انڈس کوئین
ضلع راجن پور دے شہر کوٹ مٹھن توں جے چاچڑاں شریف ول جائیے تاں برِج اُتے چڑھݨ توں پہلاں سجے ہتھ اُتے اک کچا راستہ مڑدا اے جتھے دریا پار کرنے دے لیئے اک عارضی پل قائم سی۔ اِس پُل دے نزدیک حفاظتی بند دے نال اک حیران کُن منظر آپ نوں اپنی جانب متوجہ کرو گا۔
ایتھے آپ نوں لہلہاندے تے سر سبز کھیتاں دے کنارے کیچڑ وچ دھنسا ہويا اک دیو ہیکل لوہے دا بحری جہاز نما ڈھانچہ نظر آئے گا، ایہ انڈس کوئین اے۔ سابقہ ریاست بہاولپور دا ستلج کوئین ۔ جس توں کچھ دور اک سٹیمر تے دو کشتیاں وی اپنی بے بسی اُتے نوحہ کناں نيں۔
ایہدی مکمل تریخ لئی سانوں ماضی دا چکر لوݨا ہوئے گا۔ برِصغیر وچ جدوں برٹش راج قائم ہويا تاں سندھ توں پنجاب تک پُختہ سڑک تے ریلوے لائن نہ ہونے دی وجہ توں انگریزاں نے سامان واجناس دی نقل وحمل دے لئی دریائے سندھ وچ دُخانی جہاز متعارف کروائے- دریائے سندھ دی روانی دا فائدہ اٹھا کے اِنہاں جہازاں دے ذریعے صوبہ سندھ تے پنجاب دے بیچ تجارت نوں فروغ دتا گیا۔ حیدرآباد وچ گدو بندر وی دراصل دریائے سندھ اُتے موجود اک بندر گاہ سی جتھے ''انڈس فلوٹیلا کمپنی'' دے دُخانی جہاز لنگر انداز ہُندے سن - کراچی توں سامان حیدراباد دے گدو بندر بھجوایا جاندا جتھے توں اس سامان نوں دخانی جہازاں وچ لاد کر پنجاب تے لہور تک پہنچایا جاندا سی ۔ ریلوے لائن بِچھوݨ توں بعد پہلاں ریلوے انجݨ وی کراچی توں حیدر آباد تے فیر اوتھوں انڈس فلوٹیلا شپ دے ذریعے لاہور پہنچایا گیا سی۔ ایہ دریائی سفر اک سُست رفتار تے لمبا سفر سی۔ کراچی بندرگاہ توں ایہ سٹیم انجن پہلاں دریائے اِنڈس دے مغرب وچ واقع شہر کوٹری لے جایا گیا تے اوتھوں ایہنوں انڈس فلوٹیلا کمپنی دی کشتی اُتے منتقل کر دتا گیا جیہنے ایہنوں [لہور] تک پہچایا ۔
دریائے اِنڈس تے دریائے چناب توں ہُندے ہوئے ایہ کشتی 34 روز وچ ملتان پہنچی۔ ملتان توں لاہور تک دا سفر کچھ جلدی طے ہوگیا تے بالآخر اوہ دن آگیا جس دا لاہور دے باسیاں نوں شِدت توں انتظار سی۔ کشتی دریائے راوی دی لہراں اُتے سوار لہور وچ داخل ہوئی۔ لاہور وچ دریائے راوی دے کنارے اُتے کشتی توں اس ریلوے انجناں نوں اتاریا گیا تے ایہنوں شہر (چوبرجی دے مقام تے) وچ لیایا گیا جتھے معززینِ شہر تے عوام دی اک وڈی تعداد جمع سی۔ لاہور وچ ایہ انجن بیل گڈیاں دی مدد توں گھسیٹ کر ریلوے اسٹیشن تک پہنچایا گیا سی۔
لگ بھگ ايسے دور وچ دریائے اِنڈس دے وڈے معاون دریا ستلج وچ وی اک عظیم الجُثہ بحری جہاز دا راج سی ۔ ایہ ریاست بہاولپور دے نواب دا ستلج کوئین سی۔ ستلج کوئین نواب آف بہاولپور نواب صادق خان عباسی پنجم دی ملکیت سی جسنوں لگ بھگ 1867 وچ بنایا گیا سی ۔
قیامِ پاکستان دے بعد پاکستان تے بھارت دے درمیان 1960ء وچ سندھ طاس معاہدے اُتے دستخط کیئے گئے جس دے تحت تن دریا ستلج ، بیاس تے راوی بھارت دے حوالے کر دتے گئے تاں ستلج دی گود سونی ہوئے گئی ۔ ادھر ریاستِ بہاولپور دے پاکستان وچ ضم ہونے دے بعد نواب صادق خان عباسی نے پانی وچ چلنے والا ایہ جہاز ’’ستلج کوئین‘‘ حکومت پاکستان نوں دے دتا۔ ستلج کوئین نوں حکومت پاکستان نے ''غازی گھاٹ'' پر منتقل کیا اور اسے ڈیرہ غازی خان اور مُظفر گڑھ کے بیچ دریائے سندھ میں چلانا شروع کر دیا۔ سِندھو ندی میں آنے کے بعد یہ ستلج سے ''انڈس کوئین'' ہوئے گیا۔ غازی گھاٹ دے مقام اُتے پانی دے تیز بہاؤ دے پیشِ نظر انڈس کوئین نوں 1996ء وچ کوٹ مٹھن منتقل کر دتا گیا جتھے ایہ مِٹھن کوٹ توں چاچڑاں دے درمیان پوری شان و شوکت توں چلدا رہیا حتیٰ کہ 1996ء وچ ہائی وے ڈیپارٹمنٹ حکومت پنجاب دی عدم توجہی دا شکار ہوئے کے چلنے دے قابل نہ رہیا تے تب توں لے کے ہن تک دریائے سندھ دے کنارےآں توں وی دور میداناں وچ پيا اے۔
مقامی افراد دی طرف توں فراہم کردہ معلومات دے مطابق یہ اوہ جہاز اے جِسے نواب آف بہاولپور، نواب صُبحِ صادق نے حضرت خواجہ غلام فریدؒ نوں تحفہ وچ دتا سی۔ فرید دی نگری (کوٹ مٹھن) تے چاچڑاں شریف دے درمیان ٹھاٹھاں ماردا دریائے سندھ وگدا اے جس دی وجہ توں خواجہ صاحبؒ نال ملاقات کرنے والے مریدین نوں دشواری پیدا ہُندی سی تے خواجہ صاحبؒ نوں وی چِلہ کشی دے لیئے راوہی (چولستان) جانا پڑدا سی اس لئی نواب آف بہاولپور نے ایہ بحری جہاز خواجہ صاحبؒ نوں تحفتاً دے دتا سی جو کافی عرصہ استعمال وچ رہیا۔ اس جہاز نے اپنا آخری سفر 1996 وچ کیتا ۔
اس جہاز دے تن حصے سن ۔ تھلے والے حصے وچ انجن، جنریٹر تے اُتے ملازمین دے کمرے سن ۔ درمیانی حصہ مسافراں دے بیٹھنے دے لئی سی، اک حصہ عورتاں تے اک مرداں دے لئی مختص سی۔ درمیانی حصہ دے اُتے لوہے دی چادر دا شیڈ بنیا ہویا اے، تے شیڈ دے اُتے سب توں اُتے والے حصہ وچ مسافراں دے لئی اک چھوٹی سی مسجد تے سامنے والے حصہ وچ بالکل اگے کپتان دا کمرہ بنایا گیا سی جس وچ جہاز نوں چلانے والی چرخی لگی ہوئی سی جو جہاز دی سمت دا تعین کرنے وچ استعمال ہُندی سی ۔ تن منزلہ اس جہاز وچ اک ریستوران وی سی جس توں بیک وقت 400 مسافراں نوں کھانا پیش کيتا جاندا سی۔ قریباً پینتالیس سال پہلے اس جہاز وچ اگ لگنے دے باعث ایہ سہولت ختم کر دتی گئی۔
2010 دے سیلاب وچ پانی اس جہاز دے اُتے توں گزر گیا تے ایہ جہاز کیچڑ توں لت پت ہوئے گیا ہن وی اس دا انجن کیچڑ توں ڈھکا ہويا اے۔ خانوادہِ فریدؒ نال تعلق رکھنے والے مذہبی تے سیاسی رہنما خواجہ عامر فرید کہندے نيں کہ اساں ریاست بہاولپور دی یادگاراں، بہاولپور ریاست دے عوام، ریاست دے آثار قدیمہ، ریاست دی تاریخی عمارتاں تے ادارےآں دے نال جو امتیازی سلوک روا رکھیا اے، اس دی اک مِثال انڈس کوئین اے جسنوں مکمل بے پروائی دے نال نظر انداز کر دتا گیا اے۔
اس برج دے بعد ہن مسافراں دی منتقلی لئی اس جہاز دی ضرورت تاں نئيں رہی لیکن دوبارہ مرمت کر کے ایہنوں سیاحاں دی سیر دی غرض توں سِندھو ندی وچ چلایا جا سکدا اے۔ یا فیر دریا کنارے لنگر انداز کر کہ تھوڑا سا سرمایا خرچ کر کے ایہنوں اک خوبصورت ریسٹورنٹ وچ وی تبدیل کيتا جا سکدا اے ۔ سوچیا جاوے کہ کِنا خوبصورت منظر ہوئو گا جدوں رات نوں دریائے اِنڈس دے پاݨیاں وچ روشیاں وچ نہاتے انڈس کوئین ریسٹورنٹ دا عکس پئو گا۔