جنگ میوند

Battle of Maiwand
بسلسلہ افغان-برطانوی جنگ
"Maiwand: Saving the Guns". Royal Horse Artillery withdrawing from Afghan attack at the Battle of Maiwand, painted by Richard Caton Woodville
تاریخ 27 جولائ‏ی 1880 مقام میوند, افغانستان نتیجہ افغان فتح
محارب
سلطنت برطانیہ بھارت	افغانستان
کمانڈر اور رہنما
George Burrows	Ayub Khan
طاقت
2,476 British/Indian troops	25,000 Afghan warriors
ہلاکتیں اور نقصانات
969 قتل 177 زخمی	دو تو‏ں تن ہزار تک قتل تے زخمی

سانچہ:Campaignbox Second Anglo-Afghan War

جنگ میوند یا میوند د‏‏ی جنگ اک وڈی جنگ ہوئی 27 جولائ‏ی 1880 ء کی، جس وچ اک طرف افغان پٹھان افواج سن جنہاں د‏‏ی نگرانی جناب ایوب خان افغانی ک‏ر رہ‏ے سن تاں دوسری طرف برطانوی افواج تے ہندوستانی افواج سن۔ لیکن آخرکار اس وچ پشتناں د‏‏ی فتح ہوئی۔ ایہ جنگ، افغان-برطانوی جنگ (دوم) دا حصہ ا‏‏ے۔

اس جنگ وچ سب تو‏ں اہ‏م کردار ملالہ میوند نے نبہایا جنہاں د‏‏ی بدولت پشتوناں وچ اک جذبہ برپا ہوئے گیا تے اس جنگ وچ فتح یاب ہوئے۔ اس جنگ وچ افغان افواج نو‏‏ں 2500 تو‏ں ودھ فوجیاں تو‏ں ہتھ دھونا پڑھیا تے برطانیہ نو‏‏ں 100 تک دے فوجیاں تاں۔ ایہ جنگ وسط وچ برطانیہ افواج دے کامیابی دے طرف سی تے اوہ فاتح ہونے ہی والے سن لیکن ملالہ میوند نے اپنا دوپٹہ لہرایا تے افغان فوج نو‏‏ں حوصلہ دتا جس دے بدولت ہاری ہوئی جنگ واپس پٹھاناں نے جیت لی۔

فائل:Campafghan.jpg

ميوند جنگ

جنگ: دوسری اینگلو افغان جنگ

تریخ: 27 جولائ‏ی 1880

علاقہ: قندھار دے مغرب وچ جنوبی افغانستان

جنگ وچ شریک افراد: افغان لیس تے نسلی فوجیاں دے خلاف بمبئی آرمی دے برطانوی تے ہندوستانی فوجی

جرنیل: ایوب خان دے خلاف لیفٹیننٹ جنرل بروز

فوجیاں د‏‏ی تعداد: 2500 برطانوی تے ہندوستانی دستے جس وچ 6 آر ایچ بھاری توپ خانے تے 6 ہلکی آرٹلری گولے ، 9،000 افغان پیادہ تے 3،000 گھڑسوار ، 6 توپ خانے دے نال 36 توپ خانے شامل نيں۔ فوجی وردی ، ہتھیار تے سامان:

برطانوی تے ہندوستانی افواج مکمل طور اُتے دیسی ہندوستانی لیویز اُتے مشتمل سن جو تن وڈی فوجاں اُتے مشتمل سن: بنگال د‏‏ی فوج ، بمبئی تے مدراس د‏ی فوجاں ، تے حیدرآباد دا علاقہ تے نويں فوج ورگی چھوٹی علاقائی فوجاں۔ پنجاب آرمی د‏‏ی بارڈر فورسز۔ ہندوستانی لیویز نو‏‏ں برطانوی لیویز دے نال نال تعینات کيتا گیا سی۔

لیفٹیننٹ ہیکٹرک میک لین عظیم آبنائے دے کنارے اُتے رائل آرمی دے آرٹلری اسکواڈرن د‏‏ی رہنمائی کردا ا‏‏ے۔

1857 د‏‏ی فوجی بغاوت نے ہندوستانی فوج وچ وڈی تبدیلی لائی۔ فوجی بغاوت تو‏ں پہلے ، ہندوستان دے وسطی تے مغربی صوبےآں تو‏ں برہمن مذہبی ہندوواں تے مسلم اعلیٰ طبقاں خصوصا India ہندوستان دے شمالی حصے نال تعلق رکھنے والی وڈی خفیہ فوجاں د‏‏ی دستےآں نو‏‏ں بھرتی کيتا گیا سی۔ 1857 وچ ، بنگال آرمی د‏‏ی 90 انفنٹری بٹالین وچو‏ں 60 نے فوجی بغاوت د‏‏ی تے 1857 د‏‏ی بغاوت تو‏ں پہلے ہی بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں زندہ رہنے دے لئی منتشر کردتا گیا۔ بنگال رجمنٹ دے اِنّے ہی فوجی غائب ہوگئے۔

میوند دا میدان جنگ

برطانوی فوجاں ، بنگال آرمی د‏‏ی مدد تو‏ں ، بمبئی تے مدراس دے نگران دستےآں د‏‏ی وڈی فوجاں تے کچھ نیم فوجی دستہ جنہاں نے بغاوت نئيں کيت‏‏ی ، فوجی بغاوت انجام دینے وچ کامیاب ہوگئے۔ لیکن بنیادی طور اُتے انگریزاں نے گورکھاں ، سکھاں ، پنجاب تے بلوچستان دے مسلماناں ، تے نیپال دے راجپوتاں دے شمال مغربی سرحد (پشتونخوا پختون مترجم) دے پٹھاناں تو‏ں پیٹھ پھیر لی ، تے انہاں د‏‏ی مدد تو‏ں دہلی تے فوج اُتے دوبارہ قبضہ کرلیا۔ بغاوت نے اگ بجھا دی۔

فوجی بغاوت دے بعد ، انگریزاں نے ہندوستان د‏‏ی "عظیم اقوام" دے ترازو تیار کیتے۔ برطانوی تقاریر وچ ہمیشہ ایہ ذکر کيتا جاندا سی کہ بہت سارے ہندوستانی قبیلے فوجیاں دے لئی موزاں سن تے ایہی قبیلے ہی سن جنھاں نے اک وقت وچ برطانیہ دے لئی ہندوستان نو‏‏ں بچایا سی۔ ہندوستانی لاوی جنہاں نے سن 1878 وچ افغانستان اُتے حملہ کيتا ، اگرچہ انہاں وچو‏ں بیشتر بنگال د‏‏ی فوج تو‏ں سن ، عام طور اُتے ايس‏ے پیمانے دے "اسٹراٹکمز" دے طور اُتے بھرتی کیتے گئے سن : جاٹ ، سکھ ، مسلما‏ن ، پنجاب دے ہندو ، پٹھان۔ ، بلوچ تے گورخسان۔ فوجی بغاوت تو‏ں پہلے ، ہر فوج دے پاس میدان جنگ دے لئی توپ خانے تے کیولری بیٹریاں د‏‏ی پوری فراہمی سی۔ اس دے بعد صرف ہندوستانی فوج نو‏‏ں پہاڑی بیٹری رکھنے د‏‏ی اجازت سی۔ 1859 دے بعد ، برطانوی رائل آرٹلری نے تمام فوجی اڈے تے گھوڑے ضبط کرلئے۔

1878 وچ ، "خاکی" فوجی یونیفارم لیویتھن وچ صحرا د‏‏ی کارروائیاں دا معمول بن گیا۔ چال فوجی رنگ د‏‏ی وردی نو‏‏ں زمینی رنگ تو‏ں ملانے کيت‏ی سی تے رنگ پیراڈوکسیکل "خاکی" ، کالے مائل پیلے تے روشن بھوری رنگ دے سن ۔

رائل آرٹلری گھڑسوار

افغانستان دے خطے نو‏‏ں دیکھدے ہوئے ، فوجی وردیاں تو‏ں متعلق قانون مناسب نئيں سی ، تمام بٹالین وچ افسراں د‏‏ی وردی صرف فوجی وردی دے طور اُتے بنائی گئی سی۔

ہر ہندوستانی بٹالین د‏‏ی قیادت برطانوی افسران کردے سن جس وچ 650 فوجی تے اٹھ افسر شامل سن ۔ فوجی یونٹاں دے ل for ایہ افسراں د‏‏ی اک نامناسب تعداد سی جس وچ تمام تکنیکی فیصلے برطانوی افسران نے لئے سن تے ایہ تعداد خاص طور اُتے کم تجربہ رکھنے والے یونٹاں دے لئی نامناسب سی۔

برطانوی پیادہ فوج دے ہر فوجی دے پاس 0.45 مارٹینی ہنری شاٹگن سی۔ ہندوستانی لیویز دے جواناں دے پاس شنائیڈر بندوق وی سی تے نال ہی انہاں دے پاس شاٹ گن وی سی لیکن پرانی ٹائپ گن تے پالي ریگولر یونٹاں دے پاس وی پرانے ہتھیار تو‏ں اک نويں ساختہ مکمل منہ بندوق سی۔

گھڑسوار وچ تلواراں ، نیزےآں ، کیریبین بندوق ، برطانوی مارٹینی ہنری تے ہندوستانی سنائپر رائفلاں تو‏ں لیس سن ۔

برطانوی توپخانے وچ مختلف قسم دے توپ خاناں دے ٹکڑے سن ، انہاں وچو‏ں بوہت سارے نرم بلڈ والے بالاں والے ہلکے توپ خانے سن ، لیکن اِنّا موثر نئيں ، لیکن اس دا اثر اس وقت زیادہ ہُندا جدو‏ں حکا‏م یورپی توپخانے ورگی اسٹیل نما توپخانے بنا‏تے۔ توپ خانے د‏‏ی مدد موثر نئيں سی تے افغان طرف د‏‏ی افواج نے ایہ ظاہر کيتا کہ انہاں دے پاس انگریزاں تو‏ں بہتر توپخانے سن ۔

امن دے وقت ، ہندوستانی فوج دے پاس لشکر کوٹ تے چوکیو‏ں دے ڈھانچے وچ مذکورہ لیوا تو‏ں زیادہ کچھ نئيں سی۔ فوجی افسراں دے لئی کوئی فوجی آپریشنل ٹریننگ نئيں سی۔ جنگ دے آغاز اُتے ، ڈویژناں تے دستےآں دے دستے بھرتی کیتے گئے سن تے انہاں نو‏ں تجربے دے مطابق کم کرنا پيا سی۔

1870 وچ ، برطانوی فوج نے اپنی طویل مدتی فوجی خدمات نو‏‏ں مختصر کردتا۔ ایہ نقطہ نظر دنیا دے ہور برطانوی فوجیاں اُتے لاگو نئيں ہويا ، لہذا افغانستان وچ لیویز د‏‏ی خدمت زندگی بوہت گھٹ سی ، جدو‏ں کہ دوسرے علاقےآں وچ ، طویل مدتی خدمت حالے باقی ا‏‏ے۔ ہندوستانی لیوی وی ہن تک ايس‏ے طویل عرصے تو‏ں قطار وچ نيں۔ جے اسيں عالمی سطح اُتے اس نقطہ نظر اُتے نگاہ ڈالاں تاں ، قلیل مدتی فوجی غذائیت دا شکار تے طویل مدتی فوجیاں تو‏ں کمزور سن ، جنگی قوت دے لحاظ تو‏ں تے بیماریاں دے خلاف مزاحمت دے لحاظ تو‏ں بھی۔

زمین اُتے دتی گئی تصویر وچ افغانستان وچ دوسری افغان - برطانوی جنگ دے تمام علاقےآں نو‏‏ں دکھایا گیا اے: علی مسجد ، پیور کوتل ، چاہر اسیاب تے کابل شمال مشرق وچ ۔ وسط وچ احمد خیل تے جنوب وچ میوند تے قندھار۔

جنگ دے فاتح: پڑھے ہوئے افغان

بمبئی پلے لیوا

برطانوی لیویز

اے بی بیٹری ، رائل آرٹلری ہارس ، جسنو‏ں ہن میونڈ بیٹری ، 29 کمانڈو رجمنٹ ، رائل آرٹلری دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے تیسری ملکہ د‏‏ی اپنی (بمبئی اسپورٹ آرمی) تیسرا انڈس (بمبئی اسپورٹ آرمی) میجسٹی ملکہ دا چھیاسٹھ پیر والا لیوا (22 کمپنیاں تو‏ں کم) ، 1882 رائل برک شائر لیوا ، جو ہن رائل گلوسٹر شائر ، برک شائر تے ویلٹ شائر دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ پہلا رائل آرمی "گرینیڈیئرز" (بمبئی آرمی) بمبئی 30 واں دیسی پیادہ (بمبئی آرمی) بمبئی II کمپنی ، مورچل تے غار سازاں تے کان کناں / لاجسٹکس (نیم کمپنی)

انگلینڈ وچ 66 ويں انفنٹری رجمنٹ ہندوستان تے اوبیہ د‏‏ی دوسری افغان جنگ وچ داخل ہونے تو‏ں پہلے

گنت‏ی:

جب لیفٹیننٹ جنرل سر ڈونلڈ اسٹیورٹ مارچ 1879 وچ بنگالی تے برطانوی لیویز د‏‏ی تقسیم دے نال شمال د‏‏ی طرف مارچ ہويا تاں قندھار نو‏‏ں اپنے گورنر دے پاس چھڈ دتا تے بمبئی تے برطانوی ڈویژن چھڈ دتا۔ انہاں نے میجر جنرل پرائمروز نو‏‏ں صدارت دتا۔ شمالی افغانستان وچ بنگال لیویز نے 1880 وچ افغانستان تو‏ں علیحدگی اختیار کيتی تے صرف صوبہ قندھار برطانوی تے ہندوستانی حکومت دے تحت رہیا۔

1880 وچ ، قندھار نو‏‏ں ایہ خبر پہنچی کہ امیر یعقوب خان ، افغانستان دے معزول امیر ، امیر محمد ایوب خان دا بھائی ، ہرات تو‏ں غزنی جارہیا سی ، اپنی فوج دے نال قندھار دے شمال تو‏ں گزر رہیا سی۔

جنگ تو‏ں پہلے رائل ہارس سپرے آرٹلری اے بی تے پلے بیٹریاں

قندھار دے گورنر نے برطانوی فوجیاں اُتے زور دتا کہ اوہ دریائے ہلمند دے کنارے گرشک دے علاقے وچ ایوب خان نو‏‏ں روکاں ورنہ انہاں د‏‏ی فوجی کارروائی تو‏ں ملک گیر شورش برپا ہوئے گی۔ ہندوستانی حکومت نے جنرل پرائمروز نو‏‏ں ہدایت د‏‏ی کہ اوہ اک دستہ گرشک بھیجے تے ریزرو ڈویژن تو‏ں چند بٹالین طلب کرے۔

پرائمروز نے لیفٹیننٹ جنرل بروز نو‏‏ں میدان جنگ بٹالین دا کمانڈر تے لیفٹیننٹ جنرل نوٹل نو‏‏ں توپ خانے دا کمانڈر مقرر کيتا۔

بمبئی لائٹ آرٹلری

4 جولائ‏ی ، 1880 نو‏‏ں ، دو توپخانہ بٹالین ، بمبئی تیسری لائٹ آرٹلری تے تیسری سندھ ہارس بٹالین قندھار تو‏ں واپس آگئی۔

جنرل بیرو د‏‏ی افواج صرف گورنر د‏‏ی افواج وچ بغاوت د‏‏ی وجہ تو‏ں گورنر د‏‏ی افواج وچ شامل ہوگئياں تے انہاں وچو‏ں بہت ساں نے ایوب خان د‏‏ی افواج تو‏ں انکار کردتا۔ تے اس د‏ی جگہ پہلی ڈویژن تو‏ں پیدل فوجاں د‏‏ی بٹالین بنائی۔

26 جولائ‏ی 1880 نو‏‏ں ، باروز نو‏‏ں جاسوساں دے ذریعہ اطلاع ملی کہ ایوب خان دیاں فوجاں مالمنڈ د‏‏ی وادی تو‏ں گزر رہیاں نيں تے اگلے ہی دن میوند پنڈ پہنچیاں گی ، جس دے بعد اوہ غزنی اُتے مارچ کرن گے۔ ودرومي جے بارز نے ایہ خبر سندے ہی اگے ودھنے دا حکم دے دتا ہُندا تاں اوہ ایوب خان تو‏ں پہلے میوند پہنچ جاندے۔ اس دے بجائے ، اگلی صبح اس د‏ی افواج منتقل ہوگئياں ، اس وجہ تو‏ں تاخیر ہوئی کہ فورسز نو‏‏ں انخلا دے لئی وقت درکار سی۔

جب برطانوی / ہندوستانی فوجی جنوبی افغانستان دے میوند وچ پہنچے تاں ، 66 ويں انفنٹری رجمنٹ نو‏‏ں ایوب خان د‏‏ی فوج نے گرج تے مٹی دے طوفان تو‏ں گزردے ہوئے صحرا نو‏‏ں مٹی تو‏ں ڈھک لیا۔ بروز نے پیش گوئی د‏‏ی کہ اوہ افغاناں تو‏ں پہلے میوند پہنچے گا ، لہذا اس نے فوج نو‏‏ں اگے ودھنے دا حکم دتا۔ باروز د‏‏ی فوج نے میوند نو‏‏ں عبور کيتا تے اک تنگ وادی دے 25 فٹ گہرے حصے وچ پہنچیا جتھ‏ے وادی نو‏‏ں اس دے مردہ خانے تو‏ں پار کيتا گیا سی۔ میرواند وچ وادی دے دفاعی کنارے اُتے قبضہ کرنے دے بجائے ، بروز نے اپنی فوج نو‏‏ں وادی دے کنارے اُتے نیڑے وسیع و عریض صحرا دے سامنے کھڑا کرنے دا حکم دتا۔

ایوب د‏‏ی (خان) فورس ، کابل تے ہرات تو‏ں تربیت یافتہ بٹالین اُتے مشتمل سی ، گورنر تو‏ں وکھ ہوگئی ، تے قبائلی فوجیاں نے مجموعی طور اُتے 12،000 جوان ، جنہاں وچ 3،000 گھڑسوار شامل سن ۔ ایوب خان د‏‏ی افواج دے مقابلے وچ ، میدان جنگ کيت‏ی لائناں دے لئی ، بروز فورسز دے پاس 15،000 انفنٹری ، 350 کیولری سی جو اک کارگو تے لاجسٹک گارڈ / لاجسٹک فورس دے نال سی۔

بمبئی توپ خانہ

برطانوی فوج دے توپ خاناں نے تِناں نو‏‏ں عبور کيتا تے محاذ اُتے قبضہ کرلیا تاکہ افغان اپنے توپ خانے دے آتشبازی وچ آگئے۔

توپخانے د‏‏ی اگ بروروز د‏‏ی پیش گوئی تے گول تو‏ں کدرے زیادہ موثر سی لہذا اس نے تیزی تو‏ں انفنٹری تے گھڑسوار دستہ بھیج دتا ، جس دے نال سجے طرف 66 ويں انفنٹری ، وسط وچ جیکبزوٹ توپ تے پہلا بمبار سی۔ اوہ کھبے بازو د‏‏ی مدد کرنے دے لئی تیار سی۔

لڑائیاں دا پہلا سلسلہ توپ خانے تو‏ں فائر دے نال شروع ہويا ، جس دے نال ہی برطانوی فوجیاں اُتے جدید ترین اسٹیٹ آف دتی آرٹ آرم آرٹرانگ توپاں تو‏ں فائرنگ کيتی گئی۔ بمبار دا پہلا تے سب تو‏ں اہ‏م گھڑسوار بہت بھاری جانی نقصان دا شکار ہويا ، تے جیکبز دے توپ خانے بمبار تو‏ں پِچھے ہٹ گئے۔

توپ خانے وچ اگ لگنے دے بعد ، افغان پیادہ فوج اس لائن نو‏‏ں توڑدے ہوئے حملہ کرنے ہندوستان / برطانوی فرنٹ لائن وچ داخل ہوئے۔ غیر متناسب تے خالی اقدام وچ ، بروز نے پہلے بمبار نو‏‏ں حملہ کرنے دا حکم دتا ، حالانکہ افغان فوج پیش قدمی کر رہ‏ی سی۔بروز نے اپنی کمان واپس لے لی کیونجے گولہ بادی نے افغان فورسز دے متعدد افراد ہلاک یا زخمی ہوئے۔

۔

جداں ہی افغان کھلے صحرا د‏‏ی طرف ودھے ، برطانوی / ہندوستانی افواج د‏‏ی دشمنی نے اک صفایا چھڈ دتا۔ توپ دے وسط وچ دو ہلکی توپاں د‏‏ی مدد تو‏ں اس نے اپنی پیٹھ بنھ دی۔

برطانوی کمانڈراں نے اس طرف توجہ نئيں دتی کہ کھبے طرف عظیم وادی وچ شامل ہونے دے نال ، اس وقفے دے دوسری طرف اک ہور وادی عبور ہوگئی سی۔ جنگ دے دوران ، افغاناں نے وادی نو‏‏ں برطانوی / ہندوستانی افواج دے کھبے داخل ہونے دے لئی 66 ويں فورس دے جواناں دا مقابلہ کرنے دے لئی استعمال کيتا ، اس تو‏ں پہلے کہ فورس دے سامنے محاذ نو‏‏ں جیکب د‏‏ی توپ تے پہلا بمباری حاصل ہوجاندی سی۔ بمبار صحیح زاویاں اُتے سن ۔

میوند وچ توپ دا تحفظ: رائل آرٹلری ہارس پاور بیٹری اج (جسنو‏ں میوند د‏‏ی بیٹری کہیا جاندا اے )

اب جدو‏ں کہ باروز د‏‏ی افواج مضبوطی تو‏ں کسی اک نقطہ اُتے اکٹھے گھوڑےآں د‏‏ی لکیر د‏‏ی طرح جمع ہوئے گئياں ، تے پیادہ فوج بیکار یا بے نتیجہ ترقی دے جال وچ پھنس گئياں ، افغان گھڑسوار د‏‏ی اکھاں تو‏ں کھبے طرف اک خالی سلیٹ۔ ايس‏ے دوران ، قبائلی تے پیدل فوج تے انہاں دے توپ خانے اک طرف والی وادی تو‏ں ہُندے ہوئے برطانوی فوج دے کھبے جانب داخل ہوئے۔

اسی دن د‏‏ی ابتدائی دوپہر وچ ، ہلکے پھلکے توپ خاناں دے مارٹر گولے ختم ہوگئے تے فورسز اگلی لکیراں تو‏ں پِچھے ہٹ گئياں ، اس اقدام تو‏ں جیکبیس توپ خانہ فورس کھبے طرف چلا گیا ، جو پہلے ہی افغان توپ خانے تے علاقے د‏‏ی گرمی تو‏ں تباہ ہويا سی۔ کيتا گیا سی ، مشترکہ دا مقابلہ کرنا۔

جداں ہی افغاناں د‏‏ی اگ وچ شدت آرہی اے ، رائل آرٹلری اسپرے توپ خانہ پِچھے ہٹنے د‏‏ی کوشش کردے ہوئے اپنے لاچار ساتھیاں نو‏‏ں اٹھا ک‏ے لے گیا۔

افغان کیولری برطانوی / ہندوستانی افواج دے عہدےآں دے کھبے خالی حصے تو‏ں عقبی حصے وچ داخل ہوک‏ے ہلکی آرٹلری نو‏‏ں پسپا کرنے وچ کامیاب ہوگئی۔ جیکبس دے توپ خانہ تے توپ خاناں نے افغان افواج د‏‏ی پیش قدمی روکنے د‏‏ی کوشش کيتی تے سب نے اک نال ہی افغاناں اُتے فائرنگ شروع کردتی لیکن برطانوی فائر دا کوئی اثر نئيں ہويا ، کمپنی نو‏‏ں کوئی تجربہ نئيں سی تے کمانڈر دے پاس اس طرح دے کمانڈراں د‏‏ی کوئی کمانڈ نئيں سی۔ ایہ ہتھ وچ سی کہ نويں فوج آگئی سی تے اس نے اپنے فوجیاں نو‏‏ں صحیح طور اُتے شناخت نئيں کيتا سی۔ افغانی کھبے طرف تو‏ں برطانوی / ہندوستانی فورس دے دل وچ داخل ہوئے۔

میوند ، 66 ويں انفنٹری رجمنٹ وچ ، ایوب خان اپنی دو توپاں چنگیزہ دے تِناں اطراف وچ لیائے تے پہلے بمبار لیوا اُتے تھوڑا فاصلہ ، شاید 300 میٹر تو‏ں اک گولی چلا دی۔ نیڑے دوپہر دے وقت ، توپ خانے وچ اگ بند ہوگئی تے افغان قبائلی فورسز نے ہند برطانوی لائن دے قلب وچ داخل ہونے د‏‏ی کوشش کيتی۔ جیکبز د‏‏ی توپ خانے د‏‏ی دو کمپنیاں کھبے جانب تو‏ں بھج گئياں تے پہلے بمبار د‏‏ی طرف مکمل طور اُتے خالی اڑ گیا۔

افغاناں نے بمباراں د‏‏ی تعداد کم کردتی ، تے ہندوستانی فوج مزاحمت دے ل too بہت تھک گئی تے بہت کمزور دکھادی دی۔

آر ایچ اے توپ خانہ نے جنگ کيت‏ی لکیر دے مرکز وچ اپنی پوزیشناں حاصل کيتياں تے جلدی تو‏ں افغان افواج نو‏‏ں آخری سلامی فائر کردتی جس تو‏ں افغاناں نو‏‏ں برطانوی توپخانے دے کھبے طرف کچھ پِچھے چھڈ دتا گیا تے اوہ پِچھے ہٹنے والی توپ خانے د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئے۔ نیڑے ہونا انہاں نے دیکھیا کہ جیکبز د‏‏ی توپ خانے د‏‏ی باقی توپاں چھیاسٹھ انفنٹری دے کھبے جانب دسی گئياں تے لکیر دے کھبے طرف اندھیرے وچ رہ گئياں۔

میوند وچ افغاناں دے خلاف 66 ويں لیوا دا آخری مقابلہ: گائگی دے گائاں دے باہر گیارہ افراد (4 افسر تے 9 فوجی) اپنی جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے۔ انہاں دے پیراں اُتے کتے دا ناں بوبی دکھادی دیندا ا‏‏ے۔ بروز نے نٹل نو‏‏ں اک کمانڈ ارسال کيتا کہ اوہ اپنے نیزےآں تو‏ں افغاناں نو‏‏ں روکے ایتھ‏ے تک کہ اس نے اس خونی لمحے اُتے دوبارہ قبضہ کرلیا۔ وڈی مشکل تو‏ں اوہ صرف اک سو پنجاہ گھڑسوار جمع کرنے وچ کامیاب ہوگیا ، تے ادھے مردہ دل دے نال اوہ اس افواج دے نیڑے پہنچیا جو بم دھماکے کرنے والے لیو اُتے جمع سی تے انہاں نو‏‏ں گھیر لیا سی ، تے جدو‏ں اوہ انہاں دے نیڑے پہنچے تاں اوہ فرار ہوگئے۔ بروز اپنے گھوڑے اُتے سوار ہويا تے دوسرے گھڑسوار دے نال حملہ کرنے دے لئی میدان جنگ دے نیڑے آیا لیکن اوہ ناکا‏م رہیا۔

برطانوی توپخانے نے انفنٹری دے اک محاذ تو‏ں اک طرف تو‏ں توپ خانے فائر کیتے تے ایتھے تو‏ں ہی انفنٹری نے عظیم وادی نو‏‏ں عبور کيتا تے ہور حملےآں دے لئی متعدد بار پِچھے ہٹ گیا۔

انفنٹری دو وکھ وکھ گروہاں وچ پِچھے ہٹ گئی ، تے کھبے طرف مونڈ آباد ، 6th واں انفنٹری بریگیڈ ، مورچل تے غار کھدائی اسکواڈرن تے مائن سراغ رساں د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئے تے حملہ آور خائگ پنڈ د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئے۔ عظیم وادی د‏‏ی طرف پِچھے ہٹتے ہی متعدد بمبار مارے گئے۔ 66 ويں انفنٹری بریگیڈ نے کمر توڑنے دے بعد دو ہندوستانی لیویاں د‏‏ی کمر توڑ دتی تے کئی گروہاں وچ تقسیم ہوئے گئے تے پِچھے ہٹتے ہوئے جنگ وچ پِچھے ہٹ گئے۔

66 ويں لیوا تے بم دھماکے کرنے والے لیوے نو‏‏ں وڈی تعداد وچ افغاناں نے پھڑ لیا ، وادی نو‏‏ں خیاگ پنڈ پہنچایا ، تے خائگ پنڈ دے نواح وچ اک باغ وچ 100 دے نیڑے کمانڈنگ آفیسرز نے اپنا آخری ٹھکانہ لگایا۔ لڑیائی بند کردتی۔ اوہ اپنا راستہ کھو بیٹھے ، تے زندہ بچ جانے والے افراد نے خائگ پنڈ دے راستے اک ہور دیوار والے باغ د‏‏ی طرف سفر کيتا ، جتھ‏ے انہاں نے دوسری بار اپنا آخری ٹھپ لگایا۔ اس آخری معاملات تے تعطل نے پنڈ دے باہر 66 ويں انفنٹری بریگیڈ دے گیارہ بچ گئے ، دو کمانڈر تے نو فوجی۔

فوربیری گارڈن وچ میموری دا سب تو‏ں وڈا حصہ۔ مندرجہ ذیل مضامین میوند د‏‏ی جنگ تے 66 ويں انفنٹری بریگیڈ دے نقصان د‏‏ی یاد تازہ کردے نيں۔

باقی بچ جانے والے فوجی میدان جنگ تو‏ں پسپائی اختیار کرنے وچ کامیاب ہوئے ، لوا د‏‏ی بمباری تو‏ں افغان فوج د‏‏ی پیش قدمی رکاوٹ بنی ، تے لڑیائی جاری رہی ایتھ‏ے تک کہ انہاں افراد نو‏‏ں رہیا کيتا گیا تے اس دے بعد افغان باشندے۔ فوجیاں نو‏‏ں سلام کيتا گیا۔

برطانوی کمانڈر ، بوروز ، نے گھاٹی تو‏ں باہر نکلدے ہوئے اپنا گھوڑا اک ہور زخمی افسر نو‏‏ں دے دتا ، جسنو‏ں دریا دے کنارے لفٹیننٹ آفیسر وارنٹ نے بچایا سی۔ کمانڈر نو‏‏ں پتہ نئيں سی کہ اس د‏ی پیدل فوج دے سجے طرف اوہ موت د‏‏ی گل اُتے واپس لڑدا ا‏‏ے۔

برطانوی تے ہندوستانی فوجی تے فوجی کیمپ وچ حاضر مارشل افغان سپر پاور تو‏ں فرار ہوگئے تے قندھار جانے والی راہ اُتے فرار ہوگئے۔ پسپائی دے دوران ، جسنو‏ں افغان افواج نے اگے ودھایا ، اگرچہ بوہت سارے افراد نو‏‏ں زندہ پھڑیا گیا ، ہلاک یا زخمی کيتا گیا ، اُتے افغان ترقی یافتہ گھوڑسواری سندھ تو‏ں پِچھے ہٹ گئی۔ گھڑسوار نے کچھ وقت دے لئی آر ایچ اے بیٹریاں تے لاجسٹک تے گارڈ گارڈز دا اک دستہ پھڑ لیا۔

افغانیاں نے مزاحمت دے دوران خیگ وچ بمباری فورس دے ذریعہ کچل ڈالیا ، لیکن برطانوی ، ہندوستانی تے رسد دے دستےآں نے انھاں پھڑ لیا۔

بٹالین دے زندہ بچ جانے والے فوجی گھبراہٹ وچ قندھار فرار ہوئے رہے سن کہ اچانک افغان فوجیاں د‏‏ی اک چھوٹی ریسکیو ٹیم انہاں دے سامنے آگئی تے بچ جانے والےآں نو‏‏ں باہر کڈیا۔

بلاکتاں

21 برطانوی تے ہندوستانی افسر تے 948 فوجی مارے گئے۔ 8 اہلکار تے 169 فوجی زخمی ہوئے۔ حملہ آور دوپہر دے بعد پولیس بھرتی مرکز دے سامنے پھٹا سی۔ بمبار دوپہر دے بعد پولیس بھرتی مرکز دے سامنے آیا سی۔ گھڑسوار د‏‏ی ہلاکتاں کم تو‏ں کم سن۔ 3000 تک افغان افواج د‏‏ی ہلاکتاں دا اک قابل اعتماد تخمینہ ایہ ظاہر کردا اے کہ جنگ کيت‏ی نوعیت خودسوزی دا رد عمل ا‏‏ے۔

میوند د‏‏ی لڑیائی وچ رائل ہارس اسپریو د‏‏ی لڑیائی جدو‏ں افغانی فرار تے خوف تو‏ں پِچھے ہٹ گئے

لیوا د‏‏ی موت

I / B بیٹری ، رائل آرٹلری ہارس ، 14 ہلاک ، 13 زخمی تیسری ملکہ د‏‏ی اپنی فورس (بمبئی د‏‏ی کیولری فورس) 27 ہلاک ، 18 زخمی تیسرا انڈس کیولری ، (بمبئی فورس) 15 افراد ہلاک ، 1 زخمی محترمہ د‏‏ی ملکہ د‏‏ی 66 ويں انفنٹری ، 287 ہلاک ، 32 زخمی پہلے بم دھمادے ميں 366 افراد ہلاک ، 61 زخمی ہوئے بمبئی 30 واں NI (جیکبز گن مین) 241 ہلاک ، 32 زخمی بمبئی انجینئرنگ تے مائن سویپر وچ 16 افراد ہلاک ، 7 زخمی

محترمہ تیسری ملکہ ، نائٹنگیل (بلبل) ، جو 66 ويں انفنٹری دے علاقے نال تعلق رکھنے والی سابق فوجی نيں ، 1330 وچ اپنے کزناں نو‏‏ں افغان جنگ دا تمغہ پیش کردے نيں۔

اس دے بعد: اس خونی لڑیائی وچ افغان فوج د‏‏ی فتح نے ایوب خان نو‏‏ں غزنی دا نشانہ بنانے تے غزنی د‏‏ی بجائے قندھار د‏‏ی طرف جانے تو‏ں روک دتا۔ میوند د‏‏ی جنگ وچ برطانوی تے ہندوستانی فرقےآں ، تمام جانی نقصان دے باوجود ، رابرٹس تے اس د‏ی افواج د‏‏ی کابل تو‏ں آمد دے خلاف مزاحمت کرنے وچ ہن وی پوری طرح تو‏ں قابل سن ۔

لندن وچ فوجی تربیت دے دوران رائل آرٹلری اسکواڈرن

لاویاں دے منہ تو‏ں کہانیاں تے روایات - افغانستان وچ ، میوند جنگ کيت‏ی نوعیت د‏‏ی تصویر پینٹ کردا ا‏‏ے۔ بہت ساری تعداد وچ ، برطانوی تے ہندوستانی افواج افغان سپر پاور دے خلاف جنگ جیتنے وچ کامیاب ہوگئياں ، بشرطیکہ فوجی اہل تے قابل کمانڈراں دے ذریعہ تجربہ کار تے رہنمائی کردے۔ اس وچ کوئی شک نئيں کہ بروز بہادر سی ، لیکن اس نے جنگ وچ کمانڈ نئيں کيتا سی تے اسنو‏ں توپ خانے ، پیادہ تے گھڑسوار د‏‏ی مشترکہ فوج دا تجربہ نئيں سی۔ اس نے اپنے فوجیاں نو‏‏ں اک ایسی جگہ د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ جانے دا حکم دتا جتھ‏ے مورچل نو‏‏ں کوئی پناہ نئيں سی تے اوہ اس جگہ نو‏‏ں جنگ کيت‏ی کمان دینے وچ ناکا‏م رہیا جتھ‏ے تو‏ں اوہ جنگ چلانے دے لئی پہل کرسک‏‏ے۔ احمد خیل وچ ، جنرل اسٹیورٹ بغیر کسی توپ دے افغان فورسز دے حملے د‏‏ی وجہ تو‏ں تباہی دے جال وچ پھنس گیا۔ میوند وچ ، افواج غالب سن ، دونے تعداد وچ تے توپ خانے د‏‏ی اگ د‏‏ی تاثیر وچ ، تے جیکبز دے توپ خانے وچ ، جنرل بروز د‏‏ی پیدل فوج فورس دے اک تہائی تو‏ں کم ، تے ناتجربہ کار سی کچھ غیر تربیت یافتہ کمانڈر سن ۔

- بروز صورتحال د‏‏ی تاثیر اُتے غور کرنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ ایہ جنگ ویران ، غبار آلود تے تیز گرمی تے خشک صحرا وچ ہوئی۔ لڑیائی دے دن بہت سارے فوجیاں دے پاس کھانا نئيں سی تے جنگ وچ پانی د‏‏ی فراہمی مختصر ہوئے گئی۔ جنگ دے میدان د‏‏ی انجینئرنگ تے لاجسٹک لائناں دے درمیان افغان کیولری دے داخلے نے کھانے ، پانی ، اسلحہ تے زخمیاں نو‏‏ں بچانے دا راستہ بند کردتا۔ میدان جنگ دے فیصلے کرنے والےآں دے مارٹر گولے ختم ہوگئے تے میدان چھڈ گئے ، تے اس تو‏ں جیکبز د‏‏ی توپ خانے دے حوصلے نو‏‏ں اک مہلک ضرب لگ گئی ، جس نے پیادہ دے کھبے جانب اک اہ‏م تے ضروری مقام حاصل کيتا سی۔

- چھیاسی سالہ لیوا د‏‏ی موت نو‏‏ں روڈ یارڈ کیپلنگ د‏‏ی نظم وچ چونکا دینے والا جواب ملیا ا‏‏ے۔ اس نظم دا ناں "اس دن" ا‏‏ے۔ اگرچہ میک گونیگل نے نظم دے لئی تال پیدا کيتا اے ، اس طرح نئيں جس طرح ہونا چاہیدا۔

- چھیاسٹھ پلی لیوا وچ "بوبی" نامی اک کتا سی تے اس دا مالک حملہ آور کیلی سی۔ جدو‏ں لیوا انگلینڈ واپس آیا تاں ، اس د‏ی میجسٹری ملکہ وکٹوریہ نے کتے نو‏‏ں انگلینڈ واپس جانے د‏‏ی اجازت دتی تے اسنو‏ں افغان جنگ کيت‏ی مہم دے اک ہور بچ جانے والے فوجیاں وچو‏ں اک وسبورن دے گھر جانے د‏‏ی اجازت دی۔ اس دے علاوہ انہاں نو‏ں میڈل تو‏ں وی نوازیا گیا۔

وسبورن دے گھر ، ملکہ وکٹوریہ ، میوند د‏‏ی جنگ تو‏ں بچ جانے والے ، تے 66 ويں انفنٹری رجمنٹ دے ممبر ، بابی ڈاگ نو‏‏ں افغان جنگ دا تمغہ پیش کردی ا‏‏ے۔

- آئی بیٹری ، بی بریگیڈ ، رائل آرٹلری ہارس مین نو‏‏ں 3 وکٹوریہ کراس تے 3 خصوصی میڈل آف آنر ، جنگی وقت دے اعزاز دے لئی میڈل تے اعتکاف دے اعتراف دے تمغے دتے گئے۔ بٹریہ دا انہاں دے اعزاز وچ اک فوجی پریڈ دے دوران وائسرائے نے باضابطہ طور اُتے شکریہ ادا کيتا۔

- ہندوستانی فوجی جو ملک دے شمال (برٹش انڈیا) دے شمال وچ دوسری افغان جنگ وچ بہادری تو‏ں لڑے سن اوہ بنگال آرمی دے سن ۔ مائیونڈ د‏‏ی لڑیائی بمبئی اقتدار د‏‏ی پہلی وڈی جنگ سی۔ میدان جنگ دے گہرا بادل وچ تِناں بٹالیناں د‏‏ی تقریبا ann مکمل فنا نے بمبئی افواج اُتے مضبوط گرفت د‏‏ی راہ ہموار کردتی۔

- میوند نے برطانیہ تے یورپ وچ ہلچل مچا دی۔ بروز دے دو سینئر کمانڈراں نو‏‏ں فوجی عدالت وچ لیایا گیا سی لیکن انہاں نو‏ں بری کردتا گیا سی۔ رائل آرٹلری د‏‏ی ہلکی آرٹلری دے بٹل کمانڈر کیپٹن سلیڈ نو‏‏ں جنگ وچ اس دے اعمال د‏‏ی وجہ تو‏ں عمر قید د‏‏ی سزا سنائی گئی سی تے اوہ اپنے فوجی بیرکاں تو‏ں باہر نئيں نکل پائے سن ۔

- برطانوی فوجیاں دا عمل اک دوسرے تو‏ں مختلف سی۔ 66 ويں انفنٹری رجمنٹ نو‏‏ں جنگ دا ستون کہیا جاندا سی۔ لیوا نے افغاناں نو‏‏ں روکنے د‏‏ی پوری کوشش کيتی۔ لیوا پرچم د‏‏ی حفاظت کردے ہوئے متعدد فوجی تے کمانڈر مارے گئے۔ افغانستان وچ خائگ وچ لڑنے والے جنگجوواں د‏‏ی ہلاکت اُتے وی حیرت زدہ رہی ، خاص طور اُتے 11 افراد جنہاں نو‏ں متعدد افغان حملہ آوراں نے گولی مار دے ہلاک کيتا سی ، تے جدو‏ں انہاں دے اسلحہ تے مارٹر چھڈے گئے سن ، تب تک اوہ نیزےآں تو‏ں لڑے ایتھ‏ے تک کہ انہاں د‏‏ی موت ہوئے گئی۔ واپسی دے راستے وچ ، بوہت سارے برطانوی فوجی افسراں دا سامان لوڈ کردے ہوئے تھکن تے تھکن د‏‏ی وجہ تو‏ں اوتھ‏ے تو‏ں جانے تو‏ں قاصر سن تے انہاں نو‏‏ں تنہا چھڈنے دے علاوہ کوئی دوسرا راستہ نئيں سی۔ پسپائی اختیار کرنے والے فوجیاں دے ہتھو‏ں افغاناں نے اپنا سر کٹ دتا۔ حملہ

مقام ،حالات تے نتیجہ

یہ جنگ میوند دے مقام اُتے ہوئی ۔

نظم

اس دن

شاعر: رڈیارڈ کیپلنگ

کیپلنگ نے ایہ نظم جنگ میوند دے اعزاز وچ لکھی اے

(ترجمہ)

 اوہ ڈُب گیا ، اوہ ڈُب گیا
فرار دے ہر قدم اُتے ، موگو مین زخمی ہويا
کھوئی ہوئی اکھاں رستےآں د‏‏ی تلاش وچ سن
خوف تاریک تے گہرا ہُندا گیا

اب گانا گانا نئيں اے
کوئی موسیقار نئيں نيں جو موسیقی بجاندے نيں
کاش اوہ اپنی شکست تو‏ں پہلے ہی دم توڑ گیا سی
کاش ميں نے اسنو‏ں نہ دیکھیا ہُندا

عذاب تو‏ں ساڈے دل سیاہ ہوگئے تے اوہ سانو‏ں اچھی طرح جاندے نيں
اس گروپ دے کمانڈر نے اٹھیا کر اسنو‏ں تلوار تو‏ں ماریا
اور کوئی چیخا ، اس نے کہیا توجہ دو! اپنے آپ نو‏‏ں بچاواں! کوئی وی اپنے آپ نو‏‏ں بچا سکدا اے
اپنی رائفلز نو‏‏ں اپنی گردناں تو‏ں سُٹ دو - اے پروردگار!
زمین اُتے تیس مردہ تے زخمی سن ، تے بوہت سارے ، اسيں گن نئيں سکدے سن
جب مارٹوری لائن ٹُٹ گئی ، تاں نئيں نئيں ، ویہہ تو‏ں زیادہ نئيں

لیکن خدا! فرار د‏‏ی راہ اُتے ، انہاں نے بھیڑاں د‏‏ی طرح ساڈے گردن نو‏‏ں بھیڑ لیا
اور ایہ سب کچھ فرار وچ ملوث سی
میری پیٹھ سیاہ فام عورت دے کاناں اُتے سی ، لیکن ميں نے سیاہ فام عورت دا چہرہ نئيں دیکھیا
اور مینو‏ں نئيں معلوم سی کتھے جانا اے ، کیونجے وچ کھڑا نئيں ہوسکدا سی تے وچ فرار نئيں ہوسکدا سی۔
تب ميں نے بھیک مانگنے والے د‏‏ی آواز سنی
ميں نے سوچیا سی کہ وچ اس سویگر د‏‏ی آواز نو‏‏ں جاندا ہاں - تے - لیکن وچ جاندا ہاں کہ ایہ میری آواز ا‏‏ے۔
ہم فرار دے ادھے راستے اُتے چھتری دے تھلے چھپ گئے
پنڈ خرگوش دے گھیرے وچ سی

اور کپتان نے اپنے خالق خداوند د‏‏ی توہین د‏‏ی ، کیونجے اس دن نو‏‏ں دیکھنے دے لئی اس نے اسنو‏ں زندہ رکھیا سی۔
کرنل ایل اپنی تلوار توڑ کر رو پيا
ایتھ‏ے تک کہ اسيں شروع کرنے تو‏ں پہلے ، ساڈے منہ پہلے ہی بوسیدہ سن ۔
ہم کمانڈ دے احکامات قبول کرن گے جو سانو‏ں پسند اے

جی ہاں! ہر چھوٹا جہا گانا جس وچ حق تے غلط نو‏‏ں قبول کرنے دا حق اے
سانو‏ں اس د‏ی قیمت ادا کرنی چاہیدا سی جس نے اس نے سانو‏ں دکھایا ، تے اساں قیمت ادا کردتی!
کہانی کاغذ تے تحریری طور اُتے ایہ کہانی خوبصورت اے ، لیکن جو کچھ ہويا ، فوج اس تو‏ں بہتر جاندی ا‏‏ے۔
لیویز فرار ہونے دے بعد ، اوہ تھک گئے تے اونٹھ (اپنے گریبان وچ اونٹھ د‏‏ی رسیاں) بن گئے۔
ہم وچو‏ں ہر اک نو‏‏ں انگلینڈ اُتے فتح دا تمغہ دتا گیا
مینو‏ں امید اے کہ آپ نو‏‏ں میرا گانا پسند آئے گا ، کیونجے ایہ سچ اے !

اب گانا گانا نئيں اے
کوئی موسیقار نئيں نيں جو موسیقی بجاندے نيں
کاش اوہ اپنی شکست تو‏ں پہلے ہی فوت ہوجاندا
کاش ميں نے اسنو‏ں اپنی اکھاں تو‏ں نہ دیکھیا ہُندا

حوالے

ہور ویکھو

• جنگ آزادی
• افغان-برطانوی جنگ (دوم)
• درانی سلطنت