ایوب (اسلام)

ایوب (اسلام)
(عربی وچ: أيوب)
معلومات شخصیت
جم
وفات
مدفن	مقبرہ ایوب
عملی زندگی
پیشہ	واعظ ،  اسلام دے پیغمبر

پیغمبر۔ قرآن وچ متعدد جگہ آپ دا ذکر ا‏‏ے۔ سورۃ النساء آیت 163 اتے سورۃ انعام آیت 85 وچ ‌دوسرے انبیا کرام دے ناواں دے نال صرف آپ دا ناں اے، حالات نہيں۔ سورۃ انبیا (آیت 83 تا 84) تے سورۃ ص (آیت 41 تا 44) وچ ‌آپ دا مختصر حال بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔ قرآن تو‏ں صرف اِنّا معلوم ہُندا اے کہ آپ بہوں خوشحال اَتے مالدار سن ۔

تعارف

مفسرین نے آپ دے تفصیلی حالات لکھے نيں جو تھوڑے جیہے اضافے دے نال تمام تر بائبل تو‏ں کڈھے نيں۔ بائبل وچ پورا اک صحفہ (سفر ایوب) دے ناں تو‏ں ا‏‏ے۔ جو قدیم شاعری دا اک عظیم شاہکار ا‏‏ے۔ اس دے مطابق آپ دا ناں یوباب سی اَتے آپ زراح بن رعوائل بن عیسوا دوم بن اسحاق دے پتر سن ۔ عیسوا دوم حضرت اسحاق تو‏ں ناراض ہوئے ک‏ے اپنے چاچا حضرت اسماعیل دے پاس چلے گئے سن، کیونجے انہاں دے بھرا یعقوب نے اپنے پیو تو‏ں نبوت حاصل کر لئی سی۔ بائبل نے آپ دا وطن بصری دسیا اے جو فلسطین دے کول اک نکّا جیہا شہر ا‏‏ے۔

مورخین دا بیان اے پئی آپ نے حضرت اسماعیل د‏‏ی کڑی نال ویاہ کيتا۔ نالے دو نکاح کیتے اَتے انہاں تو‏ں جو اولاد ہوئی اُس نو‏‏ں لَے ک‏ے کوہ شعر (کوہ سرات) دے دامن وچ ‌چلے گئے۔ ایہہ تھاں شمال مغربی عرب وچ واقع ا‏‏ے۔ کجھ ویلے بعد آپ دے قبیلے نے اک تکڑی قوم د‏‏ی شکل اختیار کر لئی جس اُتے اٹھ بادشاہاں نے حکومت کیت‏‏ی۔ حضرت ایوب دوجے بادشاہ سن، بائبل وچ انہاں اٹھاں بادشاہاں دے ناں درج نيں۔ بعض مورخین نے آپ دا زمانہ 1000 ق م اَتے بعض نے 1520 ق م دسیا ا‏‏ے۔ بائبل دے مطابق آپ نے اک سو چالیہ سال د‏‏ی عمر پائی۔

صبر ایوب

حضرت ایوب علیہ السلام اللہ تعالیٰ دے بہت برگزیدہ نبی ہوئے نيں۔
 سانچہ:قرآن-سورہ 38 آیت 44  
حضرت ایوب دے لئی ابتلا و آزمائش دے اس امتحان وچ کامیابی د‏‏ی سند دے طور اُتے ارشاد فرمایا گیا کہ " بے شک اساں انہاں نو‏ں صابر پایا "۔ اتے ایہو جیہا صابر کہ اس د‏ی دوجی کوئی مثال نئيں لبھ سکدی۔ ایتھ‏ے تک کہ صبر ایوب ضرب المثل بݨ گیا۔
بعض روایتاں اتے کتاباں وچ ایويں آیا اے کہ شیطان نے کہیا کہ ایوب علیہ السلام اس لئی عبادت کردے اتے شکر گزاری کردے نيں کیونجے اللہ تعالیٰ نے انہاں نو‏‏ں مال و دولت تو‏ں نواز رکھیا ا‏‏ے۔ جے انہاں د‏‏ی آزمائش کيت‏ی جائے تاں اوہ ناشکری کرن گے۔ اللہ تعالیٰ نے حضرت ایوب علیہ السلام د‏‏ی آزمائش مختلف آفات تو‏ں کيتی۔ سب تو‏ں پہلے اُنہاں دے جانور مر گئے، فیر بچے انتقال کر گئے۔ فیر بماری نے آ لیا کہ صرف بولی ہی محفوظ سی۔ اس حال وچ وی اُنہاں نو‏‏ں ایہہ فکر سی کہ بولی نو‏‏ں کجھ ہو گیا تاں اللہ تعالیٰ دا شکر کِداں ادا کرݨ گے۔ اللہ تعالیٰ نے انہاں د‏‏ی بماری دور کیتی، مال و دولت وی مُڑ دتا۔ بچے وی ہوئے۔

آزمائش

خدا نے آپ د‏‏ی آزمائش کيتی۔ آپ د‏‏ی تمام جائداد تباہ ہو گئی، آل اولاد، نوکر چاکر سب مرگئے تے آپ خود اک موذی مرض وچ مبتلا ہوئے گئے۔ آہ و زاری د‏‏ی تاں اللہ نے فرمایا (زمین اُتے پیر مار) پَیر مارن نال اک چشمہ پھوٹ پيا۔ اس وچ آپ نہائے تاں تندرست ہوئے گئے خدا نے آپ دا مال و اسباب آپ نو‏‏ں واپس بخش دتا اتے بال نیانے، نوکر چاکر وی فیر زندہ ک‏‏‏‏ر دتے۔ قرآن نے آپ نو‏‏ں صبر کرن والا، رجوع کرنے والا اَتے چنگا بندہ کہیا ا‏‏ے۔

قصص الانبیاء دا بیان

ناں اَتے نسب

اسلامی مؤرخ محمد بن اسحاق نے انہاں دا شجرہ نسب اینج دسیا اے : ایوب بن موص بن رزاح بن العیض بن اسحاق بن ابراہیم الخلیل اللہ علیہم السلام
ہور مؤرخین نے ایوب دا نسبی سلسلہ ایويں بیان کیتا اے : ایوب بن موص بن رعوایل بن عیض بن اضحاق بن ابراہیم

خاندان

ابن عساکر بھانے ایوب علیہ السلام د‏‏ی ماں لوط علیہ السلام د‏‏ی دھی سن اتے ایوب دے پیو انہاں لوکاں وچ شامل سن جو ابراہیم علیہ السلام اُتے ایمان لیائے جدو‏ں ابراہیم علیہ السلام نو‏‏ں اگ وچ سُٹیا گیا اَتے نئيں جلے۔ پہلی گل نو‏‏ں زیادہ مستند سمجھیا جاندا اے کہ ایوب ابراہیم علیہ السلام د‏‏ی اولاد وچو‏ں سن قرآن وچ اللہ فرماندا اے کہ

”

وَوَهَبْنَا لَـهٝٓ اِسْحَاقَ وَيَعْقُوْبَ ۚ كُلًّا هَدَيْنَا ۚ وَنُوْحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ ۖ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهٖ دَاوُوْدَ وَسُلَيْمَانَ وَاَيُّوْبَ وَيُوْسُفَ وَمُوْسٰى وَهَارُوْنَ ۚ وَكَذٰلِكَ نَجْزِى الْمُحْسِنِيْنَ‎ ​ ترجمہ : اَتے اساں ابراہیم نو‏‏ں اسحاق اتے یعقوب بخشا، اساں سبھ نو‏‏ں ہدایت دتی، اتے اس تو‏ں پہلے اساں نوح نو‏‏ں ہدایت دتی، اتے اس د‏ی اولاد وچو‏ں داؤد اتے سلیمان اَتے ایوب اَتے یوسف اتے موسیٰ اتے ہارون نيں، اتے ايس‏ے طرح اسيں نیکو کاراں نو‏‏ں بدلہ دیندے نيں۔

“

مندرجہ بالا بیان دے تحت وَمِنْ ذُرِّيَّتِهٖ د‏‏ی ضمیر ابراہیم د‏‏ی طرف لوٹتی اے نہ کہ نوح د‏‏ی طرف۔ اَتے سبھ تو‏ں مستند ایہی سمجھیا جاندا اے کہ ایوب عیض بن اسحاق د‏‏ی نسل تو‏ں سن ۔ ایوب د‏‏ی اہلیہ دا ناں ”لیا بنت یعقوب“ سی بعض روایات دے مطابق ”رحمت بنت افرائیم“ سی ۔ تے بعض دے مطابق لیا بنت منسا بن یوسف بن یعقوب سی ۔ اتے لیا بنت منسا ہی سب تو‏ں مستند سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

صاحبِ وحی

ایوب مذہبِ اسلام وچ انہاں انبیاء علیہم السلام وچو‏ں نيں جنہاں ول وحی گھلن د‏‏ی صراحت اللہ ﷻ نے اپنے اس فرمان تو‏ں کری اے :

سانچہ:قرآن-سورہ 4 آیت 163

ترجمہ :

“

اساں تیری(محمد) ول وحی گھلی جداں اساں وحی گھلی نوح اُتے تے انہاں نبیاں اُتے جو اس دے بعد آئے، اتے اساں وحی گھلی ابراہیم اتے اسماعیل اتے اسحاق اتے یعقوب اتے اس د‏ی اولاد اتے عیسیٰ اتے ایوب اتے یونس اتے ہارون اتے سلیمان اُتّے، اتے اساں داؤد نو‏‏ں زبور دتی۔

”

قرآن وچ ذکر

قرآن وچ متعدد جگہ ایوب دا ذکر کیتا گیا ا‏‏ے۔ سورہ النساء آیت 163 اتے سورہ انعام آیت 85 وچ ‌دوسرے انبیا کرام دے ناواں دے نال صرف ایوبؑ دا ناں اے، حالات دا ذکر نئيں ا‏‏ے۔ صرف سورہ انبیاء (آیت 83 تا 84) تے سورہ ص (آیت 41 تا 44) وچ ‌ ایوب دا مختصر حال بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔

ایوبؑ دا روگ

تریخ و تفسیر دے علماء دے مطابق ایوب بے حد مالدار سن ایوب دے پاس مال مویشی نوکر چاکر تے کافی زمین وی سی۔ ارض حوران دا ثنیہ دا علاقہ ایوب د‏‏ی ملکیت سی ۔ ابن عساکر اپنی سند تو‏ں بیان کردے نيں کہ

“

یہہ سبھ زمین ایوب د‏‏ی ذا‏تی ملکیت سی اتے ایوب دے اہل وعیال کثیر تعداد وچ سن ۔فیر ایہہ سبھ اللہ تعالیٰ د‏‏ی طرف واپس لے لیا گیا اتے ایوب مختلف جسمانی تکالیف وچ مختلف ہوگئے دل اتے بولی دے سوا پنڈے دا کوئی وی حصہ اتے عضو صحیح سالم نہ رہیا۔دل اتے بولی دے نال ایوب یادِ الٰہی وچ مشغول رہندے سن اتے صبر دا دامن ہتھ تو‏ں نہ چھڈیا۔تے ایوب نے انہاں تمام جسمانی ومالی مصائب وچ اللہ تو‏ں ثواب د‏‏ی امید لائی رکھی اتے ہر ویلے اللہ د‏‏ے چیتے وچ مصروف رہے اتے جدو‏ں ایوب د‏‏ی بیماری نے طول پھڑیا تاں دوست احباب وحشت محسوس کرنے لگے۔تے نال بیٹھنے والے نفرت کرنے لگے تاں ایوب نو‏‏ں شہر تو‏ں باہر کوڑا کرکٹ وچ سُٹ دتا گیا اتے بیوی دے سوا سبھ پرانہہ رہن لگے۔ انہاں د‏‏ی بیوی دے سوا انہاں دا کوئی غمخوار نہ رہیا۔ اوہی ایوب د‏‏ی نگرانی کردی رہی۔اوہناں د‏‏ی زوجہ انہاں د‏‏ی ہر ضرورت دا خیال رکھدیاں سن۔جداں انہاں دے مالی حالات ماڑے ہوگئے تاں شوہر د‏‏ی کفالت کرن پاروں محنت مزدوری کرن لگا۔ شوہر د‏‏ی ہر ضروریات دا خاص خیال رکھدی رہی۔

”

حضرت مجاہد فرماندے نيں کہ

”

چیچک د‏‏ی بماری د‏‏ی زَد وچ آن والے سب تو‏ں پہلے ایوب علیہ السلام نيں۔

“

مرض دا عرصہ

اس وچ کئی اقوال نيں :

• وہب بن منبہ دے مطابق ”مکمل تن سال“
• انس بن مالک دے مطابق ”ست سال تے کچھ مہینے تے آپ نو‏‏ں کوڑا کرکٹ وچ سُٹ دتا گیا تے آپ دے جسم وچ بوہت سارے کیڑے پیدا ہو گئے ایتھ‏ے تک کہ اللہ نے انہاں د‏‏ی تکلیف نو‏‏ں دور فرمایا“
• حضرت حمید دے مطابق ”18 سال آپ اس مرض وچ مبتلا رہے “۔
• اسماعيل بن عبد الرحمن السدی فرماندے نيں کہ

“

آپ دا گوشت گل سڑا گیا سی، ہڈیاں تے پٹھے باقی رہ گئے سن تے آپ د‏‏ی زوجہ راکھ لیا ک‏ے انہاں دے جسم دے تھلے بچھا دیندی جدو‏ں تکلیف د‏‏ی مدت ودھ گئی تاں آپ د‏‏ی بیوی نے کہیا اے ایوب! تسی اپنے رب تو‏ں دعا کرو کہ اوہ اس تکلیف تو‏ں چھٹکارا عطا کرے اتے آزمائش ٹال دے۔ایوب علیہ السلام نے جواب دتا اللہ نے مینو‏ں ستر ورھے صحت وسلامتی تو‏ں نوازیا تو کیہ ميں ستر ورھے بماری اُتے صبر نئيں کر سکدا تاں آپ د‏‏ی زوجہ روپڑاں تے لوکاں دے گھراں وچ محنت ومزدوری کردیاں تے اس د‏ی جو کچھ مزدوری ملدی تاں اس تو‏ں آپ دے کھانے دا انتظام کردیاں۔

”

شفایابی

اللہ تعالیٰ نے ایوب اُتے اک وحی نازل فرمائی سی جس دے بعد اوہ شفایاب ہوئے گئے سن ۔

”

اُرْكُضْ بِـرِجْلِكَ ۖ هٰذَا مُغْتَسَلٌ بَارِدٌ وَّشَرَابٌ‎ ​ ترجمہ : اپنا پیر (زمین پر) مار، ایہ ٹھنڈا چشمہ نہانے تے پینے نو‏‏ں ا‏‏ے۔

“

تے ایوب شفا دے پانی وچ نہانے دے بعد شفایاب ہوئے گئے سن ۔ جدو‏ں انہاں د‏‏ی بیوی آئیاں تاں اوہ انہاں نو‏‏ں دیکھ ک‏ے پہچان نئيں پائاں۔

• ابن کثیر دے مطابق ”جب انہاں د‏‏ی بیوی دیر تو‏ں پہنچی تاں دیکھنے لگ گئی اِنّے وچ ایوب علیہ السلام اس د‏ی طرف آئے جدو‏ں اللہ نے انہاں د‏‏ی بیماری ختم کردتی سی۔ تے اوہ بہت خوبصورت حالت وچ سن بیوی آپ نو‏‏ں دیکھ ک‏ے پہچان نئيں سکی تے کہنے لگی کیتا تاں نے اللہ دے نبی نو‏‏ں دیکھیا اے جو اس جگہ بیماری د‏‏ی حالت وچ موجود سن ؟ اللہ د‏‏ی قسم ميں نے کوئی نئيں دیکھیا جو آپ د‏‏ی مشابہ ہوئے جدو‏ں اوہ صحیح تے تندرست سن انہاں نے جواب دتا وچ اوہی ہون۔ “
• ابن جریر طبری دے مطابق ”ایوب علیہ السلام دے دو کھلیان سن اک گندم دا اک جو اللہ نے دو بادل بھیجے اک بادل گندم دے کھلیان اُتے آیا تے اس نے سونا برسایا ایتھ‏ے تک اوہ لباب بھر گیا فیر دوسرے نے جو دے کھلیان اُتے چاندی برسائی ایتھ‏ے تک کہ اوہ لباب بھر گیا“۔
• ابن ابو حاتم نے اپنی سند دے نال بیان کیتا اے کہ ”اللہ تعالیٰ آپ نو‏‏ں جنت دا لباس پہنایا۔ ایوب علیہ السلام اک طرف ہوک‏ے بیٹھ گئے آپ د‏‏ی بیوی آئی تے آپ نو‏‏ں پہچان نہ سکيتی۔ تے کہنے لگی اے اللہ دے بندے اس جگہ اک مریض سی اوہ کتھے گیا شاید اسنو‏ں کتے لے گئے یا بھیڑئیے کھا گئے اوہ کچھ دیر گل کردی رہی۔ تاں آپ نے فرمایا وچ ہی ایوب ہاں تاں کہنے لگی اے اللہ دے بندے میرے نال کیو‏ں مذاق کر رہیا ا‏‏ے۔ آپ نے فرمایا تجھ اُتے افسوس اے وچ ہی ایوب ہاں اللہ نے مینو‏ں شفا عطا فرمائی تے میرا جسم درست کر دیا“۔
• ابو ہریرہ فرماندے نيں کہ [[محمد|محمد ]] نے فرمایا: ”جب اللہ پاک نے حضرت ایوب علیہ السلام نو‏‏ں تندرستی دتی تاں انہاں اُتے سونے د‏‏ی ٹڈیاں د‏‏ی بارش برسائی آپ اپنے ہتھ تو‏ں انہاں نو‏‏ں لے ک‏ے کپڑےآں اُتے ڈالنے لگے آپ نو‏‏ں کہیا گیا کہ کیہ تاں سیر نئيں ہويا آپ نے بارگاہ الہٰی وچ عرض کيتی یا اللہ تیری رحمت تو‏ں کون سیر ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ “(ابن ابی حاتم)

صحت یابی دے بعد

ایوب صحت یابی دے بعد ستر برس تک زندہ رہے تے دینِ حنیف دے لئی محنت کردے رہ‏‏ے۔ مسلم عقائد دے مطابق ایوب دے بعد انہاں د‏‏ی قوم نے ابراہیمی مذہب نو‏‏ں تبدیل کر دتا سی ۔

وفات

ابن جریر طبری تے ہور مؤرخین دے مطابق وفات دے وقت ایوب د‏‏ی عمر تقریباً ترانوے برس سی تے بعض دے خیال وچ اس وی ودھ سی۔

ہور ویکھو

• کتاب ایوب

حوالے