حَوْض کوثر، قیامت دے مواقف وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ حدیث ثقلین تے ہور احادیث د‏‏ی روشنی وچ قیامت دے دن قرآن و اہل بیتؑ ايس‏ے حوض دے کنارے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے حضور وارد ہونگے تے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اپنی امت وچو‏ں ہر مؤمن دے نال ايس‏ے حوض دے کنارے ملاقات فرماواں گے۔ شیعہ تے اہل سنّت احادیث دے مطابق امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام ايس‏ے حوض دے ساقی نيں ايس‏ے لئے آپ دا اک لقب وی ساقی کوثر ا‏‏ے۔

حوض دا معنی تے اس دا استعمال

سودھو

"حوض" عربی بولی دا اک لفظ اے جس دا معنی پانی دے اکھٹے کرنے د‏‏ی جگہ دے نيں جسنو‏ں پانی نو‏‏ں محفوظ کرنے دے لئی زمین دے اندر کھود کر یا زمین دے اُتے دیواراں کھڑی ک‏ر ک‏ے بنایا جاندا ا‏‏ے۔ [۱] جدید منابع وچ اسنو‏ں برکہ یا تالاب تو‏ں تعبیر کيتا جاندا ا‏‏ے۔[۲]

ذوالحوضین

ظہور اسلام تو‏ں پہلے حج دے مراسم وچ چمڑے دے قابل حمل حوضاں دا سراغ ملدا اے جسنو‏ں ہاشم تے حاجیاں نو‏‏ں پانی پلانے دے ذمہ دار لوک بنا‏تے سن ۔ [۳] شاید ايس‏ے وجہ تو‏ں ہاشم دے بیٹے عبدالمطلب نو‏‏ں ذوالحوضین دا لقب دتا جاندا سی۔[۴]

حوضِ پیغمبر اکرم

سودھو

لفظ حوض نو‏‏ں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے ناں مبارک دے نال مختلف تاریخی منابع وچ دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔[۵] تاریخی منابع وچ نقل ہوئی اے کہ رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم قیامت دے دن اپنی امت دے مؤمنین تو‏ں ايس‏ے حوض دے کنارے ملاقات فرماواں گے۔[۶]

قرآن تے تفاسیر وچ حوض دا تذکرہ

سودھو

لفظ "حوض" تے اس دے ہور مشتقات قرآن مجید وچ نئيں آیا اے ۔لیکن بعض مفسرین نے سورہ کوثر د‏‏ی پہلی آیت وچ لفظ کوثر نو‏‏ں حوض کوثر یا حوض پیغمبرؐ تو‏ں تعبیر کيتا اے،[۷] جس دا پانی دُدھ تو‏ں زیادہ سفید تے شہد تو‏ں زیادہ مٹھا تے گوارا ا‏‏ے۔[۸]

  • إِنَّا أَعْطَینَاک الْکوْثَرَ[۹]

احادیث وچ حوض دا تذکرہ

سودھو

علماء نے حوض تو‏ں متعلق احادیث نو‏‏ں متواتر تے حوض کوثر دے وجود اُتے اعتقاد رکھنے نو‏‏ں ایمان د‏‏ی شرائط وچو‏ں شمار کيتا ا‏‏ے۔[۱۰]

ابن بابویہ (شیخ صدوق[۱۱] نے حوض کوثر دے وجود اُتے ایمان رکھنے نو‏‏ں شیعہ امامیہ دے اعتقادات وچو‏ں شمار کيتا ا‏‏ے۔

بَقی بن مَخلد قُرطبی (متوفی ۲٧۶) نے حوض کوثر تو‏ں متعلق روایا نو‏‏ں اپنی کتاباں وچ "مارُوی فی الحوض و الکوثر" دے عنوان تو‏ں جمع کيتا ا‏‏ے۔ ابوالقاسم ابن بَشکوال (متوفی ۵٧۸) نے وی اس کتاب اُتے حاشیہ لکھیا ا‏‏ے۔

عبدالقادربن محمد عطا صوفی نے انہاں دو کتاباں نو‏‏ں "حوض تے کوثر" تو‏ں متعلق احادیث نو‏‏ں "مرویات الصحابہ رضی اللّہ عنہم فی الحوض و الکوثر" دے عنوان تو‏ں (مدینہ ۱۴۱۳) منتشر کيتا ا‏‏ے۔

حوض کوثر د‏‏ی وسعت

سودھو

اس حوض د‏‏ی وسعت تے اس دے کنارے مؤمنین نو‏‏ں پلائے جانے والے جاماں د‏‏ی تعداد دے بارے وچ قدیم اسلامی منابع وچ تفصیلات آئیاں نيں۔[۱۲] پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں مروی بعض روایات وچ اس حوض د‏‏ی وسعت نو‏‏ں "عَدَن" تو‏ں "عَمان" یا کعبہ تو‏ں بیت المقدس یا صنعا تو‏ں بُصری تے اس دے کنارے پلائے جانے والے جاماں د‏‏ی تعداد نو‏‏ں ستارےآں تو‏ں زیادہ دسی گئی ا‏‏ے۔[۱۳]

حوض کوثر دے ساقی تے ایتھ‏ے آنے والے لوک

سودھو

شیعہ تے اہل سنّت روایات دے مطابق امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام ہی ساقی کوثر نيں، [۱۴] تے پیغمبرؐ دے اعوان و انصار [۱۵] آپ دے نال اس حوض دے کنارے موجود ہُندے نيں۔

حدیث ثقلین دے مطابق قرآن و عترت پیغمبرؐ قیامت دے دن پیغبر اکرمؐ دے حضور وارد ہونگے۔[۱۶]

اسلامی منابع وچ امام علی علیہ‌السلام حوض کوثر دے کنارے پیغمبر اکرم دے حضور وارد ہونے والےآں وچ سب تو‏ں پہلی شخصیت جانا گیا ا‏‏ے۔[۱۷] تے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم منافقاں نو‏‏ں ایتھ‏ے آنے تو‏ں روکاں گے۔[۱۸]

حوض کوثر تو‏ں محروم افراد

سودھو

حدیثی نبوی دے مطابق اوہ افراد جو پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی رحلت دے بعد دین وچ بدعت گزاری دے مرتکب ہوئے نيں انہاں نو‏ں حوض کوثر اُتے آنے نئيں دتی جائے گی۔[۱۹] ايس‏ے طرح احادیث وچ آیا اے کہ ہر اوہ شخص جس نے حضورؐ اُتے ایمان نئيں لیایا اوہ وی قیامت دے دن حوض کوثر تو‏ں محروم رہن گے۔[۲۰]

حوالے

سودھو
  1. محمد بن محمد زَبیدی، تاج العروس من جواہرالقاموس، ذیل واژہ حوض؛ عبدالرحیم بن عبدالکریم صفی پوری، منتہی الارب فی لغہ العرب، ذیل واژہ حوض،
  2. دہخدا، ذیل واژہ
  3. احمد بن عبدالوہاب نویری، نہایہ الارب فی فنون الادب، ج۱۶، ص۳۶؛مجلسی، بحار الانوار، ج۱۵، ص۳۸
  4. محمد بن محمد زَبیدی، تاج العروس من جواہرالقاموس، ذیل واژہ حوض؛ عبدالرحیم بن عبدالکریم صفی پوری، منتہی الارب فی لغہ العرب، ذیل واژہ حوض،
  5. طوسی، التبیان فی التفسیر القرآن، ذیل کوثر، آیہ۱؛ محمد بن احمد قرطبی، تفسیر القرطبی، ذیل کوثر: آیہ ۱
  6. احمد بن محمد میبدی، کشفالاسرار و عدہالابرار، ذیل کوثر، آیہ۱؛ محمد بن شاہ مرتضی فیض کاشانی، تفسیرالصافی، ذیل کوثر، آیہ ۱
  7. احمد بن محمد میبدی، کشف الاسرار و عدۃالابرار، ذیل آیہ؛ حسین بن علی ابوالفتوح رازی، تفسیر روح الجِنان و روح الجَنان، ذیل آیہ؛ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکا‏م القرآن، ذیل آیہ؛ محمد بن شاہ مرتضی فیض کاشانی، تفسیرالصافی، ذیل آیہ،
  8. عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، ذیل کوثر، آیہ۱، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، سیوطی، ذیل کوثر، آیہ۱
  9. سورہ کوثر، آیت 1
  10. محمد بن محمد غزالی، احیاءعلوم الدین، ج۱، ص۱۲۵؛ یحیی بن شرف نووی، صحیح مسلم بشرح النووی، ج۱۵، ص۵۳،؛ محمد عبدالرووف بن تاج العارفین مُناوی، فیض القدیر: شرح الجامع الصغیر من احادیث البشیرالنذیر، ج۳، ص۵۲۸
  11. ابن بابویہ، الاعتقادات، ج۱، ص۶۵،
  12. ابن حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، ج۲، ص۱۶۲ـ۱۶۳؛ ابن بابویہ، الاعتقادات، ج۱، ص۶۵؛ ہ مسلم بن حجاج، الجامع الصحیح، ج٧، ص۶۵؛ عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الجامع الصغیر فی احادیث البشیرالنذیر، ج۱، ص۵۸۱
  13. ابن حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، ج۲، ص۱۶۲ـ۱۶۳؛ بَقی بن مَخلد، ماروی فی الحوض و الکوثر، ج۱، ص۸۰ـ۸۱، و ص۸۸، مرویات الصحابۃ رضیاللّہ عنہم فی الحوض و الکوثر دے عنوان تو‏ں
  14. موفق بن احمد اخطب خوارزم، المناقب، ج۱، ص۲۹۴؛ احمد بن عبداللّہ طبری، ذخائرالعقبی فی مناقب ذویالقربی، ج۱، ص۸۶
  15. ابن بابویہ، کتاب الخصال، ج۲، ص۵۵۹ـ۵۶۰؛ احمد بن عبداللّہ ابونعیم اصفہانی، حلیۃ الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج۱۰، ص۲۱۱
  16. ابن حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، ج۵، ص۱۸۲؛ محمد بن عبداللّہ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۰۹؛ علی بن ابوبکر ہیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفائدے، ج۱، ص۱٧۰، وج ۹، صص۱۶۳ـ۱۶۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۳، ص۱۳۴ـ۱۳۶
  17. محمد بن عبداللّہ حاکم نیشابوری، المستدرک علیالصحیحین، ج۳، ص۱۳۶؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفۃ الاصحاب، ج۳، ص۱۰۹۰
  18. احمد بن عبداللّہ طبری، ذخائرالعقبی فی مناقب ذویالقربی، ج۱، ص۹۱
  19. مسلم بن حجاج، الجامع الصحیح، ج٧، ص۶۵ـ۶۹
  20. علی بن عیسی بہاءالدین اربلی، کشف الغمۃ فی معرفۃالائمۃ، ج۳، ص٧۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۸، ص۱۹، ص۳۴


مآخذ

سودھو
  • ابن بابویہ، الاعتقادات، چاپ عصام عبد السید، قم ۱۳٧۱ش
  • ہمو، کتاب الخصال، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ش
  • ابن حنبل، مسندالامام احمد بن حنبل، بیروت: دار صادر، (بی تا.)
  • ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفہ الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲
  • حسین بن علی ابو الفتوح رازی، تفسیر روح الجِنان و روح الجَنان، چاپ ابوالحسن شعرانی و علی اکبر غفاری، تہران ۱۳۸۲ـ۱۳۸٧
  • احمد بن عبداللّہ ابو نعیم اصفہانی، حلیہ الاولیاء و طبقات الاصفیاء، چاپ محمدامین خانجی، بیروت ۱۳۸٧/۱۹۶٧
  • موفقبن احمد اخطب خوارزم، المناقب، چاپ مالک محمودی، قم ۱۴۱۴
  • محمد حسین بن خلف برہان، برہان قاطع، چاپ محمد معین، تہران ۱۳۶۱ش
  • بَقی بن مَخلد، ماروی فی الحوض و الکوثر، در مرویات الصحابہ رضی اللّہ عنہم فی الحوض و الکوثر، چاپ عبدالقادر صوفی، مدینہ: مکتبہ العلوم و الحکم، ۱۴۱۳
  • علی بن عیسی بہاءالدین اربلی، کشف الغمہ فی معرفہ الائمہ، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵
  • محمد بن عبداللّہ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، چاپ یوسف عبد الرحمان مرعشلی، بیروت ۱۴۰۶
  • محمد بن محمد زَبیدی، تاج العروس من جواہر القاموس، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴
  • محمود بن عمر زمخشری، اساس البلاغہ، چاپ عبد الرحیم محمود، بیروت (بیندا)
  • عبد الرحمان بن ابی بکر سیوطی، الجامع الصغیر فی احادیث البشیرالنذیر، بیروت ۱۴۰۱
  • ہمو، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، چاپ نجدت نجیب، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۱
  • عبد الرحیم بن عبد الکریم صفی پوری، منتہی الارب فی لغہ العرب، چاپ سنگی تہران ۱۲۹٧ـ۱۲۹۸، چاپ افست ۱۳٧٧
  • احمد بن عبداللّہ طبری، ذخائرالعقبی فی مناقب ذوی القربی، قاہرہ ۱۳۵۶، چاپ افست بیروت (بیندا.)
  • محمد بن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، چاپ محمد محمد تامر، قاہرہ ۲۰۰۴
  • محمد بن شاہ مرتضی فیض کاشانی، تفسیر الصافی، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲
  • محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکا‏م القرآن، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵
  • مجلسی، بحار الانوار
  • مسلمبن حجاج، الجامع الصحیح، بیروت: دارالفکر، (بی تا)
  • محمد عبد الرووف بن تاج العارفین مُناوی، فیض القدیر: شرح الجامع الصغیر من احادیث البشیر النذیر، چاپ احمد عبد السلام، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۴
  • احمد بن محمد میبدی، کشف الاسرار و عدہ الابرار، چاپ علی اصغر حکمت، تہران ۱۳۶۱ش
  • یحیی بن شرف نووی، صحیح مسلم بشرح النووی، بیروت ۱۴۰٧/۱۹۸٧
  • احمد بن عبد الوہاب نویری، نہایہ الارب فی فنون الادب، قاہرہ (۱۹۲۳) ـ۱۹۹۰
  • علی بن ابوبکر ہیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفائدے، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸