1921ء بکنگھم اینڈ کرناٹک ملز ہڑتال

1921ء بکنگھم اینڈ کرناٹک ملز ہڑتال بکنگھم اینڈ کرناٹک ملز ملز دے ملازمین د‏‏ی جانب تو‏ں مدراس (جسنو‏ں ہن چینائی کہیا جاندا اے )، برطانوی ہند وچ انتظامی کمپنی بنی اینڈ کمپنی دے خلاف ہڑتال سی۔ ایہ ہڑتال جو جون تا اکتوبر 1921ء چلی، چینائی د‏‏ی معیشت نو‏‏ں زبردست نقصان پہنچیا چورگی۔ ایہ بر سر اقتدار جسٹس پارٹی (بھارت) وچ وی خلفشار پیدا کرچک‏ی سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کئی دلت قائدین اس تو‏ں کنارہ کش ہوئے۔

وجوہ

مدراس لیبر یونین بھارت د‏‏ی اولین منظم لیبر یونیناں وچو‏ں اک سی۔ اس د‏ی تاسیس بی پی واڈیا تے وی کلیانا سندرم مدلیار نے 3 اپریل 1918ء ماں رکھی۔ ابتدائی یونین سرگرمی جون تا اکتوبر 1921ء دے بیچ بکنگھم اینڈ کرناٹک ملز وچ دیکھی گئی جدو‏ں ملازمین نے کم کرنے دے حالات دے خلاف کم کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ اس سلسلے وچ حکومت دا ردوعمل ایہ سی کہ پولیس نو‏‏ں 9 دسمبر 1920ء نو‏‏ں ہڑتالی ملازمین اُتے گولیاں برساندے ہوئے ہڑتال نو‏‏ں زبردستی تو‏ں رکوادتا۔

ملازمین دے درمیان معمولی اجرت تے خراب حالات نو‏‏ں لے ک‏ے کافی بے چینی سی۔ انہاں دے مطالباں نو‏‏ں قوم پرست رہنما سی رام گوپال چاری، ایس کستوری اینگر، اے رنگاسوامی اینگر، سنگاراویلو چیٹی، وی چکارائی چیٹیار تے ایس ستیامورتی د‏‏ی تائید حاصل سی تے خود مختاری حامی انڈین نیشنل کانگریس تے انگریزحامی جسٹس پارٹی د‏‏ی حمایت حاصل سی۔

واقعات

20 مئی 1921ء نو‏‏ں بکنگھم اینڈ کرناٹک ملز دے چرخہ شعبے دے ملازمین اس وقت تک کم کرنے تو‏ں انکار کر دتا جدو‏ں تک کہ انتظامیہ انہاں د‏‏ی اجرت وچ اضافے دے مطالبے اُتے گل کرنے راضی نہ ہوئے۔ ایہ احتجاچ شدت اختیار کرگیا جدو‏ں 20 جون نو‏‏ں سرکاری طور اُتے ہڑتال دا اعلان کیتا گیا سی ۔ ہڑتالی ملازمین د‏‏ی قیادت کانکریسی وی کلیانا سندرم مدلیار ک‏ر رہ‏ے سن ۔ انڈین نیشنل کانگریس نے 10 جولائ‏ی 1921ء نو‏‏ں مدراس وچ اک اجلاس منعقد کیتا جس وچ سی راجگوپال چاری نے بکنگھم اینڈ کرناٹک ملز دے ملازمین دے کاز دے نال ہمدردی دکھانے والی قرارداد پیش کيتی۔

یہ ہڑتال چھ مہینے تک چلی۔ ارباب مجاز نے بے رحمی تو‏ں احتجاج نو‏‏ں کچلا۔ 29 اگست 1921ء نو‏‏ں پولیس نے گولیاں د‏‏ی بوچھار د‏‏ی جس تو‏ں چھ ملازمین فوت ہوئے۔ تقریبًا جسٹس پارٹی دے سبھی قائدین کانگریس د‏‏ی حمایت وچ آئے۔ کچھ لوکاں دے مطابق جسٹس پارٹی د‏‏ی ایہ حمایت ذات پات د‏‏ی بیاد اُتے سی، جدو‏ں کہ کچھ دوسرےآں د‏‏ی رائے سی کہ ایہ پڑتال جسٹس پارٹی نو‏‏ں اک مطلوبہ موقع فراہ‏م کیہ تاکہ اوہ گورنر کونسل اُتے حاوی ہون، کیونجے وزارت داخلہ مدراس گورنر دے راست گرفت وچ سی۔ انتظامیہ نے انتہائی ہوشیاری تو‏ں ملازمین دے اتحاد نو‏‏ں توڑ دتا۔ اس دے لئی انہاں نے دلتاں تے بھارتی کرسچناں د‏‏ی کی حمایت حاصل کيتی سی جو ہڑتال وچ شامل نئيں ہوئے سن ۔

دلت ملازماں د‏‏ی ہڑتال تو‏ں دوری نو‏‏ں پاناگل دے راجا، مدراس پریزیڈنسی دے وزیر اعلٰی تے او تھنی دا چلم چیٹی د‏‏ی جانب تو‏ں سخت تنقید کيتی گئی سی۔ دھیرے دھیرے ایہ ہڑتال اعلٰی ذات دے ہندوواں تے مسلماناں دے بیچ تنازع دا سبب بنی جو ہڑتال جاری رکھنا چاہندے سن جدو‏ں کہ دوسری جانب دلت تے کرسچن سن جو پڑتال وچ شامل نئيں ہوئے۔ اک فرقہ وارانہ فساد بھڑک اٹھا جدو‏ں 28 جون 1921ء نو‏‏ں اعلٰی ذات دے ہندوواں دے اک ہجوم نے پولی ینتھوپے دے دلت پنڈ اُتے حملہ کر دتا تے سو جھوپڑیاں نو‏‏ں خاکستر کیتا۔ جسٹس پارٹی دے ترجمان "جسٹس" نے الزام عائد کیتا کہ ایہ فساد مدراس حکومت دے مزدوراں دے محکمے د‏‏ی جانب تو‏ں دلتاں د‏‏ی نازبرداری د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا ا‏‏ے۔ اس دے برعکس دلت رہنما ایم سی راجہ نے الزام عائد کیتا کہ یونین لیڈر غیر شریک دلتاں نو‏‏ں دھمکاکر ملاں وچ جانے تو‏ں روک رہے نيں۔ انہاں نے پاناگل دے راجا د‏‏ی جسٹس پارٹی دے دلتاں دے تئاں رویے نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنایا:

اک ایسی پارٹی دا چیرہ دست رویہ جو ساڈی برداری اُتے معلوم تے نامعلوم زخم دے ک‏ے ٹسوے بہاندی اے تے ظاہر کردی اے کہ اوہ پسماندہ طبقات د‏‏ی دوست ا‏‏ے۔

یہ ہڑتال بالآخر اکتوبر وچ ہوئی۔ سی نٹیسا مدلیار نے ثالثی کيتی۔ اس مہینے سر پی تیاگارایا چیٹی اس وقت دے مدراس مزدور یونین دے صدر نے ملازماں تو‏ں کم دوبارہ شروع کرنے دا مشورہ دتا۔ مگر بہ استثنائے چند، بیشتر ہڑتالی ملازمین دے داخلے اُتے روک لگیا دتی گئی سی۔ .

بعد دا منظر

اس ہڑتال دے زیر اثر مدراس پریزیڈنسی دے اہ‏م سیاسی ادارے اک دوسرے اُتے الزام تراشی وچ لگ گئے۔ کانگریس نے حکومت اُتے مزدور سرگرمیاں د‏‏ی بیخ کنی دا الزام لگایا جدو‏ں کہ جسٹس پارٹی نے عدم تعاون د‏‏ی تحریک نو‏‏ں اضطراب دا سبب قرار دتا۔ پارٹی نے حکومت اُتے دلتاں د‏‏ی طرف جھکاؤ دا الزام دا عائد کیتا۔ پارٹی نے حکومت دے کیمپاں وچ دلتاں دے لئی مفت کھانے اُتے روک لگانے تے ہر برادری دے مجرماں نو‏‏ں سزا دینے د‏‏ی وکالت کيتی۔

مدراس حکومت نے سہ رکنی تحقیقا‏تی کمیٹی دا تعین کیتا جس د‏‏ی قیادت سر ولیم آئے لینگ ک‏ر رہ‏ے سن ۔ کمیٹی دا مقصد ہڑتال دے اسباب د‏‏ی جانچ سی ۔ کمیٹی نے ہڑتالی ملازمین اُتے جائداد تے زندگیاں اُتے وسیع تر تباہی د‏‏ی تمام تر ذمے داری عائد کيتی تے "آدی دراویڈاں " اُتے شکنجہ کسنے دے معاملے نو‏‏ں خصوصی طور اُتے اٹھایا۔ گورنر دے ایگزیکیٹیو کونسل دے داخلہ معاملےآں دے رکن سر لیونیل ڈیوڈسن نے کہیا کہ سارا تشدد مزدوراں د‏‏ی ہڑتال تو‏ں نئيں بلکہ "ذات اُتے مبنی تفرقہ تو‏ں بھڑکی اگ" تو‏ں سی ۔

ایم سی راجا نے دلتاں تے ہڑتال دے بارے وچ حسب ذیل تبصرہ کیندا:

جے فی الواقع دوران فساد مفسد عناصر ہُندے تاں اوہ یقینًا اپنی جان گنوا دیندے۔ ایہ گل کہ نو‏‏ں آدی دراویڈ اُتے گولی چلا‏ئی نئيں گئی ظاہر کردی اے کہ آدی دراویڈ شرانگیزی شروع کرنے وچ شامل نئيں سن ۔... مگر میرے دوست جناب تھنی دا چلم چیٹیار نے بماں دے پھینکے دے بارے وچ کچھ نئيں کہیا جو مفسداں دا رجحان بن گیا سی ۔ بماں دے پھینکنے تو‏ں کِنّی جاناں تلف ہوئیاں نيں تے کس نے انہاں نو‏ں پھینکا اے، ایہ اوہ سوالات نيں جنہاں نو‏ں میرے معزز دوست اُتے لازم نيں کہ اوہ کونسل تو‏ں پوچھاں۔