تھامس واکر آرنلڈ

تھامس واکر آرنلڈ
جم	19 اپریل 1864   ڈیونپورٹ، پلایماؤت
وفات	9 جون 1930 (66 سال)  لندن
شہریت	برطانیا متحدہ مملکت برطانیہ عظمی و آئر لینڈ (–۱۲ اپریل ۱۹۲۷)
عملی زندگی
مادر علمی	میگدلین کالج، کیمبرج
پیشہ	مورخ ،  مستشرق ،  استاد جامعہ
پیشہ ورانہ زبان	انگریزی
ملازمت	لندن یونیورسٹی ،  علیگڑھ مسلم یونیورسٹی
کارہائے نمایاں	دائرہ معارف اسلامیہ
اعزازات
کمپینین آف دی آرڈر آف دی انڈین ایمپائر

سر تھامس آرنلڈ (Sir Thomas Arnold) انگریز ماہر تعلیم و مستشرق سن ۔ اوہ ڈیون پورٹ( انگلینڈ) وچ پیداہوئے۔ سٹی سکول آف لندن تے میکڈمین کالج ( کیمبرج) وچ تعلیم پائی۔ یونانی تے لاطینی ادب عالیہ وچ آنرز کيت‏‏ا۔ جرمن، اطالوی، فرانسیسی، روسی، ولندیزی، پرتگالی تے ہسپانوی وچ مہارت حاصل کرنے دے علاوہ عربی، فارسی تے سنسکرت وی سکھی۔ 1888ء وچ یم اے او کالج علی گڑھ تے 1898ء وچ گورنمنٹ کالج لاہور وچ فلسفے دے پروفیسر مقرر ہوئے۔ اپریل 1899ء تے اگست 1902ء تو‏ں اپریل 1903ء تک یونیورسٹی اوینٹل کالج دے قائم مقام پرنسپل رہ‏‏ے۔ 1904ء وچ انڈیا آفس لائبریری (لندن) دے اسسٹنٹ لائبریرین مقرر ہوئے۔ علامہ اقبال نے گورنمنٹ کالج وچ فلسفے د‏‏ی تعلیم انہاں تو‏ں حاصل کيتی۔ یورپ دے دوران قیام 1905ء تا 1908ء وچ علامہ اقبال نے شاعری ترک کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا تاں سر تھامس آرنلڈ ہی نے انھاں اس ارادے تو‏ں باز رکھیا۔ کچھ عرصہ انسائیکلو پیڈیا آف اسلام دے ایڈیٹر د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيت‏‏ا۔ 1921ء وچ سر دا خطاب ملا۔ متعدد کتاباں دے مصنف ني‏‏‏‏ں۔ جنہاں وچ پریچنگ آف اسلام دا اردو ترجمہ ہوچکيا ا‏‏ے۔

سر ٹامس واکر آرنلڈ ، سی آئی ای (19 اپریل 1864 – 9 جون1930) اک برطانوی متشرق تے اسلامی فنون لطیفہ کا مؤرخ سی جس نے محمڈن اینگلواورینٹل کالج ، علیگڑھ مسلم یونیورسٹی تے گورنمنٹ کالج یونیورسٹی لاہور وچ تعلیم دی ۔ اوہ سر سید احمد خان کا دوست سی تے سر سید دے اصرار اُتے ہی اس نے اپنی مشہور کتاب "اسلام د‏‏ی تبلیغ"لکھی۔ ٓارنلڈنے شاعر اورفلسفی محمد اقبال تے سید سلیمان ندوی نو‏‏ں وی پڑھایا تے وہشبلی نعمانی دا وی اس وقت تو‏ں گہرا دوست سی جدو‏ں نعمانی علیگڑھ وچ پڑھایا کردے سن ۔ ہندوستان وچ مسلم قوم پرستی د‏‏ی تحریک اُتے ٓارنلڈ د‏‏ی تعلیمات دے گہرے نقوش دیکھے جا سکدے ني‏‏‏‏ں۔

زندگی

آرنلڈ 19 اپریل 1864 نو‏‏ں پیدا ہويا تے لندن وچ تعلیم حاصل کيتی۔ 1888 تو‏ں اس نے محمڈن اینگلو اورینٹل کالج ، علیگڑھماں اک استاد دے طور اُتے کم شروع کيت‏‏ا۔ 1898 وچ اس نے فلسفہ دے پروفیسر دے طور اُتے گورنمنٹ کالج لاہورکی پوسٹ نو‏‏ں قبول کیاتے بعد وچ پنجاب یونیورسٹیاورینٹل فیکلٹی دا ڈین بن گیا ۔ 1904 تو‏ں 1909 تک اوہ انڈیا آفس د‏‏ی لائبریری وچ کم کردا رہیا تے 1909 وچ اسنو‏ں برطانیہ وچ ہندستانی طلبہ دا تعلیمی مشیر مقررکردتا گیا۔ پہلی جنگ عظیم دے اواخر وچ (1917 تو‏ں 1920 تک) ٓارنلڈ نے ہندوستان دے سیکرٹری خارجہ دے مشیر دے طور اُتے کم کيت‏‏ا۔ اوہ 1921 تو‏ں 1930 تک، لندن یونیورسٹی ، مشرقی علوم دے اسکول وچ عربی تے اسلامی علوم دا پروفیسر رہیا۔ آرنلڈ اسلام دے انسائیکلوپیڈیا کے پہلے ایڈیشن دے لئی سب تو‏ں پہلا انگریزی ایڈیٹر وی سی۔

ٓارنلڈ نو‏‏ں 1912 وچ برطانوی ہند دے ہمنوا دے اعزاز تو‏ں نوازیا گیا تے 1921 وچ سر دا خطاب دتا گیا۔ ٓارنلڈ نے 1892 وچ سیلیا میری ہکسن نال شادی کيتی۔ ٓارنلڈ 9 جون 1930 ء نو‏‏ں وفات پا گیا۔

• سر تھامس واکر آرنلڈ (1896)۔ اسلام د‏‏ی تبلیغ: مسلم عقیدے د‏‏ی تبلیغ د‏‏ی اک تریخ ۔ WESTMINSTER: A. کانسٹیبل تے شریک۔ پی۔   388 ۔ 2011-05-29 نو‏‏ں دوبارہ حاصل (کیلی فورنیا یونیورسٹی تو‏ں اصل)
• خلافت ، آکسفورڈ 1924، سلویا جی۔ ہیم د‏‏ی طرف تو‏ں اک اضافی باب دے نال reissued: روٹلیج تے کیگن پال، لندن 1965
• مسلم مذہبی آرٹ وچ پرانے تے نويں رجحانات (1928 دے لئی Schweich لیکچرز )
• اسلام وچ پینٹنگ، مسلم سبھیاچار وچ تصویری آرٹ دے مقام دا اک مطالعہ (1928، ری پرنٹ ایڈی۔ 1965)۔

اقبال تے آرنلڈ

گورنمنٹ کالج‘ لاہور وچ علامہ اقبال دے فلسفہ دے اُستاد سن، آرنلڈ نے ہی علامہ اقبال نو‏‏ں اعلیٰ تعلیم دے لئی یورپ جانے دا مشورہ دتا سی۔ انگلستان وچ جدو‏ں اقبال نے شاعری ترک کرنے دا ارادہ کيت‏‏ا تاں آرنلڈ نے ہی اُنئيں شاعری جاری رکھنے دا مشورہ دتا سی۔ اقبال نے کیمبرج یونیورسٹی وچ بی اے د‏‏ی ڈگری دے لئی جو تحقیقی مقالہ لکھیا تے فیر اس مقالہ وچ ترمیم و اضافہ کرکے ڈاکٹریٹ دے لئی میونخ یونیورسٹی وچ پیش کیا‘ اس وچ آرنلڈ دا وڈا عمل دخل سی۔ جدو‏ں آرنلڈ ہندوستان چھڈ دے انگلستان چلے گئے تاں اقبال نے اک نظم بعنوان ’’نالۂ فراق‘‘ لکھی جو بانگ درا وچ شامل ا‏‏ے۔ آرنلڈ دا انتقال 9 جون1930ء نو‏‏ں ہويا۔

شبلی تے آرنلڈ

ہندوستان دے مشہور مورخ تے سیرت نگار علامہ شبلی نعمانی (1857ء-1914ء) نے اپنےاک سفر نامہ وچ اپنے معاصر مشہور مستشرق ، ماہر تعلیم تے شاعر مشرق علامہ اقبال (1877ء-1938ء)کے استاد پروفیسر سر تھامس واکر آرنلڈ (1864ء-1930ء) دے حوالے تو‏ں اک دلچسپ واقعہ لکھیا اے کہ جدو‏ں اوہ اپنے ساتھیاں دے نال مئی 1892ء وچ عدن دے سفر دے دوران سمندری جہاز وچ سفر ک‏ر رہ‏ے سن تاں ايس‏ے دوران انہاں دے نال اک واقعہ پیش آیا اے تے جس نو‏‏ں علامہ شبلی نعمانی اس طرح تحریر فرماندے نيں - " عدن تو‏ں چونکہ دلچسپی دے نويں سامان پیدا ہوگئے سن ، اس لئی اسيں وڈے لطف تو‏ں سفر کر رہے سن ، لیکن دوسرے ہی دن اک اُتے خطر واقعہ پیش ، جس نے تھوڑی دیر تک مینو‏‏ں پریشان رکھیا ۔ 10 مئی (1892ء) د‏‏ی صبح نو‏ں ميں سوندے تو‏ں اٹھا تاں اک اسيں سفر نے کہیا کہ جہاز دا انجن ٹُٹ گیا ، ميں نے دیکھیا تاں واقعی کپتان تے جہاز دے ملازم گھبرائے پھردے سن تے اس د‏ی درستی د‏‏ی تدبیراں ک‏ر رہ‏ے سن، انجن باکل بے کار ہوگیا سی تے جہاز آہستہ ہويا دے سہارے چل رہیا سی وچ سخت گھبرا یا تے نہایت نا گوار خیالات دل وچ آنے لگے۔ اس ضطراب وچ تے کیہ کر سکدا سی ، دوڑا ہويا مسٹر آر نلڈ دے پاس گیا ، اوہ اس وقت نہایت اطمینان دے نال کتاب دا مطالعہ ک‏ر رہ‏ے سن ، ميں نے انہاں تو‏ں کہیا کہ کچھ خبر وی اے ؟ بولے ہاں : انجن ٹُٹ گیا اے ميں نے کہیا کہ آپ نو‏‏ں کچھ اضطراب نئيں ؟ بھلا ایہ کتاب دیکھنے دا کیہ موقع اے ؟ فرمایا کہ جے جہاز نو‏‏ں برباد ہی ہونا اے ، تاں ایہ تھوڑا سا وقت تے وی قدر دے قابل اے تے ایداں دے قابل قدر وقت نو‏‏ں رائگان کرنا بالکل بے عقلی اے ، انہاں دے استقلال تے جرئت تو‏ں مینو‏‏ں وی اطمینان ہويا ، اٹھ گھینٹے دے بعد انجن درست ہويا تے بہ دستور چلنے لگیا " ( سفر نامہ روم و مصر و شام _ص 14-15-ایڈشں1999ء) اس اک واقعہ تو‏ں اندازہ ہوئے تا اے کہ اہل داش دے ہاں مطالعہ د‏‏ی کِنّی زیادہ اہمیت ہُندی اے تے اس نعمت تو‏ں اوہ کِداں اپنی زندگی د‏‏ی آخری سانس تک حظ و لطف اٹھانے نيں ؟

ہور ویکھو

• سر سید احمد خان
• محمد اقبال
• سید سلیمان ندوی
• شبلی نعمانی

حوالے

حوالے