بھارتی مزدور قانون
بھارتی مزدور قانون توں مراد اوہ قوانین نيں جو بھارت وچ مزدوری اُتے نافذ ہُندے نيں۔ روايتی طور پربھارت دی وفاقی تے ریاستی حکومتاں مزدوراں دے مکمل تحفظ دے لئی کوشاں سن، مگر عملاً قانون سازی توں حاصل شدہ حقوق مزدوراں دی اک محدود تعداد نوں حاصل سن ۔ بھارت وفاقی طرز حکومت اے تے چونکہ مزدوراں دا معاملہ دستور ہند دی مشترکہ لسٹ وچ شامل اے، لہذا مزدوراں دا معاملہ مرکزی تے ریاستی دونے حکومتاں دے دائرہ کار وچ اے۔ مرکزی تے ریاستی حکومتاں مزدوراں دے تعلقات تے روزگار دے مسائل اُتے قوانین بنا چکيتیاں نيں۔
تریخ
سودھو تفصیلی لی لئی ویکھو: بھارتی مزدور قانون دی تاریخ
بھارتی مزدور قانون بہت نیڑے توں تحریک آزادی ہند تے خاموش مزاحمت آزادی دی قیادت دی مہمات توں منسلک اے۔ جدوں بھارت نوآبادیاتی حکمرانی دے تحت سی، برطانوی راج وچ مزدوراں دے حقوق، ٹریڈ یونیناں تے آزادی وابستگی تمام ہی نوں دبا دتا گیا سی۔ مزدور جو بہتر حالات دی کوشش کردے سن تے ٹریڈ یونین جو ہڑتال کارروائی دے ذریعے مہم چلاندے سن، دبا دتے جاندے۔ 1947ء وچ آزادی ملنے دے بعد، 1950ء دے آئین وچ بنیادی مزدوراں دے حقوق دا اک سلسلہ دستور ہند وچ مندرج ہويا، خاص طور اُتے حق دے نال شامل ہونے تے اک ٹریڈ یونین دی کارروائی وچ حصہ لینے دے بارے وچ ۔ کم دی جگہ اُتے برابری دے اصول اُتے تے مہذب حیثیت وچ کم دے نال اک زندہ اجرت کرنے دی خواہش وی انہاں ہی عوامل وچ شامل سی۔
دستوری حقوق
سودھو تفصیلی لی لئی ویکھو: دستور ہند
سانچہ:Wikisource
دستور ہند وچ 1950ء توں دفعات 14-16، 19(1)(c)، 23-24, 38 تے 41-43A براہ راست مزدوراں دے حقوق توں متعلق نيں۔ دفعہ 14 دے مطابق ہر شخص نوں قانون دے روبرو برابر ہونا چاہیے۔ دفعہ 15 خصوصیت توں کہندی اے کہ ریاست شہریاں دے بیچ کوئی امتیاز نئيں کرےگی۔ دفعہ 16 ملازمت دے لئی مساوی مواقع نوں ریاست دے تحت فروغ دیندا اے۔ دفعہ 19(1)(c) ہر شخص نوں وابستگی قائم کرنے دا حق فراہم کردا۔ دفعہ 23 ہر قسم دی بُردہ فروشی تے جبری ملازمت کيتی مذمت کردا اے۔ دفعہ 24 14 سال توں کم عمراں دی مزدوری اُتے روک لگاندا اے۔ ایہ دفعہ بطور خاص فیکٹری، آتشاں مادہ دی تیاری یا کسی تے جان لیوا ملازمت اُتے روک توں متعلق اے۔
دفعات 38-39 تے 41-43A دستور حصہ چہارم وچ لسٹ بند ہور حقوق دی طرح عدالتاں دے ذریعے نافذ نئيں کیتے جا سکدے نيں۔ ایہ ریاست دے توقعاندی فریضے دی نشان دہی کردے نيں کہ قانون سازی وچ انہاں اصولاں نوں بروئے کار لیایا جائے گا۔[۱] اصل وچ انہاں اصولاں نوں عدالت دے تحت نافذ العمل نہ بنانے دے پِچھے مقصد ایہ سی کہ جمہوری طور اُتے جوابدہ ادارہ جات اپنے صوابدید اُتے چھڈے جانے چاہیے، انہاں اندیشاں دی روشنی وچ کہ ایہ ریاست اُتے عمومی محاصل توں عطیہ فراہمی دا مطالبہ جاری کر سکدا اے، حالانکہ ایہ خیالات متنازع ہوئے سکدے نيں۔ دفعہ 38(1) دے مطابق عمومًا ریاست کوشش کرے گی کہ سبھی لوکاں دی بھلائی دا فروغ ہوئے اک سماجی ضابطے دے تحت جس وچ انصاف، سماجی، معاشی تے سیاسی، جو قومی زندگی دے سبھی ادارہ تک پھیلے گا۔
دفعہ 38(2) دے مطابق ریاست آمدنی دی نابرابری دور کرنے دی کوشش کريں گا سبھی ہور موقفاں نوں مد نظر رکھدے ہوئے۔ دفعہ 41 کم دا حق فراہم کردا اے جسنوں قومی پینڈو ملازمت گارنٹی قانون 2005ء دے ذریعے روبہ عمل لیانے دی کوشش کيتی گئی سی۔
دفعہ 42 دے تحت ایہ ضروری ہُندا اے کہ ریاست منصفانہ تے کم دے لئی سازگار انسانی حالات تے زچگی دے لئی راحت فراہم کرے۔ دفعہ 43 دے تحت مزدوراں نوں کفافی اجرت (living wage) دا حق حاصل اے تے عزت دار معیاری زندگی بہترکے حالات دے نال فراہم ہون۔ دستور ہند (بیالیسواں ترمیم) قانون 1976ء[۲] دے تحت دفعہ 43A شامل کيتا گیا جو اک یسا دستوری حق قائم کردا اے جس توں کہ ریاست قانون سازی کرسکدی اے تاں کہ مزدوراں دی انتظامیہ دے زیراثر ادارےآں وچ حصے داری یقینی ہوئے۔
معاہدہ تے حقوق
سودھوتحفظ دا دائرہ
سودھو
بھارتی مزدوری قانون منظم شعبےآں وچ کم کرنے والےآں تے غیر منظم شعبےآں وچ کم کرنے والےآں دے بیچ فرق کردا اے ۔[حوالہ درکار]
قانون انہاں صنعتی شعبےآں دی لسٹ فراہم کردا اے جتھے مزدوراں دے حقوق نافذ ہُندے نيں۔ جو لوک انہاں شعبےآں وچ نئيں آندے نيں، عام قانون معاہدہ انہاں اُتے نافذ ہُندا اے ۔[حوالہ درکار]
بھارتی مزدور قانون صنعتی قضایا قانون 1947ء دے تحت کئی تبدیلیاں توں ہوئے کے گزریا اے۔ تب توں 45 قومی قوانین یا وسعت فراہم کردے نيں یا 1948ء دے قانون دے معاملات دا کچھ حد تک احاطہ کردے نيں۔ ریاستی سطح اُتے 200 ریاستی قوانین ملازمین تے کمپنی دے تعلقات توں متعلق نيں۔ ایہ قوانین آجر تے ملازماں دے اُتے معاملے اُتے محیط نيں، جداں کہ اک کمپنی 6 حاضری لاگ رکھنا چاہیے، 10 مختلف کھاندے ودھ وقت اجرت دے لئی تے 5 قسم دی روداداں پیش کرنے چاہیے۔ مزدور قانون دا دائرہ بیت الخلا دی پیشاب گاہ دی لمبائی طے کرنے توں لے کے کم دی جگہ کِنّی بار لیماں توں دھلنا چاہیے تک مختلف پہلو دسدا اے۔[۳] معائنہ کار کم دی جگہ دا کدی وی معائنہ کر سکدے نيں تے کسی وی مزدور قانون تے ضابطے دی خلاف ورزی اُتے جرمانہ جاری کرسکدے نيں۔
ملازمت دا معاہدہ
سودھوبھارت وچ ملازمت دے جِنّے معاہداں اُتے گرفت لگتی اے، ایہ ضوابط قابل لحاظ حد تک حکومت کیتی شمولیت لاندے نيں جو ترقی یافتہ ملکاں وچ کم ہی دیکھی جاندی اے۔ صنعتی ملازمت (مروجہ احکام) قانون 1946ء ایہ ضروری بناندا اے کہ آجرین شرائط وچ کم دے اوقات، رخصت، محصلہ مقاصد، برخاستگی دے طریقے یا ملازمین دی تشخیص نوں اک سرکاری ادارے دی جانب توں کروالیاں۔[۴]
بامعاہدہ مزدور (ضابطہ تے کالعدمی) قانون 1970ء دا مقصد بامعاہدہ مزدوراں دی نگرانی کرنا تاکہ اسنوں براہ راست مقرر مزدوراں دے مساوی موقف حاصل ہوئے۔[۵] خواتین نوں ہن راتاں دی شفٹ (10بجے توں 6بجے) وچ کم کرنے دی اجازت اے۔[۵]
لاطینی محاورہ 'dies non' حکومت تے صنعت دے ڈسپلین دے نافذین دے ایتھے بہت ہی زیادہ مسعمل ہُندا اے جو غیر اجازت یافتہ غیر حاضری توں لے مجرمانہ ملازمین اُتے نافذ ہُندا اے۔ آر پی سکسینہ، چیف انجینئر، بھارتی ریلویز دے مطابق 'dies non' اوہ عرصہ اے جو نہ خدمت وچ شمار کيتا جاندا اے تے نہ ہی خدمت توں وقفہ۔ کسی شخص نوں dies-non نشانزدہ کيتا جاسکدا اے جے:
- 1.غیر حاضر بلااجازت
- 2.خدمت دے لئی جوع ہويا ہوئے مگر بلااجازت فرار ہوئے۔
- 3. دفتر وچ ہوئے مگر فرائض دی انجام دہی توں انکار کرے۔
ایداں دے معاملے جدوں کہ دانستہ تے غیر مجاز طور اُتے کم توں غیر حاضری ہو، رخصت دا ذمے دار شخص ایہ فیصلہ لے سکدا اے کہ انہاں دناں جدوں کہ کم انجام نئيں دتا گیا، dies non سمجھے جاواں جنہاں اُتے کم نئيں اجرت نئيں دا اصول نافذ ہوئے گا۔ ایہ عمل ہور لوکاں دے ايسے طرح دے عمل صرف نظر کر کے طے نئيں ہوئے گا۔[۶] کم نئيں اجرت نئيں دا اصول بنک کاری شعبے وچ بکثرت مستعمل اے۔[۷] ہور اشیاء ساز صنعتاں تے وڈے خدماتی ادارہ جات جداں کہ ریلویز، ڈاک، فون وی اسنوں نافذ کر رہے نيں تاکہ کسی ملازم دی جانب توں غیر مجاز غیر حاضری دا سدباب ہوئے۔ صنعت دی اصطلاح ازخود آجر تے مزدور دے بیچ بامعاہدہ تعلق قائم کردا اے تاکہ اشیاء تے خدمات دی فروخت ہوئے جس دی تیاری باہمی کوششاں نال ہُندی اے۔
یہ معاہدہ اشیاء تے خدمات دی تیاری دے نال نال ملازمین اُتے فرائض (مستزاد فرائض) عائد کردا اے کہ اوہ خدمات انجام دتیاں جس دے لئی کہ آلات مہیا کیتے گئے تے جگہ تے وقت آجر دی جانب توں طے کيتا گیا۔ جداں نوں تیسا دے اصول اُتے عمل کردے ہوئے آجر دی ذمے داری اے کہ اوہ کیتے گئے کم دے بدلے اجرت دے یا ملازمت دے معاہدے دی تکمیل کرے۔ فرائض وچ مستزاد فرائض، عمومی فرائض، ہنگامی فرائض وغیرہ شامل نيں جو ملازمین دی جانب توں کیتے جاندے نيں تے اس دے بدلے اجرت دتی جاندی اے۔ جدوں ملازمت دا معاہدہ پورا نہ کيتا جائے یا کم عندالطلب نہ کيتا جائے، کم نئيں تاں اجرت نئيں اُتے عمل آوری شروع ہُندی اے۔
اجرت دا ضابطہ
سودھواجرت دی ادائیگی قانون 1936ء ایہ ضروری کردا اے کہ ملازمین اپنی اجرت وقت اُتے پاواں جس وچ غیر مجاز تخفیف نہ ہوئے۔ دفعہ 6 دی رو توں لوکاں نوں اشیاء دی بجائے رقم ملنا چاہیے۔ ایہ قانون محصول دے لئی رقم روکے رکھنے دی وی اجازت دیندا اے جسنوں آجر نوں کٹ کر ریاستی یا مرکزی حکومت نوں اجرت دی تقسیم توں پہلے دینا پڑدا اے۔[۸]
اقل ترین اجرت قانون 1948ء انہاں اجرتاں نوں طے کردا اے جو معاشی گوشے ایہ دعوٰی کردے نيں اوہ پورا کردے نيں۔ ایہ کئی ملازمین نوں ضابطے توں باہر رکھدا اے۔ مرکزی تے ریاستی حکومتاں دے پاس اختیار اے کہ اوہ اجرتاں نوں کم دی نورعیت تے مقام دے حساب توں طے کرسکدے نيں۔ اس دا تعین ٰٰ₹ توں 143 1120 تومیہ مرکزی دائرے دے ميں اے۔ ریاستی حکومتاں اپنے خود دے اقل ترین اجرت دے دائرے طے کر سکدی نيں۔[۹]
گریچویٹی دی ادائیگی قانون 1972ء انہاں ادارہ جات اُتے نافذ اے جتھے دس یا اس توں زیادہ ملازمین ہون۔ ملازمین نوں گریچویٹی قابل ادا ہوئے گی جے اوہ استعفٰی دے یا وظیفہ اُتے سبکدوش ہوئے۔ بھارتی حکومت ایہ ضروری بناندی اے کہ ایہ ادائیگی 15 ملازمین دی ہر مکمل سال دے 15 دناں دی تنخواہ اُتے منحصر ہوئے گی جدوں کہ اعظم ترین ₹ 1000000 ہونا چاہیے۔[۱۰]
بونس دی ادائیگی قانون 1965ء، جو صرف انہاں ہی ادارہ جات اُتے نافذ اے جتھے دی افرادی قوت 20 توں اُتے اے۔ اس دے تحت بونس محصلہ منافع اُتے بونساں دی ادائیگی ضروری اے۔ موجودہ اقل ترین بونس تنخواہ دا 8.33 فیصد اے۔[۱۱]
اس سلسلے دے دو مخصوص قوانین ہفتہ وار تعطیلات قانون 1942ء تے سگار ملازمین دا قانون 1967ء نيں۔
صحت تے حفاظت
سودھو- کاریگراں دا معاوضہ قانون 1923ء دی رو توں معاوضہ دتا جانا چاہیے جے ملازمین دوران ملازمت زخمی ہوجاواں یا لواحقین نوں معاوضہ دتا جانا چاہیے۔ شرحاں بوہت گھٹ نيں۔[۱۲][۱۳]
- موجودہ طور اُتے فیکٹریاں دا قانون 1948ء جس دے تحت فیکٹریاں دے حفاظتی قوانین۔
- اک طریقہ کار دا دست کروانا جس توں عورتاں جنسی ہراسانی دے معاملےآں نوں رپورٹ کرسکن۔
وظیفہ جات تے سماجی بیمہ
سودھو تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: بھارت وچ وظیفے تے سماجی بیمہ
ملازمین دا پراویڈنٹ فنڈ تے متفرق سہولیات قانون 1952ء نے بھارت دے ملازمین دے پراویڈنٹ فنڈ دا ادارہ دی بنا رکھی۔ اس دا مقصد بڑبھاپے دے لئی وظیفے دی سہولت منظم ملازمت پیشہ لوکاں نوں فراہم کرنا اے۔ انہاں ملازمین دے لئی ایہ پراویڈنٹ فنڈ دی سہولت تیار کردا اے جسنوں ملازمین تے آجرین یکساں طور اُتے تعاون کردے نيں تے اقل ترین تعاون اجرت دا 10-12 فیصد سالانہ اے۔ ملازمت کيتی سرکاری عمر دی تکمیل دی صورت وچ ملازمین اپنا وظیفہ حاصل کرسکدے نيں۔[۱۴]
ملازمین دا ریاستی بیمہ صحت تے سماجی حفاظت بیمہ دی سہولت فراہم کردا اے۔ ایہ ملازمین دے ریاستی بیمہ قانون 1948ء دے تحت بنایا گیا سی۔[۱۵]
غیرمنطم ملازمین دی سماجی حفاظت قانون 2008ء وچ بنایا گیا سی تاکہ زندگی تے اپایج پن، صحت تے زچگی دے فائدے تے طویل العمری دا تحفظ غیر منظم ملازمین تک پہنچایا جا سکدا اے۔ "غیر منظم" توں مراد کھربیٹھے کاریگر، خودملازمتی لوک یا دہاڑی مزدور۔ مرکزی حکومت نے لوکاں دی ضروریات دی تکمیل دے لئی قومی سماجی حفاظتی بورڈ دے ذریعے رفاہی نظام بنانے دے بارے وچ سوچیا اے۔
زچگی دی سہولت قانون 1961ء ہر اس خاتون ملازم دے لئی زچگی دی سہولت مہیا کردا اے جو کسی ادارے وچ گھٹ توں گھٹ 80 دن کسی وی 12 مہینے دی میعاد دوران وچ پورے کردی اے جو اس دی متوقع زچگی توں فوری پہلے ہوئے۔[۱۶]
کم دی جگہ وچ شرکت
سودھوٹریڈ یونین
سودھو تفصیلی لی لئی ویکھو: بھارت وچ ٹریڈ یونین
دستور ہند دی دفعہ 19(1)(c) ہر شخص نوں اک قابل نفاذ حق فراہم کردی اے کہ "انجمناں یا یونیناں بنائی جاواں۔
ٹریڈ یونین قانون 1926ء جس دی ترمیم 2001ء وچ ہوئی سی، حکمرانی تے ٹریڈ یونیناں دے اصول طے کردا اے۔[۱۷]
انتظامیہ وچ شرکت
سودھوتحریک آزادی ہند دے تناظر وچ جس وچ کہ موہن داس گاندھی تے کئی اوراں نے رائے دتی کہ ملازمین نوں کمپنیاں دی انتظامیہ وچ حصے داری دا اِنّا ہی حق حاصل اے جِنّا دے حصص گیرنداں (شیئر ہولڈرس) نوں یا جائداد دے مالکاں کو،[۱۸] دستور وچ دفعہ 43A دستور ہند دی بیالیسواں ترمیم دے ذریعے 1976ء وچ شامل ہوئی۔[۲] اس سے مساوی تعین دے حق نوں جگہ دتی گئی جس دے لئی ریاست نوں اس گل دے لئی قانون سازی دی ضرورت سی کہ "ملازمین نوں تنظیمی ڈھانچاں دے انتظامیہ وچ شرکت نوں یقینی بنایا جا سکے"۔ اُتے حصہ چہارم وچ مذکور ہور حقوق دی طرح ایہ براہ راست قابل نفاذ نئيں اے بلکہ ایہ ریاستی ارکان اُتے اک ذمے داری عائد کردی اے کہ انہاں اصولاں اُتے قانون سازی کيتی جائے۔ 1978ء وچ سچر رپورٹ وچ ایہ سفارش کيتی گئی کہ ملازمین نوں بورڈ وچ شامل کرنے دے لئی قانون سازی کيتی جائے۔ اُتے اس دی حالے تک عمل آوری نئيں ہوئی۔[۱۹]
صنعتی تنازعات قانون 1947ء دی شق 3 مشترکہ عملی کونسلاں وچ شرکت دا حق دیندی اے تاکہ "ایداں دے اقدامات کیتے جاواں کہ آجر تے کاریگراں دے بیچ ہم آہنگی تے بہتر تعلقات وچ سہولت ہوئے تے ايسے دی وجہ توں باہمی مفاد یا توجہ دے معاملات پرتبصرہ کيتا جائے تے کوشش کيتی جائے کہ انہاں معاملات وچ موجود اختلاف رائے نپٹائی جائے۔" اُتے ٹریڈ یونین انہاں مواقع نوں وڈے پیمانے اُتے اگے نئيں بڑھائے نيں۔ نیشنل ٹیکسائیل ورکرز یونین بمقابلہ راماکرشنن مقدمے [۲۰] وچ سپریم کورٹ دے جسٹس بھگوندی جے نے اک اک قائدانہ فیصلہ سناتے ہوئے ایہ فیصلہ سنایا کہ ملازمین نوں ایہ حق اے کہ کمپنی دی مسدودی دی درخواست اُتے انہاں دی گل وی سنی جائے کیونجے انہاں دا مفاد راست متاثر ہوئے رہیا اے تے انہاں دے اس موقف دی کمپنی قانون 1956ء دی شق 398 دے لفظاں توں نفی نئيں ہُندی۔[۲۱]
اجتماعی عمل
سودھوصنعتی تنازعات قانون 1947ء اس گل دا تعین کردا اے کہ ملازمین کس طرح صنعتی تنازعات توں جوج سکدے نيں جداں کہ قفل بندی، عارضی برخاستگی، ملازمت توں اخراج وغیرہ۔ ایہ قانونی عمل آوری دے ذرائع جداں کہ مصالحت تے مزدور تنازعات دی فیصلہ سازی۔[۲۲]
بھارتی سیول سروسیس دے بنیادی اصولاں دی رو توں (FR 17A) خدمات توں غیر مجاز غیر حاضری (i) انہاں ملازمین دے معاملے وچ جو صنعتی ڈھانچاں کم کر رہے نيں، جتھے ہڑتال صنعتی تنازعات قانون 1947ء دے تحت غیر قانونی قرار دتی گئی اے یا کسی ہور قانون دے تحت ایہی صورت حال ہو؛ (ii) ہور ملازمین دے معاملے وچ مشترکہ عمل دی صورت وچ یا اک ملی جلے عمل دے حصے دے طور پر، جیساکہ ہڑتال دے دوران وچ کِسے جواز دے بغیر یا متعلقہ ارباب مجاز دی نظراں وچ واجب وجہ دے بغیر، نوں ایہ بتے کیہ جائے گا کہ ایہ اک رکاوٹ یا خدمت وچ خلل اے، تاوقتیکہ ارباب مجاز مبادا نہ سمجھاں، جداں کہ رخصت وچ سفر وچ تخفیف، نیم دائمانہ تے اہلیت کہ محکمہ جاندی امتحانات وچ حصہ لیا جائے، جس دے لئی گھٹ توں گھٹ مسلسل خدمت دا عرصہ درکار ہوئے۔[۲۳]
جنسی امتیازات
سودھودستور دی دفعہ 39(d) دی رو توں مرد و خواتین نوں مساوی کم دے لئی مساوی اجرت ملنا چاہیے۔ مساوی اجرت قانون 1976ء ايسے اصول دی قانون سازی سی۔
مساوات
سودھو تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: قانونی برابری تے امتیازات دا قانون
دستور دی دفعہ 14 دی رو توں ہر شخص قانون دی نظراں وچ برابر اے۔ دفعہ 15 خصوصیت توں کہندی اے کہ ریاست نوں شہریاں دے بیچ امتیاز نئيں کرنا چاہیے تے دفعہ 16 سب دے لئی ملازمت وچ "مساوی حقوق" جاری کردی اے۔ دفعہ 23 ہر قسم دی بُردہ فروشی تے جبری مزدوری نوں رکدی اے، جدوں کہ دفعہ 24 کم سنی دی مزدوری اُتے فیکٹریاں، کاناں یا خطرناک ملازمتاں وچ روک لگاندی اے۔
جنسی امتیازات
سودھودفعہ 39(d) دی رو توں مرداں تے عورتاں نوں اک جداں کم دے لئی اک ورگی اجرت حاصل ہونا چاہیے۔ مساوی اجرت قانون 1976ء نے اس اصول نوں قانون سازی وچ عملی جامہ پہنایا۔
- سپریم کورٹ نے رندھیر سنگھ بمقابلہ بھارتی یونین مقدمے وچ مساوی کم دے لئی مساوی اجرت دا فیصلہ سنایا کہ ایہ دستوری مقصد اے تے اس وجہ توں ایہ دستور دے آلات دے ذریعے نافذ العمل اے جیساکہ دفعہ 32 وچ مذکور اے۔
- آندھرا پردیش ریاست بمقابلہ جی سریدھوہتا راؤ مقدمے وچ عدالت نے واضح کيتا کہ مساوی کم دے لئی مساوی اجرت دا ایہ مطلب ہرگز نئيں اے کہ اک زمرے دے سبھی ارکان اک ہی طرح دی اجرت حاصل کرن گے بلا لحاظ اس دے کہ تجربہ، بھرتی دا ذریعہ، تعلیمی اسناد تے ہور خدمات دے متعلقات دے ۔
- مدھیہ پردیش ریاست بمقابلہ پرمود بارتیا مقدمے دی رو توں تقابل دا مرکز صلاحیت، کوشش تے ذمے داری ہونا چاہیے اک جدوں ملازمین یکساں حالات وچ کم انجام دتیاں۔
- میکینان میکینزی اینڈ نوں بمقابلہ اڈورے ڈی کوسٹا مقدمے دی رو توں اک وسیع تجزیے دی ضرورت اے ایہ طے کرنے دے لئی کہ عمل در آمد کرنے والے فرائض یکساں اے کہ ننيں۔
نقل مقام کرنے والے ملازمین
سودھوستم رسیدہ زمرے
سودھو- بندھوا مزدوری نظام (امتناع) قانون 1976ء بندھوا مزدوری اُتے امتناع عائد کردا اے مگر ایہ اندازہ کيتا گیا اے کہ دو توں پنج ملین بندھوا مزدور اج وی موجود نيں بھارت وچ مقروضہ بندش دے شکار نيں۔[۲۴]
- بھارت دے گھریلو ملازمین
بھارت وچ کم سن مزدوری دستور دی دفعہ 24 دے تحت فیکٹریاں، کاناں تے خطرناک ملازمتاں وچ ممنوع اے۔ ايسے طرح دفعہ 21 دے تحت ریاست مفت تے لازمی تعلیم 14 سال تک فراہم کرے گی۔[۲۵] اُتے عملی طور اُتے ایہ قوانین نافذ نئيں نيں۔
ملازمت توں اخراج دا ضابطہ
سودھو
بھارت دے سب توں زیادہ متنازع قوانین ملازمت توں اخراج توں متعلق صنعتی تنازعات قانون 1947ء وچ شامل اے۔ اک کاریگر جو اک سال توں زیادہ عرصے تک برسرخدمت رہیا ہو، اوہ ايسے صورت وچ ہٹایا جا سکدا اے جدوں کہ متعلقہ سرکاری دفتر توں اجازت طلب کيتی گئی ہوئے تے دتی گئی ہوئے۔[۲۶] اس دے علاوہ برخاستگی توں پہلے واجبی وجوہات دتے جانے چاہیے تے حکومت کیتی اجازت توں پہلے دو مہینے انتظار دی میعاد اے تاکہ قانونی طور ملازمت ختم ہوئے سکے۔ عارضی یا مستقل ملازم دے اخراج دی اجرت دی ادائیگی ہونا چاہیے جو ہر تکمیل کردہ سال دے حساب توں سالانہ 15 دن دی اوسط اجرت اے۔ اک ملازم جس نے مختلف نوٹساں تے ممکنہ کارروائیاں دے باوجود چار سال کم کيتا ہو، برخاستگی توں 60 دن پہلے دی اجرت دا حق دار قرار پاندا اے جے حکومت آجر نوں اسنوں وکھ کرنے دی اجازت دے دے۔
کسی مستقل ملازم نوں صرف ثابت شدہ بداخلاقی یا عادی غیر حاضری دی صورت وچ برخاست کيتا جاسکدا اے۔[۲۷] صنعتی تنازعات قانون دی رو توں ہر اوہ کمپنی جس دے 100 ملازمین ہون، مسدودی یا ملازمین نوں نکالنے توں پہلے حکومت کیتی جانب توں منظوری طلب کرنا ضروری اے۔[۵] عملی طور اُتے ملازمین دی برخاستگی دی اجازت شاذونادر ہی دتی جاندی اے۔[۵] بھارتی قوانین دی رو توں کمپنیاں نوں مقامِ صنعت دی مسدودی دی صورت وچ ملازمین دی برخاستگی دی اجازت دی ضرورت اے۔ حکومت اجازت دے وی سکدی اے یا انکار وی کرسکدی اے اگرچیکہ کمپنی کارروائی جاری رکھنے دی وجہ توں مالی مشکلات دی شکار کیوں نہ ہوئے۔[۲۸]
اخراج توں متاثر ملازم اپیل دا حق رکھدا اے، اگرچیکہ حکومت برخاستگی دی درخواست حکومت کیتی منظورکردہ کیوں نہ ہوئے۔ بھارتی مزدور ضابطے اپیل تے فیصلہ سازی دے کئی ارباب مجاز فراہم کردے نيں – مصالحت دے افسر (conciliation officers)، مصالحت دے بورڈ، تحقیقاتی عدالتاں (courts of inquiry)، مزدور عدالتاں، صنعتی خصوصی عدالتاں (industrial tribunals) تے قومی صنعتی خصوصی عدالت (national industrial tribunal) – جو صنعتی تنازعات قانون دے تحت آندے نيں۔[۲۹] مزدوراں دی اپیل تے فیصلہ سازی دے طریقےآں دے علاوہ کوئی معاملہ متعلقہ ریاستی ہائی کورٹ یا بالآخر سپریم کورٹ تک پہنچ سکدا اے۔
- بھارت فورج کمپنی لیمیٹیڈ بمقابلہ اتم منوہر نکاٹے (2005ء) INSC 45 اس معاملے وچ اک ملازم چوتھی بار 1983ء وچ سوندا ہويا پایا گیا سی۔ بھارت فورج نے صنعتی ملازمت قانون (1946ء) دے تحت تادیبی کارروائی شروع کيتی۔ پنج مہینے دی کارروائی دے بعد ملازم خاطی پایا گیا تے برخاست کيتا گیا۔ ملازم نے مزدور عدالت وچ اپیل دی تے ایہ استدعا کيتی کہ اس دی برخاستگی بھارتی مزدور قوانین دی رو توں غیر منصفانہ سی۔ مزدور عدالت نے ملازم دی طرف داری دی تے اس بازماموری 50% پس پشت اجرت دے نال کرنے دا حکم دتا۔ ایہ معاملہ کئی اپیلاں دے مرحلے توں گزریا تے بھارتی عدالیہ نظام اُتے چھایا رہیا۔ 22 سال دے بعد بھارت دے سپریم کورٹ نے اس دی برخاستگی نوں 2005ء وچ برقرار رکھیا۔[۳۰][۳۱]
بے روزگاری
سودھو- قومی پینڈو ملازمت گارنٹی قانون 2005ء
- صنعت (ضابطہ تے ترقی) قانون 1951ء نے ایہ اعلان کيتا کہ تیاری دی اوہ سبھی صنعتاں جو پہلی لسٹ وچ آندیاں نيں ریاستی حکومتاں دی قانون سازی دے علاوہ مشترکہ مرکزی حکومت دے ضابطاں وچ آندی نيں۔ اس توں 600 اشیاء دا تحفظ ہويا جو مختصر پیمانے دے کارخانےآں ہی وچ بنائے جا سکدے نيں۔ اس توں ایہ تعین ہويا کہ کون انہاں تجارتاں وچ داخل ہوئے سکدا اے تے اس توں وی ایہ کہ کمپنیاں وچ لسٹ بند اشیاء دے لئی ملازمین دی تعداد طے کر دتی گئی۔ اس لسٹ وچ سبھی کلیدی تکنیکی تے صنعتی اشیاء نوں 1950ء دے دہے وچ شامل کيتا گیا سی، جس وچ کچھ آہنی تے فولادی اشیاء، ایندھن توں حاصل اشیاء، موٹراں، مخصوص مشینری، مشینری اوزار، چینی مٹی دی چیزاں توں لے کے سائنسی آلات شامل سن ۔[۳۲]
ریاستی قوانین
سودھوہر ریاست مخصوص حالات دے لئی مخصوص مزدور ضابطے رکھ سکدی اے۔
گجرات
سودھو2004ء وچ ریاست گجرات نے صنعتی تنازعات قانون ترمیم کردے ہوئے ریاست دے خصوصی برآمد علاقےآں دے (Special Export Zones) مزدور بازار وچ لچک پیدا کرنے دی کوشش کيتی۔ ایہ قانون انہاں علاقےآں دی کمپنیاں نوں ودھ ملازمین نوں ملازمت توں بغیر سرکاری اجازت نکالنے دا اختیار دیندا اے، جس دے لئی انہاں نوں رسمی نوٹس تے علیحدگی دی اجرت دینا ضروری قرار دتا گیا اے۔[۳۳]
مغربی بنگال
سودھومغربی بنگال نے اپنے مزدور قوانین اُتے نظرثانی دی اے جس توں ایہ عملاً ناممکن ہوچکيا اے کہ کسی نقصان رساں فیکٹری نوں بند کيتا جاسکے۔[۳۳] ایہ ریاستی قانون انہاں تمام کمپنیاں اُتے عائد ہُندا اے جتھے 50 یا اس توں ودھ ملازمین ہون۔[۳۴]
بھارتی مزدور قوانین دا بین الاقوامی موازنہ
سودھوذیل دے جدول وچ بھارتی مزدور قوانین دے چینی تے ریاستہائے متحدہ امریکا دے قوانین توں اختلافی نکات درج نيں، جیساکہ 2011ء وچ محسوس کيتا گیا اے:
قانون دا مطلوبہ عمل | بھارت | چین | امریکہ |
---|---|---|---|
اقل ترین اجرت (US$/month) | 6000 (US$۹۴) /month[۳۶][۳۷] | 182.5 | 1242.6 |
معیاری کم دا دن | 8 گھینٹے | 8 گھینٹے | 8 گھینٹے |
کم دے دوران وچ آرام | ہر ساڈھے چھ گھینٹے اُتے ادھا گھنٹا | نئيں | نئيں |
اعظم ترین ودھ وقت دی حد | 200 گھینٹے سالانہ سانچہ:Attribution needed | 432 گھینٹے سالانہ[۳۸] | کچھ نئيں |
ودھ وقت دے لئی ودھ اجرت | 100% | 50% | 50% |
ملازمین دی برخاستگی | ہاں، جے حکومت توں منظور ہوئے۔ | ہاں، بنا حکومت کیتی منظوری حکومت کیتی منظوری | ہاں، بنا حکومت کیتی منظوری |
اک ملازم دی برخاستگی دے لئی حکومت کیتی منظوری ضروری اے ؟ | ہاں | نئيں | نئيں |
نو ملازمین دی برخاستگی دے لئی حکومت کیتی منظوری ضروری اے ؟ | ہاں | نئيں | نئيں |
ملازمت توں اخراج دے لئی حکومت کیتی منظوی مل جاندی اے۔ | شاذونادر[۳۹][۴۰] | اطلاق نئيں | اطلاق نئيں |
برخاستگی وچ اولیت دے اصول منضبط | ہاں | ہاں | نئيں |
علیحدگی دی اجرت ودھ از ضرورت برخاستگی اس ملازم دے لئی جو اک سالہ میعاد مکمل کرے |
2.1 ہفتے دی تنخواہ | 4.3-ہفتے دی تنخواہ | کچھ نئيں |
علیحدگی دی اجرت ودھ از ضرورت برخاستگی اس ملازم دے لئی جو پنج سالہ میعاد مکمل کرے |
10.7-ہفتے دی تنخواہ | 21.7-ہفتے دی تنخواہ | کچھ نئيں |
تنقید تے اصلاحات
سودھوکئی مبصرین نے جواز پیش کيتا اے کہ بھارتی مزدور قانون دی اصلاح ہونا چاہیے۔[۴۱][۴۲][۴۳][۴۴][۴۵][۴۶][۴۷][۵][۴۸]
یہ قوانین رسمی تیاری شعبے دی ترقی وچ رکاوٹ ثابت ہوئے نيں۔[۴۶]
عالمی بینک دی 2008ء وچ جاری کر دہ رپورٹ دے مطابق، بھاری اصلاحات متوقع نيں۔ سرکاری خلاصے دے مطابق:
“ | بھارت دا مزدور ضابطہ - دنیا وچ سب توں تحدیدات والا تے پیچیدہ ہونے دی وجہ توں - رسمی تیاری صنعت دی ترقی وچ رکاوٹ بنا اے جتھے اس دی سب توں زیادہ عمل آوری اے۔ بہتر بنائے گئے مزدور قوانین زیادہ مزدوراں نوں آمادہ کرسکدے نيں - بھارت دے بے روزگار ملیناں تے خستہ صفت ملازمتاں توں متاثرہ لوکاں دے لئی شدید سرمایہ کاری تے ملازمتاں بنا سکدے نيں۔ ملک دی ترقی دے رجحان دے پیش نظر امید دے دریچے نوں مفقود نئيں کرنا چاہیے جس توں 80 ملین نوآمدکار دے حالات بہتر ہون گے جو اگلے دہے وچ ملازم پیشہ لوکاں وچ شامل ہون گے۔[۴۹] | ” |
سابق وزیر اعظم منموہن سنگھ نے کہیا اے کہ نويں مزدور قوانین دی ضرورت اے۔[۵۰]
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ Constitution of India, article 37
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےReferenceA
لئی۔ - ↑ Mehul Srivastava, India Labour Laws Bloomberg Businessweek
- ↑ «Industrial Employment (Standing Orders) Central Rules 1946» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۵-۱۰-۱۰. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۶.
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ ۵.۲ ۵.۳ ۵.۴ Aditya Gupta. «How wrong has the Indian Left been about economic reforms?» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۸-۱۲-۲۵. دریافتشده در ۲۰۱۶-۰۴-۱۶. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ Rule 62,P&T manual Vol III, Government of India
- ↑ C.Krishnamurthi ۔Dies Non (No Work No Pay) in Banking Industry ISBN 978-81-8387-226-3
- ↑ Payment of Wages Act 1936
- ↑ «Minimum Wages Act 1948» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۴-۱۱-۱۴. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۶.
- ↑ «Payment of Gratuity Act Gratuity Act 1972» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۶-۰۳-۰۵. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۶.
- ↑ «Payment of Bonus Act 1965» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۲-۱۰-۲۱. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۶.
- ↑ «Workmen's Compensation Act 1923» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۵-۱۰-۱۰. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۶.
- ↑ «Social Security in India» (PDF). The Government of India. ۲۰۱۰.
- ↑ Employees Provident Fund and Miscellaneous Provisions Act 1952
- ↑ See Employees' State Insurance Act 1948 Archived 2014-05-21 at the وے بیک مشین
- ↑ «Maternity Benefit Act 1961» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۳-۰۷-۰۲. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۶.
- ↑ «Trade Unions Act 1926» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۵-۰۴-۲۱. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۶.
- ↑ As Gandhi said, "my advice to the employers would be that they should willingly regard the workers as the real owners of the concerns which they fancy they have created" in 'Harijan' (31 مارچ 1946) reproduced in R Iyer (ed)، The Moral and Political Writing of Mahatma Gandhi (1987) vol 3, 197-199
- ↑ Ministry of Law, Justice and Company Affairs, Report of the High-Powered Expert Committee on Companies and Maintenance of Restrictive Trade Practices Acts (1978)
- ↑ 1983 AIR 75, 1983 SCR (1) 9. Noted by J Cottrell, 'Indian Judicial Activism, the Company and the Worker: A Note on National Textile Workers Union v Ramakrishnan' (1990) 39(2) The International and Comparative Law Quarterly 433
- ↑ Excel Wearv. Union of India A.I.R. 1979 S.C. 25, 36
- ↑ «Industrial Disputes Act 1947» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۰۹-۰۶-۱۲. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۶.
- ↑ Fundamental Rules, Government of India
- ↑ RS Srivastava, 'Bonded Labor in India: Its Incidence and Pattern' (2005) Cornell University Working Paper
- ↑ بین الاقوامی مزدوراں دی تنظیم، "National Legislation and Policies Against Child Labour in India" (2011 Archived 2012-08-09 at the وے بیک مشین)
- ↑ India Labour Regulations OECD
- ↑ Parul Sharma (فروری 2007). «Split Legal Regime in India's Labour Laws» (PDF). تاریخ وارد شده در
|date=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ Basu et al, Retrenchment, Labor Laws and Government Policy: An Analysis with Special Reference to India، The World Bank
- ↑ Lalit Bhasin, Labour and Employment Laws of India Archived 2016-03-04 at the وے بیک مشین United Nations
- ↑ Financial Times, Sleepy System، 21 جنوری 2005
- ↑ Supreme Court of India, Bharat Forge Co. Ltd vs Uttam Manohar Nakate on 18 جنوری، 2005، CASE NO.: Appeal (civil) 4399 of 2002
- ↑ «Industries (Development and Regulation) Act 1951» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۲-۰۱-۱۹. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۶.
- ↑ ۳۳.۰ ۳۳.۱ Goldman Sachs says reforms to create 110 mn jobs for economy in 10 yrs Business Today, مارچ 2014
- ↑ Goldman Thumbs Up for Gujarat Model The Times of India
- ↑ «Employing Workers – 2011 data (based on input from ILO, OECD, local governments and private employers)». The World Bank. ۲۰۱۲.
- ↑ Central Government Revises the National floor level Minimum Wage (NFLMW) from Rs. 100 Per Day to Rs. 115 Per Day Effective from 1. اپریل 2011
- ↑ Minimum wage hiked by Rs.15 – The Hindu
- ↑ Fair Labor Association Secures Commitment to Limit Workers' Hours, Protect Pay at Apple's Largest Supplier | Fair Labor Association
- ↑ Gordon, Li, Xu (12 اگست 2010). «Labor regulation, economic complexity, and the China-India gap» (PDF). Hamilton University. تاریخ وارد شده در
|date=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ Adhvaryu, Chari and Sharma (دسمبر 2009). «Firing costs and flexibility:evidence from firms employment responses to economic shocks» (PDF). Yale University. بایگانیشده از اصلی (PDF) در 2013-05-11. دریافتشده در 2020-10-16. تاریخ وارد شده در
|date=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «IMF calls for urgent reform in Indian labour laws». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۸-۱۲-۲۵. دریافتشده در ۲۰۱۶-۰۴-۱۶. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ Kaushik Basu, Gary S. Fields, and Shub Debgupta. «Retrenchment, Labor Laws and Government Policy: An Analysis with Special Reference to India» (PDF). World Bank.
- ↑ R. C. Datta / Milly Sil. «Contemporary Issues on Labour Law Reform in India» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۰۹-۰۲-۲۶. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۶.
- ↑ «Economic survey of India 2007: Policy Brief» (PDF). انجمن اقتصادی تعاون و ترقی. بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۸-۱۲-۲۵. دریافتشده در ۲۰۱۶-۰۴-۱۶. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ Basu, Kaushik (27 جون 2005). "Why India needs labour law reform". BBC. https://web.archive.org/web/20181225053353/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4103554.stm.
- ↑ ۴۶.۰ ۴۶.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےwboverview
لئی۔ - ↑ "A special report on India: An elephant, not a tiger". The Economist. 11 دسمبر 2008. https://web.archive.org/web/20181225053405/https://www.economist.com/special-report/2008/12/11/an-elephant-not-a-tiger.
- ↑ Gurcharan Das (جولائی–اگست 2006). «The India Model». Foreign Affairs. بایگانیشده از اصلی در 2018-12-25. دریافتشده در 2016-04-16. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در|date=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ عالمی بینک، India Country Overview 2008
- ↑ "New labour laws needed, says Manmohan". The Hindu (Chennai, India). 10 دسمبر 2005. https://web.archive.org/web/20181225053411/https://www.thehindu.com/2005/12/10/stories/2005121011760100.htm.