا گیا۔ انہاں دی لاش سرکاری تحویل وچ لے لی گئی۔ تے انہاں نوں بنوں دی جیل دے احاطہ وچ دفن کر دتا گیا۔ تے فیر قبر نوں بے ناں و نشان کردیاگیا۔ گویا اس پرزمین ہموار کر دتی گئی۔ پاکستان بننے دے بعد کسی دی نشان دہی پراوتھے انہاں دا مزار بنا دتا گیا۔ ایويں پنجاہ سال توں زیادہ عرصے تک آزادی دے بعد وی قید وچ رہے۔ دو سال پہلے جدوں بنوں جیل دی عمارت ٹاون شپ منتقل کيتی گئی تاں اکرم خان درانی نے بنوں جیل دی جگہ قاضی فضل قادر دے ناں اک بہت وڈا پارک لائبریر ی تے انہاں دا مزار بنانے دا فیصلہ کیتا۔ ایويں اس مجاہد دی قید دا خاتمہ ہويا۔
قاضی فضل قادر شہید دے علاوہ جو سرکردہ حضرات شہید ہوئے اوہ مندرجہ ذیل نيں۔
ترکال خان ترخوبہ کلاں، مولوی محراب خان نوری محمدی کلہ، پیاو خان پٹال خیل زخمی، زر خان اصل ولایت موسیٰ خیل، شدایر پٹال خیل، گنج خان موار کلہ، اسد خان موار کلہ، سی نیدار خان پٹال خیل، محمد شیر خان شہباز عظمت خیل۔
چوبیس گورا سپاہیاں دے علاوہ کپٹن ایش کرافت کمانڈر ایف سی وی ہلاک ہويا۔ حکومت وقت نے 84 بے گناہ شخصیتاں نوں گرفتار کرکے انہاں نوں مختلف معیاد دی سزاواں دتیاں ملک میر داد خان تے ایوب خان وزیر نوں چودہ چودہ سال قید، محمد بشیر خان نوں دس سال قید با مشقت دی سزا دتی گئی ۔