باتاں مڈھ قدیم دیاں
باتاں مڈھ قدیم دیاں
سودھوپنجابیاں دا جنہاں موہ باتاں سنن سناؤن وچ اے۔ انیں ہی انگہلی، اوہناں نے باتاں دی سانبھ سنبھال وچ وکھائی اے، جیوں جیوں لوکاں دی سوچ سائنسی ہندی جا رہی اے تؤں تؤں باتاں دم توڑ رہیاں ہن۔ باتاں نوں بچاؤن لئی، پنجاب دیاں لوک کہانیاں دی پہلی کتاب “پنجاب دیاں لوک کہانیا” ڈاکٹر۔بیدی نے سنکالت (1953 ء) وچ کیتیاں۔
ڈاکٹر۔ گربچن سنگھ بھلر مطابق "اصل وچ لوکدھارا اتے ڈاکٹر۔ ونجارا بیدی سمانئرتھی بن گئے ہن۔ ایہہ تاں راجھاں-راجھاں آکھدی آپ راجھاں ہور والی گل اے اتے اکادمک معنےآں وچ بیدی رکھیاں وانگ گہر، گمبھیرتا، گیانوانتا، وچاروانتا اتے تپسویاں والی لگن، دیانتداری تے محنت دا پنج اے۔"
ڈاکٹر۔بیدی توں پہلاں صرف تھوڑے بہت لوک گیت ہی اکٹھے ہوئے سن، پر بیدی اکلے نے لوکدھارا کھیتر وچ اک ادارہ جنا کم کیتا اے۔ ڈاکٹر۔ بیدی نے ایہناں کتاباں وچ لوک کہانیاں نوں زبانی توں لکھتی روپ دتا اے، جو مقدار تے گنتا پکھوں بھرپور اے۔ ڈاکٹر۔ بیدی دیاں شائع کتاباں توں اوہناں دی تن، من، دھن نال بنا ہچکچاہٹ، ہیومے توں مکت، محکم، نسکام، سانت، سادھو سبھاء ولوں کیتی محنت دا پتہ چلدا اے۔ ڈاکٹر۔ بیدی نے مکھ طور ت 1000 توں ودھ لوک کہانیاں، مول سومے مطلب لوکاں دے مونہو سنکے اکٹھیاں کیتیاں۔ ایہہ کم ڈاکٹر۔ بیدی نے 10وی۔ کلاس توں ہی سرو کر دتا سی۔
موضوع پکھ توں
سودھوہریک کہانی کسے سوچ، تجزیہ، منوت اتے دھارنا دا گلپی بمب ہون کرکے اک خاص اہمیت رکھدی اے۔ لوک کہانیاں نری سوچ نہ ہوکے، انسانی سوچ دی کوئی نہ کوئی رمز نوں اپنے کلاوے وچ لیدی اے۔ کوئی کہانی تریخی گھٹنا نوں پیس کردی اے، کوئی نیتک قدراں قیمتاں نوں، کوئی وہارک علم نوں، کوئی رہتل علم جاں کوئی ریت سنسکار دا مڈھ جا رہسّ کھولدی اے، اس طرحاں کتاباں وچ لوک رہتل دے سارے پکھ پسارا نوں بیان کیتا گیا اے۔
مکھ موضوع
سودھوقسمت، کرماں دا پھل، حق دی روٹی، عورتاں دی سمجھداری، عورتاں دے چلتر، لوبھ، منکھتا، ہونی، رل کے بیٹھن دیاں برکتاں، دان پنّ، سنجم، مایہ دے روپ، وڈے تے کوڑے سپنے، رسماں دی اہمیت، سنیوگ، صبر، مرداں دے چلتر، پنڈتاں اتے ملاں دے پاکھنڈ، چلاکیاں سانجھی قدرت، آلوککتا، نیکی، بدی، جادو ٹونے، سچا پریم، کوئی کسے دا نہیں ہندا، پرائی عورتاں نال یاری، مٹھے بول، وڈیاں دے اقتدار ویہاں دے سو ہندے نے، بھلائی، مرداں دی شان، نیاں، موت، پنج وکار مڈھ دے رہسّ، جویں کہ چن ٹھنڈا کیوں ہندا، سورج گرم کیؤ ہندا آدی۔ اس پرکار کتاباں وچ بہت سارے موضوعاں نوں چھہیاں گیا اے۔ وینگ دی بھرپور تے بہتر ورتوں ہوئی اے جویں کہ شیر تے باندر دی کہانی وچ اج دے سادھوآں اپر وینگ اے۔ پنڈتاں تے ملاں اپر وی بہت سارے وینگ ہن۔
باتاں
سودھوایہناں کتاباں توں سانں باتاں دی تشریح، سروپ اتے لچھناں بارے جانکاری حاصل ہندی اے، جدکہ ڈاکٹر۔ بیدی مطابق باتاں دی تشریح دینا سوکھا کم نہیں۔ روپ اتے موضوع پکھ توں باتاں انیاں بہبند تے ونّ سونیاں ہن کہ ہریک دا روپ، سبھاء، سنسکار تے کہانی دنیا اک دوجے نالوں وکھرا اے۔ ونجارا بیدی نے کتاباں وچ باتاں دے تن مول تتّ دسے ہن:
- برتانتک تتّ
- لوکمن دی ابھانسان
- روایتی روڑیاں،
مقصد پکھ توں ویکھیئے تاں ایہہ باتاں منورنجن دی تھاں حقیقتاں توں جانو کروا کے انسان نوں نویں سوجھی دندیاں ہن۔
سبھاء: اس توں بنھاں سبھاء دے پکھو وی ڈاکٹر۔ بیدی نے باتاں نوں تن طبقےآں وچ ونڈ کے لوکدھارا کھیتر وچ اتم کم کیتا اے جویں کہ:
1. متھ
2. دنت کہانی
3. کہانی
باتاں دے روپ
سودھو‘مدھکالی پنجابی کہانی روپ تے پرمپرا* وچ 26 بات روپاں دا ذکر آؤداں اے، جہناں وچوں ڈاکٹر۔ بیدی نے کافی روپاں دی ورتوں کیتی اے جویں کہ: موقع میل، ما بعد طبیعاتی تتّ، کہانی دا مڈھ،ونّ سونے پاتر، واقعے وچ ٹکراؤ، لپت ارتھ، دہراؤ مولک بنتر، ساجھیں موٹف۔، منی کہانی۔
بولی
سودھوکجھ کو کہانیاں تاں زبانی روپ وچ ہی اتاریاں گئیا ہن، پر باقی کہانیاں وچ مرکزی پنجابی تے لکھاری دی بولی دے انش پائے گئے نے۔ عامَ بول چال تے محاوریدار شبد وی کتاباں وچ آئے ہن، جویں کہ چمل، گڑّ سیرا، چمبڑ، وید، کلوکھت، متاں، پرکھچے، آدی ایہناں توں بنھاں ساہتی شبداں دی ورتوں وی ہوئی اے جویں کہ علیحدہ موئججا، رسک تے مصنوعی۔
پاتر
سودھوایہناں کتاباں وچلیاں کہانیا دے پاتراں دی ون سونتا ویکھ پاٹھک دنگ رہِ جاندا اے۔ کتے پاتر انسان ہن، کتے پسو، کتے پراجسمانی دیوتے، کتے جڑ پاتر سنجیو روپ وچ وچردے ہن تے کتے ‘بھوت پریت روپ وچ’ جویں کہ مول پاتر ہن۔
- جڑ پاتر: سنڈھ، ہلدی، لال مرچ، بیری، ندی، بھٹھی،
- پشو پاتر: نیولا، ڈڈو، سپّ، سیر، باندر، چڑی، کاں، بلد، مگرمچھ، گدڑ، ککڑ۔
- مذہبی پاتر: ملا، فقیر، مہاتما، پروہت، نہنگ۔
- انسان پاتر: راجے، رانیاں، بڈھے، غریب ترکھان، لکڑہارے، سنیار، مزدور، درزی، ساہوکار، مسافر، وپاری آدی اس طرحاں کتاباں وچ سارے پرکار دے پاترا نوں تھاں دتی گئی اے۔ زیادہ ذکر راجے رانیا، مسافرا، وپاریاں دا آیا اے۔ ایہناں توں بنھاں پریاں، بھوتاں، چھلیڈیاں تے دانواں دا ذکر وی آؤندا اے۔
سابدک مطلب
سودھوڈاکٹر۔بیدی نے اہناں کتاباں وچ مڈھلے طور اُتے باتاں اتے لوک کہانی جا کہانی دا سابدک مطلب دسن دی وی کوشش کیتی اے۔لوک کہانی انگریزی شبد ‘فوک ٹیل’ دا سابدک ترجمہ اے، ڈاکٹر۔ بیدی کہانی شبد دی تھاں بانت شبد نوں بہتر سمجھدا اے کیونکہ لوک کہانیاں ہندیاں ہی باتاں ہن۔روسی وچ باتاں لئی بیسن شبد دی ورتوں ہندی اے۔ جو بیات کریاں توں بنیاں اے جس دا مطلب اے ‘گلّ’۔
ڈاکٹر۔ بیدی مطابق “ساڈی لوکدھارا وچ لوک گیتاں لئی شبد گاون، گون، گاؤن ورتیا جاندا اے،جو لوکاں دا گھڑیاں شبد اے تاں اس نوں ورتن توں پرہیج کیؤ” اس توں الاواں بیدی نے، متھّ، مڈھی، دنت کتھاوا، کہانی، پالیسی کہانیاں بارے علم مئی وچار پیس کیتے ہن۔
پری کہانیاں بارے
سودھوڈاکٹر۔ بیدی کہندا اے کہ پری کہانیاں وچ بھاویں یتھارتھکتاں نہیں ہندی، پر روچک ہون توں علاوہ ایہہ ساڈے اندر نوا ساہس اتے آتم یعقین بھردیاں ہن، جویں کہ مکھ کہانیاں ہن: صندلا، انارا سہجادی، سبجپری آدی۔
شاعری تکاں
سودھولوک کہانیاں وچ کئی تھانوا تے شاعری تکاں دی ورتوں وی ہندی اے جو بات نوں بہت روچک بنا دندیاں ہن جویں کہ:
میرے پیری چاندی گھنگرو، بڈھی مائی
تیرے پیری رسے، کی لسکادی
لکّ ٹننو ٹننو، کی مسکاندی
ادبھتّ کہانیاں
سودھوبہت ساریاں کہانیاں تاں ادبھدتا دی سکھر نوں چھو جاندیاں ہن جویں کہ باتاں دے ناواں توں اسیں اندازا لا سکدے ہاں، بکرا سہجادا، مرچی سہجادی، ویگن سہجاندی، مگرمچھ راجا۔
منی کہانیاں
سودھوایہناں کتاباں وچ بہت ساریاں باتا منی کہانی دے روپ وچ آئیاں ہن، جہنا دا اثر پاٹھک تے اک دم پیدا اے جویں کہ کہانیاں ہن: ککڑ تے ڈڈو، گھاہ تے موتھا، اک پاسے، انسان دی عمر، موت دا جم، سورج کانا، چن ٹھنڈا، دن رات وغیرہ۔
لوک روڑیاں
سودھولوک کہانیاں وچ بہت ساریاں لوک روڑیاں وی آئیاں ہن جویں کہ: 12 سال، ستّ راجے، ستّ رانیاں، پنج پیر، کھوہ وچ سٹنا، تن پتر، چھوٹے بچے سیانے تے ساؤ ہونے، باگا دا ہرا ہونا جاں پریاں دا پھلّ بننا، چیچی دے لہو نال کسے نوں جیودا کرنا۔
پنجابی سبھیاچار دے عنصر
سودھوجویں کہ پترا دا جمنا چنگا تے پترا لئی منتا مننا، دھیاں دا جمنا برا، گربھ ویلے عورت دا کھان پین دا خاص دھیان رکھنا، بھابیاں دے مہنے، ویاہ دیاں رسماں،موت دے کیرنے آدی۔
کہانی دا مڈھ
سودھولوک کہانیاں وچ اک خاص برتانتک جگت ایہہ اے کہ سروتا ترنت اس ویلے وچ جاں پاتر کول پہنچ جاندا اے۔ جس دی وکتا گل کر رہا اے، باتا دی شروعات کسے خاص تھاں، انسان جا ویلے توں شروع ہندی اے، جوینں کہ:
- اک راجا سی،
- اک وار کسے جنگل وچ دو پرندے رہندے سن۔
- اک پروار بہت غریب سی۔
- اک وپاری پردیس گیا ہویا سی۔
- گل بہتی پرانی نہی۔
- پرانے ویلیاں دی گل اے۔
اس طرحاں ڈاکٹر۔ ونجارا بیدی نے لوک رہتل نوں بچاؤن لئی اک ادارے جنا کم کیتا، ہورناں سٹیٹاں ولوں پنجابی ورثے نوں اپنا آکھن تے پنجابیاں ولوں اپنے ہی ورثے توں موہ پھیرن تے ڈاکٹر۔ بیدی نوں بہت افسوس رہا۔ جس نوں بیدی رہتل بیماری کہندا اے اتے پنجابیاں لئی جاں قوم لئی ایہہ سماں ونگار دا سماں اے، تے پنجابی تہذیبی ولکھنتا نوں بچاؤن دا، اوہ اپرالا کردا اے۔
س۔س۔ ونجارا بیدی انت وچ اپنے آپ نوں پورن روپ وچ پنجابی رہتل لئی ارپت کردا کہندا اے کہ:
"تیرا کجھ کو سونپتے کیا لاگے مورا"