اے ڈی اعجاز

اے ڈی اعجاز ہڑپا دے سکول ٹیچر ہن جنہا ں نے اپنی زندگی دے چنگیرے سال ایہہ ثابت کرن اتے زور لایا کہ انگریزاں دی لکھی تاریخ دے ڈاکو اتے غدار دراصل ساڈے سورمے اتے ہیرو ہن ۔ غریبی نوں اوہناں ڈکا نا لاؤن دتا اتے پنڈ پنڈ پیدل گھم کے سینہ در سینہ چلن والی ساڈی زبانی تاریخ دے انمول موتی اکٹھے کیتے ۔ اوہناں دی لکھی اک کتاب کال بلیندی اج پنجاب یونیورسٹی ،لہور، پاکستان اتے انبالا یونیورسٹی ہریانہ ،بھارت دے سلیبس دا حصہ ہے ۔

جم ، ٹبر تے سکھیا

اے ڈی اعجاز دا پورا نام اللہ دتا اعجاز ہے ۔ اوہ میاں محمد رمضان جو کہ دیہاڑی دار مزدور سن اوہدے گھر تنّ جولائی 1936 نوں پیدا ہوئے ۔اے ڈی اعجاز دی ماں دا نام غلام فاطمہ سی جیہنے آپنے تن پتراں اتے اک دھی دی پرورش نہایت مہربان ڈھنگ نال کیتی ۔ اے ڈی اعجاز دا تعلق کھوکھر گھرانے نال ہے جو کہ انگریزاں دے آؤن توں پہلاں ہڑپا وچّ آباد سن ۔ اے ڈی اعجاز نے اٹھویں جماعت تک ڈسٹرکٹ بورڈ ورنیکلر مڈل سکول ، ہڑپا وچ پڑھیا جدوں کہ دسویں تکّ پڑھائی گورنمنٹ ہائی سکول، کمالیہ وچ کیتی ۔ ایتھے ہی جونیئر ورنیکلر ٹیچر دا کورس وی کیتا ۔ 1957 وچّ لاہور دے میونسپل کارپوریشن سکول وچّ ٹیچر لگ گئے ۔

1963 وچّ ہڑپا واپس آگئے اتے گورنمنٹ ہائی سکول ہڑپا وچّ پڑھاؤن لگ پئے ۔ اکتی دسمبر 1956 نوں اے ڈی اعجاز دی امیراں بی بی نال ویاہ ہویا اتے اوہناں تنّ بیٹے پیدا ہوئے ۔ اس وقت ایہناں دو بیٹے جیندے ہن ۔ جنہاں وچوں وڈا پتر طارق ہڑپا وچّ ای اک بک ڈپو چلاندا ہے جدوں کہ چھوٹا پتر امجد ایگریکلچر آفس ، اوکاڑا وچّ کمپیوٹر آپریٹر ہے ۔ اﷲ دتا اعجاز عرف اے ڈی اعجاز ساری عمر سکول ٹیچر رہے ۔

میڑک دے بعد سکول وچ پڑھاؤن لگ پئے انہوں نے علوم شرقیہ دا کورس کیتا اتے 1972 / 74 وچّ پنجاب یونیورسٹی ولوں ایم اے پنجابی دی ڈگری وی حاصل کیتی ۔ 1971 وچّ نوائے وقت اخبار نال نتھی ہو گئے تے اجے تک نتھی نے اتے ہڑپا پریس کلب دے صدر نے ۔ ایس ویلے تقریباً 78 سالاں دے ہو چکے نےاتے ہڑپا وچّ اپنے جدی پشتی آبائی گھر وچّ رہندے نیں ۔

تریخ لکھن ول رجھان

اوہناں موجب کہ اٹھویں کلاس دی اک نصابی کتاب وچّ 1857ء دی جنگ آزادی دا ذکر سی ۔ اس کتاب وچّ ساہیوال دےعلاقے نال تعلق رکھن والے کجھ لوکاں نوں غدار دسیا گیا پر جدوں علاقے جدی پشتی لوکاں دی زبانی اوہناں دے متعلق سنن نوں ملدا تاں اوہ اوہناں نو ں ہیرو کہندے دیندے ۔ لوک دسدے کہ جنگ آزادی دے ایہناں عاشقاں نے جاگیرداراں اتے انگریزاں دے خلاف ایتھے دے جدی پشتی لوکاں دی راکھی کیتی سی ۔ اس ذہنی پریشانی اتے جھوٹھی تاریخ مینوں مجبور کیتا کہ میں لوکاں دے سینیاں وچ محفوظ جیہنوں زبانی تاریخ ( Oral History ) کیہندے نیں ، دے مطابق احمد خاں کھرل دی تاریخ لکھاں۔

تریخی بے حسی

انگریز بھانویں ایتھوں تر گئے نے پر اج وی سرکاری ریکارڈ وچّ باہروں آئے دھاڑویاں دے خلاف لڑن والیاں نوں غدار دسیا جاندا اے ۔ ایہی وجہ ہے کہ ساہیوال وچّ لارڈ برکلے دی یادگار تاں موجود ہے لیکن ساہیوال دے سپتر اتے شہید رائے احمد خاں کھرل دی کوئی نشانی موجود نہیں ۔

تریخی حقیقتاں اکٹھیاں کون دا کم

اے ڈی اعجاز نے 1964 وچّ احمد خاں کھرل اتے جنگ آزادی دے واقعیاں دے مطابق سودا اکٹھا کرنا شروع کیتا تاں اس وقت جنگ آزادی نوں گزرے سو سال توں ودھ وقت گزر چکیا سی اتے ایہناں وقعیاں دا کوئی وی چشم دید گواہ موجود نہیں سی اتے نہ ہی لکھتی شکل وچّ کوئی مواد موجود سی ۔ جو سرکاری ریکارڈ موجود سی ، اس وچّ ایتھے دے سورماواں نوں غدار دے طورتے پیش کیتا گیا سی ۔

لوکاں دے ذہناں وچّ زندہ ایہناں وقعیات نوں اکٹھا کرن لئی لکھاری نے پیدل نیلی بار، ساندل بار، کرانہ بار اتے گنجی بار دے پنڈ پنڈ ، نگری نگری دے چکر لائے اتے خاصکر اجیہے پنڈاں دا رخ کیتا جتھے مقامی برادریاں کھرل ، کا ٹھیا ، مردانہ ، فتیانا ، سگلا اتے ویہنیوال آباد سن ۔ اس دا کہنا سی کہ ایہناں جنگاں دے متعلق جو کہانیاں اتے ڈھولے ملے اس وچّ اتے سرکاری ریکارڈ وچّ زمین اسمان دا فرق سی ۔

میں اجیہے لوکاں نوں لبھدا جنہاں دے کول کوئی معلومات محفوظ سی ۔ لوک مینوں ڈھولے اتے لوک کہانی سناؤندے اتے میں اپنے کول لکھ لیندا ۔ اکٹھے کیتے گئے مواد دا بہت زخیرہ جانور چران والیاں چھیڑوں ، میراسیاں اتے ڈھول وجاؤن والیاں دی زبانی ملیا ۔ جس کولوں جو مل سکیا اسنوں غنیمت سمجھیا ۔ اوہناں لوکاں راہیں ہور اجیہے لوکاں دا پتہ چل جاندا جنہاں کولوں اس بارے وچّ ہور کجھ مل سکدا سی اے ڈی اعجاز نے دسیا

شہدا جنگ آزادی دے شہیداں دے ے وار ثاں نوں پتہ سی کہ اوہناں دے خاندان دی تاریخ کناں دے سینیاں وچّ محفوظ اے پر اوہناں دی مدد نا ہون پاروں جتنا ممکن سی میں اینا اکٹھا کیتا ۔ بس سمجھ لوو کہ رڑدی جاؤندی دی پوچھل پھڑی ۔

حیرانی دی گلّ ایہہ ہے کہ اے ڈی اعجاز نوں شہدا جنگ آزادی دے شہیداں دے وارثاں ولوں کجھ نا ملیا جد کہ اس معاملے وچّ اوہ سبھ توں ودھ مدد گار ہو سکدے سن ۔ ا یہناںوارثاں نوں اپنے پیو دادے دی تاریخ نوں سانبھن اتے لوکاں نوں اس دی جانکاری کراؤن وچّ کوئی دلچسپی نہیں سی ۔ اے ڈی اعجاز دے لہن مطابق ایہناں بہادراں دیاں اولاداں وچوں کسے نے میرے خط دا جواب تکّ دین دی کھیچل نا کیتی ۔

کتاباں

سال 1964 وچّ شروع ہونیوالی اس کھوج دے نتیجے وچّ اے ڈی اعجاز نوں جو مواد ملیا اس وچّ مقامی لوکاں آپنے ولوں بہت کجھ شامل کر لیا سی کیوں جے پچھلے سو سال وچّ ایہہ مواد اصل لوک شاعراں ولوں تقریباً سولہویں تھاں تے آ چکیا سی سی ۔ اس اکٹھے ہوئے سواد دی چنگی طرحاں چھان بین کیتی گئی جس لئی لوک کہانیاں دا سہارا لیا گیا ۔ اس محنت دے نتیجے وچّ لکھاری نے دو کتاباں بنائیاں ۔ پہلی کتاب جو کہ ضلع ساہیوال وچّ مشہور لوک گیتاں اتے عاشقی دے ڈھولیاں دی سی ایہہ چانجے چھتیاں دے ناں نال سال 1973 وچّ چھپی ۔ دوجی کتاب جس وچّ اے ڈی اعجاز نے ساہیوال دے لوکاں نوں اس دے مجاہداں اتے اس دھرتی اتے جان قربان کرن والیاں دی جانکاری کروائی ایہہ کال بلیندی دے ناں نال سال 1983 وچّ پہلی وار چھپی ۔

کتاب چھپواݨ چ اوکڑاں

1977 وچّ جدوں اے ڈی اعجاز دی کتاب کال بلیندی چھپن لئی پنجابی ادبی بورڈ دے کول گئی تاں چیئرمین ادبی بورڈ اتے لکھاری وچکار کتاب دے کئی حصیاں بارے نا اتفاقی ہو گئی ۔ لکھاری نوں کیہا گیا کہ اپنی کتاب دے باب جنگ آزادی دے غدار دا سرنانواں بدل دتا جاوے ۔ کافی تکرار اتے بحث مباحثے مگروں لکھاری اس باب دا نام بدل کے انگریزاں دے بانہہ بیلی رکھ دتا ۔ ضیا الحق دے پاکستان تے قبضہ کرن دے مگروں فوجی سرکار نے کتاب دے ٹائیٹل اتے ورتے گئے تنّ رنگاں اتے اعتراض کیتا کہ اس وچّ پاکستان پیپلز پارٹی دے جھنڈے دی جھلک وکھائی دیندی ہے ، کتاب دی چھپائی روک دتی گئی جس تے چاہندیاں تے نا چاہندیاں رنگ بدلنے پئے ۔ 1983 وچّ کال بلیندی دے چھپن مگروں توں لے کے 2006 تکّ اس کتاب دے چار ایڈیشن آ چکے نے ۔

اعزاز

ہڑپا دے زیادہ تر جوان ایہناں دے شاگرد ہون کارن سبھ ایہناں نوں ماسٹر جی کہہ کر بلاؤندے ہن ۔ اے ڈی اعجاز دیاں کتاباں نوں ایہہ مان حاصل اے کہ ایہہ پنجاب یونیورسٹی، لاہور، اتے انبالا یونیورسٹی، ہریانہ ، انڈیا وچّ پنجابی ڈیپارٹمنٹ دے سلیبس دا حصہ نے ۔ اے ڈی اعجاز نوں اپنے ایس کارنامے پاروں پاکستان دے وزیر اعظم ولوں 2008 وچّ ادبی یا ساہت ایوارڈ وی دتا گیا ۔