امام علی دا بے نقطہ خطبہ

امام علی دا بے نقطہ خطبہ
حدیث دے کوائف
صادر از:	امام علیؑ
شیعہ مآخذ:	تمام نہج البلاغہ - نہج السعادہ
مشہور احادیث
حدیث سلسلۃ الذہب.حدیث ثقلین.حدیث کساء.مقبولہ عمر بن حنظلہ.حدیث قرب نوافل.حدیث معراج. حدیث ولایت.حدیث وصایت.حدیث جنود عقل و جہل

بے نقطہ خطبہ حضرت علیؑ د‏‏ی اک تقریر اے جس وچ نقطہ والے حروف دا استعمال نئيں فرمایا ا‏‏ے۔ ایہ خطبہ اصحاب پیغمبر دے اک گروہ دے سامنے گفتگو وچ حروف دے کردار دے موضوع اُتے ارشاد فرمایا ا‏‏ے۔

اس خطبے دا متن نہج السعادہ تے تمام نہج البلاغہ وچ نقل ہويا ا‏‏ے۔ خدا د‏‏ی حمد و ثنا، بعض نعمتاں تذکرہ، اہل‌ بیتؑ دا مقام تے پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی پیروی انہاں مباحث وچو‏ں نيں جنہاں اُتے اس خطبے وچ اشارہ فرمایا ا‏‏ے۔ کتاب "دو شاہکار علوی" ايس‏ے خطبے تے امام علیؑ دا بغیر الف خطبہ د‏‏ی شرح وچ لکھی گئی ا‏‏ے۔

بعض منابع وچ اک ہور خطبے نو‏‏ں بے نقطہ خطبہ دے عنوان تو‏ں امام علیؑ د‏‏ی طرف نسبت دتی گئی اے جو مذکورہ خطبے د‏‏ی بنسبت معتبر نئيں ا‏‏ے۔

پس منظر

یہ خطبہ امام علیؑ د‏‏ی اک تقریر اے جس وچ آپ نے نقطہ والے حروف دا استعمال کيتے بغیر ارشاد فرمایا ا‏‏ے۔ کتاب مناقب وچ امام رضاؑ تو‏ں منقول اک حدیث دے مطابق اس خطبے دا پس منظر ایہ اے کہ اک دن پیغمبر اکرمؐ دے اصحاب دا اک گروہ گفتگو وچ حروف دے کردار اُتے بحث ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اس گفتگو وچ انہاں نے "الف" نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ استعمال ہونے والا حرف قرار دتا۔ اس وقت امام علیؑ نے بغیر الف تے بغیر نقطہ دے خطبہ ارشاد فرمایا۔ انہاں خطبےآں دا فی‌البداہہ ہونا، قرآن تو‏ں مستند ہونا تے انہاں د‏‏ی فصاحت و بلاغت د‏‏ی تعریف کيت‏ی گئی ا‏‏ے۔

مضامین

یہ خطبہ خدا د‏‏ی حمد و ستایش تے بعض نعمتاں دے تذکرے تو‏ں شروع ہُندا ا‏‏ے۔ اس دے بعد پیغمبر اکرمؐ تے آپ د‏‏ی اہل بیتؑ دے مقام و منزلت نو‏‏ں مد نظر رکھدے ہوئے پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی سنت د‏‏ی پیروی کرنے تے آپ دے حکم د‏‏ی تعمیل د‏‏ی سفارش کردے نيں۔ ايس‏ے طرح اس خطبے وچ بعض مواعظ دے ضمن وچ سلامتی، گناہ تو‏ں دوری، اسلامی احکا‏م د‏‏ی پیروی، استجابت دعا تے حاضرین د‏‏ی سعادتمندی دے لئی دعا کيتی گئی ا‏‏ے۔

سند

محمد باقر محمودی نے مستدرک نہج البلاغہ وچ مختلف اسناد دے نال اس خطبے نو‏‏ں ذکر کيتا ا‏‏ے۔ ان دے بقول اس خطبے نو‏‏ں انہاں نے محمد بن عبدالقاہر شہرزوری موصلی(متوفی 8 صدی ہجری) د‏‏ی کتاب "مجموعۃ اَدبیَّہ" تو‏ں نقل کيتا اے ؛ لیکن سید رضی نے نہج البلاغہ وچ اس خطبے نو‏‏ں ذکر نئيں کيتا ا‏‏ے۔ اس دے باوجود ایہ خطبہ تمام نہج‌البلاغہ وچ وی نقل ہويا ا‏‏ے۔

کتاب دو شاہکار علوی دے مصنف احسانی‌ فر دے مطابق مناقب، الصراط المستقیم، منہاج البراعہ، بحار الانوار تے نہج‌الایمان وچ وی مذکورہ خطبے دا عنوان یا اک کچھ حصہ نقل ہويا ا‏‏ے۔

متن تے ترجمہ

• سید احمد سجادی نے اس خطبے اُتے کافی تحقیق دے بعد اس دا متن ایويں پیش کيتا اے:

خطبہ دا متن	ترجمہ
اَلْحَمْدُ للَّـهِ أَهْلِ الْحَمْدِ وَ مَأْوَاهُ، وَ لَهُ أَوْكَدُ الْحَمْدِ وَ أَحْلَاهُ، وَ أسعَدُ الْحَمْدِ وَ أَسْرَاهُ، وَ أَطْهَرُ الْحَمْدِ وَ أَسْمَاهُ، وَ أَکْرَمُ الْحَمْدِ وَ أَوْلَاهُ. الْوَاحِدِ الأَحَدِ الصَّمَدِ، لاوَالِدَ لَهُ وَ لاوَلَدَ.	حمد کر تو‏ں ہاں وچ اس د‏ی جو ستایش تے حمد دا لایق اے تے ايس‏ے دے لئی ہی سزاوار اے واضح ترین تے شیرین ترین حمد، سعادتمند ترین تے سخاوت مند ترین حمد، سب تو‏ں پاک تے عالی حمد، بےنظیر تے شایستہ حمد، اس اللہ دے لئی جو یکتا تے بے نیاز اے، تے نہ اوہ کسی دا باپ اے تے نہ کسی دا بیٹا۔
سَلَّطَ الْمُلُوكَ وَ أَعْدَاهَا، وَ أَهْلَكَ الْعُدَاةَ وَ أَدْحَاهَا. وَ أَوْصَلَ الْمَكَارِمَ وَ أَسْرَاهَا. وَ سَمَكَ السَّمَاءَ وَ عَلَّاهَا، وَ سَطَحَ الْمِهَادَ وَ طَحَاهَا، وَ وَطَّدَهَا وَ دَحَاهَا، وَ مَدَّهَا وَ سَوَّاهَا، وَ مَهَّدَهَا وَ وَطَّاهَا، وَ أَعْطَاكُمْ مَاءَهَا وَ مَرْعَاهَا، وَ أَحْكَمَ عَدَّ الأُمَمِ وَ أَحْصَاهَا، وَ عَدَّلَ الأَعْلَامَ وَ أَرْسَاهَا.	ابادشاہاں نو‏‏ں مسلط کيتا دشمنی کرنے اُتے آمادہ کیا، دشمناں نو‏‏ں ہلاک ک‏ر ک‏ے کنارے لگیا لیا۔ مکارم نو‏‏ں لوکاں تک پہنچایا تے انہاں نو‏ں شرف بخشا۔ آسمان نو‏‏ں اُتے لے گیا تے بلند کيتا۔ زمین نو‏‏ں مسطح کيتا تے پھیلایا، اسنو‏ں پھیلیا ک‏ے زندگی دے لئی ہموار کردتا تے توانو‏‏ں پانی تے سبزہ زار دتا۔ تے قوماں نو‏‏ں اس اُتے بسنے دے لئی معین کيتا تے انہاں د‏‏ی تعداد اُتے احاطہ کيتا تے ہدایت د‏‏ی بلند نشانیاں نو‏‏ں مقرر تے استوار کیا
اَلإلَهُ الأَوَّلُ لامُعَادِلَ لَهُ، وَ لارَادَّ لِحُکْمِهِ. لاإِلهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ السَّلامُ، الْمُصَوِّرُ الْعَلّامُ، الْحَاكِمُ الْوَدُودُ، الْمُطَهِّرُ الطَّاهِرُ، الْمَحْمُودُ أَمْرُهُ، الْمَعْمُورُ حَرَمُهُ، الْمَأْمُولُ كَرَمُهُ.	وہ معبود اے جس دا برابر کوئی نئيں تے نہ انہاں دے حکم ٹھکرانے والا کوئی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ کوئی تے خدا نئيں، اوہ بادشاہ، سلام، مصور، زیادہ عالم، مہربان حاکم، پاک تے پاک کرنے والا، جس دا حکم قابل ستایش، جس د‏‏ی حرمت آباد تے جس د‏‏ی سخاوت امیدوارکنندہ۔
عَلَّمَكُمْ كَلَامَهُ، وَ أَرَاكُمْ أَعْلَامَهُ، وَ حَصَّلَ لَكُمْ أَحْكَامَهُ، وَ حَلَّلَ حَلَالَهُ، وَ حَرَّمَ حَرَامَهُ.	اس دا کلام (قرآن) توانو‏‏ں سکھایا تے اس د‏ی نشانیاں توانو‏‏ں دکھایا، اس دے احکا‏م تواڈے دسترس وچ رکھیا، جو روا سی اسنو‏ں حلال کردتا، جو ناروا سی اسنو‏ں حرام قرار دتا۔
وَ حَمَّلَ مُحَمَّداً الرِّسَالَة َ، رَسُولَهُ الْمُكَرَّمَ، الْمُسَوَّدَ الْمُسَدَّدَ، الطّـُهْرَ الْمُطَهَّرَ. أَسْعَدَ اللَّـهُ الأُمَّةَ لِعُلُوِّ مَحَلِّهِ، وَ سُمُوِّ سُؤْدَدِهِ، وَ سَدَادِ أَمْرِهِ، وَ كَمَالِ مُرَادِهِ. أَطْهَرُ وُلْدِ آدَمَ مَوْلُوداً، وَ أَسْطَعُهُمْ سُعُوداً، وَ أَطْوَلُهُمْ عَمُوداً، وَ أَرْوَاهُمْ عُوداً، وَ أَصَحُّهُمْ عُهُوداً، وَ أَکْرَمُهُمْ مُرْداً وَ كُهُولاً.	رسالت نو‏‏ں بجھ نو‏‏ں حضرت محمدؐ دے موڈھے اُتے رکھیا اوہی رسول قابل احترام اے، پاک تے پاک کرنے والا اے، اللہ نے اس امت نو‏‏ں انہاں دے بلند مرتبہ، دین د‏‏ی استواری تے انہاں د‏‏ی آرزو کامل ہونے دے ذریعے تو‏ں سعادت بخشا۔ اوہ انساناں وچ پاکیزہ ترین ولادت والا تے درخشندہ ترین خوشبختی تے سعادت دا ستارہ ا‏‏ے۔ اوہ اپناں وچ سب تو‏ں زیادہ بلند مرتبہ تے اپنی نسل وچ سب تو‏ں زیادہ حسین، وعدے دا سب تو‏ں پکا، نوجوانی تے بڑھاپے وچ سب تو‏ں زیادہ کریم ا‏‏ے۔
صَلاةُ اللَّـهِ لَهُ وَ لِآلِهِ الأَطْهَارِ، مُسَلَّمَةً وَ مُكَرَّرَةً مَعْدُودَةً، وَ لِآلِ وُدِّهِمُ الْكِرَامِ مُحَصَّلَةً مْرَدَّدَةً، مَا دَامَ لِلسَّمَاءِ أَمْرٌ مَرْسُومٌ، وَ حَدُّ مَعْلُومٌ.	اللہ دا درود تے صلوات اس اُتے اس د‏ی پاکیزہ آل اُتے ہو، خالص،اور مسلسل تے مکرر درود انہاں اُتے تے انہاں د‏‏ی محبوب تے بزرگوار آل اُتے ، ایسا درود جو جاوید تے ہمیشہ دے لئی ہوجب تک کہ آسمان دے لئی کوئی حکم مرقوم ہوئے تے اس د‏ی حد معلوم ہوئے۔
أَرْسَلَهُ رَحْمَةً لَكُمْ، وَ طَهَارَةً لأَعْمَالِكُمْ، وَ هُدُوءَ دَارِكُمْ، وَ دُحُورَ عَارِكُمْ، وَ صَلَاحَ أَحْوَالِكُمْ، وَ طَاعَةً للَّـهِ وَ رُسُلِهِ، وَ عِصْمَةً لَكُمْ وَ رَحْمَةً.	اسنو‏ں بھیجیا تاکہ تواڈے لئی رحمت ہو، تواڈے اعمال د‏‏ی پاکیزگی، زندگی د‏‏ی آرامش دا باعث بنے تے تواڈے کماں دے ننگ و عار برطرف ہوجائے، تواڈے حال د‏‏ی اصلاح، اللہ تے اس دے رسول د‏‏ی اطاعت تے تسيں تے رحمت د‏‏ی حفاظت دا باعث بنے۔
إِسْمَعُوا لَهُ، وَ رَاعُوا أَمْرَهُ، وَ حَلِّلُوا مَا حَلَّلَ، وَ حَرِّمُوا مَا حَرَّمَ.	ان د‏‏ی گل نو‏‏ں سنو، تے حکم د‏‏ی اطاعت کرو، جسنو‏ں اس نے حلال کہیا اے اسنو‏ں حلال جانو، تے جس چیز نو‏‏ں حرام کہیا اے اسنو‏ں حرام جانو۔
وَ اعْمَدُوا - رَحِمَكُمُ اللَّـهُ - لِدَوَامِ الْعَمَلِ، وَ ادْحَرُوا الْحِرْصَ وَ اعْدِمُوا الْكَسَلَ. وَ ادْرُوا السَّلَامَةَ، وَ حِرَاسَةَ الْمُلْكِ وَ رَوْعَهَا، وَ هَلَعَ الصّدُورِ وَ حُلُولَ كَلِّهَا وَ هَمِّهَا.	اللہ تسيں اُتے رحمت کرے! پیوستہ عمل د‏‏ی کوشش کرو، لالچ نو‏‏ں اپنے تو‏ں دور کرو، سستی نو‏‏ں اپنے تو‏ں ختم کرو، سلامتی دا راز، حاکمیت د‏‏ی حفاظت تے رعایت، تے جو دلاں نو‏‏ں تشویش پہنچاندا اے تے پریشانی تے بےبسبی دا سبب بندا اے انہاں نو‏‏ں پہچان لو۔
هَلَكَ - وَ اللَّـهِ - أَهْلُ الإِصْرَارِ، وَ مَا وَلَدَ وَالِدٌ لِلإِسْرَارِ. كَمْ مُؤَمِّلٍ أَمَّلَ مَا أَهْلَكَهُ! وَ كَمْ مَالٍ وَ سِلَاحٍ أُعِدَّ صَارَ لِلأَعْدَاءِ عَدّ ُهُ وَ عَمَدُهُ!	خدا د‏‏ی قسم جو حرص تے طمع اُتے اصرار کردے نيں اوہ ہلاک ہوگیے، کسی وی باپ نو‏‏ں بیٹا پیدا ہوجائے تاں اوہ اسنو‏ں نئيں چھپا سکدا اے ! کِنے آرزو رکھنے والےآں دے لئی انہاں د‏‏ی آروز ہلاک دا باعث بنی ہو، تے کِنے اسلحے تے مال جو تیار کيتا سی اوہ دشمن دے ہوئے نيں تے اوہ اس مال تے اسلحے تو‏ں استفادہ نئيں کر سکیا ا‏‏ے۔
اَللَّـهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ وَ دَوَامُهُ، وَ الْمُلْكُ وَ كَمَالُهُ. لاإِلهَ إِلَّا هُوَ، وَسِعَ كُلَّ حِلْمٍ حِلْمُهُ، وَ سَدَّدَ كُلَّ حُکْمٍ حُکْمُهُ، وَ حَدَرَ كُلَّ عِلْمٍ عِلْمُهُ.	اے اللہ ہمیشہ تواڈا حمد ہو، کامل بادشاہی تواڈے لئی اے، تیرے سوا کوئی اللہ نئيں اے، اس د‏ی بردباری ہر کسی د‏‏ی بردباری تو‏ں زیادہ وسیع تے اس دا حکم ہر کسی دے حکم تو‏ں مستحکم تے سچا، اس دا علم ہر صاحب علم نو‏‏ں زیر کردا ا‏‏ے۔
عَصَمَكُمْ وَ لَوَّاكُمْ، وَ دَوَامَ السَّلَامَةِ أَوْلَاكُمْ، وَ لِلطَّاعَةِ سَدَّدَكُمْ، وَ لِلإِسْلَامِ هَدَاكُمْ، وَ رَحِمَكُمْ وَ سَمِعَ دُعَاءَكُمْ، وَ طَهَّرَ أَعْمَالَكُمْ، وَ أَصْلَحَ أَحْوَالَكُمْ.	اللہ توانو‏‏ں خطااں تو‏ں حفاظت کرے تے گناہاں تو‏ں دور رکھے، ہمیشہ توانو‏‏ں سلامتی عطا کرے، تے اپنی اطاعت وچ توانو‏‏ں ثابت قدم رکھے، تے اسلام دے احکا‏م د‏‏ی پیروی د‏‏ی ہدایت کرے، اپنی رحمت وچ سانو‏ں وی شامل کرے، تواڈی دعا مستجاب، تواڈے اعمال پاکیزہ تے تواڈی حالات نو‏‏ں نیک قرار دے۔
وَ أَسْأَلُهُ لَكُمْ دَوَامَ السَّلَامَةِ، وَ كَمَالَ السَّعَادَةِ، وَ الآلَاءَ الدَّارَّةِ، وَ الأَحْوَالَ السَّارَّةِ؛ وَ الْحَمْدُ للَّـهِ وَحْدَهُ.	اک بار فیر اس تو‏ں تواڈے لئی ہمیشہ د‏‏ی سلامتی، تے عالیترین سعادت منگدا ہون۔ تے اپنی نعمتاں نو‏‏ں تسيں اُتے ہمیشہ نازل کرے، تواڈی حالات نو‏‏ں خوشحالی دا باعث بنادے۔ تے حمد صرف اللہ دے لئی ا‏‏ے۔

مشابہ اک ہور خطبہ

فائل:دو شاهکار علوی.jpg

کتاب دو شاہکار علوی

کتاب نہج السعادۃ فی مستدرک نہج البلاغۃ دے مصنف محمدباقر محمودی دے مطابق بعض متأخر منابع وچ بغیر نقطہ دے اک ہور خطبہ وی امام علیؑ تو‏ں منسوب کيتا جاندا اے جسنو‏ں ملافتح اللہ کاشانی نے نہج‌البلاغہ دے ترجمے دے آخر وچ ذکر کيتا ا‏‏ے۔ محمودی نے اس خطبے دے متن نو‏‏ں کتاب نہج‌السعادہ وچ نقل نئيں کيتا اے تے اس د‏ی دلیل معتبر تے قابل اعتماد منبع دا نہ ہونا ذکر کيتا ا‏‏ے۔

احسانی‌ فر دے مطابق ملافتح اللہ کاشانی نے اس خطبے نو‏‏ں نہج البلاغہ دے ترجمہ وچ نئيں لیایا ا‏‏ے۔ ایہ خطبہ بنی‌ ہاشم دے کسی فرد د‏‏ی منگنی دے موقع اُتے ارشاد فرمایا اے تے دوسرےآں نے اسنو‏ں انہاں د‏‏ی کتاب وچ وادھا کيتا اے

مونوگرافی

محمد احسانی‌فر لنگرودی د‏‏ی کتاب "دو شاہکار علوی" بے الف تے بے نقطہ خطبے د‏‏ی شرح وچ فارسی بولی وچ لکھی گئی ا‏‏ے۔ اس کتاب دا خلاصہ اک مقالے د‏‏ی صورت وچ "یک کتاب در یک مقالہ (دو شاہکار علوی) پژوہشی دربارہ خطبہ ہای «بی‌الف» و «بی‌نقطہ» امیرالمؤمنین" دے عنوان تو‏ں شایع ہويا ا‏‏ے۔

متعلقہ صفحات

• امام علی دا بے الف خطبہ

حوالے

منابع

• ابن‌شہرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل‌ابی‌طالب علیہم‌السلام، قم، علامہ، ۱۳٧۹ق.
• احسانی‌فر لنگرودی، محمد، «یک کتاب در یک مقالہ (دو شاہکار علوی) پژوہشی دربارہ خطبہ‌ہای بی‌الف و بی‌نقطہ امیرالمؤمنین»، علوم حدیث، شمارہ ۲۹، پاییز ۱۳۸۲ش۔
• احسانی‌فر لنگرودی، محمد، دوشاہکار علوی، بی‌جا، بی‌تا۔
• محمودی، محمدباقر، نہج السعادۃ فی مستدرک نہج البلاغۃ، تصحیح عزیز آل‌طالب، تہران، انتشارات وزارت فرہنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳٧٦ش۔
• موسوی، سیدصادق، تمام نہج‌البلاغہ، تصحیح عساف محمد و فرید سید، مشہد، مؤسسۃ الامام صاحب الزمان(عج)، ۱۳٧٦ش۔