احمد خان کھرل

احمد خان کھرل
جم	2 فروری 1777   ساندل بار
تاریخ وفات	21 ستمبر 1857 (80 سال)

احمد خان کھرل(ولدیت: رائے نتھو خاں) (1785-1857) پنجاب دے مجاہد آزادی سی، جیہناں دا دا تعلق نیلی بار پنجاب نال سی۔ 1857 دی جنگ وچ احمد خان بڑی بہادری نال انگریزاں دے خلاف لڑے حالانکہ اودوں اوہناں دی عمر 80 سال سی۔ 21 ستمبر 1857 گوگیرا دے نیڑے احمد خان لڑدیاں ہویاں شہید ہو گئے۔

کھرل برادری

جغرافیائی اعتبار نال ضلع منٹگمری (ساہیوال) دی تحصیل گوگیرہ کھرل برادری دا علاقا سی۔ ایہ باری دوآب دا علاقا سی۔ اج دا گوگیرہ ضلع اوکاڑا دا حصا اے تے اوکاڑا شہر توں 25 کلومیٹر فیصل آباد روڈ اُتے واقع اے۔

پنجاب دے حصول دی لڑائی انگریزا نے بہت سہج سہج کے لڑی ۔ بھیرووال دے سمجھوتے توں لے کے لاہور وچّ جھنڈا لہراؤن تکّ ، مزاہمتاں دا اک نہ رکھن والا سلسلہ سی اتے احمد خان کھرل دی لڑائی وی اس سلسلے دی اک کھڑی سی ۔ ​

پنجاب کیہ ڈگیا، بار دے رہن والے تے قیامت ٹٹّ گئی ۔ کجھ سمیں بعد ہندوستان وچّ سن 57 ہو گیا ۔ دلی اتے میرٹھ وچّ لڑائی دے انگارا بھڑ دے تاں وار وچّ وی اس دی گرمی محسوس ہوئی ۔ انگریزاں نے گڑھبڑھ توں بچن دے لئی پھڑ دھکڑ شروع کیتی ۔ ایہہ ادیش دے لئی جگہ جگہ جیل خانے بنائے اتے ودروہیاں دا جوش ٹھنڈا کرن لئی شکتی دا بے سنکوچ استعمال کیتا ۔ اجیہی ہی اک جیل گوگیرا وچّ وی بنی ۔

سن 1857 دی پہلی گولی مئی وچّ چلی سی ۔ جون دی اک سویرے ، گوگیرا وچّ تینات انگریز ادھیکاری برکلے نے کھیتر دے بھروسے یوگ سرداراں نوں منگ کیتی ۔ راوی دے اس پار توں احمد خان کھرل تے سارنگ خان، برکلے نوں ملے ۔ انگریز ادھیکاری نے بغاوت توں نپٹن دے لئی گھوڑے اتے جوان منگن ۔ احمد خان نے جواب دیا؛​ " " صاحب ، اتھے کوئی وی اپنا گھوڑا ، عورت اتے زمین نہیں چھڈدا " " اتے اسدے بعد واپس چلیا آیا ۔ ​

انگریز فوج نے احمد خان کھرل دی گرفتاری واسطے جھامرے تے حملہ کیتا ۔ سردار نہ ملیا تاں بستی نوں اگ لا دتی تے بے گناہ عورتاں تے بچیاں نوں قیدی بنا لیا۔

اس دوران گوگیرا دے بہت سارے پریوار قید کر لئی گئی ۔ مقامی سرداراں نے حکام بالا نوں لوکاں دی بے گناہی توں جانو کرن دی کوشش کیتی مگر بے ویاج ۔ آخرکار مراد فتیانہ اتے بہلول فتیانا جویں جی داراں دی ساتھی اتے احمد خان دی سرداری وچّ اوہناں لوکاں نے 24 جولائی 1858 نوں گوگیرا جیل تے حملہ کرکے کیدیاں نوں رہا کروا لیا ۔ ​

سامراج دے صبر دی انت ہوئی تاں رائے احمد خان وی زیر عتاب آگئے ۔ گوگیرا دے برکلے نے ساہیوال دے مارٹن نوں لکھیا جس نے ملتان دے میجر ہملٹن نوں لکھیا ۔ تھوڑھے ہی دناں وچّ ملتان توں لاہور تکّ احمد خان دے چرچے، چھاؤنیاں اتے کچہریاں تکّ جا پجے ۔ ہن جس عمر وچّ لوک سمجھوتیاں دی طرف اچھک ہندی ہے ، احمد کھرل اس وقت لڑائی دی تیاری کر رہا سی ۔ جس سمیں انگریز فوج جوان بھرتی کر رہی سی ، اس وقت کھرل سردار دی عمر 80 سال توں اپر سی ۔ ​

رائے احمد آکھے،​
جمنا تے مر ونجنا،
​ ایہہ نال ٹھوکر دے بھج جاونا،​
کنگن اے کچی ونگ دا،​ آکھے لڑ ساں نال انگریز دے،​
جیویں بلدی شمع تے جوش پتنگ دا​

گوگیرا جسدا نام ہن ساہیوال اے، ایہدے اسسٹننٹ کمیشنر نے ڈویزن دے کمشنر تے سپرنٹنڈنٹ نوں بتاریخ 30 جنوری 1948 : لکھیا کہ " " 7 ستمبر دی سویر نوں مینوں برکلے توں اک پتر ملیا جس وچّ اوہناں نے نے سوچنا دتی سی کہ اوہ احمد خان کھرل نوں رستے وچ روکن وچّ سفل نہیں ہو سکدے اتے جس کشتی وچّ اسنے ندی پار کیتا ہے اوہ ندی دے کنارے اک اجیہی کھاڑی وچّ لنگر انداز ہے جتھے ساڈے بندوقاں دیاں گولیاں نہیں پہنچ سکدے ہن ۔ اودھے تینات چونکیدار نے اعلان کر دتا ہے کہ اوہ کشتی نوں کسے حالت وچّ واپس نہیں لے جان دیویگا حالانکہ اسنوں اسدے بارے وچّ سکھت آدیش رلے ہوئے ہن ۔ احمد خان اس علاقے دا بادشاہ بنا بیٹھا ہے ۔ اوہ سردار آپ شری برکلے دے پا توں موجود ہویا اتے اوہناں دے ڈاکٹر نے دھمکاؤن دے جواب وچّ اسنوں کہن لگا کہ اسنے سرکار برٹین دی پالن نوں ردّ کر دتا ہے اتے ہن اپنے آپ نوں سمراٹ دلی دے جنتا سویکار کردا ہو جس توں اسنوں سبھ دیش وچّ بغاوت کرن دے آدیش ملے ہن ۔ اسدے بعد اسدے ساتھیاں نے گولہ واری شروع کر دتی جس دا جواب ساڈی گھوڑ سوار فون نے دتا ۔ " " احمد خان کھرل دی شہادت توں پہلاں ہی دلی دے سمراٹ بہادر شاہ جپھر نے ہتھیار پا دتے سی ۔ احمد خان کلر دے خلاف دسّ فوجی دستے کرنل پیٹن ( ol paton ) لفٹینٹ چیشٹر ( t । chichester ) کیپٹن چیمبرلین ( ap । chamberlaine ) کیپٹن سنیں ( apt । snow ) کیپٹن میک اینڈ ریو ( apt । macandrew ) لیفٹینینٹ نیوائیل ( t । neville ) اتے ایسسٹینٹ کمیشنر برکلے دی کمان وچّ بھیجے گئے سی ۔ احمد خان دی شہادت 21 ستمبر 1857 ای . نوں ہوئی ۔ احمد خان دے ساتھیاں نے Lt । neville اتے ایسسٹینٹ کمیشنر برکلے نوں وی مار دتا تدّ جاکے ہن نومبر وچّ شانتی قایم ہوئی ۔ مراد فتیانا نے برکلے نوں ماریا سی اتے اس دے بارے وچّ اک نمن لوک گیت وی پرچلت ہے ۔

آکھے مراد فتیاݨا: ساوی تینوں پھراں نت کھرکھرے
تے دیواں کھنڈ نہاری
ہک واری لے چل انگریز برکلی تے
میں ویکھاں اس دی بگھی کالی
ساوی آکھیا: توں کر بسم اللہ دھر پیر رکابے میں حاسداں مار اُڈاری
انگریز دا کلمہ گیا ڈھے سنہری
تے مُڑ ہینوں کڈھ برکلی نوں سٹوئس
جیویں مٹ وچوں لچھا لیندا جھول ہلاری

پنجاب اُتے انگریزاں دا قبضا

1849ء چ پنجاب تے انگریزی قبضے توں بعد کساناں تے آبیانے، مالیے تے لگان کئی گنا ودھا دِتے گئے جیہدی وجہ نال مقامی لوک غریب تے بدحال ہون لگ پئے ۔ کھرل سردار اپنے علاقے تے گوڑی نظر رکھے ہوئے سی تے صحیح قدم چُکن لئی اوہ کسے مناسب ویلے دے انتظار چ سی۔

جنگ آزادی

پنجاب تے انگریزی قبضے توں اَٹھ ورھے بعد میرٹھ توں جنگ آزادی شروع ہوئی تے گوگیرہ دی انگریز انتظامیہ نوں وی ہائی الرٹ کر دتا گیا،گوگیرہ چھائونی وچ مقامی سپاہیاں کولوں ہتھیار رکھوا لئے گئے تے شک شبہ دا بہانہ کر کے سینکڑاں بے گناہاں نوں پھڑ کے جیل چ بند کر دتا گیا۔

منٹگمری دا گوگیرا

1857ء چ موجودہ ساہیوال ضلع دا ناں منٹگمری سی تے اے چار تحصیلاں منٹگمری، گوگیرہ، دیپالپور تے پاکپتن تے مشتمل سی۔ گوگیرہ ضلعی صدر مقام سی۔ ایتھے چھائونی تے بہت وڈی جیل وی سی۔ گوگیرہ اج اوکاڑہ چ آندا اے۔ گوگیرہ دی انتظامیہ انگریز اسسٹنٹ کمشنر برکلے دی قیادت چ کم کر رہی سی۔1857ء دی جنگ آزادی وچ موجودہ پاکستان دا علاقہ گوگیرہ مجاہداں دا سب توں وڈا مرکز سی۔

رائے احمد دا انگریزاں نال پہلا ٹاکرا

جنگ آزادی دی وجہ نال حالات خراب ہوندے ویکھ کے انگریز افسر برکلے نے گوگیرہ تے آلے دوالے دے سرداراں نال ملاقات کیتی جیہدے وچ رائے احمد خاں تے سارنگ وی موجود سی۔ رائے احمد نے ایس موقعے دا فیدہ چُکدے ہوئے انگریز دیاں ظالمانہ پالیسیاں دی وجہ نال مقامی لوکاں دے دلاں وچ پھیلدی نفرت بارے آگاہ کیتا۔برکلے نے سب کجھ سن کے بجائے حل کڈھن دے احمد خان تو ایہہ نفرت ختم کران لئی مدد منگی تے مطالبہ کیتا کہ ساہنوں جوان تے گھوڑے دِتے جان تاں جے اسیں سر کڈھدی بغاوت توں نبڑ سکیے۔رائے احمد خاں نے برملا جواب دیندے ہوئے آکھیا: ’’ایتھے کوئی اپنی عورت، زمین تے گھوڑا نئیں چھڈدا‘‘ تے اٹھ کے واپس چلے گئے۔

انگریزاں دی پریشانی

انگریزاں واسطے علاقے دے سب توں وڈے سردار دا رویہ پریشانی چ پان والا سی۔ اوہناں نوں سمجھ نئیں آ رہی سی کہ رائے احمد دا جواب علاقے دے رسم و رواج ظاہر کر ریا سی یا بغاوت دا سنیہا سی۔

پنجاب دی اہمیت

جنگ آزادی شروع ہون توں بعد کلکتہ دا رابطہ پنجاب سندھ سرحد توں کٹ گیا سی۔ ہن رابطا صرف کراچی دے ذریعے سی۔ انگریزاں دی کوشش سی کہ پنجاب، سرحد وچ امن رہے تاکہ جرنیلی سڑک رسد تے فوجاں دے آن جان لئی کھلی رہے۔ ایس رستے وچ ملتان ، ساہیوال دا علاقہ بڑا اہم سی جتھے رائے احمد خان کھرل دی سرداری سی۔ انگریزاں نوں رائے احمد خان دے تیور دس رہے سن کہ اوہدے ہوندیاں سب کجھ قابو چ رکھنا انگریزاں دے وسوں باہر ہو جائے گا۔

رائے احمد خان کھرل دی حکمت عملی

برکلے نال آخری ملاقات توں بعد رائے احمد نے انگریزاں دے ظلم و ستم دا بدلہ چکان دا فیصلا کیتا۔ اوہناں نے 16ستمبر 1857نوں گوگیرہ تے جھنگ دیاں علاقیاں وچ آباد کھرل، وٹو، کاٹھیے، گرہانے، ہرل، بگھیلے، فتیانے، جنجوعے، جوئیے پنجابیاں دے سرداراں نوں کمالیہ وچ اکٹھا کیتا تاں جے جنگ آزادی وچ حصہ لیندے ہوئے انگریزاں دی غلامی توں آزادی واسطے جہاد دا اعلان کیتا جا سکے۔ ساریاں سرداراں نے رائے احمد نال اتفاق کردے ہوئے اوہناں نوں اپنا سردار من لیا۔

اپنیاں دی غداری

انگریزاں دے مخبر تے حمایتی سرفراز خان کھرل نے کمالیہ اجلاس دی خبر میجر ہملٹن (کمشنر ملتان) نوں دے دتی جس نے مجاہداں نوں پھڑن دی ذمہ داری اسسٹنٹ کمشنر برکلے تے پا دتی۔ برکلے دے آن توں پہلاں ای مجاہدین راوی پار چلے گئے۔

پچھوکڑ

رائے احمد خاں کھرل، پنجاب دے ساندل بار علاقے وچ کھرل قبیلے دے اک امیر زمیندار ٹبر وچّ پیدا ہویا سی۔ نوجوان عمرے اوہ مہاراجہ رنجیت سنگھ ] دی اگوائی ہیٹھ ودھ رہی سکھ سلطنت دے خلاف لڑیا۔

محمد آصف خان مطابق : جدوں ہندوستان وچ انگریزاں دے خلاف جدوجہد ودھن دیاں خبراں ساہیوال اپڑیاں تاں مردانا، دھارانا، ترہانا، کاٹھیا، سپرا، وہنیوال، جوئیہ، مسلی اتے ہور قبیلیاں دے آگوآں دی انکھ نوں جگا کے ایہناں غیر ملکی دھاڑویاں دے خلاف اکمٹھّ ہون لئی پریرت کرن والا دیش بھگت احمد خان کھرل ابھر کے سامنے آیا۔ اس دی ونگار نے پنجابیاں دی ستی ہوئی انکھ نوں اجیہا ہلونا دتا کہ ویکھدیاں ہی ویکھدیاں انگریزی سامراج خلاف روہ دی جوالا بھڑک پئی۔ انگریزاں دیاں غلط نیتیاں دی مخالفت کرن والا ایہہ بہادر جنگجو انگریزاں دا ڈٹّ کے ٹاکرا کردا ہویا 21 ستمبر 1857 نوں لڑائی لڑدا ہویا شہید ہو گیا سی۔

جنگ

جنگ دی شروعات

1857ء دی جنگ آزادی دے مہان ہیرو رائے احمد نواز خان کھرل نے 21 ستمبر نوں حالت سجدہ وچّ شہادت حاصل کیتی ۔ 1776 نوں جھامرا وچّ رائے نتھو خان دے گھر پیدا ہون والے کھرل جنجاتی دے سردار رائے احمد نواز خان نے 80 سال دی عمر وچّ "ساوی" ( رائے احمد خان دی گھوڑی دا نام ) دے لگام تھامی اتے انگریز سامراج تے ہلا بول دتا ۔

راوی بار وچ رہِ رہا سیال ، فتیانا ، وہنی وال تے وٹو قبیلےآں نے وطن دے اس مہان بڈھے سپوت دی اگوائی وچّ پریم اتے وفادار دی گہرا کہانیاں رقم کیتی ۔ جون دی اک سویرے ، گوگیرا وچّ تینات انگریز ادھیکاری برکلے نے کھیتر دے بھروسے یوگ سرداراں نوں بلایا اتے بغاوت توں نپٹن دے لئی اوہناں توں گھوڑے اتے جوان منگن ۔ رائے احمد نواج خان کھرل نے برکلے نوں جواب دتا ، کہ

صاحب ، اتھے کوئی وی اپنا گھوڑا ، عورت اتے زمین نہیں چھڈدا

تہی دست قبائل دا ایہہ 80 سال سردار جس وقت قومی غیرت کا نشاں بنے سامراج دے ساہمنے سینہ سپر کھڑا سی ۔ این اسی سمیں کجھ درگاہاں دے سجادہ نشین جاگیراں اتے نقدی مال اتے زر دے بدلے قومی غیرت اتے عزت انگریز سامراج دے قدماں وچّ نچھاور کیتے جا رہے سی ۔

جہادی کاروائیاں دا آغاز

رائے احمد نے کامیاب کاروائیاں کردے ہوئے نہ صرف انگریز فوجاں نوں مختلف موقعیاں تے نقصان پہنچایا بلکہ بے گناہ تے معصوم قیدی وی چھڑوائے۔ آہستہ آہستہ رائے احمد دا نام انگریزاں واسطے دہشت دی علامت بن گیا۔

آخری معرکا

مجاہداں نے فتح پور وچ 20 ستمبر 1857ء نوں انگریزاں نوں عبرتناک شکست دتی تے اوہناں نے بدلہ لین لئی اگلے دن گشکوری دے جنگل وچ نورے دی ڈال تے حملہ کیتا۔ ایس واری انگریز توپ خانے، بندوقاں تے دستی بماں نال مسلح سی جد کہ مجاہداں کول تلواراں، برچھیاں، 4توڑے دار بندوقاں تے لاٹھیاں سن۔ وڈی گل ایہہ کہ رائے احمد اج سر تے کفن بنھ کے لڑ رہے سی۔ زبردست معرکے توں بعد مجاہداں نے انگریز فوجاں نوں پچھے ہٹن تے مجبور کر دتا۔

وقت شہادت

21ستمبر 1857ء دی عصر دے ویلے میدان صاف دیکھ کے رائے احمد نے نماز نیت لئی تے دوجے مجاہد زخمیاں دی دیکھ بھال کرن لگ پئے۔ جدوں ای اوہ دوجی رکعت دے سجدے وچ گئے گولیاں دی اک بوچھاڑ نے اوہناں نوں شہادت دے بلند ترین مرتبے تے فائز کر دتا۔ ایس ویلے اوہناں دی عمر 80ورھے سی۔ اوہناں دے کئی ساتھی دوبارا ہون والے ایس معرکے چ شہید ہو گئے۔ احمد خاں کھرل دا بھتیجا مراد تے بیگے دا سارنگ ایہہ دونویں وی جواں مرد ی نال شہید ہو گئے۔

کربلا دی یاد

اے بوچھاڑ کرن والے دھاڑے سنگھ تے گلاب رائے بیدی سن۔ فیر ایہناں وچوں اک ظالم اگے ودھیا تے شہید دا سر کٹ کے نیزے دی انی تے چُک لیا۔ اس طراں کئی سو سالاں بعد کربلا دی یاد فیر تازہ ہو گئی۔ سر نوں ایس حالت وچ ای گوگیرا لے جایا گیا تے جیل دے دروازے اگے لگے درخت نال ٹنگ دتا گیا۔شام پئی تے لا کے سامان نال رکھ دِتا گیا۔

پنجاب وچ انگریزاں دے مددگار

وکیل انجم اپنی کتاب "سیاست کے فرعون" وچّ رقم طراز ہن کہ " 10 جون 1857 : نوں ملتان چھاونی وچّ پلاٹون نمبر69کو بغاوت دے شکّ وچّ نہتا کیتا گیا اتے پلاٹون کمانڈر نوں نال دسّ سپاہیاں دے توپ دے اگے رکھکے اڈا دتا گیا ۔ آخر جون وچّ باقی نہدی پلاٹون نوں شکّ ہویا کہ اوہناں چھوٹی چھوٹی ٹولیاں وچّ سارے اتے پھر تھوڑھا تھوڑھا کرکے تہ تلوار کیتا جاویگا ۔ سپاہیاں نے بغاوت کر دتی ۔ لگبھگّ باراں سو سپاہیاں نے بغاوت دا جھنڈا بلند کیتا ۔ انگریزاں دے خلاف بغاوت کرن والے مجاہدین نوں سحر اتے چھاونی دے وچّ واقع پلّ شوالا اتے دربار بہاالدین زکریا دے سجادا نشین مخدوم شاہ محمود قریشی نے انگریزی فوج دی اگوائی وچ اپنے چیلے دے نال گھیرے وچّ لے لیا اتے تنّ سو دے لگبھگّ نہتھے مجاہدین نوں شہید کر دتا ۔ ایہہ مخدوم شاہ محمود قریشی مجودا شاہ محمود قریشی دے لکڑد ادا سن اتے ایہناں دا نام ایہناں دے بارے رکھیا گیا ہے ۔

کجھ باغی ندی چناب دے کنارے شہر توں باہر نکل رہے سن کہ اوہناں دربار شیرشاہ دے سجادا نشین مخدوم شاہ علی محمد نے اپنے چیلے دے نال گھیر لیا اتے اوہناں دا قتل عام کیتا ۔ مجاہدین نے اس قتل عام توں بچن دے لئی ندی وچّ چھلنگا لگا دیو کجھ لوک ندی وچّ ڈبّ کے ہلاک ہو گئے اتے کجھ لوک پار پہنچن وچّ سفل ہو گئے ۔ پار پہنچ جان والیاں نوں سید سلطان احمد قتل ہون والے بخاری دے سجادہ نشین دیوان آف جلالپور پیر والہ نے اپنے چیلے دی مدد نال شہید کر دتا۔ جلالپور پیروالا دے دیوان عاشق بخاری ایہناں دی آل وچ نیں۔

حویلی کورنگا دی لڑائی

مجاہدین دا اک دھڑا، ٹیم جواب وچّ حویلی کورنگا دی طرف نکل گئی ، جس نوں مہر شاہ آف حویلی کورنگا نے اپنے چیلے اتے لنگڑیال ، ہر اج ، سرگانا اتے ترگڑ سرداراں دے نال گھیر لیا اتے چن چن کے شہید کیتا ۔ مہر شاہ آف حویلی کورنگا سید فقر امام دے پڑد ادا دا سگا بھائی سی ۔

اسنوں ایہ قتل عام وچ پرتی مجاہد شہید کرن اتے ویہہ روپئے نقد جاں اک ورگ زمین پردان دی گئی ۔ مخدوم شاہ محمود قریشی نوں 1857 دی لڑائی آزادی دے کچلن وچّ انگریزاں دی مدد دے بدلے وچّ قیمت تنّ ہزار روپئے نقد ، جاگیر ، وارشک معاوضا قیمت اک ہزار ستّ سو اسی روپئے اتے 8 چاہات بتور معافی منزل پردان ہوئی ۔ ہور ایہہ کہ 1860 وچّ وائسرائے بھارت نے بیگی والا باغ پردان کیتا ۔ مخدوم آف شیرشاہ مخدوم شاہ علی محمد نوں ندی چناب دے کنارے مجاہدین نوں شہید کرن دے بدلے وچّ وڈے جاگیر پردان کیتی گئی ۔

بغاوت دے شعلے

حویلی کورنگا دے معرکے وچّ ظاہر طور تے ساری مجاہدین مارے گئے مگر علاقے وچّ آزادی دی شمع روشن کر گئے ۔ حویلی کورنگا دی لڑائی دے نتیجے وچّ جگہ جگہ بغاوت پھوٹ پئی اتے حویلی کورنگا ، قتالپور توں لے کے ساہیوال سگوں اوکاڑا تکّ دا علاقہ خاص طور تے ندی راوی دے کنارے وسن والے مقامی لوکاں دی اک وڈی گنتی اس تحریک آزادی وچّ شامل ہو گئے ۔

نیلی بار وچ بغاوت

نیلی بار وچ ایہ بغاوت دا سرخیل رائے احمد خان کھرل سی جو گوگیرا دے اپنگری قصبا جھامرا دا وڈا زمیندار اتے کھرل قبیلے دا سردار سی ۔ احمد خان کھرل دے نال مراد فتیانا ، بہادر بھدرو ، موکھا وہنی وال اتے سارنگ کھرل جویں مقامی سردار اتے زمیندار سن ۔

جدوں درگاہاں دے سجادا نشیناں دے ولوں مجاہدین آزادی اتے زمین تنگ کر دتی گئی ، اجیہے سمیں وچّ راوی وار وچّ رائے احمد نواج خان کھرل دا وجود اوہناں دے لئی چھایا آتفت ثابت ہویا ۔ । رائے احمد نواج خان کھرل نے نہ کیول انگریز ادھیکاری برکلے نوں گھوڑے اتے جوان دین توں انکار کیتا ، سگوں ابھیان نوں رنگا توں بچّ جان والے مجاہدین نوں وی شرن دتی ۔ اودھر جولائی دے پہلے ہفتے ندی ستلج دے کنارے وسے وٹو جنجاتی نے انگریز سرکار نوں لگان ادا کرن توں انکار کیتا تاں انگریز نے اوہناں اتے چڑائی کر دتی ۔ اوہناں دے پسو ہکنا کر لوے گئے اتے بستیاں نوں اگّ لگا دتی ۔ اس دوران گوگیرا دے بہت سارے پریوار قید کر لئے گئے ۔ انگریز دے اس قدم دی خبر جدوں رائے احمد خان کھرل نوں پہنچی تاں اوہناں دا خون کھولھ چکّ ۔ اتے انھاننے جیل توڑن دا فیصلہ کر لیا ۔ گوگیرا بانگلا دی جیل وچّ کھرل سردار دے مجاہدین وی قید سی ۔ اس لئی 26 جولائی 1857 : نوں رائے احمد خان کھرل نے اپنے ساتھیاں دے نال جیل اتے حملہ کر دتا اتے کیدیاں نوں چھڑا لیا ۔ ایہہ ابھیان وچّ رائے احمد خان کھرل آپ وی زخمی ہویا ۔ گوگیرا جو اس سمیں ضلع ہیڈ کواٹر سی ۔ اس دی جیل توڑن تے سامراج دے کول تھرتھلی مچّ گئی ۔ گوگیرا دے برکلے ، مینٹگمری (ساہیوال) دے مارٹن تے ملتان دے میجر ہملٹن دی نیداں اڑگیاں ۔

جون ، جولائی دے مہینیاں وچّ لڑائی زور نال اتے رہا ۔ مینٹگمری گزٹ لکھدا ہے کہ " احمد خان کھرل اک غیر معمولی یوگتاواں دا مالک ، دلیر اتے من رسا دا مالک منکھ سی ۔ اس دی اگواہی وچّ ستلج اتے راوی دے سارے پرمکھ جنجاتیاں سنیوکت ہو کے بغاوت وچّ شامل ہوئے اوہناں دا ہیڈ کواٹر راوی دے اس پار کوٹ کمالیا سی ۔ "

ایہہ اٹھن والے طوفان دا پہلا نشانہ ضلع راشٹرپتی ستھان گوگیرا (موجودا اوکاڑا دے نیڑے ستھت قصبا) دے ستھان اتے ستھت جیل بنی جس اتے حملہ کرکے رائے احمد خان کھرل اتے اس دے ساتھی بغاوت دے دوش وچّ بند کئی سو قیدیاں نوں چھڑا کے گھنے جنگلاں وچّ چھپیا ہو گئے ۔ احمد خان دے تے واپس تے حملیاں دی وجہ توں منٹگمری دا علاقا (موجودا ساہیوال ڈویژن تے ضلع ٹوبھا ٹیک سنگھ) لگبھگ تن مہینیاں تک قبضے توں نکل گیا تے ووہارک روپ وچ رائے احمد خان دی عملداری قائم ہو گئے ۔ رائے احمد خان کھرل نے 16 ستمبر نوں کمالیا دے سارے زمیندار نوں اکٹھے کیتا اتے اوہناں لڑائی آزادی وچّ شامل دی پریرنا دتی ۔

اودھر راوی وار دا ایہہ مجاہد وطن دی آزادی دے لئی تازہ خون دا پربندھ کر رہا سی تاں اودھر دلی وچّ بھارت دی غلامی اتے مہر جمے ہوئے کیتی جا چکی سی کہ میرٹھ اتے دلی ولوں بھڑکنے والے جنگ آزادی دے انگارا بہادر شاہ جپھر دی گرپھتاری دے نال مٹی ہو چکے سی ۔

غدار

حالانکہ رائے احمد خان کھرل دے بلاوئے تے آؤن والے زمیندار کھرل سردار دی آواز اتے لبیک کہہ رہے سن پر اوہناں وچ ہی سرفراز کھرل نامک اک ویکتی میر جعفر اتے میر صادق دے اتہاس درہون نوں وی بے چین بیٹھا سی ۔

رات نے جویں ہی کالا چادر اوڑہی ، کمالیا دے سرفراز کھرل نے میرا جافراں دے اتہاس وچّ اک ہور کالا ادھیائے دے وادھا دے لئی گھوڑی دا رخ برکلے دے بنگلے دی طرف پھیر دتا ۔ رات دے لگبھگّ ساڈھے گیاراں وجے سن ، جدوں سرفراز نے برکلے نوں جگا کے رائے احمد خان کھرل دے اکٹھ دی اتیت سنائی ۔ سویرے ہندے ہی برکلے نے جھامرا اتے چڑائی کر دتی ۔ لیکن رائے احمد خان کھرل ہتھ نہ آیا ، تاں انگریز نے پنڈ دے بچیاں اتے عورتاں نوں لے جا کے گوگیرا جیل وچّ بند کر دتا ۔ ایہہ خبر مجاہدین تکّ پہنچی تاں مجودا اؤکاڑا توں کھانےوال تکّ دا علاقہ میدان جنگ بن گیا ۔

سجادا نشیناں دا رویہ

اک طرف اگر راوی وار وچ رہِ رہا جنجاتیاں راشٹری عزت دا نشان بنن اپنے 80 سال کھرل سردار دی اگوائی وچّ سینہ سپر سی ۔ تاں دوجی طرف سجادگانو مخدومین ہکِ لون ادا کردے ہوئے انگریز سامراج دی فوج دے نال سی ۔ جنہاں وچوں دربار سیید یوسف گردیز دا سجادا نشین سیید مراد شاہ گردیزی ، دربار بہاالدین زکریا دا سجادا نشین مخدوم شاہ محمود قریشی ، دربار فریدالدین گنج شکر دا گدی نشین مخدوم آف پاکپتن ، مراد شاہ آف ڈولا بالا ، سردار شاہ آف کنڈا اتے گلاب علی چشتی آف ٹبی لال بیگ دے علاوہ وی کئی مخدوم وسجادا نشین شامل سی ۔

شہادت

21 ستمبر دے دن انگریز نے مخبری دے آدھار اتے گشکوری دے جنگل وچّ " نورے دی ڈال " اتے حملہ کیتا ۔ وار دے مجاہدین آزادی نے اجیہی دادِ شجاعت دتی کہ انگریز فوج توپ خانے توں ہتھیاربند ہون دے باو جود ظہر تکّ ڈیڈھ کوس پچھے ہٹّ چکی سی ۔ میدان کجھ صاف تاں کھرل سردار نے نماز اجوکا دی نئت بنھ لئی ۔ اودھر برکلے وی پنجابی سپاہیاں دے نال قریب ہی لکو ہویا سی ۔ اوہ دوجی رکعت سی ، جدوں برکلے نے گولی مارو دا آرڈر دتا ، دھاڑے سنگھ جاں گلاب رائے بیدی دی گولی جویں ہی کھرل سردار نوں لگی سردار سجدے وچّ ڈگّ گیا ۔ رائے احمد خان کھرل اتے سارنگ کھرل اپنے اکثر ساتھیاں دے نال ایہہ ابھیان وچ شہید ہوئے ۔

انگریز رائے احمد خان کھرل دا سر کٹّ کے لے گئے ۔ رائے احمد خان کھرل دے قصبہ جھامرا نوں ملیا میٹ کر دتا ، فصلاں جلا دین اتے پسو ضبط کر لئے ۔ رائے احمد خان کھرل دے سر نوں دن دے وقت گوگیرا جیل دے ساہمنے لٹکا دتا جاندا اتے رات نوں جیل وچ کھڑے پہرے وچّ رکھیا جاندا ۔

رائے احمد خان نوں گولی مار نے دے بعد برکلے نے صلاحکاراں دے کہن تے اسدے عورت بچے نوں وی مروا نے دا حکم دے دتا ۔ سردار دی بیگم نے بچیاں نوں مراد فتیانا دے پنڈ روانہ کیتا اتے نال سنیہا بھجوایا کہ تہاڈا بھرا ماریا گیا ہے ۔ مراد فتیانا نے بچیاں دے سر تے ہتھ رکھیا اتے گھوڑے نوں اڈی لگائی ۔ جاندے جاندے اپنی بیگم نوں کیہا کہ مڑ آیا تاں اوہناں آپ پالاں گا اتے نہ آ سکیا تاں جتھے چار دا چوغا سنگرہ کرو گی ، اتھے اوہناں دو دا وی کر لینا ۔

جت دی نشانی دے طور تے انگریز ادھکاریاں نے پہلے جھامرے نوں اگّ وکھائی ، پھر وٹوآں دے کئی پنڈ نظر اگّ کیتے اتے آخر کار پنڈی شیخ موسیٰ تکّ پہنچ گئے ۔ ندی پار کرن دی گھڑی آ ای تاں دور جاٹاں دے بلارے سنائی دندے سن ۔ برکلے نے کیتی کہ احمد خان دے بعد اسنوں روکن والا کوئی نہیں اس لئی اسنے گھوڑا ندی وچّ پا دتا ۔ تھوڑھا اگے چل کے گھوڑا ذرا ٹھٹھکا اتے پھر الیف ہو گیا ۔ پانیاں، دریاواں توں فتیا نے دے مراد نے اٹھکے برکلے نوں پہلا نیزہ ماریا ۔ تے واپس تے وار ہوئے تاں صاحب گھوڑے سمیت ندی وچّ ڈوب ہو گیا اتے انگریز فوج تتر بتتر ہونا شروع ہو گئی ۔

شہید دا جسد خاکی

دوجے پاسے شہید دا جسد خاکی اوہناں دے ساتھی جھامرا لے گئے تے پورے احترام نال دفن کر دتا۔ جھامرا دا اک مراثی جیہڑا برطانوی فوجی دستے وچ ملازم سی اوہ اپنے سردار نال اے ظلم برداشت نہ کر سکیا۔ اوہنے ادھی راتیں شہید دا سر سامان نالوں چوری چکیا تے اک گھڑے وچ رکھ کے جھامرہ چ شہید دی قبر دے آلے دوالے اندازے نال دفنا دتا۔ دھڑ دی پکی قبر بناندے ہوئے 1973ء وچ او گھڑا وی لبھ گیا۔ سب نے زیارت کیتی۔ شہید دا چہرہ تروتازہ سی ، بال موڈھیاں تک لمبے سی تے اوہناں تے مہندی لگی ہوئی سی۔ فیر ایس سر نوں وی دھڑ دے نال دفن کر دتا گیا۔

برکلے دا انجام

رائے احمد دی شہادت توں برکلے نے کھلم کھلا پھرنا شروع کیتا پر اگلے ای دن رائے احمد دے ساتھی مراد فتیانہ نے اوہنوں راوی دے پل تے گھیر لیا تے اپنا نیزہ مار کے اوہدیاں آندراں باہر کڈھ دتیاں۔ مراد فتیانہ تے سوجے بلوچ نے ایدھے سر تے اینیاں لاٹھیاں ماریاں کہ اوہدی کھوپڑی ٹُٹ گئی تے بھیجا باہر نکل آیا۔ برکلے نوں گوگیرہ دے اک پرانے قبرستان چ دفنایا گیا پر ہُن اوہدی قبر دا کوئی نشان نئیں ملدا۔

انگریزاں دا انتقام

انگریزاں نے جھامرے دے مکاناں تے فصلاں نوں اگ لا دتی۔ پسو ضبط کر لئے گئے تے احمد خان دے بیوی بچیاں نوں مروان دا حکم دے دتا گیا پر سرداری بیگم نے بچیاں نوں مراد فتیانے دے پند گھلا دتا۔

پنجاب غدر رپورٹ

ایس رپورٹ چ انگریزاں نے ایس گل دا اعتراف کیتا اے پئی جے رائے احمد خاں کھرل کامیاب ہو جاندے تے گوگیرہ توں ملتان توڑی پورا علاقہ انگریزاں دے ہتھوں نکل جاندا تے کراچی نال اوہناں دا رابطہ ختم ہو جانا سی۔ جے کر انج ہو جاندا تے فیر اوہ پورے پنجاب وچوں نکل جاندے۔

بدلہ

پہرے داراں وچّ اک سپاہی جھامرے دا سی ۔ اس دی پہرے دی واری آ ای تاں اسنے سر نوں گھڑے وچّ رکھیا اتے جھامرے پہنچ کے رات دے ہنھیرے وچ رائے احمد خان دی قبر تلاش کرکے کسے نوں دسے بناں سر دبنا دتا ۔ 22 ستمبر نوں راوی کنڈے شری برکلے دا مجاہدین توں سامنا تاں مراد فتیانا ، داد فتیانا ، احمد سیال اتے سجیاں بھدرو نے برکلے نوں مار کے اپنے سردار دا گنتی برابر کر دتا ۔ گورا فوج نے اوہناں مجاہدین نوں گرفتار کرکے کالے پانی بھیج دتا ۔

افسوس کہ 1857 اکی لڑائی آزادی وچّ انگریزاں دی اتیاچار دا نشانہ بنن والی اتے پچھلے 150 سال تکّ ظلم دی چکی وچّ پسنے والی اس کھیتر دی بھائیچارے دی کوئی متی نردھارت نہیں کیتی گئی ۔ کئی لوک انگریز دے اتیاچار توں بچن دے لئی کھرل توں " کے " اتے " ہر ل " کہلاؤنا لگے ۔ اوہناں کھیتراں دے سیماواں تے وسے کھرل اتے دوجے جنجاتیاں دی دھرتی کھوہ کے انگریزاں دے مخبراں نوں الاٹ کر دتی گئی ۔

یادگار

انگریز چلے گئے، برصغیر آزاد ہو گیا لیکن پاکستانی حکومت تے ساہیوال دی ضلعی حکومت دے اہلکاراں نوں اج تک ایس بہادر مجاہد دے نام اک چوک تک منسوب کرن دی توفیق نئیں ہوئی ۔ ضلعی حکومت فیصل آباد نے گیٹاں والا چوک نوں احمد خان کھرل چوک دا نام دتا۔ جڑانوالا وچ سیید والا توں ہو کے جھامرا جان والی سڑک اتے اس ہیرو دی یادگار بنائی گئی اے۔

ہور دیکھو

• گوگیرا بغاوت
• احمد خان کھرل (کتاب)
• مراد فتیاݨا
• بہاول فتیاݨا

باہرلے جوڑ

• http://www.apnaorg.com/articles/shafqat-5/ Archived 2012-05-05 at the وے بیک مشین

حوالے

[[۱]]