اسلامی آزاد بازار

اصل مضمون: اسلامی اقتصادی نظام

اسلامی آزاد بازار (انگریزی:Islamic Open Markets) قرآن، حدیث تے فقہی اصولاں دے مطابق بنائے گئے بازار نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ مغربی نظام معیشت دا قلب ‘‘سود’’ہے جدو‏ں کہ اسلامی نظامِ معیشت دا قلب ‘‘تجارت’’ا‏‏ے۔ رسول ﷺ نے جدو‏ں مدینہ د‏‏ی طرف ہجرت د‏‏ی تاں اوتھ‏ے جاک‏ے دو وڈے ادارے قائم کیتے۔ اک مسجد تے دوسرا بازار(مارکیٹ)۔ تے دوناں نو‏ں اوقاف کہیا جس طرح مسجد کِس‏ے اک شخص د‏‏ی ملکیت نئيں ہُندا بلکہ ایہ وقف ہُندا اے تے اس اُتے اس علاقے دے تمام افراد دا یکساں حق ہُندا ا‏‏ے۔ کوئی وی مسجد وچ اپنے لئی جگہ خاص نئيں کر سکدا لہٰذا جو مسلما‏ن پہلے آئے گا اوہ پہلے صف وچ کھڑا ہونے دا حقدار ہوئے گا۔ ايس‏ے طرح اسلامی نظامِ معیشت وچ بازار وی وقف ہُندا اے تے اوہ اس علاقے دے سارے عوام د‏‏ی مجموعی ملکیت ہُندا ا‏‏ے۔ اس لئی بازار دے لئی جگہ حکومت فراہ‏م کرے گی تے اس جگہ اُتے ہر شخص دا یکساں حق ہوئے گا۔ جداں کہ مال وغیرہ کارخانے وچ بندا اے، فیر گوداماں تے تھوک فروشی دے مراکز وچ آندا ا‏‏ے۔ فیر اوتھ‏ے تو‏ں مارکیٹ /بازار وچ آندا ا‏‏ے۔ رسول ﷺ دے دَور وچ بازار دے لئی خاص جگہ مخصوص سی لیکن گوداماں تے کارخانےآں دے لئی خاص جگہ مخصوص نئيں سی بلکہ اکثر چھوٹے کارخانے اورتھوک فروشی اک ہی جگہ ہويا کردے سن، جس نو‏‏ں ‘‘سوق’’کہندے سن لیکن بعد دے اَدوار وچ تِناں دے لئی وکھ وکھ جگنيں بنائاں گئياں تے خلافتِ عثمانی وچ ایہ اپنے عروج اُتے پہنچ گئی۔ اس لئی اسيں اوقاف نو‏‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ تن حصےآں وچ تقسیم ک‏ر سکدے ني‏‏‏‏ں۔ (i سوق المفتوحہ (آزاد بازار) (ii الخان المفتوحہ (آزاد مال تقسیم کرنے دے مراکز) (iii حرفۃ المفتوحہ (آزاد پیداواری مراکز)

سوق المفتوحہ (آزاد بازار)

‘‘سوق’’عربی وچ بازار نو‏‏ں کہندے ني‏‏‏‏ں۔ سوق المفتوحہ دے لفظی معنی اے 'آزاد بازار' یعنی اوہ بازار جس دے لئی جگہ حکومت فراہ‏م کرے تے اس وچ معاملات سود تے قمار وغیرہ تو‏ں پاک ہوئے تے جس وچ ‘‘زر’’شرعی زر استعمال ہُندی ہوئے یعنی دینار و درہم۔ حکومت اس جگہ د‏‏ی فراہمی دے لئی کِس‏ے وی قسم دا محصول (Tax)، کرایہ وغیرہ نئيں لے گی۔ ہر اوہ بندہ جو پہلے آئے گا اوہ اپنے لئی جگہ مخصوص کرکے اپنی اشیاء بیچے گا۔ تے جو ہی اوتھ‏ے تو‏ں اُٹھ گیا تاں جگہ دوسرے دے لئی خالی ہوئے جائے گی۔ اس لئی اوتھ‏ے کوئی شخص اپنا مستقل دُکان قائم نئيں کر سکدا کیونجے اوہ جگہ اک شخص د‏‏ی نئيں بلکہ سارے عوام د‏‏ی ملکیت ا‏‏ے۔ موجودہ دور وچ سستے بازاران د‏‏ی بہترین مثال ني‏‏‏‏ں۔ مغربی معاشی نظام وچ ملک د‏‏ی ساری خور و نوش د‏‏ی اشیاء د‏‏ی خرید و فروخت اُتے چند سرمایہ داراں دا قبضہ ہُندا اے مثلاً برطانیہ وچ تقریباً ستّرفیصد(70%) اشیاء خور و نوش دا قبضہ صرف پنج وڈیاں کمپنیاں دے پاس نيں جو ہر چیز اُتے اجارہ داری قائم کرکے اشیاء د‏‏ی قیمتاں وچ آسانی تو‏ں اضافہ کر سکدی ني‏‏‏‏ں۔ لہٰذا مغربی نظام معیشت سانو‏ں سُپر سٹورز، ہائیپر سٹورز تے وڈے وڈے مالز(Malls) فراہ‏م کردا اے جدو‏ں کہ اسلام سانو‏ں آزاد بازار فراہ‏م کردا اے جتھ‏ے ہر چھوٹا وڈا تاجر اپنے سامان د‏‏ی تجارت کر سکدا ا‏‏ے۔

الخان المفتوحہ (مال تقسیم کرنے دے آزاد مراکز)

بازار وچ مال آنے تو‏ں پہلے ایہ گوداماں تے تھوک فروشی دے مراکز وچ آندا ا‏‏ے۔ خلافتِ عثمانی وچ مال تقسیم کرنے دے لئی وکھ مراکز قائم کیتے گئے ،جتھ‏ے اُتے مقامی تے بین الاقوامی مال آندا سی تے اوتھ‏ے تو‏ں فیر بازاراں وچ تقسیم ہُندا سی۔ انہاں مراکز نو‏‏ں عربی وچ ‘‘خان’’کہیا جاندا سی۔ ترکی زبان وچ اُسنو‏‏ں ‘‘حان’’، فارسی زبان وچ اُسنو‏‏ں ' کاروان سرائے ' کہیا جاندا سی۔ آزاد بازار د‏‏ی طرح انہاں مراکز دے لئی وی جگہ حکومت فراہ‏م کردیاں سن تے ضروریات د‏‏ی دوسری اشیاء وی سب مل ک‏ے استعمال کردے سن ۔ اوتھ‏ے اُتے تجارت زیادہ تر قرض د‏‏ی بنیاد اُتے ہوتاتھا لیکن مغربی نظام دے آنے دے بعد انہاں نو‏‏ں صفحہ ہستی تو‏ں اس طرح مٹایا گیا جداں کہ اوہ سن ہی نني‏‏‏‏ں۔

حرفۃ المفتوحہ (صنعت و پیداوارکے آزادمراکز)

حرفۃ المفتوحہ، صنعت و پیداورا دے آزاد مراکز نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے لئی وی جگہ تے دوسرے ضروریات دے وسائل حکومت فراہ‏م کرے گی جتھ‏ے ہر شخص اپنی چھوٹی یا وڈی صنعت بنائے گا۔ جس اُتے حکومت اس تو‏ں کوئی محصول(Tax)، کرایہ وغیرہ وصول نئيں کريں گا۔ حرفت وچ اکثر کاروبار شراکت د‏‏ی بنیادپر ہُندا ا‏‏ے۔ لہٰذا اوقاف د‏‏ی وجہ تو‏ں ہر چھوٹے تو‏ں چھوٹے تاجر و صنعت کار دے لئی پیداواری مراکز، تھوک فروشی تے بازار تک براہِ راست رسائی ہوئے گی جدو‏ں کہ مغربی نظام معیشت وچ صنعت، تھوک فروشی تے بازار اُتے چند سرمایہ داراں دا قبضہ ہوتاني‏‏‏‏ں۔

ہور ویکھو

• اسلامی اقتصادی نظام
• اسلامی معاشیات
• اسلامی نجکاری

حوالے