ریحانہ الادب
| ریحانہ الادب | |
|---|---|
ترمیم  |
ریحانَةُ الاَدَب فی تَراجِمِ المَعرفینَ بالکُنیةِ اَوِ اللّقَ یا کنی و القاب ، نوشتہ محمد علی مدرس تبریزی (1373-1296ھ )۔ اس کتاب وچ ، مصنفاں دا ترجمہ کرنے دے علاوہ، بعض اوقات ہور اصطلاحات جداں شیخین ، صحاح ستہ تے کچھ اختلافات دی وضاحت کردا اے۔ ریحانَةُ الاَدَب 4 جلداں وچ شائع ہوئی اے تے آخری جلد تکنیکی اشاریہ تے فہرستاں دے لئی مختص اے۔
مصنف
سودھواصل مضمون: محمد علی مدثر تبریزی ۔ اس کتاب دے مصنف محمدعلی بن محمد طاهر تبریزی خیابانی معروف به مدّرس(۱۲۹۶-۱۳۷۳ق) نيں، [ 1] ، علماء تے روحانی اسکالرز وچوں اک نيں ۔ 1373ھ / 1333ھ وچ ۔
مواد
سودھوریحانہ الادب اک حروف تہجی دے لحاظ توں افراد دا لقب تے لقب اے جو بالترتیب اٹھ جلداں وچ اے، جس وچ اک تعارف، پنج ابواب تے اک اختتام شامل اے۔ [3]
تعارف : کتاب نوں مرتب کرنے تے لکھنے دے بارے وچ معلومات تے سوانح نگاراں دے عرفی ناواں تے عنوانات دے بارے وچ عمومی معلومات اُتے مشتمل اے۔ تعارف دا دوسرا حصہ قرآنی آیات دے حوالے توں تریخ دی سائنس دی اہمیت دے لئی وقف اے۔ [4]
اس کتاب دا پہلا باب اس دا سب توں مفصل حصہ اے تے اس دی پہلی چھ جلداں اُتے مشتمل اے۔ ایہ باب انہاں لوکاں دی سوانح حیات اُتے مشتمل اے جو اپنے القاب تے نسب دی وجہ توں مشہور نيں۔
دوسرا باب انہاں لوکاں دے لئی اے جنہاں دا مشہور ناں ابو توں شروع ہُندا اے۔ اس باب دے شروع وچ مصنف نے تقسیم دی وجہ دا تعارف اس طرح کيتا اے۔
تیسرے باب وچ علماء و مشائخ دی سوانح حیات نيں جنہاں دے ناں ابن توں شروع ہُندے نيں۔
چوتھا باب انہاں لوکاں دے بارے وچ اے جنہاں دے ناں ام تے بنت توں شروع ہُندے نيں۔ [5]
نتیجہ کتاب دے آخر وچ دو ابواب نيں: پہلا باب انہاں خانداناں تے قبیلےآں نوں بیان کردا اے جو بنی دے ناں توں مشہور سن، جداں: بنی احمر ، بنی اسرائیل تے بنی اسد ۔ البتہ کچھ عنوانات جو کہ دوسرے ناواں توں مشہور نيں اس باب دے تھلے درج نيں، جداں پارسی جسنوں بنی اشکان کہیا جاندا اے۔ دوسرا باب انہاں قبیلے تے خانداناں دا تعارف اے جنہاں دے ناں دے شروع وچ لفظ آل اے۔
اس کتاب وچ علماء دے علاوہ بعض اوقات دینی فرقےآں دے بارے وچ وی عنوانات نيں جداں کہ بارہ ، اسماعیلی تے فتاح ، تے اس دے علاوہ، اصحاب اجماع ، اصحاب صحاح ، چاراں دے اصحاب جداں اصطلاحات نيں۔ کتاباں ، بزرگاں وغیرہ دا تفصیل توں تعارف کرایا گیا اے۔ اس دا جواز پیش کردے ہوئے مصنف دا کہنا اے کہ چونکہ بعض مذہبی عقائد نوں جاندے ہوئے، جنہاں نوں متذکرہ حالات دا ترجمہ کردے وقت اکثر مدنظر رکھیا جاندا اے، اس لئی اوہ انہاں دا تعارف کراندا اے۔ [6]
طریقہ
سودھوریحانہ الادب وچ سوانح حیات وچ تقریباً تھلے لکھے معلومات موجود نيں:
سیرت نگار دی زندگی مختصر اے۔
کماں دی تفصیل، جس وچ مصنف نے اپنی تقریباً تمام تخلیقات نوں متعارف کرانے دی کوشش کيتی اے، ایتھے تک کہ معمولی تحریراں بھی۔ [7]
خیراندی سہولیات تے کماں دی تفصیل (جب وی تریخ دے مالک نے ایداں دے کم چھڈے نيں)
بعض اوقات بعض مشہور صوفیاء، جداں ابراہیم ادھم دی زندگی دے تذکرے وچ شاعراں دے کماں دا اک مختصر حصہ ، رومی دی مثنوی دے اشعار انہاں دے بارے وچ بطور گواہ نقل کيتے گئے نيں۔
حوالے
سودھواس کم دی تالیف وچ مدّرس نے مختلف کماں تے ذرائع توں استفادہ کيتا اے۔ انہاں مآخذ وچ رجال تے تذکرہ وغیرہ دیاں کتاباں شامل نيں تے انہاں دی تفصیلی لسٹ جو کہ تہتر اہم کماں دے برابر اے، کتاب دے تعارف وچ دتی گئی اے تے انہاں وچوں ہر اک دا مخفف دتا گیا اے، جس دا مجموعہ اے۔ جو تعارف دے آخر وچ شامل اے۔ مصنف دا طریقہ ایہ اے کہ اوہ ہر عنوان دے تحت اپنے ماخذ نوں انہاں دے مخففات دا استعمال کردے ہوئے متعارف کراندا اے۔ اس لئی کسی وی قاری دے لئی ممکن اے کہ اوہ اصل ماخذ توں آگاہ ہو تے ضرورت پڑنے اُتے انہاں توں رجوع کرے۔
تعارف وچ ریحانہ الادب نے 73 توں ودھ کماں دا تذکرہ کيتا اے جو انہاں نے اس کتاب دی تالیف وچ استعمال کیتی نيں۔ انہاں وچوں کچھ ذرائع ایہ نيں:
- الذریعہ
- ریاضالعلما
- رجال کشی
- رجال نجاشی
- روضاتالجنات
- اعیان الشیعہ
- معالم العلماء
- مناقب ابن شہر آشوب
- خلاصہ الاقوال
- امل الآمل
- تنقیح المقال
- مستدرک الوسائل
اس نے دوسرے ذرائع جداں ایرانی تے عرب اخبارات تے رسالے، میگزین تے دوسرے دن دیاں کتاباں دا وی استعمال کیا، حالانکہ اس نے تعارف وچ انہاں دا ذکر نئيں کيتا۔ [8]
تنقید
سودھوریحانہ الادب دے پروفائلز (جلد 9)
ریحانہ دی ادبی نثر سادہ تے روانی اے، تے بعض اوقات کئی سوانح نگاراں دی تصاویر تے خطاطی دیاں مثالاں وی شامل کيتیاں جاندیاں نيں۔ پر، ریحانہ الادب تحقیقی تے تاریخی پرچیاں توں خالی نئيں اے، جس وچ یغما جندغی دی سوانح حیات وی شامل اے، جس دا پہلا ناں رحیم سی تے جس دا اگلا ناں ابوالحسن سی۔ پر، مصنف نے خود اپنے ڈیٹا دی درستگی اُتے شک کيتا اے۔ اس کتاب دے مصنف نے اپنے ماخذ اُتے تنقید کرنے دی کوشش نئيں کيتی تے شاید ایسا کوئی شخص ایسا نہ کر سکدا سی۔ البتہ بعض اوقات اوہ بعض ذرائع دا موازنہ کردا اے تے انہاں وچوں صحیح نکات دا انتخاب کردا اے۔
اشاعت
سودھوریحانہ الادب دی پہلی جلد 1326 وچ پہلی بار۔ تے اس دی دوسری جلد 1328 وچ ۔ شائع شدہ؛ انہاں سالاں وچ اقبال آشتیانی نے اس دی تفصیل بیان کردے ہوئے اک مختصر تحریر لکھی۔ مصنف دی زندگی دے دوران، پہلی پنج جلداں مجموعی طور اُتے شائع ہوئیاں، تے چھیويں جلد انہاں دی وفات دے بعد انہاں دے بچےآں دے ذریعہ شائع ہوئی۔ 1333 وچ پہلی جلداں دا دوسرا ایڈیشن۔ ایہ 1349 وچ شائع ہويا۔ ریحانہ الادب دی مکمل اٹھ جلداں اُتے مشتمل نويں ٹائپ سیٹنگ دے نال مصنف دے بیٹے علی اصغر مدرریس تہران تے تبریز وچ شائع ہوئی۔ حالیہ ایڈیشن دی پہلی تے اٹھويں جلد دے تعارف وچ مصنف دی سوانح عمری، انہاں دی تخلیقات تے انہاں نوں وڈے علماء نال ملن والے اجازت ناواں دے بارے وچ تفصیلی مواد جمع کيتا گیا اے، جو انہاں اجازت ناواں دی تصاویر دے نال شائع کيتا گیا اے۔ آغا بوزرگ نے اسنوں ریحانہ الادب فی الکانی تے القاب دے ناں توں چار جلداں وچ ذکر کيتا اے۔ [10]
میر محمد موسوی نے ریحانہ الادب دے اعلانات، کتاباں تے تھانواں دے لئی مختلف تکنیکی اشاریہ جات تے فہرستاں مرتب کيتی نيں، جو 952 صفحات وچ ریحانہ الادب (اس دے اشاریہ جات) دی نويں جلد دے طور اُتے شائع ہوئیاں نيں۔ [11]