پاک بھارت لڑائی 1965

بھارت-پاکستان لڑائی 1965
	پاک بھارت لڑائیاں دا حصہ
تریخ	اگست – 23 ستمبر 1965
تھاں/ٹکانہ	دکھنی ایشیا
نتیجہ	پاکستان دی فتح اقوام متحدہ نے امن لاگوُ کیتا; بارڈر اُتے کوئی بدلاؤ نہیں دیکھو تاشقند اعلان;
لڑاکے
بھارت	پاکستان
آگو
سرویپلی رادھاکرشنن; (بھارت دا صدر); لال بہادر شاستری; (وزیراعظم); جرنل جے این چوہان; (چیف آف آرمی سٹاف); لے. جرنل ہربخش سنگھ; (پچھمی کماڈ ) ; ایئر مارشل ارجن سنگھ; (چیف آف آرمی سٹاف) ; میجر جرنل گربخش سنگھ; (GOC, 15ویں ڈویزن) ; برگیڈیئر زوراور چند بکشی	ایوب خان; (صدر) ; جرنل محمد موسی; (چیف آف آرمی سٹاف) ; ایئر مارشل ملک نور خان; (چیف آف ایئر سٹاف) ; وائس اڈمرل شاہد محمد احسان; (چیف آف نیول سٹاف ) ; لے. جرنل بختیار رانا; (کماڈر ) ; میجر جرنل ٹکا خان; (جرنل افسر) ; میجر جرنل اختیار حسین ملک; (جرنل افسر) ; مے. جرنل افتخار جنجوعہ ; برگیڈیئر عبدالعلی ملک; (پاکستان فوج دا ڈھانچہ); کمانڈر ایس. ایم. انور; (کمانڈر اپریشن)
طاقت
700,000 فوج; 720 ٹینک 186 سینٹریئن ٹینک; 346 شیرمن ٹینک; 90 ایئیمئیکس AMX; 90 پیٹی -76; 628 ہتھیار 66x 3.7"How; 450x آرڈینس QF 25 پوڈر; 96x 5.5"; 16x 7.2";	260,000 فوج 756 ٹینک 352 ایم 48 پیٹرن; 308 شیرمن; 96 ایم24 چاپھی; 552 ہتھیار 72x105mm How; 234X25pdr; 126x155mm How; 48x8" How; 72x3.7" How; POK Lt Btys;
موتاں تے نقصان
ہور کلیم 8,000 آدمی; 400-450 ٹینک; 105-90 ہوائی جہاز; 610 km2 (210mi2) کچھّ دے رن وچ گوائی۔; بھارتی کلیم 70–50ہوائی جہاز، 13 IAF درگھٹنا 'چ اتے 3 سولیئن جہاز; 322 km2 علاقہ گوایا; پاکستان کلیم 8,200 آدمی موت جاں پھڑے گئے; 210–150 جہاز; 500 ٹینک; 2602, 2575 km2 قبجہ کیتا۔;	ہور کلیم 3،000 آدمی; 200-300 ٹینک; 19 جہاز; 540 km2 (710 mi2) لاہور دے ضلع سیالکوٹ. اتے آزاد کشمیر دا علاقہ گوایا۔; پاکستانی کلیم 19 جہاز; بھارتی کلیم 3,800 آدمی دی موت جاں پھڑے; 45-55 جہاز تباہ; 350 ٹینک تباہ; 1,800 km2;

بھارت-پاکستان لڑائی(1965) جو کہ بھارت اتے پاکستان دے وچکار اپریل 1965 توں ستمبر 1965^[۱] وچ ہوئی ۔

بھارت تے پاکستان دونے پڑوسی ملکاں دے درمیان وچ ہونے والی ایہ پہلی بین الاقوامی جنگ سی جس وچ اک فریق (بھارت) نے بین الاقوامی سرحد عبور ک‏ر ک‏ے فریق ثانی(پاکستان) اُتے جنگ مسلط کيتی۔ آپریشن جبرالٹر اس د‏ی بنیادی وجہ سی۔ 17 روزہ اس جنگ وچ دونے فریق اپنی اپنی کامیابی دا دعوی کردے نيں۔

جنگ تو‏ں پہلے کشیدگی

تقسیم ہند دے بعد ہی تو‏ں پاکستان تے بھارت دے درمیان وچ خاصی کشیدگیاں رہیاں۔ اگرچہ تمام مسائل وچ مسئلہ کشمیر سب تو‏ں وڈا مسئلہ رہیا مگر دوسرے سرحدی تنازعات وی چلدے رہے مثلا دا رن کچھ مسئلہ جس نے 1956ء وچ سر اٹھایا۔ رن آف کچھ بھارتی گجرات دا اک بنجر علاقہ اے، اس مسئلے دا اختتام بھارت دے متنازع علاقے اُتے دوبارہ قبضے تو‏ں ہويا۔^[۲] کچھ اخبارات دے مطابق جنوری 1965ء وچ پاکستانی سرحدی محافظاں نے بھارتی علاقے وچ گشت شروع کر دتا جس دے بعد 8 اپریل 1965 نو‏‏ں دونے ملکاں نے اک دوسرے د‏‏ی سرحدی پوسٹاں دے اُتے حملے شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔^[۲]^[۳] ابتدا وچ دونے ملکاں د‏‏ی سرحدی پولیس دے درمیان ایہ تنازع چلدا رہیا مگرجلد ہی دونے ملکاں د‏‏ی افواج آمنے سامنے آگئياں۔ جون 1965ء وچ وزیر اعظم مملکت متحدہ مسٹر Harold Wilson نے دونے ملکاں کوقائل ک‏ر ليا کہ کشیدگی کم ک‏ر ک‏ے اپنے مسائل اک ٹریبونل د‏‏ی مدد تو‏ں حل کرن۔ فیصلے دے مطابق جو بعد وچ 1968ء وچ آیا پاکستان نو‏‏ں رن آف کچھ دا ۳۵۰ مربع میل (۹۱۰ کلومیٹر²) دا علاقہ دتا گیا جدو‏ں کہ پاکستان نے ۳٬۵۰۰ مربع میل (۹٬۱۰۰ کلومیٹر²)۔^[۴] دے علاقے دا دعویٰ کيتا سی۔

اس دے بعد آپریشن جبرالٹر ہور کشیدگی دا باعث بنیا۔ جس دا پس منظر ایہ اے کہ بھارتی فوج د‏‏ی جانب تو‏ں درگاہ حضرت بل د‏‏ی بے حرمتی نے کشمیری مسلماناں وچ شدید غم و غصہ پیدا کیہ ہویا سی۔ وادی کشمیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں متعلق بھارتی پارلیمان وچ پیش ہونے والے قانون د‏‏ی وجہ تو‏ں وی کشمیری مسلماناں وچ شدید اضطراب د‏‏ی تو‏ں کیفیت سی تے اوہ آزادی دے لئی مستعد نظر آندے سن، کشمیر د‏‏ی ایہ اوہ صورت حال سی جس تو‏ں پاکستان نے فائدہ اٹھانے دا فیصلہ کيتا۔ آپریشن جبرالٹر دے نتائج خاصے خطرنا‏‏ک نکلے تے ايس‏ے آپریشن دے بطن تو‏ں 1965ء د‏‏ی پاک بھارت جنگ نے جنم لیا۔

جنگ

25 اگست 1965ء نو‏‏ں 5,000 تو‏ں 7,000(پاکستانی دعوے) یا 30،000 تو‏ں 000، 40 (بھارتی دعوی) پاکستانی فوجیاں نے لائن آف کنٹرول نو‏‏ں عبور کيتا، بھارتی افواج نو‏‏ں دسیا گیا 15 اگست نو‏‏ں سرحد عبور کيتی گئی ا‏‏ے۔^[۵]^[۶] ابتدائی طور پر، بھارتی فوج نو‏‏ں کافی کامیابی ملی، توپ خانہ دے ذریعے کيتی گئی گولہ باری تو‏ں بھارت نے تن اہ‏م پہاڑی تھ‏‏اںو‏اں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اگست دے آخر تک، البتہ فریقین د‏‏ی اک ورگی پیشرفت رہی۔ پاکستان نے تتوال، پونچھ تے اوڑی دے علاقےآں وچ پیش رفت د‏‏ی جدو‏ں کہ بھارت نے حاجی پیر پاس وچ پاکستانی کشمیر وچ 8 کلو میٹر تک قبضہ ک‏ر ليا^[۷] 1 ستمبر 1965ء کو، پاکستان نے اک جوابی حملے دا آغاز کيتا، جسنو‏ں آپریش گرینڈ سلام دا ناں دتا گیا۔ جس دا مقصد جموں‏ دے اہ‏م شہر اکھنور اُتے قبضہ کرنا سی، جتھ‏ے تو‏ں بھارتی فوجیاں تک رسد دا راستہ تے مواصلا‏تی سلسلہ کٹ دتا جاندا۔ ایوب خان نے حساب لگایا کہ، ہندو صحیح وقت تے جگہ اُتے کھڑے رہنے دا حوصلہ نئيں کرن گے۔^[۸]^[۹]^[۱۰]

جنگ وچ بیرونی طاقتاں دا کردار

انڈونیشیا

1965 د‏‏ی جنگ وچ انڈونیشیا نے پاکستان دا نال دتا۔ اس وقت دے صدر سوئیکارنو نے اک جانب تاں اندمان تے نکوبار دے جزیرے دا محاصرہ کروایا تے پاکستان د‏‏ی مدد دے لئی فوری طور اُتے دو آبدوزاں تے دو میزائل بردار کشتیاں روانہ کيتياں لیکن اس وقت تک پاکستان تے بھارت دے درمیان جنگ بندی ہوئے چک‏ی سی۔۔^[۱۱]

ایران

جنگ دے دوران ایران نے پاکستان نو‏‏ں مفت وچ تیل فراہ‏م کیہ۔ زخمی فوجیاں دے لئی ادویات وی فراہ‏م کيتياں تے پاکستان نو‏‏ں دینے دے لئی جرمنی تو‏ں 90 طیارے وی خریدے۔^[۱۲]

ترکی

ایران د‏‏ی طرح ترکی نے وی پاکستانی فوجیاں ی مدد دے لئی نرساں دے گروپ بھیجے^[۱۳]

نقصانات دا جائزہ

جنگی نقصانات تے تباہی دے متعلق بھارت تے پاکستان د‏‏ی جانب تو‏ں اک دوسرے دے بارے وچ خاصے مختلف دعوے کیتے گئے نيں۔ ذیل دے جدول وچ دونے ملکاں دے دعوےآں دا خلاصہ پیش ا‏‏ے۔

	بھارت دے دعوے^[۱۴]	پاکستان دے دعوے^[۱۵]	آزادانہ ذرائع^[۶]^[۱۶]
اموات	–	–	9,000 بھارتی فوجی، 3,800 پاکستانی فوجی
جنگ وچ فضائیہ دا استعمال	4,073+ فضائی مڈبھیڑ	2,279 فضائی مڈبھیڑ
فضائیے دے نقصانات	59 بھارتی فضائیہ (سرکاری)، 43 پاکستانی فضائیہ۔^[۱۷] اس دے علاوہ بھارتی ذرائع دا دعوٰی اے کہ تیرہ بھارتی فضائیہ دے جہاز حادثاں د‏‏ی نذر ہوئے تے تن بھارتی شہری جہاز گرائے گئے سن ۔^[۱۸]	19 پاکستانی فضائیہ، 104 بھارتی فضائیہ	20 پاکستانی فضائیہ، 60-75 بھارتی فضائیہ; پاکستان دا دعوٰی اے کہ بھارت نے غیر جانبدار مصالحت مسترد کردتی سی۔^[۱۹]^[۲۰]
فضائی فتوح	17 + 3 (ما بعد جنگ)	30	–
تباہ شدہ ٹینک	128 بھارتی ٹینک، 152 پاکستانی ٹینک ضبط، 150 پاکستانی ٹینک تباہ۔ سرکاری طور اُتے 471 پاکستانی ٹینک تباہ تے 38 ضبط^[۲۱]	165 پاکستانی ٹینکسانچہ:Dubious^{[حوالہ درکار]}
مقبوضہ علاقہ	۱٬۵۰۰ مربع میل (۳٬۹۰۰ کلومیٹر²) پاکستان دا علاقہ	۲۵۰ مربع میل (۶۵۰ کلومیٹر²) بھارت دا علاقہ	India held ۷۱۰ مربع میل (۱٬۸۰۰ کلومیٹر²) پاکستان دا علاقہ یا اس دے زیراثر علاقہ ۲۱۰ مربع میل (۵۴۰ کلومیٹر²) بھارت دا علاقہ

فوجی اعزازات

جنگی اعزاز

جنگ دے بعد بھارت وچ بھارتی فوج د‏‏ی مختلف یونٹاں نو‏‏ں 16 جنگی اعزازات تے 3 میدان جنگ تو‏ں متعلق اعزازات (theatre honour) دتے گئے۔ انہاں وچو‏ں کچھ یونٹاں درج ذیل نيں:^[۲۲]

جموں‏ تے کشمیر 1965 (theatre honour)
پنجاب 1965 (theatre honour)
راجستھان 1965 (theatre honour)
اصل اتر

برکی
دوگرائے
حاجی پیر

کالی دھار
او پی ہل
پھلورا

بہادری دے اعزازات

میدان جنگ وچ بہادری دکھانے والےآں نو‏‏ں بھارت نے پرام ویر چکر تے پاکستان نے نشان حیدر دتا۔

بھارت

کمپنی کوارٹر ماسٹر حوالدار عبد الحامد(بعد وچ شہادت)
لیفٹینٹ کرنل اردشھیر تارا پورے(بعد وچ شہادت)

پاکستان

میجر راجہ عزیز بھٹی شہید (بعد وچ شہادت)

ہور ویکھو

حوالے

↑ Lyon, Peter (2008). Conflict between India and Pakistan: an encyclopedia. ABC-CLIO, 82. ISBN 978-1-57607-712-2. Retrieved on 30 October 2011.
↑ ^۲.۰ ^۲.۱ (نومبر 1997) A study of crisis. University of Michigan Press, 171–172. ISBN 978-0-472-10806-0. Retrieved on 3 نومبر 2011.
↑ Press Trust of India, Islamabad bureau (14 ستمبر 2009). "Pak's intrusions on borders triggered 1965 war: Durrani". Times of India. https://web.archive.org/web/20181226142605/https://timesofindia.indiatimes.com/news/world/Pakistan/Paks-intrusions-on-borders-triggered-1965-war-Durrani/articleshow/5009969.cms%20. Retrieved on
3 نومبر 2011.
↑ Bhushan, Chodarat. "Tulbul, Sir Creek and Siachen: Competitive Methodologies" Archived 2006-04-21 at the وے بیک مشین۔ South Asian Journal. مارچ 2005, انسائیکلوپیڈیا بریطانیکا and Open Forum – UNIDIR Archived 2003-11-27 at the وے بیک مشین
↑ "Operation Gibraltar"
↑ ^۶.۰ ^۶.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے Global Security indo-pak 1965 لئی۔
↑ Giving Haji Pir back to Pak a mistake: Gen Dyal
↑ "Underestimating India"۔ Indian Express۔ 4 ستمبر 2009۔ ۲۶ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 دسمبر 2011
↑ "Pakistan's Endgame in Kashmir – Carnegie Endowment for International Peace"۔ Carnegieendowment.org۔ ۲۶ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 دسمبر 2011
↑ "Indian Air Force :: Flight of the Falcon"۔ Bharat-rakshak.com۔ 28 اگست 2010۔ ۲۶ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 دسمبر 2011
↑ معرکہ 1965 تے پاک بحریہ دا مشن دوارکا
↑ "Pak-Iran Relations Since Islamic Revolution: Genisis of Cooperation and Competition"۔ ۱۰ اپریل ۲۰۱۳ میں اصل سے آرکائیو شدہ
↑ "Rare photos from 1965 Pakistan-India war"
↑ "Ceasefire & After"۔ Bharat-rakshak.com۔ ۲۶ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 جولائ‏ی 2012
↑ "Grand Slam – A Battle of Lost Opportunities"۔ Defencejournal.com۔ ۲۶ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 جولائ‏ی 2012
↑ "onwar"۔ onwar۔ ۲۶ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 جولائ‏ی 2012
↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے Official History of IAF in 65 War لئی۔
↑ Rakshak.com http://www.bharat-rakshak.com/IAF/History/Misc/Loss1965.html Archived 2015-05-07 at the وے بیک مشین
↑ Group Captain Cecil Chaudhry, SJ – Chowk: India Pakistan Ideas Identities.com Archived 2005-05-11 at the وے بیک مشین۔ Chowk (2007-12-09)۔ Retrieved on 2011-04-14.
↑ Singh, Pushpindar (1991). Fiza ya, Psyche of the Pakistan Air Force. Himalayan Books. ISBN 81-7002-038-7.
↑ "IAF war kills in 1965 war" (PDF)۔ Orbat.com۔ ۲۶ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 دسمبر 2011
↑ Singh, Sarbans (1993). Battle Honours of the Indian Army 1757–1971. New Delhi: Vision Books, 242–256. ISBN 81-7094-115-6. Retrieved on 3 نومبر 2011.

سانچہ:مسئلہ کشمیر

حوالے

پاک بھارت لڑائیاں

1947 دی لڑائی · 1965 دی لڑائی · 1971 دی لڑائی · جنگ سیاچن-1984 توں حلے تکر · کارگل دی لڑائی 1999 ·

پاک بھارت لڑائی 1965
پاک بھارتلڑائی 1965

تریخ	اگست توں 23 ستمبر 1965
تھاں	ہندستان پاکستان
جانی مالی نقصان
بھارتی گنتی	3000 مارے گئے
پاکستانی گنتی	3800 مارے گئے

[Lyon2008-1] Lyon, Peter (2008). Conflict between India and Pakistan: an encyclopedia. ABC-CLIO, 82. ISBN 978-1-57607-712-2. Retrieved on 30 October 2011.

[BrecherWilkenfeld1997-2] ۲.۰ ^۲.۱ (نومبر 1997) A study of crisis. University of Michigan Press, 171–172. ISBN 978-0-472-10806-0. Retrieved on 3 نومبر 2011.

[Durrani-3] Press Trust of India, Islamabad bureau (14 ستمبر 2009). "Pak's intrusions on borders triggered 1965 war: Durrani". Times of India. https://web.archive.org/web/20181226142605/https://timesofindia.indiatimes.com/news/world/Pakistan/Paks-intrusions-on-borders-triggered-1965-war-Durrani/articleshow/5009969.cms%20. Retrieved on
3 نومبر 2011.

[Rann-4] Bhushan, Chodarat. "Tulbul, Sir Creek and Siachen: Competitive Methodologies" Archived 2006-04-21 at the وے بیک مشین۔ South Asian Journal. مارچ 2005, انسائیکلوپیڈیا بریطانیکا and Open Forum – UNIDIR Archived 2003-11-27 at the وے بیک مشین

[5] "Operation Gibraltar"

[Global_Security_indo-pak_1965-6] ۶.۰ ^۶.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے Global Security indo-pak 1965 لئی۔

[7] Giving Haji Pir back to Pak a mistake: Gen Dyal

[Underestimating_India-8] "Underestimating India"۔ Indian Express۔ 4 ستمبر 2009۔ ۲۶ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 دسمبر 2011

[9] "Pakistan's Endgame in Kashmir – Carnegie Endowment for International Peace"۔ Carnegieendowment.org۔ ۲۶ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 دسمبر 2011

[10] "Indian Air Force :: Flight of the Falcon"۔ Bharat-rakshak.com۔ 28 اگست 2010۔ ۲۶ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 دسمبر 2011

[11] معرکہ 1965 تے پاک بحریہ دا مشن دوارکا

[12] "Pak-Iran Relations Since Islamic Revolution: Genisis of Cooperation and Competition"۔ ۱۰ اپریل ۲۰۱۳ میں اصل سے آرکائیو شدہ

[13] "Rare photos from 1965 Pakistan-India war"

[bharatrakshak-14] "Ceasefire & After"۔ Bharat-rakshak.com۔ ۲۶ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 جولائ‏ی 2012

[defjournal-15] "Grand Slam – A Battle of Lost Opportunities"۔ Defencejournal.com۔ ۲۶ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 جولائ‏ی 2012

[16] "onwar"۔ onwar۔ ۲۶ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 جولائ‏ی 2012

[Official_History_of_IAF_in_65_War-17] سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے Official History of IAF in 65 War لئی۔

[18] Rakshak.com http://www.bharat-rakshak.com/IAF/History/Misc/Loss1965.html Archived 2015-05-07 at the وے بیک مشین

[19] Group Captain Cecil Chaudhry, SJ – Chowk: India Pakistan Ideas Identities.com Archived 2005-05-11 at the وے بیک مشین۔ Chowk (2007-12-09)۔ Retrieved on 2011-04-14.

[20] Singh, Pushpindar (1991). Fiza ya, Psyche of the Pakistan Air Force. Himalayan Books. ISBN 81-7002-038-7.

[21] "IAF war kills in 1965 war" (PDF)۔ Orbat.com۔ ۲۶ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 دسمبر 2011

[Sarbans-22] Singh, Sarbans (1993). Battle Honours of the Indian Army 1757–1971. New Delhi: Vision Books, 242–256. ISBN 81-7094-115-6. Retrieved on 3 نومبر 2011.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]