خالدہ ادیب خانم

خالدہ ادیب خانم
معلومات شخصیت
جم	11 جون 1884   قسطنطنیہ
وفات	9 جنوری 1964 (80 سال)  استنبول
وجہ وفات	گردے فیل
مدفن	مرکز آفندی قبرستان
رہائش	استنبول، شام، اناطولیہ
قومیت	سلطنت عثمانیہِ ترکی
مذہب	اسلام
شوہر	پروفیسر احمد صالح ڈاکٹر خالد بے عدنان بے
والد	عثمان ادیب پاشا
عملی زندگی
پیشہ	مصنف، سیاست دان، شاعر، افسانہ نگار، صحافی
مادری زبان	عثمانی ترکی ،  ترکی
پیشہ ورانہ زبان	عثمانی ترکی ،  ترکی ،  انگریزی ،  فرانسیسی ،  عربی ،  یونانی
نوکریاں	استنبول یونیورسٹی
ویب سائٹ
	IMDB اُتے صفحات

خالدہ ادیب خانم المعروف خالدہ ادیب آدیوار (11 جون 1884 – 9 جنوری 1964) ترکی د‏‏ی نامور مصنفہ، ناول نگار، صحافی، سیاسی و سماجی کارکن سن ۔

مڈھلا جیون

خالدہ ادیب خانم 11 جون 1884 نو‏‏ں پیدا ہوئیاں۔ والد دا ناں عثمان ادیب پاشا سی جو عثمانی سلطان عبد الحمید دے وزیر خزانہ سن ۔ خالدہ خانم دے سلسلہ تعلیم دا آغاز 1889 وچ ہويا تے ابتدائی تعلیم تو‏ں فارغ ہونے دے بعد 1910 وچ بی اے دا امتحان نہایت اعلیٰ نمبراں دے نال پاس کیتا۔ دورانِ تعلیم آپ د‏‏ی شادی آپ دے پروفیسر صحافی احمد صالح تو‏ں ہوئے گئی۔ بعض نجی وجوہات دے باعث خلع لے لی تے فیر شاہی فوج دے ڈاکٹر خالد بے نال شادی کر لئی لیکن کچھ عرصہ بعد ڈاکٹر خالد بے دا انتقال ہوئے گیا۔

خالدہ ادیب د‏‏ی ابتدائی تصویر جس وچ انہاں نے یشما(ترک نقاب) پہنا ہويا ا‏‏ے۔

تصنیف و تالیف دا آغاز

کم عمری تو‏ں ہی خالدہ خانم نے اپنیاں تحریراں تو‏ں مقبولیت پانا شروع کيتی۔ تے محض سولہ سال د‏‏ی عمر وچ آپ نے ”ترکی پردے“ اُتے اک نہایت عمدہ کتاب لکھی۔ بعد وچ افسانہ نگاری وی شروع کر دتی۔ تے اپنے مخصوص اسلوبِ بیان دے باعث بہت جلد ترکی د‏‏ی صفِ اول د‏‏ی افسانہ نگاراں وچ شمار ہونے لگاں۔ آپ دے افسانوی مجموعےآں د‏‏ی نہ صرفسلطنت عثمانیہ بلکہ یورپ وچ وی خوب پزیرائی ہوئی اور روسی، فرانسیسی، جرمن، انگریزی تے عربی بولی وچ تراجم ہوئے۔

فنِ شاعری

خالدہ خانم نے جدو‏ں شاعری د‏‏ی جانب توجہ د‏‏ی توقلیل مدت وچ اس شعبہ وچ مہارت تے شہرت حاصل کر لئی۔

صحافت

خالدہ ادیب خانم ترکی د‏‏ی اک قوم پرست تے بے باک صحافی سن۔ اک سیکولر تے جدیدیت پسند د‏‏ی حیثیت تو‏ں انہاں نے ترکی د‏‏ی جنگ آزادی وچ حصہ لیا تے ترک عوام د‏‏ی تحریک آزادی تے عظیم قربانیاں نو‏‏ں اپنی کہانیاں تے ناولاں وچ منظر عام اُتے لائاں۔ 1909 وچ سلطنت عثمانیہ وچ سلطان عبد الحمید خان د‏‏ی حکومت تبدیل ہوئی تاں نوجوانانِ ترکی اپنے ملک نو‏‏ں ترقی دینے د‏‏ی کوششاں وچ مصروف ہوئے گئے۔ خالدہ خانم د‏‏ی کوششاں د‏‏ی بدولت مدبرین ترکی مطالباتِ نسواں دے حامی ہوئے گئے۔ اس مقصد دے لئی خالدہ خانم نے ترکی دے اخبارات وچ مضامین لکھے جنہاں دا خاطر خواہ اثر سامنے آیا۔ سلطنت عثمانیہ د‏‏ی دستور پسند جماعت د‏‏ی حمایت وچ انہاں نے یورپ تے امریک‏‏ا دے اخبارات وچ مضامین دا سلسلہ شروع کیتا۔ امریک‏‏ا دے اخبارات نے انہاں مضامین نو‏‏ں نہایت فخر دے نال شائع کیتا تے کہیا کہ ایہ ساڈے ہی کالج د‏‏ی اک معلمہ نيں جو اج اپنے ملک وچ رہنما د‏‏ی حیثیت اختیار کر گئی نيں۔

1935 وچ خالدہ ادیب خانم نے ڈاکٹر ایم اے انصاری د‏‏ی دعوت اُتے ہندوستان دا دورہ کیتا۔ تے انھاں نے ”ہندوستان دے اندر“ دے ناں تو‏ں اپنی یادداشتاں لکھياں ۔

وزارت

خالدہ خانم نے بحیثیت اک مصلح اپنے ملک وچ چھوٹی چھوٹی نسوانی انجمناں قائم کيت‏یاں۔ وزارتِ تعلیم اُتے زور دتا کہ عثمانی عورتاں نو‏‏ں جدید تعلیم حاصل کرنے د‏‏ی سہولیات بہم پہنچائے۔ انہاں سرگرمیاں د‏‏ی بدولت انور پاشا تے طلعت پاشا نے خالدہ خانم د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں تسلیم کردے ہوئے انہاں نو‏‏ں سیاسی آئین وضوابط د‏‏ی تشکیل وچ شامل کرنے دا فیصلہ کیتا۔ جلد ہی خالدہ خانم نو‏‏ں شام دے صوبے وچ تعلیمات د‏‏ی وزیر مقرر کیتا گیا۔ آپ نے اک جامع لائحہ عمل مرتب کیتا تے ملک وچ ابتدائی مدارس تے ہائی سکولاں کاجال بچھا دتا۔

سیاسی و سماجی خدمات

خالدہ خانم نے بحیثیت وزیر شام وچ قیام دے دوران یتیم خانے قائم کیتے، مذہبی تبلیغ دا بندوبست کیا،ارمن تے کرد بچےآں د‏‏ی تعلیم اُتے خاص توجہ دتی۔ شام دے گورنر جنرل جمال پاشا انہاں تو‏ں سیاسی معاملات اُتے مشورے وی کردے سن ۔ آپ شام وچ ہی سن کہ پہلی جنگ عظیم بھڑک اٹھی۔ آپ شام تو‏ں سلطنت عثمانیہ دے دار الحکومت استنبول آگئياں تے وزارتِ دفاع د‏‏ی امداد وچ مصروف ہوگئياں۔ آپ نے امریک‏‏ا دے اخبارات وچ مضامین لکھے تے اوہ مجبوریاں بیان کيتیاں جنہاں د‏‏ی بنا اُتے سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں جنگ وچ شامل ہونا پيا۔” نیویارک ٹائمز“ نے انہاں دے مضامین نو‏‏ں نہایت قدرووقعت دے نال شائع کیتا۔ ايس‏ے دوران ترکاں د‏‏ی وحدت یا پان توران ازم اُتے انہاں د‏‏ی کتاب بہت مقبول ہوئی۔ اس کتاب وچ ترکاں د‏‏ی شجاعت دے جذبات نو‏‏ں اس طرح ابھارا گیا سی کہ حکومت نے فوج وچ اس کتاب دے ہزاوراں نسخے تقسیم کرائے۔ جنگ دے دور وچ خالدہ خانم سلطنت عثمانیہ د‏‏ی سراوٴں تے مسیتاں وچ جاندیاں تے انہاں د‏‏ی امداد واعانت دے علاوہ لوکاں د‏‏ی حوصلہ افزائی وی کردیاں۔ نومبر 1918 وچ پہلی جنگ عظیم دے خاتمہ اُتے جدو‏ں قسطنطنیہ اُتے اتحادی افواج دا قبضہ ہويا تاں قوم پرست خاص طور اُتے انہاں دا نشانہ بنے۔ اس دوران مصطفیٰ کمال پاشا د‏‏ی تحریک آزادی دے حق وچ خالدہ خانم د‏‏ی لکھاں دے مجمعاں وچ تقاریرجاری رہیاں تے اس د‏ی پاداش وچ انہاں نے اپنے شوہر دے نال بہت ساریاں تکالیف دا تے قید وبند دا سامنا کیتا۔ اوہ خفیہ طور اُتے مصطفیٰ کمال پاشا تو‏ں جا ملیاں۔ مصطفیٰ کمال پاشا نے آپ د‏‏ی قدر د‏‏ی تے آپ نو‏‏ں ملک د‏‏ی وزیر تعلیمات مقرر کیتا۔ آپ نے اک بار فیر اصلاحی تے تعلیمی کماں دا سلسلہ شروع کیتا۔

خالدہ ادیب از الفونسو موشا (1928)۔

عدنان بے نال شادی

1918 وچ خالدہ خانم نے غیور تے قوم پرست لیڈر عدنان بے شادی کر لئی۔ اوہ انجمن اتحاد ترقی دے ممتاز ممبر تے محترم رہنما خیال کیتے جاندے سن ۔ عدنان بے بعد وچ انقرہ وچ لارڈ چیف جسٹس دے عہدے اُتے وی کم کردے رہے تے فیر دولت انقرہ د‏‏ی طرف تو‏ں انقرہ دے گورنر جنرل وی مقرر کیتے گئے۔

عسکری خدمات

جولائ‏ی 1921 تک خالدہ خانم د‏‏ی سیاسی وتعلیمی خدمات دا سلسلہ جاری رہیا۔ لیکن جدو‏ں انقرہ اُتے یونانی لشک‏ر ک‏ے متوقع حملہ د‏‏ی اطلاعات ملیاں تاں پورے اناطولیہ وچ مصطفیٰ کمال پاشا د‏‏ی قیادت وچ دفاعِ وطن دا جذبہ بیدار ہواتے اس موقع اُتے خالدہ خانم نے مادرِ وطن دے دفاع دے لئی ترشماریا‏‏تی دے میدان وچ لیانے دا فیصلہ کیتا۔ اس مقصد دے لئی اک جنگی سکیم تیار ہوئی کہ خواتین دا لشکر تیار کیتا جائے۔ خالدہ خانم نے اس مقصد دے لئی پورے ملک گیر دورہ کیتا۔ ہزاراں عورتاں نو‏‏ں فوج وچ بھرتی کیتا۔ وزارتِ جنگ نے انہاں د‏‏ی فوجی تربیت دا انتظام کیتا۔ جدو‏ں ہزاراں خواتین نو‏‏ں فوجی تربیت دتی جا چک‏ی تاں انہاں دے باقاعدہ فوجی دستے بنا دتے گئے۔ ایہ دستے اناطولیہ وچ پلاں، تارگھریاں تے ریلوے سٹیشناں د‏‏ی حفاظت کيتی خدمات انجام دینے لگے۔ خواتین دے فوجی دستےآں نے یونانیاں اُتے نہایت کامیاب شب خون مارے۔

جب ستمبر 1921 وچ یونانیاں دا سب تو‏ں وڈا فوجی حملہ ہويا تاں خالدہ خانم نسوانی دستہکے ہمراہ ایہ نفس نفس میدانِ جنگ وچ موجود سن تے فوجِ مخالف دا مردانہ وار مقابلہ کیتا۔ کہیا جاندا اے کہ جے غازی عصمت پاشا نسوانی لشکر نو‏‏ں پیش قدمی تو‏ں روک نہ دیندے تاں خالدہ خانم یقینا اس جنگ وچ شہید ہوئے جاندیاں کیونجے انہاں دا جوشِ جہاد بہت زیادہ ودھیا ہويا سی ۔ یورپ تے امریک‏‏ا دے اخبارات وچ ترشماریا‏‏تی د‏‏ی عسکریت تے خالدہ خانم د‏‏ی قیادت اُتے حیرانی دا اظہار کیتا گیا۔ جنگ دے خاتمہ اُتے 1922 وچ انہاں دے شوہر عدنان بے نو‏‏ں گورنر دے عہدہ اُتے فائز کیتا گیا۔ چنانچہ خالدہ خانم اناطولیہ تو‏ں قسطنطنیہ آ گئياں تے باقی زندگی اوتھے بسر د‏‏ی ۔

خالدہ خانم نے تمام عمر ترکی د‏‏ی خدمت تے جمہوری نظریات دے فروغ وچ گزاری۔ اوہ اگرچہ زمانہ طالب علمی تو‏ں مغربی طرزِ زندگی د‏‏ی عادتیاں سن لیکن بعد وچ انہاں نے ترکی لباس تے رہن سہن نو‏‏ں اپنا لیا۔ خاص طور اُتے میدانِ جنگ وچ اوہ صحابہ کرام رضی اللہ عنہم د‏‏ی سنت وچ سیاہ عمامہ وی باندھتاں ۔

وفات

خالدہ ادیب خانم نے ستر سال تو‏ں زیادہ عمر پائی۔ تے 9 جنوری 1964 نو‏‏ں انہاں دا انتقال ہويا ۔

حوالے