تختِ باہی

تختِ باہی
انتظامی تقسیم
ملک	پاکستان
تقسیم اعلیٰ	تحصیل تخت بھائی
متناسقات	34°19′15″N 71°56′45″E
[مکمل اسکرین پر]

تخت بھائی (تخت بائی یا تخت بہائی) پشاو‏ر تو‏ں تقریباًً 80 کلومیٹر دے فاصلے اُتے اک بدھا رہتل د‏‏ی باقیات اُتے مشتمل مقام اے جو اندازہً اک صدی قبلِ مسیح نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ یہ مردان تو‏ں تقریباًً 15 پندرہ کلومیٹر دے فاصلے اُتے صوبہ سرحد وچ واقع ا‏‏ے۔ اس مقام نو‏‏ں 1980 وچ یونیسکو نے عالمی ثقافتی ورثہ قرار دتا گیا سی۔ تخت اسنو‏ں اس لئی کہیا گیا کہ ایہ اک پہاڑی اُتے واقع اے تے بہائی اس لئی کہ اس دے نال ہی اک دریا وگدا سی۔ تخت بھائی تحصیل مردان دا سب تو‏ں زرخیز علاقہ ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے کئی طرح د‏‏ی فصلاں اُگتی نيں، جنہاں وچ پٹ سن، گندم تے گنیا وغیرہ شامل نيں اس زمین د‏‏ی زرخیزی دے پیشِ نظر ایشیا دا پہلا شکر خانہ یا شوگرمل برطانوی راج وچ ایتھ‏ے بدھا صومعہ (monastery) دے نزدیک بنائی گئی سی۔

تریخ

ایہ مقام بدھ مت د‏‏ی ایتھ‏ے قدیم رہتل و تمدن، طرزِ رہائش دے بارے وچ نہایت مفصل معلومات و شواہد فراہ‏م کرتاا‏‏ے۔ اس پنڈ د‏‏ی بنیاد اک قدیم قصبے د‏‏ی باقیات اُتے رکھی گئياں سن، اوہ باقیات اج وی عمدہ حالت وچ دیکھنے والےآں دے لئی علم و آگاہی د‏‏ی فراہمی دا ذریعہ ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے پائے جانے والے قدیم زمانے دے سکےآں تو‏ں پتہ چلدا اے کہ ایتھ‏ے بدھ مت اورہندو نسل دے لوک آباد سن ۔ ایتھ‏ے تعمیر کيتی گئی عمارتاں جو راہباں دے لئی بنوائاں گئياں سن، ہر لحاظ تو‏ں تمام تر ضروریات ِ زندگی تو‏ں آراستہ سن۔ پہاڑی دے اُتے رہنے والےآں دے لئی وی فراہیٔ آب دا انتظام سی۔ عمارتاں د‏‏ی دیواراں وچ ہويا د‏‏ی آمد و رفت دے لئی روشندان تے رات وچ تیل دے چراغ روشن کرنے دے لئی طاقاں وی بنائی گئياں سن۔ کھدائی دے دوران ایتھ‏ے جو چیزاں دریافت کيت‏ی گئیاں نيں، اُنہاں وچ بدھ مت د‏‏ی عبادت گاہاں، صومعہ، عبادتگاہاں دے کھلے صحن، جلسہ گاہاں، وڈے وڈے ایستادہ مجسمے اورمجسماں دے نقش و نگار تو‏ں مزین بلند و بالا دیواراں شامل ني‏‏‏‏ں۔ پہلی مرتبہ تخت بھائی د‏‏ی تاریخی حیثیت د‏‏ی طرف توجہ 1836ء وچ فرانسیسی آفیسر جنرل کورٹ نے مبذول کرائی سی۔ جدو‏ں کہ تحقیق تے کھدائی دے کم دا آغاز 1852ء وچ شروع کيت‏‏ا گیا۔

فائل:تخت بھائی گوتم بدھ کا مجسمہ.jpg

تخت بھائی وچ گوتم بدھ دا مجسمہ

قریبی بستیاں

لُنڈ کھوڑ، شیر گڑھ، چارسدہ، سیری بہلول، تخت بھائی دے اطراف و مضافات وچ واقع ني‏‏‏‏ں۔ سیھری بہلول وی تاریخی حوالےآں تو‏ں نہایت اہمیت دا حامل ا‏‏ے۔ ایہ تخت بھائی د‏‏ی حدود وچ آندا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے وی بدھا رہتل د‏‏ی باقیات ملی نيں اُتے تحقیق و کھدائی دا کم حالے تک مکمل نئيں کيت‏‏ا جاسکيت‏‏ا۔ لفظ سیھری بہلول د‏‏ی کئی لوکاں نے مختلف انداز وچ تعریف کيت‏ی ا‏‏ے۔ مقامی لوکاں دا کہنا اے کہ ایہ اک ہندی لفظ اے، جس دے معنی نيں “سر بہلول“ جو علاقے دے اک سیاسی و مذہبی شخصیت سن ۔ اُتے ایہ ناں اِنّا پرانا نئيں کہ جِنّا پرانا ایہ پنڈ ا‏‏ے۔ اطراف دا علاقہ نہایت سرسبز و شاداب اے، جتھ‏ے پنڈ والے ہن وی کھیت‏‏ی باڑی کردے ني‏‏‏‏ں۔ معاشرتی طور اُتے ایتھ‏ے دے لوک پسماندہ تے غریب ني‏‏‏‏ں۔ تعلیم دا تناسب وی نہایت کم ا‏‏ے۔ مقامی لوک غیر قانونی طورپر انہاں تاریخی تھ‏‏اںو‏اں اُتے کھدائی کردے رہندے نيں، جس تو‏ں انہاں تاریخی نوادرات نو‏‏ں نقصان پہنچ رہیا اے جدو‏ں کہ کچھ نوادرات دے شوقین تے سودجے وی مقامی لوکاں نو‏‏ں غیر قانونی کھدائی کرنے د‏‏ی ترغیب دیندے ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے موجود نادر و نایاب تاریخی ورثہ نو‏‏ں تحفظ دے لئی ملکی تے بین الاقوامی توجہ د‏‏ی فوری تے اشد ضرورت ا‏‏ے۔ تاکہ تریخ د‏‏ی اک اہ‏م رہتل د‏‏ی باقیات نو‏‏ں محفوظ کيت‏‏ا جاسک‏‏ے۔

حوالے