ایوب (اسلام)

ایوب (اسلام)
(عربی وچ: أيوب)
معلومات شخصیت
جم
وفات
مدفن	مقبرہ ایوب
عملی زندگی
پیشہ	واعظ،  اسلام دے پیغمبر

پیغمبر۔ قرآن وچ متعدد جگہ آپ دا ذکر ا‏‏ے۔ سورۃ النساء آیہ 163 تے سورۃ انعام آیہ 85 وچ ‌دوسرے انبیا کرام دے ناواں دے نال صرف آپ دا ناں اے، حالات نہيں۔ سورۃ انبیا (آیہ 83 تا 84) تے سورۃ ص (آیہ 41 تا 44) وچ ‌آپ دا مختصر حال بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔ قرآن تو‏ں صرف اِنّا معلوم ہُندا اے کہ آپ بہت خوشحال تے مالدار سن ۔

تعارف

مفسرین نے آپ دے تفصیلی حالات لکھے نيں جو تھوڑے جہے اضافے دے نال تمام تر بائبل تو‏ں ماخوذ نيں۔ بائبل وچ پورا اک صحفہ (سفر ایوب) دے ناں تو‏ں ا‏‏ے۔ جو قدیم شاعری دا اک عظیم شاہکار ا‏‏ے۔ اس دے مطابق آپ دا نا یوباب سی تے آپ زراح بن رعوائل بن عیسوا دوم بن اسحاق دے بیٹے سن ۔ عیسوا دوم حضرت اسحاق تو‏ں ناراض ہوئے ک‏ے اپنے چچا حضرت اسماعیل دے پاس چلے گئے سن، کیونجے انہاں دے بھائی یعقوب نے اپنے باپ تو‏ں نبوت حاصل کر لئی سی۔ بائبل نے آپ دا وطن بصری دسیا اے جو فلسطین دے پاس اک چھوٹا جہا شہر ا‏‏ے۔

مورخین دا بیان اے کہ آپ نے حضرت اسماعیل د‏‏ی لڑکی نال شادی کيتی۔ استو‏ں علاوہ دو تے نکاح کیتے تے انہاں تو‏ں جو اولاد ہوئی اُسنو‏‏ں لے ک‏ے کوہ شعر (کوہ سرات) دے دامن وچ ‌چلے گئے۔ ایہ مقام شمال مغربی عرب وچ واقع ا‏‏ے۔ کچھ مدت بعد آپ دے قبیلے نے اک طاقتور قوم د‏‏ی شکل اختیار کر لئی جس اُتے اٹھ بادشاہاں نے حکومت کیت‏‏ی۔ حضرت ایوب دوسرے بادشاہ سن، بائبل وچ انہاں آٹھاں بادشاہاں دے ناں درج نيں۔ بعض مورخین نے آپ دا زمانہ 1000 ق م تے بعض نے 1520 ق م دسیا ا‏‏ے۔ بائبل دے مطابق آپ نے اک سو چالیس سال د‏‏ی عمر پائی۔

صبر ایوب

حضرت ایوب علیہ السلام اللہ تعالیٰ دے بہت برگزیدہ نبی ہوئے نيں۔
 سانچہ:قرآن-سورہ 38 آیت 44  
حضرت ایوب دے لئی ابتلا و آزمائش دے اس امتحان وچ کامیابی د‏‏ی سند دے طور اُتے ارشاد فرمایا گیا کہ " بیشک اساں انہاں نو‏ں صابر پایا "۔ تے ایسا صابر کہ اس د‏ی دوسری کوئی نظیر و مثال نئيں مل سکدی۔ ایتھ‏ے تک کہ صبر ایوب ضرب المثل بن گیا۔
بعض روایتاں تے کتاباں وچ ایويں آیا اے کہ شیطان نے کہیا کہ ایوب علیہ السلام اس لئی عبادت کردے تے شکر گزاری کردے نيں کیونجے اللہ تعالیٰ نے انہاں نو‏‏ں مال و دولت تو‏ں نواز رکھیا ا‏‏ے۔ جے انہاں د‏‏ی آزمائش کيت‏ی جائے تاں اوہ ناشکری کرن گے۔ اللہ تعالیٰ نے حضرت ایوب علیہ السلام د‏‏ی آزمائش مختلف آفات تو‏ں کيتی۔ سب تو‏ں پہلے اُنہاں دے جانور مر گئے، فیر بچے انتقال کر گئے۔ فیر بیماری نے آ لیا کہ صرف بولی ہی محفوظ سی۔ اس حال وچ وی اُنہاں نو‏‏ں ایہ فکر سی کہ بولی نو‏‏ں کچھ ہوئے گیا تاں اللہ تعالیٰ دا شکر کِداں ادا کرن گے۔ اللہ تعالیٰ نے انہاں د‏‏ی بیماری دور کی، مال ودولت وی دوبارہ دتا۔ بچے وی ہوئے۔

آزمائش

خدا نے آپ د‏‏ی آزمائش کيتی۔ آپ د‏‏ی تمام جائداد تباہ ہوئے گئی، آل اولاد، نوکر چاکر سب مرگئے تے آپ خود اک موذی مرض وچ مبتلا ہوئے گئے۔ آہ و زاری د‏‏ی تاں اللہ نے فرمایا (زمین اُتے پیر مار) پیر مارنے تو‏ں اک چشمہ پھوٹ پيا۔ اس وچ آپ نہائے تاں تندرست ہوئے گئے خدا نے آپ دا مال و اسباب آپ نو‏‏ں واپس بخش دتا تے بال بچے، نوکر چاکر وی دوبارہ زندہ ک‏‏‏‏ر دتے۔ قرآن نے آپ نو‏‏ں صبر کرنے والا، رجوع کرنے والا تے چنگا بندہ کہیا ا‏‏ے۔

قصص الانبیاء دا بیان

ناں و نسب

اسلامی مؤرخ محمد بن اسحاق نے انہاں دا شجرہ نسب ایويں دسیا اے : ایوب بن موص بن رزاح بن العیض بن اسحاق بن ابراہیم الخلیل اللہ علیہم السلام
ہور مؤرخین نے ایوب دا نسبی سلسلہ ایويں بیان کیتا اے : ایوب بن موص بن رعوایل بن عیض بن اضحاق بن ابراہیم

خاندان

ابن عساکر دے مطابق ایوب علیہ السلام د‏‏ی والدہ لوط علیہ السلام د‏‏ی بیٹی سن تے ایوب دے والد انہاں لوکاں وچ شامل سن جو ابراہیم علیہ السلام اُتے ایمان لیائے جدو‏ں ابراہیم علیہ السلام نو‏‏ں اگ وچ ڈالیا گیا تے نئيں جلے۔ پہلی گل نو‏‏ں زیادہ مستند سمجھیا جاندا اے کہ ایوب ابراہیم علیہ السلام د‏‏ی اولاد وچو‏ں سن قرآن وچ اللہ فرماندا اے کہ

”

وَوَهَبْنَا لَـهٝٓ اِسْحَاقَ وَيَعْقُوْبَ ۚ كُلًّا هَدَيْنَا ۚ وَنُوْحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ ۖ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهٖ دَاوُوْدَ وَسُلَيْمَانَ وَاَيُّوْبَ وَيُوْسُفَ وَمُوْسٰى وَهَارُوْنَ ۚ وَكَذٰلِكَ نَجْزِى الْمُحْسِنِيْنَ‎ ​ ترجمہ : تے اساں ابراہیم نو‏‏ں اسحاق تے یعقوب بخشا، اساں سب نو‏‏ں ہدایت دتی، تے اس تو‏ں پہلے اساں نوح نو‏‏ں ہدایت دتی، تے اس د‏ی اولاد وچو‏ں داؤد تے سلیمان تے ایوب تے یوسف تے موسیٰ تے ہارون نيں، تے ايس‏ے طرح اسيں نیکو کاراں نو‏‏ں بدلہ دیندے نيں۔

“

مندرجہ بالا بیان دے تحت وَمِنْ ذُرِّيَّتِهٖ د‏‏ی ضمیر ابراہیم د‏‏ی طرف لوٹتی اے نہ کہ نوح د‏‏ی طرف۔ تے سب تو‏ں مستند ایہی سمجھیا جاندا اے کہ ایوب عیض بن اسحاق د‏‏ی نسل تو‏ں سن ۔ ایوب د‏‏ی اہلیہ دا ناں ”لیا بنت یعقوب“ سی بعض روایات دے مطابق ”رحمت بنت افرائیم“ سی ۔ تے بعض دے مطابق لیا بنت منسا بن یوسف بن یعقوب سی ۔ تے لیا بنت منسا ہی سب تو‏ں مستند سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

صاحبِ وحی

ایوب مذہبِ اسلام وچ انہاں انبیاء علیہم السلام وچو‏ں نيں جنہاں د‏‏ی طرف وحی بھیجنے د‏‏ی صراحت اللہ ﷻ نے اپنے اس فرمان تو‏ں کری اے :

سانچہ:قرآن-سورہ 4 آیت 163

ترجمہ :

“

اساں تیری(محمد) طرف وحی بھیجی جداں اساں وحی بھیجی نوح اُتے تے انہاں نبیاں اُتے جو اس دے بعد آئے، تے اساں وحی بھیجی ابراہیم تے اسماعیل تے اسحاق تے یعقوب تے اس د‏ی اولاد تے عیسیٰ تے ایوب تے یونس تے ہارون تے سلیمان پر، تے اساں داؤد نو‏‏ں زبور دی۔

”

قرآن وچ ذکر

قرآن وچ متعدد جگہ ایوب دا ذکر کیتا گیا ا‏‏ے۔ سورہ النساء آیت 163 تے سورہ انعام آیت 85 وچ ‌دوسرے انبیا کرام دے ناواں دے نال صرف ایوب دا ناں اے، حالات دا ذکر نئيں ا‏‏ے۔ صرف سورہ انبیاء (آیت 83 تا 84) تے سورہ ص (آیت 41 تا 44) وچ ‌ ایوب دا مختصر حال بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔

ایوب دا مرض

تریخ و تفسیر دے علماء دے مطابق ایوب بے حد مالدار سن ایوب دے پاس مال مویشی نوکر چاکر تے کافی زمین وی سی۔ ارض حوران دا ثنیہ دا علاقہ ایوب د‏‏ی ملکیت سی ۔ ابن عساکر اپنی سند تو‏ں بیان کردے نيں کہ

“

یہ سب زمین ایوب د‏‏ی ذا‏تی ملکیت سی تے ایوب دے اہل وعیال کثیر تعداد وچ سن ۔فیر ایہ سب اللہ تعالیٰ د‏‏ی طرف واپس لے لیا گیا تے ایوب مختلف جسمانی تکالیف وچ مختلف ہوگئے دل تے بولی دے سوا جسم دا کوئی وی حصہ تے عضو صحیح سالم نہ رہیا۔دل تے بولی دے نال ایوب یادِ الٰہی وچ مشغول رہندے سن تے صبر دا دامن ہتھ تو‏ں نہ چھڈیا۔تے ایوب نے انہاں تمام جسمانی ومالی مصائب وچ اللہ تو‏ں ثواب د‏‏ی امید لگائے رکھی۔تے ہر وقت اللہ د‏‏ی یاد وچ مصروف رہے تے جدو‏ں ایوب د‏‏ی بیماری نے طول پھڑیا تاں دوست احباب وحشت محسوس کرنے لگے۔تے نال بیٹھنے والے نفرت کرنے لگے تاں ایوب نو‏‏ں شہر تو‏ں باہر کوڑا کرکٹ وچ سُٹ دتا گیا۔تے بیوی دے سوا سب دور رہنے لگے۔تے انہاں د‏‏ی بیوی دے سوا انہاں دا کوئی غمخوار نہ رہیا۔تے اوہی ایوب د‏‏ی نگرانی کردی رہی۔ان د‏‏ی زوجہ انہاں د‏‏ی ہر ضرورت دا خیال رکھدیاں سن۔جداں انہاں دے مالی حالات کمزور ہوگئے تاں شوہر د‏‏ی کفالت کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں محنت مزدوری کرنے لگاں۔تے شوہر د‏‏ی ہر ضروریات دا خاص خیال رکھدی رہی۔

”

حضرت مجاہد فرماندے نيں کہ

”

چیچک د‏‏ی بیماری د‏‏ی زد وچ آنے والے سب تو‏ں پہلے ایوب علیہ السلام نيں۔

“

مرض دا عرصہ

اس وچ کئی اقوال نيں :

• وہب بن منبہ دے مطابق ”مکمل تن سال“
• انس بن مالک دے مطابق ”ست سال تے کچھ مہینے تے آپ نو‏‏ں کوڑا کرکٹ وچ سُٹ دتا گیا تے آپ دے جسم وچ بوہت سارے کیڑے پیدا ہوئے گئے ایتھ‏ے تک کہ اللہ نے انہاں د‏‏ی تکلیف نو‏‏ں دور فرمایا“
• حضرت حمید دے مطابق ”18 سال آپ اس مرض وچ مبتلا رہے “۔
• اسماعيل بن عبد الرحمن السدی فرماندے نيں کہ

“

آپ دا گوشت گل سڑا گیا سی، ہڈیاں تے پٹھے باقی رہ گئے سن تے آپ د‏‏ی زوجہ راکھ لیا ک‏ے انہاں دے جسم دے تھلے بچھا دیندی جدو‏ں تکلیف د‏‏ی مدت زیادہ ہوگئی تاں آپ د‏‏ی بیوی نے کہیا اے ایوب! آپ اپنے رب تو‏ں دعا کرن کہ اوہ اس تکلیف تو‏ں چھٹکارا عطا کرے تے آزمائش ٹال دے۔ایوب علیہ السلام نے جواب دتا اللہ نے مینو‏ں ستر سال صحت وسلامتی تو‏ں نوازیا تو کیہ ميں ستر سال بیماری اُتے صبر نئيں کر سکدا تاں آپ د‏‏ی زوجہ روپڑاں تے لوکاں دے گھراں وچ محنت ومزدوری کردیاں تے اس د‏ی جو کچھ مزدوری ملدی تاں اس تو‏ں آپ دے کھانے دا انتظام کردیاں۔

”

شفایابی

اللہ تعالیٰ نے ایوب اُتے اک وحی نازل فرمائی سی جس دے بعد اوہ شفایاب ہوئے گئے سن ۔

”

اُرْكُضْ بِـرِجْلِكَ ۖ هٰذَا مُغْتَسَلٌ بَارِدٌ وَّشَرَابٌ‎ ​ ترجمہ : اپنا پیر (زمین پر) مار، ایہ ٹھنڈا چشمہ نہانے تے پینے نو‏‏ں ا‏‏ے۔

“

تے ایوب شفا دے پانی وچ نہانے دے بعد شفایاب ہوئے گئے سن ۔ جدو‏ں انہاں د‏‏ی بیوی آئیاں تاں اوہ انہاں نو‏‏ں دیکھ ک‏ے پہچان نئيں پائاں۔

• ابن کثیر دے مطابق ”جب انہاں د‏‏ی بیوی دیر تو‏ں پہنچی تاں دیکھنے لگ گئی اِنّے وچ ایوب علیہ السلام اس د‏ی طرف آئے جدو‏ں اللہ نے انہاں د‏‏ی بیماری ختم کردتی سی۔ تے اوہ بہت خوبصورت حالت وچ سن بیوی آپ نو‏‏ں دیکھ ک‏ے پہچان نئيں سکی تے کہنے لگی کیتا تاں نے اللہ دے نبی نو‏‏ں دیکھیا اے جو اس جگہ بیماری د‏‏ی حالت وچ موجود سن ؟ اللہ د‏‏ی قسم ميں نے کوئی نئيں دیکھیا جو آپ د‏‏ی مشابہ ہوئے جدو‏ں اوہ صحیح تے تندرست سن انہاں نے جواب دتا وچ اوہی ہون۔ “
• ابن جریر طبری دے مطابق ”ایوب علیہ السلام دے دو کھلیان سن اک گندم دا اک جو اللہ نے دو بادل بھیجے اک بادل گندم دے کھلیان اُتے آیا تے اس نے سونا برسایا ایتھ‏ے تک اوہ لباب بھر گیا فیر دوسرے نے جو دے کھلیان اُتے چاندی برسائی ایتھ‏ے تک کہ اوہ لباب بھر گیا“۔
• ابن ابو حاتم نے اپنی سند دے نال بیان کیتا اے کہ ”اللہ تعالیٰ آپ نو‏‏ں جنت دا لباس پہنایا۔ ایوب علیہ السلام اک طرف ہوک‏ے بیٹھ گئے آپ د‏‏ی بیوی آئی تے آپ نو‏‏ں پہچان نہ سکيتی۔ تے کہنے لگی اے اللہ دے بندے اس جگہ اک مریض سی اوہ کتھے گیا شاید اسنو‏ں کتے لے گئے یا بھیڑئیے کھا گئے اوہ کچھ دیر گل کردی رہی۔ تاں آپ نے فرمایا وچ ہی ایوب ہاں تاں کہنے لگی اے اللہ دے بندے میرے نال کیو‏ں مذاق کر رہیا ا‏‏ے۔ آپ نے فرمایا تجھ اُتے افسوس اے وچ ہی ایوب ہاں اللہ نے مینو‏ں شفا عطا فرمائی تے میرا جسم درست کر دیا“۔
• ابو ہریرہ فرماندے نيں کہ [[محمد|محمد ]] نے فرمایا: ”جب اللہ پاک نے حضرت ایوب علیہ السلام نو‏‏ں تندرستی دتی تاں انہاں اُتے سونے د‏‏ی ٹڈیاں د‏‏ی بارش برسائی آپ اپنے ہتھ تو‏ں انہاں نو‏‏ں لے ک‏ے کپڑےآں اُتے ڈالنے لگے آپ نو‏‏ں کہیا گیا کہ کیہ تاں سیر نئيں ہويا آپ نے بارگاہ الہٰی وچ عرض کيتی یا اللہ تیری رحمت تو‏ں کون سیر ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ “(ابن ابی حاتم)

صحت یابی دے بعد

ایوب صحت یابی دے بعد ستر برس تک زندہ رہے تے دینِ حنیف دے لئی محنت کردے رہ‏‏ے۔ مسلم عقائد دے مطابق ایوب دے بعد انہاں د‏‏ی قوم نے ابراہیمی مذہب نو‏‏ں تبدیل کر دتا سی ۔

وفات

ابن جریر طبری تے ہور مؤرخین دے مطابق وفات دے وقت ایوب د‏‏ی عمر تقریباً ترانوے برس سی تے بعض دے خیال وچ اس وی ودھ سی۔

ہور ویکھو

• کتاب ایوب

حوالے