بھورا بونا
بھورے بونے (brown dwarf) توں مراد ایسے اجسام فلکيتیاں نيں جو سورج توں چھوٹے تے ہلدے ہونے دی وجہ توں اپنی ہائیڈروجن دے فیوزن (fusion) دے قابل نئيں ہُندے۔ اس وجہ توں انہاں وچوں اِنّی توانائی خارج نئيں ہُندی کہ ایہ اجسام فلکی کسی ستارے دی طرح روشن ہو سکن۔
سورج دے گرد گردش کرنے والا سب توں وڈا سیارہ مشتری اے۔ خیال کیتا جاندا اے کہ جے مشتری دی کمیت سو گنا زیادہ ہُندی تو مشتری خود وی اک ستارہ بن جاندا کیونکہ اِنّی کمیت اُتے ہائیڈروجن وچ فیوزن دا عمل شروع ہو جاندا اے جس توں ہیلیئم بندی اے تے بے پناہ توانائی وی خارج ہُندی اے جو ستارے نوں گرم کر دے روشن کر دیندی اے۔ مشتری دا وزن ساڈی دنیا دے مقابلے وچ 317.8 گنا زیادہ اے جدوں کہ مشتری دے مقابلے وچ سورج 1047 گنا زیادہ کمیت رکھدا اے۔
بھورے بونے سیاراں دی سطح دا درجہ حرارت لگ بھگ 2500 ڈگری سینٹی گریڈ تک ہُندا اے۔ ساڈے نظام شمسی دے سورج دی سطح دا درجہ حرارت 6000 ڈگری سینٹی گریڈ اے۔
بھورے بوناں دے بارے وچ اندازہ لگایا جاندا اے کہ انہاں دی کمیت مشتری دے مقابلے وچ 75 توں 80 گنا زیادہ ہُندی اے۔ جے ایسے کسی جسم دی کمیت مشتری توں صرف 13 گنا زیادہ ہو تو ہائیڈروجن وچ تو فیوزن ممکن نئيں ہو گا لیکن ڈیوٹیریئم وچ گاہے بگاہے فیوزن ہُندا رہے گا جس توں تھوڑی بہت توانائی نکلتی رہے گی۔ جے کمیت مشتری توں 65 گنا زیادہ ہو تو لیتھیئم وچ وی فیوزن ممکن ہو جاندا اے لیکن لیتھیئم اِنّی فراوانی نئيں رکھدا۔
نظام شمسی دے وڈے سیاراں وچ مشتری، زحل، یورینس تے نیپچون شامل نيں۔ یورینس دے علاوہ باقی تیناں سیارے سورج توں جتنی توانائی حاصل کردے نيں اس توں زیادہ خارج کردے نيں۔ اس توں واضح ہُندا اے کہ یا تو ایہ سیارے ہن وی سکڑ رہے نيں یا انہاں وچ کدی کبھار فیوزن ہُندا رہندا اے مگر چین ری ایکشن ممکن نئيں۔ زحل تے مشتری دی جسامت وچ تھوڑا سا فرق اے حالانکہ زحل دی کمیت مشتری دی اک تہائی اے۔ اسی طرح بھورے بونے چاہے زیادہ کمیت دے ہاں یا کم کمیت دے، انہاں دی جسامت مشتری دی جسامت توں بہت زیادہ وڈی نئيں ہُندی یعنی مشتری دے نصف قطر توں صرف 10–15% تک زیادہ ہُندی اے۔ اوہدی وجہ ایہ اے کہ وڈے بھورے بوناں دی جسامت سفید بونے ستارےآں دی طرح electron-degeneracy پریشر توں کنٹرول ہُندی اے۔
بھورے سیاراں وچ عام طور اُتے لیتھیئم پایا جاندا اے جو روشنی دے طیف وچ 670.8 نینو میٹر اُتے لیتھیئم لائن بناندا اے۔ اس دے برعکس ستارے اپنا لیتھیئم وڈی تیزی توں استعمال کردے نيں اس لئی ایہ صرف نويں ستارےآں وچ ہی پایا جاندا اے تے جوان تے بڈھے ستارےآں وچ ایہ نئيں پایا جاندا۔ ساڈے نظام شمسی دے سورج وچ وی لیتھیئم نہ ہونے دے برابر اے۔ چونکہ لیتھیئم صرف ستارے دے مرکز وچ ہی فیوزن وچ استعمال ہو سکدا اے اس لئی ستارے دی سطح دا لیتھیئم خرچ نئيں ہُندا۔ لیکن جے ستارے دے پلازما وچ مرکز دی جانب بہاو موجود ہو تو سطح دا لیتھیئم وی کم ہُندا چلا جاندا اے۔ سمجھیا جاندا اے کہ جنہاں ستارےآں دے گرد سیارے ہُندے نيں انہاں ستارےآں وچ لیتھیئم دی شدید کمی ہو جاندی اے کیونکہ سیاراں دی کشش دی وجہ توں ستارےآں دے اندر پلازمہ دا بہاو ودھ جاندا اے۔[۱]
سانچہ:Star nav