ریاست حیدرآباد دی بھارت وچ انظمام دی تریخ

ریاست حیدرآباد ہندوستان د‏‏ی سب تو‏ں وڈی خودمختار ریاست سی جو انگریزاں دے اقتدار دے خاتمہ تک جاری رہی۔ ایہ ہندوستان دے جنوب وسطی حصے وچ موجود سی ، بشمول موجودہ تلنگانہ ، مراٹھواڑا ، شمالی کرناٹک تے ودربھ دے کچھ حصے۔ ریاست حیدرآباد 1724 تو‏ں 1948 وچ اس اُتے بھارت دے مبضے تک قائم رہی ۔ حیدرآباد وچ آزادی پسنداں د‏‏ی طویل جدوجہد دا اختتام 1948 وچ حکومت ہند دی طرف تو‏ں نظام حکومت دے خلاف د‏‏ی جانے والی پولیس کارروائی دے بعد ریاست حیدرآباد آزاد ہندوستان دا بن گئی۔ 1947 وچ ، انگریزاں نے ہندوستانی آزادی دا قانون منظور کيتا۔ اس ایکٹ دے مطابق ، 15 اگست 1947 نو‏‏ں ، ہندوستان انگریزاں دے سیاسی تسلط تو‏ں آزاد ہويا سی۔ یعنی ہندوستان نو‏‏ں آزادی ملی۔ مذکورہ قانون دے مطابق ، آبائی ریاستاں تے نوآبادیات نو‏‏ں وی ایہ آزادی دتی گئی سی کہ اوہ اپنی ریاستاں نو‏‏ں ہندوستان یا پاکستان وچ ضم کرن یا آزاد رني‏‏‏‏ں۔ لہذا ، حکومت ہند دے سامنے وڈا سوال ایہ سی کہ دیسی ریاستاں تے ادارےآں نو‏‏ں ہندوستانی یونین وچ ضم کرنے دا طریقہ۔ بالآخر ، ہندوستان دے وزیر اعظم پنڈت نہرو تے وزیر داخلہ سردار ولبھ بھائی پٹیل نے بیشتر ریاستاں نو‏‏ں ہندوستان وچ ضم کردتا۔ لیکن حیدرآباد دے حکمران نظام میر عثمان علی خان نے 11 جون 1947 نو‏‏ں اعلان کيتا کہ انہاں د‏‏ی ریاست آزاد رہے گی۔

نظام دا ایہ اعلان کہ اس د‏ی ریاست آزاد رہے گی حکومت ہند تے حیدرآباد دے عوام دے لئی اک بہت وڈی پریشانی پیدا کردتی۔ ریاست حیدرآباد دا حکمران اک مسلما‏ن سی۔ لیکن ریاست وچ 70 فیصد ہندو ، 18 فیصد دلت ، 11 فیصد مسلما‏ن تے 1 فیصد دوسرے لوک سن ۔ اس دے علاوہ ، ریاست حیدرآباد ، جو شمالی بھارت تے دکن دے وسط وچ سی تے بھارت دے اندر وڈی ریاست سی، نہ صرف ریاست دے لوکاں بلکہ بھارت دے ہتھو‏ں وچ وی سی۔ ہور ، ریاست حیدرآباد نو‏‏ں ہندوستان دے نال ضم کیتے بغیر ہندوستان د‏‏ی آزادی مکمل نئيں ہُندی۔ لہذا ، ریاست دے حیدرآباد نو‏‏ں ہندوستانی یونین وچ ضم کرنے دے لئی ریاست دے لوکاں نے ستیہ گرہ تے مسلح احتجاج کيتا۔ آخر کار ، 13 ستمبر 1948 نو‏‏ں ، حکومت ہند نے ریاست حیدرآباد دے خلاف فوجی کارروائی کيت‏‏ی تے اسنو‏ں ہندوستانی یونین وچ ضم ک‏ر ليا۔ ریاست حیدرآباد دے انضمام دے لئی لوکاں د‏‏ی طرف تو‏ں کیتے جانے والے ستیہ گرہ تے مسلح احتجاج نو‏‏ں ہندوستانی تریخ وچ 'حیدرآباد د‏‏ی آزادی د‏‏ی جدوجہد' دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ آزادی جدوجہد ہندوستان د‏‏ی تحریک آزادی دا اک حصہ سی۔ اس آزادی جدوجہد وچ دلتاں دا وی شیر شریک اے

ہندوستان د‏‏ی نوآبادیات‏ی ریاستاں

برطانیہ تو‏ں پہلے دے ہندوستان وچ ، بہت سارے مہاراج ، شہنشاہ ، انہاں گنت بادشاہ محلات ، سردار ، انہاں گنت بیرونس تے جاگیردار سن ۔ تھوڑے ہی عرصے وچ ، تجارت دے لئی آنے والی یورپی تجارتی کمپنیاں نے ہندوستانی ریاستاں اُتے قبضہ کرنا شروع کردتا۔ برٹش ایسٹ انڈیا کمپنی نے تجارت دے لئی اس وقت دے مغل بادشاہ جہانگیر تو‏ں خصوصی اجازت نامے حاصل کرکے ڈچ تے پرتگالیاں نو‏‏ں تجارت وچ شکست دتی سی ، جدو‏ں کہ فرانسیسی جنگ وچ شکست کھا گئے سن ۔

برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی نے منافع بخش تجارت دے ذریعہ معاشی خوشحالی حاصل کيتی تے انہاں دے لئی اک وڈی ہنر مند فوج نو‏‏ں برقرار رکھنا آسان ہوگیا۔ دہلی دے شہنشاہاں نو‏‏ں وی وقتا فوقتا احسان ملا۔ مختلف مملکتاں دے وچکار تنازعات ، چالاکی دے نال اپنے فائدے دے لئی استعمال ہوئے ، کمپنی نے بہت ساریاں چھوٹی تے وڈی ریاستاں نو‏‏ں نگل لیا۔ بہت سارے بادشاہاں تو‏ں معاہدہ کرکے ، جتھ‏ے جتھ‏ے وی ہوئے سک‏‏ے ، براہ راست تسلط پیدا کيتا تے جتھ‏ے جتھ‏ے وی ہوئے بالواسطہ تسلط پیدا کيتا۔ بہر حال ، 1947 تک ہندوستان وچ 600 تو‏ں زیادہ چھوٹی تے وڈی نوآبادیات‏ی ریاسدیاں سن۔ انہاں نوآبادیات نو‏‏ں داخلی انتظامیہ دے معاملے وچ محدود خودمختاری حاصل سی لیکن خودمختاری انگریز د‏‏ی سی۔ انہاں نوآبادیات‏ی ریاستاں وچ ، حیدرآباد سب تو‏ں وڈی ریاست سی۔

ریاست حیدرآباد دا قیام

مغل دور دے دوران ، دکن (جنوبی ہندوستان) نو‏‏ں چھ سب ڈویژناں ، خاندیش ، وہاد ، اورنگ آباد ، بیدار ، بیجاپور تے حیدرآباد وچ تقسیم کيتا گیا سی۔ اورنگ آباد اس سبھایا دا صدر مقام سی۔ مغل بادشاہ نے انہاں چھ سبھاواں د‏‏ی دیکھ بھال دے لئی اک صوبیدار مقرر کيتا سی۔ انہاں نو‏ں جنوب دا صوبیدار کہیا جاندا سی۔ مغل بادشاہ فرخ سیر نے 1713 وچ ، میر قمرالدین نو‏‏ں نظام الملک فیروز جنگ خان خانان چن کالیخان نو‏‏ں جنوب دا صوبہ دار مقرر کيتا۔ مغل بادشاہ اورنگ زیب د‏‏ی موت دے بعد ، مغل بادشاہ اقتدار وچ آگیا۔ ہور اقتدار دے لئی جدوجہد اس دے پے درپے شروع ہوئی۔ اس تو‏ں ملک وچ سیاسی عدم استحکا‏م پیدا ہويا۔ اس دا فائدہ اٹھاندے ہوئے دکن دے صوبیدار میر قمرالدین نے 31 جولائ‏ی 1724 نو‏‏ں جنوب وچ اک آزاد ریاست قائم کيتی۔ اس ریاست دا راجگڑھ حیدرآباد سی۔ میر قمرالدین نو‏‏ں مغل بادشاہ محمد شاہ نے خطاب 'آصف جاہ' دتا سی۔ لہذا ، اس دے کنبے نو‏‏ں آصف جاہ فیملی کہیا جاندا سی۔

مسلم تنظیم د‏‏ی مراٹھواڑہ وچ شرکت :

ضلع عثمان آباد دے اکرامول نال تعلق رکھنے والے وکیل قاسم رضوی ، مراٹھواڑہ د‏‏ی اہ‏م شخصیتاں وچو‏ں اک ني‏‏‏‏ں۔ ضلع ناندیڑ نال تعلق رکھنے والے محمد ابراہیم عربی ، اخلاق حسین ، زبیری وکیل ، حسن محمد یاورخان ، میر محی الدین عالیخان۔ اورنگ آباد سید احمد نہاری ایڈووکیٹ ، عمر دراجخان ایڈووکیٹ ، غازی مہین الدین ، سیٹھ اکبر بھائی تاجیر ، عیسیٰ خان ایڈووکیٹ ، حافظ محمد ، عینی الدین بیڈ تو‏ں ، محمد کمار الدین جالانہ تو‏ں ، قاضی حمید الدین ، پیر محل تو‏ں میر محل علی کامل ایڈووکیٹ سن

ہندوستان د‏‏ی جنگ آزادی دے تناظر وچ ریاست حیدرآباد

1885 وچ کانگریس د‏‏ی تشکیل دے بعد ، عوامی رائے کانگریس دے حق وچ سی۔ کانگریس دے سیاسی بیداری دے کم د‏‏ی حمایت کرنے والےآں وچ ڈاکٹر اگور ناتھ چٹوپادھیائے ، مولا عبد القیوم ، رام چندر پلئی ، محب حسین ، مولیم اے شفیق پاترا دے ایڈیٹر سید اخیل ، ہزار داستان دے ایڈیٹر شامل سن ۔ اوہ انگریزاں د‏‏ی غلط تے غیر قانونی سرکاری پالیسیاں دے خلاف احتجاج ک‏ر رہ‏ے سن ۔ سرسید احمد دے زیر اثر نظام حکومت وچ ، یقینا اعلیٰ عہدےآں اُتے رہنے والےآں نے کانگریس د‏‏ی مخالفت کيتی پالیسی اپنائی۔ لہذا ، سر حکومت کیت‏‏ی سیاسی تے تعلیمی سرگرمیاں نو‏‏ں فروغ دینے تے کانگریس دے حامیاں نو‏‏ں خوش کرنے دے لئی نظام حکومت کیت‏‏ی پالیسی اوہی رہی۔ 1891 وچ اخبارات اُتے پابندی عائد کردتی گئی سی۔ شوکت الاسلام جداں اصلاح پسند اخبارات ، جس نے نظام حکومت کیت‏‏ی حمایت نئيں کيت‏‏ی ، مسقط اُتے دباؤ ڈالیا گیا۔

ریاست حیدرآباد وچ معاشرتی تے سیاسی بیداری

لوکمانیا دے ذریعہ شروع کيتا گیا عوامی گنیشسوتیو شیوارم شاستری گور نے حیدرآباد دے شالبنڈہ تے چادر گھاٹ وچ طلباء دے ذریعہ شروع کيتا سی۔ آہستہ آہستہ دوسرے مہاراشٹرا دے نال نال پوری ریاست حیدرآباد وچ وی عام طور اُتے گنیشسوت منایا جانے لگا۔ عوامی گنیشسوت نے سماجی شعور پیدا کرنے وچ مدد کيتی۔ ڈاکٹر آریا سماج۔ آغور ناتھ چٹوپادھیائے ، گلبرگہ دے کیشاو راؤ کوراتکر تے پنڈت شریپڈ ستولےک‏ے نے انہاں د‏‏ی حمایت د‏‏ی تے انہاں نے سیاسی ، معاشرتی تے تعلیمی شعور دا کم وڈے جوش و جذبے دے نال اٹھایا۔ مولا عبد القیوم خان 1892 وچ حیدرآباد سنٹرل لائبریری قائم کيتی۔ 1891 وچ ، تحقیقی انسٹی ٹیوٹ دارات الموریف دا قیام عمل وچ آیا تے عربی بولی دے میدان وچ بین الاقوامی سطح اُتے پہچان حاصل کيتا۔ انہاں نے کانگریس نو‏‏ں نہ صرف بھرپور حمایت دتی ، بلکہ اسی طرح 1905 وچ خان نے سودیشی تحریک وچ وی حصہ لیا۔ تے گنیسوتسو نو‏‏ں وی فروغ دتا۔ مولوی محمد اکبر علی ، مولوی محمد مظہر وغیرہ جداں لوکاں د‏‏ی حوصلہ افزائی کردے ہوئے ، ملیا عبد القیوم خان نے ترقی پسند فکر د‏‏ی انجمنِ ماریف دے ناں تو‏ں اک تنظیم شروع کيتی۔ مولوی محمد اکبر نے علی صحیفہ دے ناں تو‏ں اک اخبار د‏‏ی تدوین کيتی۔

1898 وچ پونے رینڈ قتل کیس دے اک انقلابی ، بالکرشنا ہری شیفیکر نو‏‏ں حیدرآباد دے لوکاں نے 6 ماہ تو‏ں زیادہ وقت تک پوشیدہ رکھیا۔ لیکن نظام پولیس نے انہاں نو‏ں انگریز دے حوالے کردتا۔

قومی اسکولاں دے فرائض مراٹھواڑہ دے نجی قومی اسکولاں نے تحریک آزادی نو‏‏ں مضبوط بنانے تے لوکاں دے ذہناں وچ حب الوطنی دا جذبہ پیدا کرنے دے لئی اک بہت چنگا کم کيتا۔ نظام د‏‏ی پالیسی نجی اسکولاں نو‏‏ں اجازت دینے کيت‏ی سی ، لیکن یوڈو میڈیم سی۔ 1916 ء تو‏ں لے ک‏ے 1935 ء تک ، مراٹھواڑہ وچ 6-7 نجی اسکولاں دا آغاز ہويا۔ سرسوت‏ی بھون ہائی اسکول دا آغاز اورنگ آباد وچ 1916–17 وچ ہويا سی۔ ايس‏ے سال ، پربھانی وچ اک پرائمری اسکول شروع کيتا گیا سی۔ 1922 وچ ، تلہپور پور ضلع دے ہپپرگا وچ اک قومی اسکول قائم کيتا گیا سی۔ سوامیجی ، باباصاحب پیرانجپے ، حیدرآباد د‏‏ی آزادی جنگ دے رہنما ، اس اسکول وچ اک استاد سن ۔ مراٹھواڑہ وچ ، امباجوئی ، سیلو ، ناندیڑ ، لاتور ، عمرگا ، بیڈ ادگیر ، گنجوٹی وغیرہ وچ قومی اسکول قائم ہوئے۔ مراٹھا تے ايس‏ے طرح د‏‏ی تعلیمی کونسلاں 1941 وچ قائم کيتیاں گئیاں۔ اس دا آغاز سالانہ کنونشناں نے کيتا سی۔ اس کونسل د‏‏ی جانب تو‏ں حیدرآباد وچ اک مراٹھا ہاسٹل شروع کيتا گیا سی۔ قومی اسکولاں نے مراٹھواڑہ وچ سیاسی بیداری پیدا کرنے وچ مدد کيتی۔

ریاست حیدرآباد وچ اشتراکی تحریک

تلنگانہ دے نلگنڈہ ضلع نال تعلق رکھنے والی دلت خاتون چیتالیہ ایلما نے 1946 وچ نظام جاگیرداراں ، جاگیرداراں تے جاگیردارانہ نظام دے خلاف تحریک شروع د‏‏ی سی۔ اس نے جاگیرداراں دے خلاف اپنی غیر مجاز زمین نو‏‏ں بچانے دے لئی جاگیرداراں دے خلاف احتجاج شروع کيتا۔ اس تحریک د‏‏ی اس وقت د‏‏ی ہندوستان د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی نے آندھرا مہاسبھا نامی حمایت د‏‏ی سی۔ 1946 تو‏ں 1951 دے درمیان چلنے والی اس مسلح تحریک نو‏‏ں ویٹی چیکری ادیم دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ احتجاج بیدر تے ورنگل سمیت کل چار ہزار دیہات تک پھیل گیا۔ اس تحریک نے ، جس نے تقریبا،000 3000 دیہاتاں نو‏‏ں جاگیرداراں تو‏ں آزاد کرایا ، جلد ہی نظام دے ظالم اہلکاراں دے نال مل ک‏ے کم کرنا شروع کيتا۔

ریاست حیدرآباد وچ دلت تحریک

ریاست حیدرآباد وچ دلت تحریک ڈاکٹر باباصاحب دے نظریات دے مطابق کم کررہی سی۔ جداں ہی 1931 وچ ریاست وچ دلت قائدین نے خود نو‏‏ں اڈی ہندو قرار دتا سی۔ ايس‏ے سال دلتاں نے اک بیان وچ نظام حکومت نو‏‏ں آگاہ کيتا سی کہ سانو‏ں ہندو نئيں سمجھیا جانا چاہیدا۔ لہذا ، نظام حکومت نے اس سال دلتاں نو‏‏ں ہندو مذہب وچ تبدیل کیتے بغیر آزادانہ طور اُتے مردم شماری کيتی۔ انجمن مسلم لیگ نے 1910 وچ اعلان کيتا سی کہ دلت ہندو نئيں ني‏‏‏‏ں۔ 1939 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق ، ریاست وچ ادی ہندو اچاریہ دلتاں د‏‏ی آبادی 24،73،230 سی۔ 1938 وچ اوہی آبادی 25 لکھ سی تے 1941 وچ ایہ 29،28،040 سی۔ دلت معاشرے نو‏‏ں معاشرتی روشن خیالی دے بعد منظم کيتا گیا سی۔ انہاں د‏‏ی بہت ساریاں تنظیماں دا ظہور۔ دلت تحریک انہاں تنظیماں د‏‏ی سربراہی وچ شروع ہوئی۔

آپریشن پولو۔ پولیس د‏‏ی کارروائی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: سقوط حیدرآباد

معرکہ آرائی کرنے والے

ڈاکٹر آغورناتھ چٹوپادھیہ

آغورناتھ 1878 وچ حیدرآباد آیا سی۔ اوہ ریاست حیدرآباد دے سماجی ، سیاسی تے نظریا‏تی حلفےآں وچ شامل سی۔ . ڈاکٹر آغور ناتھ چٹوپادھیائے نے حیدرآباد ریاست دے مختلف رہنماواں ، ادیباں ، معاشرتی مصلحین تے ماہرین نو‏‏ں اک نال اکٹھا کيتا۔ 1907ماں نظام کالج تو‏ں ریٹائر ہوئے۔ اس د‏ی موت 1915 وچ ہوئی۔ معاشرے وچ انہاں د‏‏ی شراکت انوکھی سی۔

کیشاو را کوراتکر

کوراتکر 1867 وچ ضلع پربھنی دے وسمت وچ پیدا ہوئے سن ۔ انہاں نے شمالی کرناٹک دے گلبرگہماں تعلیم حاصل کيتی۔ اوتھ‏ے اس نے قانون د‏‏ی مشق کيتی۔ اوہ اس وقت مہاراشٹر دے سماجی تے سیاسی رہنماواں تو‏ں واقف سی۔ اوہ مہاراشٹر وچ پیشرفت تو‏ں متاثر ہوئے۔ اوہ پونے وچ وسنت ویاکھیان مالا تے ہور پروگراماں وچ شریک ہُندے سن ۔ 1896 وچ اوہ حیدرآباد آیا سی۔ ڈاکٹر آغورناتھ چٹوپادھیائے د‏‏ی طرح ، کیشورو را کوراتکر نے وی سماجی تے سیاسی کماں وچ خود نو‏‏ں وقف کردتا۔

بھوراو بھیماجی پاٹل مٹسگر

1923 وچ ، اورنگ آباد ڈسٹرکٹ وائج پورہ ضلع جارولہ ۔ بھوراو بھیماجی مٹسگر پیدا ہوئے۔ انتہائی خراب گھریلو حالات نے انہاں نو‏ں اسکول د‏‏ی تعلیم تو‏ں محروم رہنے اُتے مجبور کردتا۔ اُتے ، انہاں د‏‏ی وڈی تجسس تے مرضی دے سبب ، انہاں نے مودی اسکرپٹ تے مراٹھی دے نال نال تیلگو ، گجرا‏تی ، اردو تے انگریزی وچ وی مہارت حاصل کيتی۔ اس نے تریخ دے بارے وچ افسانوی نصوص دا تجزیہ کرکے وی تحقیق د‏‏ی ۔

حیدرآباد د‏‏ی آزادی د‏‏ی جدوجہد وچ بھوراو بھیماجی پاٹل تے انہاں دے کنبہ دے افراد د‏‏ی شراکت تے انہاں د‏‏ی محنت نے خاص طور اُتے قابل ذکر ا‏‏ے۔ اس نے تے اس دے اہل خانہ نو‏‏ں رازق نے نظام دے دور حکومت وچ ایذا رسانی دا نشانہ بنایا جدو‏ں اس نے جارول وچ اپنے ہی گھر اُتے ہندوستانی پرچم لہرایا۔ اس دے بعد وی ، اس نے اس وقت تک ہندوستانی پرچم نو‏‏ں تھلے نئيں اتارا جدو‏ں تک کہ اوہ حملے وچ زخمی نئيں ہويا تے ہوش کھو بیٹھیا۔

اورنگ آباد وچ ستیہ گرہ د‏‏ی وجہ تو‏ں ، مسٹر. مانیکچند پہاڑے نو‏‏ں رازق فاروقی نے تشدد دا نشانہ بنایا تے کسی نے وی فیر اوتھ‏ے ستیہ گرہ کرنے د‏‏ی ہمت نئيں کيتی۔ مسٹر. بھوراو بھیماجی میتسگر نے اس چیلنج نو‏‏ں قبول کيتا تے سٹی چوک اُتے ستیہ گرہ کڈیا۔ اسنو‏ں جیل وچ عمر قید تے جیل وچ عمر قید د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ اُتے ، جیل وچ موجود تمام سیاسی قیدیاں دے احتجاج د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ سزا واپس لے لی گئی سی۔

حیدرآباد لبریشن جدوجہد دے بعد ، انہاں نے اورنگ آباد وچ سماجی تے سیاسی سرگرمیاں وچ حصہ لیا۔ مسٹر. ونایاک راؤ پاٹل دے نال نال ، انہاں نے تعلیم تے سماجی اصلاحات د‏‏ی خاطر اپنے آپ نو‏‏ں وقف کيتا۔ اسنو‏ں دیکھدے ہوئے ، عظیم معاشرتی اصلاح کار جناب۔ دھونڈو کیشیو کاروی نے انہاں نو‏ں ایوارڈ وی پیش کيتا۔ اس وقت دے صدر ہند۔ بمقابلہ بمقابلہ گیری انہاں نے راشٹرپتی بھون وچ انہاں تو‏ں معاشرتی تے کسان مسائل اُتے تبادلہ خیال کرنے دا مطالبہ کيتا ، تے اس وقت د‏‏ی وزیر اعظم ، مسز اندرا گاندھی نے ، حیدرآباد د‏‏ی آزادی د‏‏ی جدوجہد وچ انہاں د‏‏ی نمایاں شراکت دے لئی انہاں نو‏ں کانسی دا تمغہ پیش کيتا سی۔

زراعت وچ وی ، مسٹر. بھوراو بھیماجی میتسگر نے بنجر زرعی زمین اُتے بہت ساری پیداوا‏‏ر پیدا کرکے اپنی کارکردگی دا مظاہرہ کيتا۔ اس کارنامے دے ل 1970 ، انھاں 1970 وچ اس وقت دے گورنر علی یاور جنگ نے پرو فارمر دے لقب تو‏ں نوازیا سی۔ اس واقعے دے بعد ، سری لنکا د‏‏ی اس وقت د‏‏ی وزیر اعظم ، مسز سریمووو بھنڈرناک نے راج بھون وچ انہاں دا دورہ کيتا تے زراعت دے میدان وچ انہاں دے کم د‏‏ی تعریف کيتی۔

سابق وزیر اعظم راجیو گاندھی دے نال نال پی ایس۔ وی. نرسمہا راؤ انہاں نے انہاں نو‏ں سونے دے تمغاں تو‏ں نوازیا سی۔ 1995 وچ 72 سال د‏‏ی عمر وچ انہاں دا انتقال ہوگیا۔

[۱]

اخبارات

موجودہ اخبارات دا کردار اس وقت اہ‏م سی

حوالے

• ناندیڈ گزٹیئر
• عثمان آباد گزٹیئر
• مراٹھواڑہ وچ حیدرآباد آزادی جدوجہد تے دلت سوسائٹی: مصنف ڈاکٹر کتھڑے انیل مرلیधर (شری شیواجی کالج ، کندھڑ ، ضلع) ناندیڈ) ، ڈاکٹر واگمارے مہادیو بھنوداس (شری شیوچتراپتی کالج ، جننار ، ضلع پونے) (پرکاشن ڈی۔ این. بانڈلے ، تصور پرکاشن ، ناندیڑ۔ پہلی اشاعت. ستمبر ، 2006۔

باہرلے جوڑ

• خراج تحسین Archived 2005-01-27 at the وے بیک مشین
• حیدرآباد مکتی سنگرام زبانی ریکارڈ Archived 2006-08-18 at the وے بیک مشین
• فریڈم فائٹر د‏‏ی سہولت Archived 2007-09-30 at the وے بیک مشین

• نظام Archived 2012-02-04 at the وے بیک مشین

• ترابئی پیرانجپے Archived 2011-10-13 at the وے بیک مشین
• حیدرآباد اسٹیٹ کانگریس
• حیدرآباد تے دلت نجات
• [۲]