آرچڈیوک فرانز فرڈینینڈ دا قتل

Assassination of Archduke
Franz Ferdinand of Austria and Sophie, Duchess of Hohenberg

Assassination illustrated in the Italian newspaper Domenica del Corriere, 12 July 1914 by Achille Beltrame
تریخ	۲۸ جون ۱۹۱۴ (۱۹۱۴-۰۶-28)
تھاں	Near the Latin Bridge, سرائیوو
متناسقات	43.857917°N 18.42875°E / 43.857917; 18.42875
اموات	Archduke Franz Ferdinand and his wife, Sophie
مجرم	Gavrilo Princip and others...
الزامات	High treason
سزا	20 years
Weapon	FN 1910 نیم خودکار تپانچہ
Location: Map of showing where Ferdinand was killed.

آسٹریا دے آرچڈیوک فرانز فرڈیننڈ دا قتل آسٹریا ہنگری دے تخت کے ممکنہ وارث ، تے فرانز فرڈیننڈ د‏‏ی بیوی سوفی، ڈچیس آف ہوہنبرگ، 28 جون 1914 نو‏‏ں سرائیووماں اس وقت پیش آیا جدو‏ں اوہ گیریلو پرنسپل دے ہتھو‏ں جان لیوا زخمی ہوئے سن ۔ پرنسیپ انہاں چھ قاتلاں دے گروہ وچو‏ں اک سی جس وچ محمد محمدباشیچ، واسو ابریلووی ، نیلجکو ابرینووی ، سیجیتکو پاپوویش تے ٹرائون گریبی (اک بوسنیائی تے پنج سرب ) شامل سن جنہاں نو‏ں اک بوسنیائی سرب تے سیاہ ہتھ خفیہ تنظیم دے رکن دانیلو ایلیچ نے منظم کيتا سی۔ اس قتل دا سیاسی مقصد آسٹریا ہنگری دے جنوبی سلاو صوبےآں نو‏‏ں توڑنا سی تاکہ انہاں نو‏ں یوگوسلاویہ وچ جوڑ دتا جاسک‏‏ے۔ سازشیاں دے مقاصد اس تحریک دے مطابق سن جو بعد وچ ینگ بوسنیا دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے۔ ایہ قتل پہلی جنگ عظیم تو‏ں براہ راست اس وقت ہويا جدو‏ں آسٹریا ہنگری نے بعد وچ سربیا د‏‏ی بادشاہت دا الٹی میٹم جاری کيتا ، جسنو‏ں جزوی طور اُتے مسترد کردتا گیا۔ اس دے بعد آسٹریا-ہنگری نے سربیا دے خلاف جنگ دا اعلان کيتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بیشتر یورپی ریاستاں دے وچکار جنگ دا آغاز ہويا۔

سربیا د‏‏ی فوجی سازش دا اہتمام میجر ووئیسلاو ٹانکوسیچ تے جاسوس راد مالوبابیچ د‏‏ی مدد تو‏ں سربیا د‏‏ی فوجی انٹلیجنس دے چیف ڈریگوتن دیمتریجیویچ نے کيتا سی۔ تنکوسیچ نے قاتلاں نو‏‏ں بماں تے پستولاں تو‏ں مسلح کيتا تے انہاں نو‏ں تربیت دی۔ قاتلاں نو‏‏ں محفوظ مکانات تے ایجنٹاں دے ايس‏ے خفیہ نیٹ ورک تک رسائی دتی گئی سی جو مالوبابیچ نے آسٹریا ہنگری وچ ہتھیاراں تے اس دے کارندےآں د‏‏ی دراندازی دے لئی استعمال کيتا سی۔

قاتلاں ، خفیہ نیٹ ورک دے کلیدی ممبران ، تے سربیا دے کلیدی فوجی سازشی جو حالے تک زندہ سن ، انھاں گرفتار کيتا گیا ، انہاں اُتے مقدمہ چلایا گیا ، انہاں نو‏ں سزا سنائی گئی تے سزا دتی گئی۔ جنھاں بوسنیا وچ گرفتار کيتا گیا انہاں دے خلاف اکتوبر 1914 وچ ساراییوو وچ مقدمہ چلایا گیا۔ دوسرے سازشی افراد نو‏‏ں غیر متعلقہ جھوٹھے الزامات دے تحت 1916–1917 وچ فرانسیسی زیر کنٹرول سیلونیکا محاذ اُتے سربیا د‏‏ی اک عدالت دے سامنے گرفتار کيتا گیا تے انہاں اُتے مقدمہ چلایا گیا۔ سربیا نے تن اعلیٰ فوجی سازشیاں نو‏‏ں پھانسی دی۔ انہاں ہلاکتاں دے بارے وچ جو کچھ جانیا جاندا اے انہاں وچو‏ں زیادہ تر انہاں دو آزمائشاں تے اس تو‏ں متعلقہ ریکارڈاں تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔

اگرچہ سابقہ یوگوسلاویہ دے مختلف ملکاں وڈے پیمانے اُتے گیریلو پرنسپ نو‏‏ں اک دہشت گرد دے طور اُتے دیکھدے نيں ، ریپبلیکا سریپسکیا تے سربیا دی حکومتاں اصرار کردیاں نيں کہ پرنسپ ہیرو ا‏‏ے۔

آسٹریا دے آرچڈیوک فرینز فرڈینینڈ

سوفی ، ڈچیس آف ہوہن برگ

پس منظر

Archduke Franz Ferdinand of Austria

Sophie, Duchess of Hohenberg

1878 دے معاہدے برلن دے تحت ، آسٹریا ہنگری نو‏‏ں بوسنیا دے عثمانی ولایت اُتے قبضہ کرنے تے اس دا انتظام کرنے دا اختیار حاصل ہويا ، جدو‏ں کہ عثمانی سلطنت نے سرکاری خودمختاری برقرار رکھی۔ ايس‏ے معاہدے دے تحت ، عظیم طاقتاں (آسٹریا-ہنگری ، برطانیہ ، فرانس ، جرمن سلطنت ، اٹلی تے روسی سلطنت ) نے سربیا د‏‏ی ریاست نو‏‏ں مکمل طور اُتے خود مختار ریاست د‏‏ی حیثیت تو‏ں سرکاری اعانت بخشی ، جو چار سال بعد تبدیل ہوگئی۔ شہزادہ میلان چہارم اوبرینویچ دے ماتحت اک بادشاہی جو اس طرح سربیا دا بادشاہ میلان I بن گیا۔ سربیا دے بادشاہ ، اس وقت جدو‏ں شاہی ہاؤس آف اوبرینویچ تو‏ں سن جنہاں نے آسٹریا - ہنگری دے نال نیڑےی تعلقات برقرار رکھے سن ، معاہدے د‏‏ی طے شدہ حدود وچ ہی حکومت کرنے اُتے راضی سن ۔

یہ مئی 1903 وچ تبدیل ہويا ، جدو‏ں دریگوتن دیمتریجیویچ د‏‏ی سربراہی وچ سربیا دے فوجی افسران نے سربیا دے شاہی محل اُتے دھاوا بول دتا ۔ اندھیرے وچ اک شدید لڑائی دے بعد ، حملہ آوراں نے پیلس گارڈ دے سربراہ ، جنرل لیزا پیٹروویچ نو‏‏ں گرفتار کرلیا ، تے اس نے شاہ الیگزینڈر I اوبرینویچ تے انہاں د‏‏ی اہلیہ ملکہ ڈریگا د‏‏ی چھپی ہوئی جگہ ظاہر کرنے اُتے مجبور کردتا۔ بادشاہ تے ملکہ نے اپنی پوشیدہ جگہ تو‏ں دروازہ کھولیا۔ بادشاہ نو‏‏ں تیس بار گولی مار دتی گئی تے ملکہ اٹھارہ۔ میک کینزی لکھدے نيں کہ "فیر شاہی لاشاں نو‏‏ں کھو کر وحشیانہ طریقے تو‏ں توڑ دتا گیا۔" اس نے حملہ آوراں نے شاہ الیگزنڈر تے ملکہ ڈریگا د‏‏ی لاشاں نو‏‏ں محل د‏‏ی کھڑکی تو‏ں سُٹ دتا ، اس دھمکی دے خاتمے دے بعد کہ وفادار جوابی کارروائی کرن گے۔ " تب جنرل پیٹرویچ نو‏‏ں اس وقت ہلاک کيتا گیا جدو‏ں ووئیسلاو ٹانکوسیچ نے ملکہ ڈریگا دے بھائیاں دے قتل دا اہتمام کيتا۔ سازشیاں نےکارادوردیویچ چاندان دے پیٹر اول نو‏‏ں نواں بادشاہ لگیایا ۔

یہ نواں خاندان زیادہ قوم پرست ، روس تو‏ں دوستانہ تے آسٹریا ہنگری تو‏ں کم دوست سی۔ اگلی دہائی دے دوران ، سربیا تے اس دے پڑوسیاں دے وچکار تنازعات پھوٹ پڑگئے ، کیونجے سربیا اپنی طاقت بنانے دے لئی اگے ودھیا تے آہستہ آہستہ اپنی 14 ويں صدی د‏‏ی سلطنت دا دعویٰ کرنے لگیا ۔ انہاں تنازعات وچ 1906 وچ آسٹریا - ہنگری تو‏ں شروع ہونے والے کسٹم تنازعہ نو‏‏ں وی شامل کيتا گیا سی (عام طور اُتے " پگ جنگ " دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے )۔ بوسنیا دا بحران – 1908––––1909، جس وچ سربیا نے آسٹریا - ہنگری د‏‏ی بوسنیا ہرزیگووینا دے الحاق اُتے احتجاج دا رویہ اختیار کيتا (مارچ 1909 وچ بغیر معاوضے دے سربیا د‏‏ی تعبیر ختم ہونے پر)؛ تے بالآخر 1912–1913 د‏‏ی دو بلقان جنگاں ، جس وچ سربیا نے مقدونیہ تے کوسوو نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ تو‏ں حاصل کيتا تے بلغاریہ نو‏‏ں بھگا دتا۔

عدالت دے باہر گیوریلو پرنسپ

سربیا د‏‏ی فوجی کامیابیاں تے بوسنیا ہرزیگووینا دے آسٹریا ہنگری تو‏ں وابستہ ہونے اُتے سربیا تے آسٹریا ہنگری دے سرب قوم پرستاں دا غم و غصہ ودھ گیا ، جنہاں نے آسٹریا ہنگری د‏‏ی حکمرانی دا سہارا لیا تے جنہاں دے قوم پرست جذبات نو‏‏ں سرب "ثقافتی" تنظیماں نے مشتعل کيتا۔ اس د‏ی اک قابل ذکر مثال سربیا د‏‏ی قوم پرست سوسائٹی نارودنا اوڈبرانہ تھی ، جو بلغراد وچ 8 اکتوبر 1908 نو‏‏ں میلوان میلوانوویچ دے اقدام دے تحت تشکیل دتی گئی سی۔ ثقافتی سرگرمیاں د‏‏ی آڑ وچ ، اس نے آسٹریا ہنگری وچ ہیبس برگ حکومت دے نال سرباں د‏‏ی وفاداری نو‏‏ں مجروح کرنے دے لئی کم کيتا۔ 1914 ء تک دے پنج سالاں وچ ، تنہا قاتلاں - جنہاں وچ زیادہ تر آسٹریا ہنگری دے سرب شہری سن - نے آسٹریا ہنگری دے عہدیداراں دے خلاف کروشیا تے بوسنیا ہرزیگوینا وچ قتل د‏‏ی ناکا‏م کوششاں دا اک سلسلہ جاری کيتا۔ بوسنیا ہرزیگوینا وچ ، اک مقامی انقلابی تحریک موجود سی جو ینگ بوسنیا دے ناں تو‏ں مشہور سی ، جس دا ہدف آسٹریا ہنگری د‏‏ی تحلیل سی۔

3 جون 1910 نو‏‏ں ، بوگدان ژیرایچ ، جو ینگ بوسنیا د‏‏ی تحریک دے اک رکن سن ، نے بوسنیا ہرزیگووینا دے آسٹریا دے گورنر ، جنرل ماریجان وریشانین نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ژیرایچ نیویسنجے ، ہرزیگوینا نال تعلق رکھنے والا 22 سالہ آرتھوڈوکس سرب سی ، جو زگریب یونیورسٹی وچ قانون د‏‏ی فیکلٹی وچ طالب علم سی تے اس نے بلغرادماں اکثر سفر کيتا۔ سی۔ (جنرل ویرایانن نے 1910 دے دوسرے نصف حصے وچ بوسنیا د‏‏ی آخری بغاوت نو‏‏ں کچلنے د‏‏ی کوشش کيتی)۔ پنج گولیاں ژیرایچ نے وریشانین اُتے فائر کيتیاں تے اس نے اپنے ہی دماغ وچ جو مہلک گولی لگیائی اس نے ژیرایچ نو‏‏ں مستقب‏‏ل دے قاتلاں دے لئی اک پریردا بنا دتا ، جس وچ پرنسپ تے پرنسپ دا ساتھی ابرینوویچ وی شامل ا‏‏ے۔ پرنسپ نے کہیا کہ ژیرایچ "میرا پہلا نمونہ سی۔ جدو‏ں ميں ستاراں سال دا سی تاں ميں نے پوری رات اس د‏ی قبر اُتے گزاری ، جس وچ ساڈی خراب حالت تے اس دے بارے وچ سوچدے ہوئے غور کيتا گیا۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں ميں نے جلد یا بدیر غم و غصے دا اظہار کرنے دے لئی اپنا ذہن بنا لیا۔"

مئی 1911 وچ ، "دہشت گردی د‏‏ی کارروائی" دے ذریعے گریٹر سربیا بنانے دے لئی وقف کردہ خفیہ سوسائٹی ، بلیک ہینڈ ، دا تعلق دیمتریویچ تے ٹانکوسیچ سمیت نرودنا اوڈبرینہ دے کلیدی ممبراں نے قائم کيتا سی۔ بوسنیا ہرزیگووینا دے اندر ، بلیک ہینڈ تے نروڈنا اوڈبرینہ دونے دے نیٹ ورکس نے نوجوان انقلابی تحریک جداں مقامی انقلابی تحریکاں نو‏‏ں گھس لیا۔

1913 وچ ، شہنشاہ فرانز جوزف نے آرکیڈیوک فرانز فرڈینینڈ نو‏‏ں بوسنیا وچ جون 1914 نو‏‏ں ہونے والی فوجی نمائش دا مشاہدہ کرنے دا حکم دتا۔ افواہاں دے بعد ، فرڈینینڈ تے اس د‏ی اہلیہ نے اپنے نويں احاطے وچ ریاستی میوزیم کھولنے دے لئی سراجیوو جانے دا ارادہ کيتا۔ ڈچس سوفی ، انہاں دے وڈے بیٹے ، ڈیوک میکسمیلیئن دے مطابق ، انہاں د‏‏ی حفاظت دے خوف تو‏ں اپنے شوہر دے نال گئياں۔

چونکہ سوفی ، اگرچہ اعلیٰ نسلی پیدائشی ہونے دے باوجود ، اک شاہی گھرانے تو‏ں نئيں سی ، اس د‏ی ہیبسبرگ دے وارث ممبر دے نال اتحاد صرف اک مورگانٹک شادی ہوسکدا ا‏‏ے۔ شہنشاہ فرانز جوزف نے صرف اس شرط اُتے انہاں د‏‏ی شادی اُتے رضامندی ظاہر کيت‏ی سی کہ انہاں د‏‏ی اولاد کدی وی تخت نشین نئيں ہوئے گی۔ انہاں د‏‏ی شادی کيتی 14 ويں سالگرہ 28 جون نو‏‏ں پڑ گئی۔ جداں کہ مورخین اے جے پی ٹیلر مشاہدہ کردے نيں:

آرچ ڈیوک تے اس د‏ی اہلیہ د‏‏ی تصویر سرائیوو ٹاؤن ہال تو‏ں اپنی گڈی اُتے سوار ہونے دے لئی، تصویر قتل تو‏ں چند منٹ پہلے

[Sophie] could never share [Franz Ferdinand's] rank … could never share his splendours, could never even sit by his side on any public occasion. There was one loophole … his wife could enjoy the recognition of his rank when he was acting in a military capacity. Hence, he decided, in 1914, to inspect the army in Bosnia. There, at its capital Sarajevo, the Archduke and his wife could ride in an open carriage side by side … Thus, for love, did the Archduke go to his death.

فرانز فرڈیننڈ وفاقی حکومت وچ اضافے دا حامی سی تے اسنو‏ں وسیع پیمانے اُتے آزمائش د‏‏ی حمایت دا خیال سی ، جس دے تحت آسٹریا ہنگری نو‏‏ں آسٹریا ہنگری د‏‏ی سلطنت دے اندر سلاوی سرزمین نو‏‏ں تیسرے تاج وچ ملیا ک‏ے دوبارہ تنظیم نو کيت‏ی جائے گی۔ اک غیر سلاطینی بادشاہت سرب نشاۃ ثانیہ دے خلاف اک زبردست کاروائی ثابت ہوسکدی اے ، تے ايس‏ے وجہ تو‏ں فرانز فرڈینینڈ نو‏‏ں انہاں ہی سرب قوم پرستاں نے اک خطرہ سمجھیا۔ بعد وچ پرنسپ نے عدالت نو‏‏ں دسیا کہ فرانز فرڈینینڈ د‏‏ی منصوبہ بند اصلاحات نو‏‏ں روکنا انہاں دا اک محرک سی۔

قتل دا دن ، 28 جون ( جولین کیلنڈر وچ 15 جون) ، سینٹ وِٹس د‏‏ی عید ا‏‏ے۔ سربیا وچ ، اسنو‏ں ویدوودان کہیا جاندا اے تے عثمانیاں دے خلاف کوسوو دی 1389 د‏‏ی جنگ کيت‏ی یاد دلاندا اے ، جس اُتے سلطان نو‏‏ں اک سرب دے ذریعہ اس دے خیمے وچ قتل کيتا گیا سی۔

ابتدائی امور

منصوبہ بندی براہ راست کارروائی

ڈینیلو ایلیچ بوسنیا دا آرتھوڈوکس سرب سی۔ اس نے اسکول دے ٹیچر تے بینک ورکر د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيتا سی لیکن 1913 تے 1914 وچ اوہ اپنی والدہ دے نال رہندا سی ، تے اس د‏ی ماں ، جو سراجیو وچ اک چھوٹا بورڈنگ ہاؤس چلاندی سی۔ خفیہ طور اُتے ، ایلیچ سرائیوو وچ سربیا دے نامعلوم ماہر بلیک ہینڈ سیل دا رہنما سی۔ 1913 دے آخر وچ ، ڈینیلو ایلیچ اوژیس وچ سربیا د‏‏ی سننے والی پوسٹ اُتے حاضر ہوئے انچارج افسر سربین کرنل سی اے پوپوویچ تو‏ں گل کرنے دے لئی آئے ، جو اس وقت دے کپتان تے بلیک ہینڈ دا ممبر سی۔ ایلیچ نے انقلابی تنظیم سازی د‏‏ی مدت نو‏‏ں ختم کرنے تے آسٹریا ہنگری دے خلاف براہ راست کارروائی کرنے دے اقدام د‏‏ی سفارش کيتی۔ پوپویش نے ڈینییلو ایلیچ نو‏‏ں بلغراد روانہ کيتا تاکہ سربیا دے فوجی انٹلیجنس دے چیف کرنل ڈریگٹین دیمیتریجیویچ دے نال اس معاملے اُتے تبادلہ خیال کيتا جائے ، جسنو‏ں عام طور اُتے اپس کہیا جاندا ا‏‏ے۔ 1913 تک ، آپس تے اس دے ساتھی فوجی سازش کار (جو مئی 1903 د‏‏ی بغاوت دے سلسلے تو‏ں بہت زیادہ متوجہ ہوئے) بلیک ہینڈ دے باقی حصے اُتے غلبہ حاصل کر چک‏‏ے سن ۔

اس بارے وچ حالے تک کوئی اطلاع نئيں اے کہ الی تے آپس دے وچکار کیہ ہویا اے ، لیکن انہاں د‏‏ی ملاقات دے فورا بعد ہی ، اپس دے سجے بازو دے آدمی تے اس دے ساتھی بلیک ہینڈر ، سربیا دے میجر ووجیسلاو ٹانکوسی ، جو اس وقت تک گوریلا تربیت دے انچارج سن ، نے سربیا دے آئریڈسٹسٹ پلاننگ میٹنگ نو‏‏ں بلیایا۔ ٹولوس ، فرانس وچ ۔ ٹولوس دے اجلاس وچ بلايا جانے والےآں وچ محمد محمدباشیچ سی ، جو تجارت دے ذریعہ اک بڑھئی تے ہرزیگوینا نال تعلق رکھنے والے اک مسلما‏ن رئیس دا بیٹا سی۔ اوہ وی بلیک ہینڈ دا ممبر سی ، جس نے بوسنیا ہرزیگوینا ولادیمیر گاسینوویچ تے ڈینیلو ایلیچ دے لئی بلیک ہینڈ دے صوبائی ڈائریکٹر دے ذریعہ تنظیم تو‏ں حلف لیا سی۔ محمدباشیچ(ایتھ‏ے البرٹینی ہوئے محمدباشیچ دا حوالہ دیندے ہوئے) "بوسنیا دے انقلابی جذبے نو‏‏ں زندہ کرنے دے لئی دہشت گردی دے کسی اقدام نو‏‏ں انجام دینے دے لئی بے چین سن ۔" جنوری 1914 دے اس اجلاس دے دوران ، فرانز فرڈینینڈ سمیت قتل دے مختلف ممکنہ آسٹرو ہنگری دے اہداف اُتے تبادلہ خیال کيتا گیا۔ اُتے ، شرکاء نے بوسنیا دے گورنر ، آسکر پوٹیورک نو‏‏ں مارنے دے لئی ، صرف محمد محمدباشیچ نو‏‏ں سارائیوو روانہ کرنے دا فیصلہ کيتا۔

جب محمد محمدباشیچ فرانس تو‏ں بوسنیا ہرزیگوینا جا رہے سن تاں پولیس نے چور دے لئی اس د‏ی ٹرین د‏‏ی تلاشی لئی۔ ایہ سوچ کر کہ پولیس اس دے پِچھے ہوئے گی ، اس نے اپنے ہتھیاراں (اک خنجر تے زہر د‏‏ی بوتل) نو‏‏ں ٹرین د‏‏ی کھڑکی تو‏ں باہر سُٹ دتا۔ اک بار جدو‏ں اوہ بوسنیا ہرزیگوینا پہنچے تاں انہاں نو‏ں متبادل ہتھیاراں د‏‏ی تلاش وچ لگنا پيا۔

فرانز فرڈینینڈ دا انتخاب

نويں ہتھیاراں د‏‏ی تلاش نے پوٹیوک اُتے محمد محمدباشیچ د‏‏ی کوشش وچ تاخیر کيتی۔ اس تو‏ں پہلے کہ محمد محمدباشیچ کم کرنے دے لئی تیار ہوئے ، ایلیچ نے اسنو‏ں 26 مارچ 1914 نو‏‏ں ،موستار طلب کيتا۔ 26 مارچ 1914 نو‏‏ں ، ایلیچ نے محمد محمدباشیچ نو‏‏ں مطلع کيتا کہ بلغرا د نے گورنر نو‏‏ں مارنے دے مشن نو‏‏ں ختم کردتا ا‏‏ے۔ ہن منصوبہ ایہ سی کہ فرانز فرڈینینڈ نو‏‏ں قتل کيتا جائے ، تے اس نويں آپریشن دے لئی محمد محمدباشیچ نو‏‏ں نال دینا چاہیدا۔ (آپس نے سربیا د‏‏ی عدالت وچ اعتراف کيتا کہ اس نے انٹلیجنس ڈیپارٹمنٹ دے سربراہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں فرانز فرڈینینڈ دے قتل دا حکم دتا سی۔)

ایلیچ نے سربیا دے نوجواناں واسو اوبریلوویچ تے سیجٹکو پوپوویچ نو‏‏ں ایسٹر دے فورا بعد (آرتھوڈوکس ایسٹر دے مطابق دیڈیجیر نے دسیا: 19 اپریل 1914) ، اس قتل دے لئی ، جس دا ثبوت سرائیوو مقدمے وچ ایلیچ، ابوبریوویچ تے پوپویچ د‏‏ی گواہی تو‏ں ملدا ا‏‏ے۔ تن نوجواناں - گیریلو پرنسپ ، ٹریفکو گریبی ، تے نیلجکو ابرینوویچ آسٹریا ہنگری دے بوسنیا دے سرب مضامین ، بلغراد وچ مقیم ، نے سرجیوو دے مقدمے د‏‏ی سماعت کيتی کہ ايس‏ے وقت (ایسٹر دے تھوڑی دیر بعد) ، اوہ اس مسانو‏ں انجام دینے دے لئی بے چین سن قتل تے بوسنیا دے اک سرب سرب تے سابق گوریلا فائٹر نال رابطہ کيتا تے اوہ اسلحہ تک رسائی دے نال جانیا جاندا سی ، میلان سگانوویچ، تے اس دے توسط تو‏ں میجر ٹانکوسی نے اسلحہ سراجیوو منتقل کرنے تے اس قتل وچ حصہ لینے دا معاہدہ کيتا سی۔

اصولی طور اُتے معاہدہ فوری طور اُتے ہوئے گیا سی ، لیکن اسلحے د‏‏ی فراہمی وچ اک ماہ تو‏ں زیادہ دے لئی تاخیر ہوئی۔ قاتلاں د‏‏ی سگانوویچ نال ملاقات ہُندی تے اوہ انھاں روکے گا۔ اک موقع اُتے ، سیگانووی نے گریبی نو‏‏ں دسیا: "کچھ نئيں کرنے تو‏ں ، بوڑھا شہنشاہ بیمار اے تے وارث ظاہر [اینج ایہ لکھیا گیا اے] بوسنیا نئيں جاواں گے۔ " جدو‏ں شہنشاہ فرانز جوزف د‏‏ی صحت تو‏ں صحت موصول ہوئی تاں آپریشن دوبارہ" جانا "سی۔ ٹینکوسیć نے قاتلاں نو‏‏ں اک ایف این ماڈل 1910 دا پسٹل دتا۔ انہاں نے بیلگریڈ دے نیڑے اک پارک وچ کچھ راؤنڈ د‏‏ی کمی تے مہنگے .380 اے سی پی پستول گولہ بارود د‏‏ی شوٹنگ د‏‏ی مشق کيتی۔

باقی اسلحہ بالآخر 26 مئی نو‏‏ں فراہ‏م کیہ گیا۔ بلغراد دے تِناں قاتلاں نے گواہی دتی کہ میجر ٹینکوسی نے ، براہ راست تے سگانوویچ دے ذریعے ، نہ صرف چھ دستی بم تے چار نويں براؤننگ ایف این ماڈل 1910 خودکار پستول ، جس وچ .8080 اے سی پی گولہ بارود ، بلکہ رقم وی فراہ‏م د‏‏ی ، خود کشی کيتی۔ گولیاں ، ٹریننگ ، اک مخصوص نقشہ جس وچ جنینڈرسمس دا نشان لگیا ہويا اے ، آسٹریا ہنگری وچ ایجنٹاں تے اسلحہ نو‏‏ں گھسانے دے لئی استعمال ہونے والی خفیہ سرنگ اُتے رابطےآں دے بارے وچ معلومات ، تے اک چھوٹا کارڈ جس د‏‏ی اجازت اے اس سرنگ دا استعمال۔ میجر ٹانکوسی نے صحافی تے تریخ دان لوسیانو میگرینی د‏‏ی تصدیق د‏‏ی کہ اوہ بم تے پستول مہیا کردا سی تے پرنسپل ، گریبی تے اببرینویچ د‏‏ی تربیت دا ذمہ دار سی تے اس نے (ٹانکسیچ) نے خودکش گولیاں دا خیال پیش کيتا سی۔

سرنگ

قاتلاں دا راستہ بلغراد تو‏ں سرائیوو تک

ہتھیاراں دا راستہ بیلگریڈ تو‏ں سرائیوو تک

پرنسپل ، گریبی اورابرینوویہ 28 مئی نو‏‏ں بیلگریڈ نو‏‏ں کشتی دے ذریعے روانہ ہوئے تے دریائے ساوا دے نال عباق دا سفر کيتا جتھ‏ے انہاں نے ایہ چھوٹا کارڈ سربیا بارڈر گارڈ دے کیپٹن پوپوویچ دے حوالے کيتا۔ پوپوی نے بدلے وچ انہاں نو‏ں سربیا دے کیپٹن پروانووی نو‏‏ں اک خط فراہ‏م کیہ ، تے کسٹم دے تن عہدیداراں دے ناواں دے نال اک فارم پُر کيتا جس د‏‏ی شناخت اوہ سمجھ سکدے نيں تے اس دے تحت اک چھوٹی سی سرحدی شہر لوزنیکا جانے دے لئی ریل گڈیاں دے لئی رعایندی ٹکٹ وصول کردے ني‏‏‏‏ں۔

جب 29 مئی نو‏‏ں پرنسپل ، گریبی تے ابرینوویس لوزانیکا پہنچے تاں ، کیپٹن پروانووی نے اپنے تِناں ریونیو سارجنٹاں نو‏‏ں طلب کيتا تاکہ اوہ سرحد نو‏‏ں عبور نہ کرنے دے بہترین طریقے اُتے گل کرن۔ جدو‏ں سارجنٹس دے آنے دے منتظر سن تاں ، پرنپری تے گریبی نے ابرینووی د‏‏ی آپریشنل سیکیورٹی د‏‏ی بار بار خلاف ورزیاں اُتے ابی برونووی دے نال اختلافات کیتے۔ ابرینوویć نے اپنے اسلحہ پرنسپل تے گریبی دے حوالے کيتا۔ پرنسپ نے کاربرینوویچ تو‏ں کہیا کہ اوہ اکیلے زوورنک جائے ، گریبی دے شناختی کارڈ دا استعمال کردے ہوئے اوتھ‏ے تو‏ں اک سرکاری عبور کرے تے فیر توزلہ جاے تے بیک اپ نو‏‏ں لنک کرے۔

30 مئی د‏‏ی صبح پروانوویس دے محصولاندی سارجنٹ جمع ہوگئے تے سارجنٹ بڈیوج گربیئ نے اس کم نو‏‏ں قبول کرلیا تے پرنسپل تے گریبی نو‏‏ں پیدل چل ک‏ے دریائے ڈرینا دے وسط وچ واقع اک چھوٹا جزیرہ اساکویس دے جزیرے تک پہنچایا جس نے سربیا نو‏‏ں بوسنیا تو‏ں وکھ کردتا۔ اوہ تے انہاں دے ہتھیار 31 مئی نو‏‏ں جزیرے اُتے پہنچے۔ گربیئ نے دہشت گرداں تے انہاں دے اسلحے نو‏‏ں سربیا نرودنا اوڈبرینہ دے ایجنٹاں دے پاس آسٹریا ہنگری دے علاقے تے محفوظ مکان تو‏ں محفوظ گھر منتقل کرنے دے ایجنٹاں دے پاس پہنچیا دتا۔ پرنسپل تے گریبی 1 جون د‏‏ی شام آسٹریا ہنگری وچ داخل ہوئے۔ پرنسپ تے گریبیژ تے اسلحے نو‏‏ں ایجنٹ تو‏ں ایجنٹ دے پاس 3 جون تک تسلہ پہنچیا۔ انہاں نے ایہ ہتھیار نرودنا اوڈبرینا دے ایجنٹ میکو جووانووی دے ہتھو‏ں وچ چھڈ دتے تے ابابرینوائ وچ شامل ہوگئے۔

نرودنا اوڈبرینہ دے ایجنٹاں نے اپنی سرگرمیاں د‏‏ی اطلاع نرودنا اوڈبرینہ دے صدر ، بوؤہ جانکووی نو‏ں دتی ، جنھاں نے اس دے نتیجے وچ اس وقت دے سربیا دے نگراں وزیر اعظم نکولا پاشیچ نو‏‏ں وی اطلاع دی۔ پیسی نو‏ں دتی جانے والی اس رپورٹ وچ سربیا دے میجر کوسٹا توڈورویس ، باؤنڈری کمشنر تے سربیا ملٹری انٹلیجنس سروسز دے ڈائریکٹر دا ناں ردا تو‏ں لجوبوجا تک شامل کيتا گیا۔ بریفنگ تو‏ں پیر دے ہتھ تو‏ں لکھے گئے نوٹ (جس دا تخمینہ ڈیڈیجر نے 5 جون نو‏‏ں لیا سی) وچ قاتلاں وچو‏ں اک دا ناں ("ٹریفکو" گریبی) تے میجر ٹانکسی دا ناں وی شامل سی۔ آسٹریا دے باشندےآں نے بعد وچ ایہ رپورٹ ، پیسی دے ہتھ تو‏ں لکھے گئے نوٹ ، تے ہور دستاویزی دستاویزات حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔

ابرینوویچ دے والد اک سرائیوو پولیس اہلکار سن ۔ تزلہ وچ ، ابرینوویچ نے اپنے والد دے اک دوست ، ساریجےو پولیس جاسوس ایوان ولا تو‏ں ٹکرا لیا تے گل گل کيتی۔ اتفاقی طور اُتے ، پرنسیپ ، گریبی تے ابرینوویچ اک ہی ٹرین وچ سراجایو دے لئی جاسوس وِلا دے طور اُتے سوار ہوئے۔ ابرینوویچ نے جاسوس تو‏ں فرانز فرڈینینڈ دے سرائیوو دے دورے د‏‏ی تریخ دا پتہ چلا۔ اگلی صبح چبرینوویچ نے اپنے ساتھی قاتلاں نو‏‏ں ایہ خبر پہنچائی کہ ایہ قتل 28 جون نو‏‏ں ہوئے گا۔

4 جون نو‏‏ں سرائیوو پہنچنے اُتے ، پرنسپ، گریبیژ تے ابرینوویچ اپنے وکھ وکھ راستے گئے۔ پرنسپ نے ایلیچ نال ملاقات کيت‏ی ، ہادیسی وچ اپنے اہل خانہ نال ملاقات کيت‏ی تے 6 جون نو‏‏ں ایلیچ دے نال الی د‏‏ی والدہ دے گھر رہائش اختیار کردے ہوئے سراجیوو واپس آئے۔ گریبژ پیلے وچ اپنے کنبے وچ شامل ہوئے۔ ابرینوویچ واپس سرائیوو وچ اپنے والد دے گھر چلے گئے۔

14 جون نو‏‏ں ، ایلیچ سراجیوو وچ اسلحہ لیانے دے لئی تزلہ گیا۔ میوکو جوانوویش نے اسلحہ چینی دے اک وڈے خانے وچ چھپا دتا۔ 15 جون نو‏‏ں ، دونے ٹرین تو‏ں وکھ ہوئے ک‏ے ڈوبوج گئے جتھ‏ے جووانو نے باکس نو‏‏ں الیć دے حوالے کيتا۔ اس دن دے بعد ، ایلیا سرجیو تو‏ں باہر مقامی ٹرین وچ منتقل کرنے دا محتاط ہوک‏ے ٹرین دے ذریعے سرجیو واپس آگیا اورپولیس دا پتہ لگیانے تو‏ں بچنے دے لئی فوری طور اُتے ٹرام وچ منتقل ہوگیا۔ اک بار اپنی والدہ دے گھر ، الی نے اک سوفی دے تھلے اسلحہ سوفی دے تھلے چھپا دتا۔ فیر ، تقریبا 17 17 جون نو‏‏ں ، ایلیا نے بروڈ دا سفر کيتا (ڈیڈیجر نے اسنو‏ں 16 جون نو‏‏ں رکھیا سی ، لیکن مقدمے د‏‏ی سماعت نے اسنو‏ں 18 جون نو‏‏ں رکھیا سی)۔ الیاس نے مقدمے د‏‏ی سماعت دے دوران انہاں دے سفر د‏‏ی وجہ د‏‏ی الجھن وچ وضاحت پیش د‏‏ی ، پہلے کہیا کہ اوہ اس قتل نو‏‏ں روکنے دے لئی برڈ گئے سن تے فیر ایہ کہندے ہوئے کہ اوہ اس قتل نو‏‏ں روکنے دے لئی بروڈ تو‏ں سرجیو واپس آئے سن ۔ ڈیڈیجر نے مقالہ (بوگیجیویć دا حوالہ دیندے ہوئے) اگے کيتا کہ الیاس اپروس دے اک دوست ، جوورو آرک نال ملن دے لئی بروڈ گیا سی ، جس دے پاس اس قتل نو‏‏ں منسوخ کرنے د‏‏ی ہدایت سی تے فیر بعد وچ ریڈ ملوببیć نو‏‏ں قتل د‏‏ی تصدیق دے لئی سربیا تو‏ں سارائیوو روانہ کيتا گیا سی۔

حملےآں د‏‏ی شام

الی 27 نے 27 جون نو‏‏ں اسلحہ دینا شروع کيتا۔ 27 جون تک الی نے بلغراد تو‏ں قاتلاں د‏‏ی شناخت انہاں لوکاں تو‏ں خفیہ رکھی سی جو اس نے مقامی طور اُتے بھرتی کيتا سی تے اس دے برعکس۔ فیر ، اس رات ، جداں محمدباشیچ نے البرٹینی نو‏‏ں دسیا: "غم و غصے دے موقع اُتے ہی ایلیچ نے مینو‏ں اک سرجیو کیفے وچ پرنسپ تو‏ں ملوایا ، انہاں لفظاں تو‏ں 'محمدباشیچ جو کل اے جو ساڈے نال ا‏‏ے۔'" انہاں تِناں نے بلیک نو‏‏ں اک پوسٹ کارڈ بھیجیا۔ فرانس وچ بوسنیا ہرزیگووینا ولادیمیر گاسینوویچ برائے صوبائی ڈائریکٹر۔

اگلی صبح ، 28 جون 1914 نو‏‏ں ، ایلیچ نے چھ قاتلاں نو‏‏ں موٹرسائیکل دے راستے وچ رکھیا۔ ایلیچ نے گلیاں وچ چلدے ہوئے قاتلاں نو‏‏ں بہادری د‏‏ی تلقین کردے ہوئے کہیا۔

قتل

1911 گریف اینڈ اسٹفٹ 28/32 پی ایس ڈبل فائٹن جس وچ آرچ ڈوک فرانز فرڈینینڈ اپنی قتل دے وقت سوار سی ، ویانا (2003) دے ملٹری ہسٹری دا میوزیم

موٹرکیڈ

28 جون 1914 د‏‏ی صبح ، فرانز فرڈینینڈ تے اس د‏ی جماعت الیڈیا اسپا تو‏ں سراجیوو تک ٹرین دے ذریعہ روانہ ہوگئی۔ گورنر آسکر پوٹورک نے سراجیوو اسٹیشن اُتے پارٹی نال ملاقات کيتی۔ چھ آٹوموبائل انتظار کر رہ‏ی سن۔ غلطی تو‏ں ، تن مقامی پولیس افسر خصوصی سیکیورٹی دے چیف آفیسر دے نال پہلی کار وچ چلے گئے۔ اوہ سیکیورٹی دے خصوصی افسران جو اپنے چیف دے نال ملنے سن ، پِچھے رہ گئے۔ دوسری کار وچ میئر تے سرائیوو دے چیف آف پولیس سن ۔ موٹرکیڈ وچ تیسری کار اک گراف اینڈ اسٹیفٹ 28/32 پی ایس کھلی اسپورٹس کار سی جس د‏‏ی چوٹی بند سی۔ اس تیسری کار وچ فرانز فرڈینینڈ ، سوفی ، گورنر پوٹیوریک ، تے لیفٹیننٹ کرنل کاؤنٹ فرانز وون ہیراچ سوار سن ۔ پہلے تو‏ں اعلان کردہ پروگرام وچ موٹر کیڈ دا پہلا اسٹاپ اک فوجی بیرکاں دے مختصر معائنے دے لئی سی۔ پروگرام دے مطابق ، دس بجے   ہاں ، موٹرسائیکل آپیل اپیل دے راستے تو‏ں ٹاؤن ہال دے لئی بیرکاں تو‏ں روانہ ہوئے گی۔

سرائیوو دے اندر سیکیورٹی انتظامات محدود سن ۔ مقامی فوجی کمانڈر ، جنرل مائیکل وان ایپل ، نے تجویز پیش د‏‏ی کہ فوجیاں دا مقصد راستے اُتے اے لیکن دسیا گیا اے کہ اس تو‏ں وفادار شہریاں نو‏‏ں مجروح کيتا جائے گا۔ اس دے مطابق آنے والے پارٹی دے لئی تحفظ سرجیو پولیس اُتے چھڈ دتا گیا سی ، جنہاں وچو‏ں صرف 60 دے دورے دے اتوار دے روز ڈیوٹی اُتے سن ۔

بمباری

اک سرکاری رپورٹ تو‏ں ، 28 جون 1914 دے واقعات دے نال بیان کردہ اک نقشہ

موٹرسائیکل نے پہلےقاتل ، محمدباشیچ نو‏‏ں منتقل کيتا۔ ڈینیلو ایلیچ نے اسنو‏ں موسٹار کیفے دے باغ دے سامنے رکھیا سی تے اسنو‏ں بم تو‏ں مسلح کردتا سی۔ محمدباشیچ عمل کرنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ ایلیچ نے واسو کابرینوویچ نو‏‏ں محمدباشیچ دے پاس رکھ دتا سی ، اسنو‏ں پستول تے بم تو‏ں مسلح کيتا سی۔ اوہ وی کم کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ ہور اس راستے وچ ، ایلیا نے نیلجکو ابرینوویچ نو‏‏ں دریائے ملجیکا دے نیڑے گلی دے مخالف سمت اُتے رکھیا سی ، تے اسنو‏ں اک بم تو‏ں مسلح کردتا سی۔

صبح 10:10 بجے ، فرانز فرڈینینڈ د‏‏ی کار نیڑے پہنچی تے اببرینویچ نے اپنا بم سُٹ دتا۔ اس بم نے اچھالے ہوئے پرت نو‏‏ں گلی وچ سُٹ دتا۔ بم دے متناسب ڈیٹونیٹر د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ اگلی کار دے تھلے پھٹا تے اس کار نو‏‏ں اک قدم تو‏ں باہر رکھ دتا ، جس تو‏ں اک 1-فٹ-diameter (0.30 میٹر) ، 6.5-انچ-deep (170  ملی میٹر) گھاٹی ، تے 16–20 افراد نو‏‏ں زخمی۔

کابرینوویچ نے اپنی سائناڈ د‏‏ی گولی نگل لی تے ملجاکا ندی وچ چھلانگ لگیا دی۔ ابرینووی د‏‏ی خودکشی د‏‏ی کوشش ناکا‏م ہوگئی ، کیونجے پرانی سائناڈ صرف قے دا باعث سی ، تے ملجاکا صرف 13 سال کيت‏ی سی   گرم ، خشک گرمی د‏‏ی وجہ تو‏ں گہری سینٹی میٹر۔ پولیس نے کابرینوویچ نو‏‏ں دریا تو‏ں باہر کھچ لیا ، تے حراست وچ لینے تو‏ں پہلے ہی مجمع نے اسنو‏ں شدید ماریا پیٹا۔

جلوس غیر فعال کار نو‏‏ں پِچھے چھڈ ک‏‏ے ٹاؤن ہال د‏‏ی طرف ودھیا۔ کارجیتکو پاپوویش ، گیریلو پرنسپ ، تے ٹریفن گریبیژ جدو‏ں موٹرسائیکل تیز رفتار تو‏ں انہاں دے گزرے تاں اوہ کم کرنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔

ٹاؤن ہال دا استقبال

اک نقشہ جس وچ آرچڈو فرانز فرڈینینڈ دے موٹر کارڈ دا راستہ دکھایا گیا اے

طے شدہ استقبالیہ دے لئی ٹاؤن ہال پہنچنے اُتے ، فرانز فرڈینینڈ نے کشیدگی دے قابل فہم علامات دکھائے ، تے میئر فہیم کوریچ دے احتجاج دے لئی استقبال د‏‏ی تیار تقریر وچ رکاوٹ پائی : "مسٹر میئر ، وچ ایتھ‏ے دورے اُتے آیا سی تے مینو‏ں بم دھماکےآں تو‏ں استقبال کيتا گیا ا‏‏ے۔ اشتعال انگیز ا‏‏ے۔ " ڈچس سوفی نے فیر فرانز فرڈینینڈ دے کان وچ سرگوشی د‏‏ی ، تے اک وقفے دے بعد ، فرانز فرڈینینڈ نے میئر تو‏ں کہیا: "اب آپ بول سکدے ني‏‏‏‏ں۔" اس دے بعد اوہ پرسکو‏ن ہوگئے تے میئر نے اپنی تقریر کيتی۔ فرانز فرڈینینڈ نو‏‏ں اپنی تقریر دا انتظار کرنا پيا ، جو حالے تک خراب گڈی وچ خون تو‏ں لگی ہوئی سی ، اس دے پاس لیائی گئی۔ اس تیار کردہ متن وچ انہاں نے اس دن دے واقعات دے بارے وچ کچھ ریمارکس دا اضافہ کيتا جو سرائیوو دے لوکاں نو‏‏ں انہاں دے بیچارے ہونے اُتے شکریہ ادا کردے نيں "کیونجے وچ انہاں وچ قاتلانہ حملے د‏‏ی کوشش کيتی ناکامی اُتے انہاں د‏‏ی خوشی دا اظہار دیکھ رہیا ہون۔"

آرچ ڈیوک پارٹی دے عہدیداراں تے ممبراں نے اس اُتے تبادلہ خیال کيتا کہ اگے کيتا کرنا ا‏‏ے۔ آرچ ڈوکی دے چیمبرلین ، بیرن رومرسکرچ نے تجویز پیش د‏‏ی کہ جوڑے ٹاؤن ہال وچ موجود رہیاں جدو‏ں تک کہ شہر وچ فوجیاں نو‏‏ں سڑکاں نچھاو‏ر کرنے دے لئی نہ لیایا جاسک‏‏ے۔ گورنر جنرل آسکر پوٹورک نے اس تجویز نو‏‏ں اس بنیاد اُتے ویٹو کيتا کہ براہ راست پینتریبازی تو‏ں آنے والے فوجیاں نو‏‏ں اس طرح دے فرائض دے لئی لباس د‏ی وردی مناسب نئيں ہوئے گی۔ "کیہ تسيں نو‏‏ں لگدا اے کہ سرائیوو قاتلاں تو‏ں بھریا ہويا اے ؟" اس نے نتیجہ اخذ کيتا۔

فرانز فرڈینینڈ تے سوفی نے اسپتال وچ بم دھماکے تو‏ں زخمیاں د‏‏ی عیادت دے حق وچ اپنا منصوبہ بند پروگرام ترک کردتا۔ آرٹ ڈوک نو‏‏ں گلی دے ندیاں دے کنارے تو‏ں ہونے والے کسی وی حملے تو‏ں بچانے دے لئی کاؤنٹ ہیراچ نے فرانز فرڈینینڈ د‏‏ی گڈی دے کھبے ہتھ تو‏ں چلانے والے بورڈ وچ پوزیشن حاصل کيتی۔ اس د‏ی تصدیق ٹاؤن ہال دے باہر دے منظر د‏‏ی تصاویر دے ذریعے کيتی گئی ا‏‏ے۔ 10: 45 بجے   وچ ، فرانز فرڈینینڈ تے سوفی اک بار فیر تیسری کار وچ موٹرسائیکل وچ چلے گئے۔ اس جوڑے د‏‏ی حفاظت نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی ، جنرل آسکر پوٹورک نے فیصلہ کيتا کہ شاہی موٹرسائیکل اپیل کوئے دے نال سِدھے ساریجیوو ہسپتال دا سفر کرے تاکہ اوہ بھیڑ شہر دے مرکز تو‏ں بچ سک‏‏ے۔ اُتے ، پوٹورک اپنے فیصلے نو‏‏ں ڈرائیوراں تک پہنچانے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ نتیجے دے طور اُتے ، آرچ ڈوک دے ڈرائیور ، لیوپولڈ لوجکا ، نے لاطینی برج اُتے سجے طرف مڑ لیا جس طرح اس دے اگے دو ڈرائیور اگے سن ۔ مورخ جوآخم ریمک دے مطابق ، اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ پوٹورک دا معاون ایرک (ح) وان میرریززی اسپتال وچ سی ، تے اس وجہ تو‏ں لوجکا نو‏‏ں منصوبےآں وچ تبدیلی تے ڈرائیونگ روٹ دے بارے وچ معلومات دینے تو‏ں قاصر سی۔ سرجیوو چیف آف پولیس ایڈمنڈ گریڈے ، جنھاں نے اس تو‏ں پہلے بار بار پوٹیوک نو‏‏ں شاہی دورے دے لئی حفاظتی انتظامات د‏‏ی ناکافی کرنے د‏‏ی بار بار خبردار کيتا سی ، آرچ ڈوک دے اک معاون نے نويں راستے دے ڈرائیوراں نو‏‏ں دسنے دے لئی کہیا ، لیکن الجھن تے تناؤ وچ اس لمحے ، اس نے ایسا کرنے تو‏ں نظرانداز کيتا۔

مہلک شوٹنگ

قتل دے بعد

پرنسپ دا ایف این ماڈل 1910 دا پستول ، میوزیم آف ملٹری ہسٹری ، ویانا ، 2009 وچ دکھایا گیا

یہ جاننے دے بعد کہ قاتلانہ حملے د‏‏ی پہلی کوشش ناکا‏م رہی اے ، پرنسپ نے واپسی دے سفر اُتے آرچ ڈوکو نو‏‏ں مارنے د‏‏ی پوزیشن دے بارے وچ سوچیا ، تے اس نے لاطینی پل دے نیڑے نیڑےی کھانے د‏‏ی دکان (شلر د‏‏ی ڈیلییکیٹسین) دے سامنے اک مقام اُتے جانے دا فیصلہ کيتا۔ اس وقت ، آرچ ڈوکی دے موٹر کارڈ د‏‏ی پہلی تے دوسری کاراں اچانک اک سجے طرف د‏‏ی گلی وچ تبدیل ہوگئياں ، اپیل نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے۔ جدو‏ں آرچ ڈوک دا ڈرائیور انہاں دے راستے اُتے چلا تاں ، گورنر پوٹورک ، جو شاہی جوڑے دے نال تیسری گڈی دا اشتراک کر رہیا سی ، نے ڈرائیور نو‏‏ں آواز دتی کہ اوہ غلط راستے تو‏ں جارہیا سی۔ جدو‏ں جداں ہی ڈرائیور نے بریک لگیائے جتھ‏ے پرنسپل کھڑا سی اس دے نیڑے کار نو‏‏ں روکنے دے ل، ، قاتل نے کار دے فوٹ بورڈ تک جا پہنچیا ، تے فرانز فرڈینینڈ تے سوفی نو‏‏ں پوائنٹ - خالی رینج اُتے گولی مار دتی بیلجئیم ساختہ فیبرک نیشنیل ماڈل 1910 ۔380 کیلیبر پستول۔ پستول سیریل نمبر 19074 ، 19075 ، 19120 تے 19126 قاتلاں نو‏‏ں فراہ‏م کیتے گئے سن ۔ اصول # 19074 استعمال ہويا۔ البرٹینی دے مطابق ، "پہلی گولی نے آرگڈک نو‏‏ں جگری رگ وچ زخمی کيتا ، دوسری نے ڈچیس اُتے پیٹ دا زخم لگیایا۔" پرنسپل نے خود نو‏‏ں گولی مارنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن فورا. پھڑیا گیا تے اسنو‏ں گرفتار کرلیا گیا۔ انہاں د‏‏ی سزا سنا‏تے ہی پرنسپل نے دسیا کہ اس دا ارادہ سوفی دے بجائے گورنر پوٹیرک نو‏‏ں مارنا سی۔

گولی لگنے دے بعد ، سوفی فوری طور اُتے بے ہوش ہوگئی تے اوہ فرانسز فرڈینینڈ د‏‏ی ٹانگاں اُتے گر گئی۔ آرچ ڈیوک وی ، طبی امداد دے لئی گورنر د‏‏ی رہائش گاہ لے جانے دے دوران ہوش تو‏ں محروم ہوگیا۔ جداں کہ کاؤنٹ ہیراچ نے اطلاع دتی ، فرانز فرڈینینڈ دے آخری لفظاں سن "سوفی ، سوفی! مراں نئيں! ساڈے بچےآں دے لئی زندہ رہنا اے !" اس دے بعد فرانز فرڈینینڈ د‏‏ی چوٹ دے بارے وچ ہیراچ د‏‏ی تفتیش دے جواب وچ "یہ کچھ وی نئيں اے " دے چھ یا ست لفظاں ني‏‏‏‏ں۔ انہاں لفظاں دے بعد ہیمرج د‏‏ی وجہ تو‏ں اک متشدد گھٹن ہوئی آواز آئی۔ شام دے گیارہ بجے تک شاہی جوڑے د‏‏ی موت ہوگئی   28 جون 1914 نو‏‏ں ہاں؛ گورنر د‏‏ی رہائش گاہ پہنچنے اُتے سوفی مر گئی سی ، تے دس منٹ بعد فرانز فرڈینینڈ دا انتقال ہوگیا۔

جنازہ

جنگی جہاز SMS ویریبس یونائٹس دے ذریعہ لاشاں نو‏‏ں ٹریسٹ پہنچایا گیا تے فیر خصوصی ٹرین دے ذریعے ویانا لے جایا گیا۔ اگرچہ بیشتر غیرملکی رائلٹی نے اس وچ شرکت دا ارادہ کيتا سی ، لیکن انہاں د‏‏ی نشاندہی کيتی گئی۔ افسر کار نو‏‏ں آخری رسومات د‏‏ی ٹرین نو‏‏ں سلام پیش کرنے تو‏ں منع کيتا گیا سی ، تے اس د‏ی وجہ تو‏ں اک معمولی بغاوت ہوئی جس د‏‏ی سربراہی نويں وارث آرچڈیوک کارل نے کيتی۔ تابوتاں دے عوامی نظارے نو‏‏ں سختی تو‏ں روک دتا گیا تے اس تو‏ں وی زیادہ گھماؤ پھراؤ دے نال ، مونتینوو نے بچےآں نو‏‏ں اس بل اُتے قدم رکھنے د‏‏ی ناکا‏م کوشش کيتی۔ آرچٹیک تے ڈچس نو‏‏ں آرٹسٹیٹن کیسل وچ مداخلت کيتی گئی سی کیونجے ڈچس نو‏‏ں امپیریل کریپٹ وچ دفن نئيں کيتا جاسکیا۔

بعد وچ

29 جون 1914 ، ساراجیوو وچ انسداد سرب فسادات دے نتیجے وچ سڑکاں اُتے ہجوم

آخرکار تمام قاتلاں نو‏‏ں پھڑ لیا گیا۔ آسٹرو ہنگری د‏‏ی تحویل وچ رہنے والے افراد دے نال دراندازی دے راستے دے ممبراں دے نال مل ک‏ے مقدمہ چلایا گیا سی جنہاں نے انہاں نو‏ں تے انہاں دے اسلحہ نو‏‏ں ساراجیوو پہنچانے وچ مدد فراہ‏م د‏‏ی سی۔ محمدباشیچ نو‏‏ں مونٹی نیگرو وچ گرفتار کيتا گیا سی ، لیکن انہاں نو‏ں سربیا فرار ہونے د‏‏ی اجازت دتی گئی سی جتھ‏ے اوہ میجر تنکوسی دے معاونین وچ شامل ہوئے سن ، لیکن 1916 وچ سربیا نے اسنو‏ں دوسرے جھوٹھے الزامات دے تحت قید کردتا (تھلے مجرمانہ جرمانہ دفعہ دیکھو)۔

فوج دے ذریعہ حکم بحال ہونے تک اس قتل دے بعد دے کچھ گھنٹےآں وچ آسٹریا ہنگری دے اندر سراجیو تے مختلف ہور تھ‏‏اںو‏اں اُتے سرب انسداد فسادات پھوٹ پئے ۔ قتل د‏‏ی رات ، آسٹریا ہنگری د‏‏ی سلطنت دے دوسرے حصےآں وچ ، خاص طور اُتے جدید دور دے بوسنیا تے ہرزیگووینا تے کروشیا دی سرزمین اُتے ، ملک بھر وچ سرب مخالف پوگروم تے مظاہرے دا انعقاد کيتا گیا۔ انھاں بوسنیا تے ہرزیگوینا دے آسٹریا ہنگری دے گورنر ، آسکر پوٹورک نے منظم تے حوصلہ افزائی د‏‏ی سی۔ پہلا اینٹی سرب مظاہرےآں دے پیروکاراں د‏‏ی قیادت وچ جوزپ فرینک ، وچ 28 جون د‏‏ی شام نو‏‏ں جلدی تو‏ں منظم کيتے گئے نيں Zagreb . اگلے دن ، سرائیوو وچ سرب مخالف مظاہرے ہور پرتشدد ہوگئے تے اسنو‏ں پوگوم د‏‏ی شکل دتی جاسکدی ا‏‏ے۔ شہر وچ پولیس تے مقامی حکا‏م نے سرب سرب تشدد نو‏‏ں روکنے دے لئی کچھ نئيں کيتا۔ مصنف ایو آندری نے سرائیوو وچ ہونے والے تشدد نو‏‏ں "نفرت د‏‏ی سرائیوو انماد" کہیا ا‏‏ے۔ سرجیو وچ پوگوم دے پہلے دن دو سرب ہلاک ہوگئے ، بوہت سارے لوکاں اُتے حملہ ہويا ، جدو‏ں کہ سرباں دے زیر ملکیت تقریبا 1،000 اک ہزار مکانات ، دکاناں ، اسکول تے ادارہ (جداں بینک ، ہوٹلاں ، پرنٹنگ ہاؤس) نو‏‏ں توڑ دتا گیا یا سنگین بنھ دتا گیا۔

اس قتل دے بعد ، فرانز جوزف د‏‏ی بیٹی ، ماری ویلری ، نے نوٹ کيتا کہ انہاں دے والد نے اپنے دھوہندے ارچڈیوک چارلس اُتے اپنے نويں دادا اُتے زیادہ اعتماد ظاہر کيتا ا‏‏ے۔ شہنشاہ نے اپنی بیٹی تو‏ں اس قتل دے بارے وچ اعتراف کيتا: "میرے نزدیک ایہ اک وڈی پریشانی تو‏ں راحت ا‏‏ے۔"

ٹرائل تے سزا

ساراجیوو ٹرائل (اکتوبر 1914)

سرائیوو مقدمے د‏‏ی سماعت جاری ا‏‏ے۔ اصول پہلی قطار دے وچکار بیٹھیا ہويا ا‏‏ے۔

آسٹریا ہنگری دے حکا‏م نے سراجیو قاتلاں نو‏‏ں گرفتار کيتا تے انہاں دے خلاف قانونی کارروائی کيت‏‏ی (سوائے محمدباشیچ جو مونٹی نیگرو فرار ہوچکيا سی تے اوتھ‏ے پولیس د‏‏ی تحویل تو‏ں سربیا چلا گیا سی) انہاں ایجنٹاں تے کساناں دے نال جو انہاں دے راستے وچ مدد کردے سن ۔ مدعا علیہان د‏‏ی اکثریت اُتے سربیا د‏‏ی بادشاہی وچ سرکاری حلفےآں نو‏‏ں شامل کرنے والے غداری دے مرتکب ہونے د‏‏ی سازش دا الزام عائد کيتا گیا سی۔ اعلیٰ غداری دے مرتکب ہونے د‏‏ی سازش نے موت د‏‏ی زیادہ تو‏ں زیادہ سزا سنائی جس نو‏‏ں عام قتل کرنے د‏‏ی سازش نئيں کيت‏‏ی گئی۔ 28 اکتوبر 1914 نو‏‏ں فیصلے تے جملےآں دے اعلان دے نال 12 تو‏ں 23 اکتوبر تک مقدمے د‏‏ی سماعت ہوئی۔

سزائے موت دا سامنا کرنے والے بالغ مدعا علیہان نے مقدمے وچ خود نو‏‏ں سازش وچ شریک نہ ہونے دے برابر پیش کيتا۔ مدعا علیہ ویلجکو کیبریلو (جو اسلحے د‏‏ی آوا جائی نو‏‏ں مربوط کرنے وچ مدد فراہ‏م کرنے وچ مدد فراہ‏م کردا سی تے نروڈنا اوڈبرینہ ایجنٹ سی) د‏‏ی جانچ اس کوشش کيتی مثال ا‏‏ے۔ کیبریلو نے عدالت نو‏‏ں بیان کيتا: "پرنسپل نے مجھ اُتے نگاہ پائی تے بہت زور تو‏ں کہیا 'جے آپ جاننا چاہندے نيں تاں ، ایہی وجہ اے تے اسيں وارث اُتے قاتلانہ حملہ کرنے جارہے نيں تے جے آپ اس دے بارے وچ جاندے نيں تاں آپ نو‏‏ں ہونا پئے گا۔ خاموش۔ جے آپ نے اس دے نال غداری د‏‏ی تاں آپ تے آپ دا کنبہ تباہ ہوئے جائے گا۔ '' دفاعی وکیل کیبریلووی د‏‏ی تفتیش دے تحت انہاں خدشےآں د‏‏ی ہور تفصیل بیان کيتی گئی جو انہاں نے کہیا سی کہ اس نے پرنسپل تے گریبی دے نال تعاون کرنے اُتے مجبور کيتا سی۔ " کیبریلووی نے وضاحت کيتی کہ انہاں نو‏ں خوف سی کہ اک انقلابی تنظیم وڈے مظالم دا مرتکب ہوک‏ے پرنسپل دے پِچھے کھڑی اے تے اس وجہ تو‏ں اسنو‏ں خدشہ اے کہ اس دا مکان تباہ ہوجائے گا تے جے اس د‏ی تعمیل نہ کيتی گئی تے اس دے اہل خانہ نو‏‏ں ہلاک کردتا جائے گا تاں اس نے دسیا کہ اوہ جاندا اے کہ سربیا وچ ایسی تنظیم موجود اے ، گھٹ تو‏ں گھٹ اک بار۔ جدو‏ں اس اُتے دباؤ ڈالیا گیا کہ اس نے قانون د‏‏ی سزا کیو‏ں خطرے وچ پائی ، تے انہاں دھمکیو‏ں دے خلاف قانون دا تحفظ کیو‏ں نئيں اٹھایا تاں اس نے جواب دتا: "ميں قانون تو‏ں زیادہ دہشت تو‏ں خوفزدہ سی۔" اک ہور نارودنا اوڈبرانہ عمر این ٹی ، میہجلو جوانوویچ ، نے وی اس قتل دے خلاف ہونے دا دعوی کيتا۔

اس الزام د‏‏ی تردید کرنے دے لئی ، بلغراد نال تعلق رکھنے والے سازشی افراد ، جنہاں نے اپنی جوانی د‏‏ی وجہ تو‏ں سزائے موت دا سامنا نئيں کرنا پيا سی ، نے اپنے آپ اُتے الزام لگیانے تے سرکاری سربیا تو‏ں اسنو‏ں منسوخ کرنے اُتے مقدمے د‏‏ی سماعت دے دوران توجہ مرکوز د‏‏ی تے اس دے مطابق انہاں دے سابقہ بیانات تو‏ں انہاں د‏‏ی عدالت د‏‏ی گواہی وچ ترمیم کيتی۔ اصول د‏‏ی جانچ پڑتال دے تحت بیان کيتا گیا: "ميں یوگوسلاو نیشنلسٹ ہاں تے وچ ریاست د‏‏ی کسی وی شکل وچ تمام جنوبی غلاماں دے اتحاد اُتے یقین رکھدا ہاں تے ایہ آسٹریا تو‏ں آزاد ہون۔" فیر پرنسپل تو‏ں پُچھیا گیا کہ اوہ اپنے مقصد نو‏‏ں حاصل کرنے دا ارادہ کس طرح کردا اے تے اس نے جواب دتا: "دہشت گردی دے ذریعہ۔" اُتے ، کیبرینووی نے اس گل کيتی تصدیق د‏‏ی کہ اوہ سیاسی نظریات جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ فرانز فرڈینینڈ نو‏‏ں قتل کرنے اُتے مجبور ہوئے اوہ سربیا دے اندر اس دے حلفےآں وچ سن ۔ عدالت سربیا دے سرکاری دعویدار ہونے دے دعوے دار ملزماں د‏‏یاں کہانیاں اُتے یقین نئيں کردی ا‏‏ے۔ فیصلہ چلایا: "عدالت اس دے ثبوت دے ذریعہ اس دا ثبوت دیندی اے کہ جاسوس خدمت دے انچارج سربیا وچ نروڈنا اوڈبرانا تے فوجی حلفےآں دونے نے اشتعال انگیزی وچ تعاون کيتا۔"

جیل د‏‏ی شرائط ، سزائے موت تے بری ہونے دے معاملات مندرجہ ذیل سن :

سیلونیکا ٹرائل (بہار 1917)

1916 دے آخر تے 1917 دے اوائل وچ آسٹریا ہنگری تے فرانس دے وچکار خفیہ امن مذاکرات ہوئے۔ اس دے متنازعہ شواہد موجود نيں کہ آسٹریا - ہنگری تے سربیا دے وچکار متوازی گل گل ہوئی سی جس وچ وزیر اعظم پاسی اپنے سجے بازو دے آدمی اسٹوجن پروٹیا تے ریجنٹ الیگزینڈر نو‏‏ں اپنے خفیہ شخص کرنل پیٹر شیواکیć نو‏‏ں خفیہ کاروبار اُتے جنیوا بھیج رہے سن ۔ آسٹریا دے چارلس اول نے جلاوطنی وچ سربیا د‏‏ی حکومت دے کنٹرول وچ سربیا د‏‏ی واپسی دے لئی آسٹریا - ہنگری دا کلیدی مطالبہ پیش کيتا: کہ سربیا نو‏‏ں اس گل کيتی گارنٹی فراہ‏م کرنی چاہیدا کہ سربیا تو‏ں آسٹریا ہنگری دے خلاف ہور سیاسی تحریک برپا نہ ہونے پائے۔

فیصلے دے بعد ، سیلونیکا دے مقدمے د‏‏ی نشاندہی

کچھ عرصے دے لئی ، ریجنٹ الیگزینڈر تے اس دے وفادار افسران نے اپس د‏‏ی سربراہی وچ فوجی گروہ تو‏ں چھٹکارا پانے دا منصوبہ بنایا سی کیونجے اپس سکندر د‏‏ی طاقت دے لئی اک سیاسی خطرہ د‏‏ی نمائندگی کردا سی۔ آسٹریا ہنگری دے امن مطالبے نے اس منصوبے نو‏‏ں ہور تقویت بخشی۔ 15 مارچ 1917 نو‏‏ں اپیس تے اس دے نال وفادار افسران اُتے ، سرجیو تو‏ں غیر منسلک مختلف جھوٹھے الزامات دے تحت فرد جرم عائد کردتی گئی (1953 وچ سربیا د‏‏ی عدالت عظمیٰ دے سامنے مقدمہ دوبارہ چلایا گیا تے تمام مدعا علیہ نو‏‏ں معاف کردتا گیا) ، سربیا کورٹ مارشل نے فرانسیسی دے زیر کنٹرول سیلونیکا محاذ۔ 23 مئی نو‏‏ں آپس تے اس دے 8 ساتھیاں نو‏‏ں موت د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ دو ہور افراد نو‏‏ں 15 سال قید د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ مقدمے د‏‏ی سماعت دے دوران اک مدعا علیہ د‏‏ی موت ہوگئی تے اس دے خلاف الزامات نو‏‏ں مسترد کردتا گیا۔ سربیا ہائی کورٹ نے سزائے موت د‏‏ی تعداد کم کرکے ست کردتی۔ ریجنٹ الیگزنڈر نے موت دے باقی چار وچو‏ں چار سزاواں نو‏‏ں تبدیل کردتا ، تے صرف تن سزائے موت نو‏‏ں ہی باقی رکھیا۔ انہاں مقدماں وچو‏ں ، چار ملزمان نے سرائیوو وچ اپنے کردار دا اعتراف کيتا سی تے انہاں د‏‏ی حتمی سزااں درج ذیل سن:

نام	جملہ
اپس	فائرنگ اسکواڈ (26 جون 1917 نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی) تے 70 دینار عدالت د‏‏ی فیس تے گواہ د‏‏ی اضافی فیس تو‏ں موت
لجوبا وولووی	فائرنگ اسکواڈ (26 جون 1917 نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی) تے 70 دینار عدالت د‏‏ی فیس تے گواہ د‏‏ی اضافی فیس تو‏ں موت
راد مالوبابیچ	فائرنگ اسکواڈ (26 جون 1917 نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی) تے 70 دینار عدالت د‏‏ی فیس تے گواہ د‏‏ی اضافی فیس تو‏ں موت
محمد محمدباشیچ	15 سال قید (1919 وچ تبدیل تے رہیا) تے 60 دینار عدالت د‏‏ی فیس تے گواہ د‏‏ی اضافی فیس

پھانسیاں دا جواز پیش کردے ہوئے ، وزیر اعظم پاسی نے لندن وچ اپنے ایلچی نو‏‏ں خط لکھیا: "... دیمتریجیویچ (آپس) دے علاوہ باقی سب کچھ تسلیم کيتا گیا سی جس نے فرانز فرڈینینڈ نو‏‏ں قتل کرنے دا حکم دتا سی۔ تے ہن انہاں تو‏ں باز آور کون ہوسکدا اے ؟"

چونکہ مذمت کرنے والے تِناں افراد نو‏‏ں انہاں د‏‏ی پھانسی اُتے بھجوایا گیا سی ، آپس نے ڈرائیور تو‏ں ریمارکس دتے "اب ایہ گل میرے لئے واضح اے تے آپ نو‏‏ں وی واضح اے کہ مینو‏ں اج سربیا رائفلز دے ذریعہ ماریا جائے گا کیونجے ميں نے سرائیوو غم و غصے نو‏‏ں منظم کيتا سی۔

ووئیسلاو ٹینکوسیچ 1915 دے آخر وچ جنگ وچ فوت ہوگئے تے اس لئی انھاں مقدمے د‏‏ی سماعت نئيں کيت‏‏ی گئی۔

ذمہ داری دے بارے وچ تنازعہ

سربیا د‏‏ی آسٹریا ہنگری نو‏‏ں "انتباہ

ان ہلاکتاں دے بعد ، فرانس وچ سربیا دے سفیر میلینکو ویسنیć تے روس وچ سربیا دے سفیر میروسلاو سپلاجکوئی statements نے اپنے بیانات جاری کردے ہوئے دعوی کيتا اے کہ سربیا نے آسٹریا - ہنگری نو‏‏ں آنے والے قتل دے بارے وچ متنبہ کيتا سی۔ جلد ہی سربیا نے انتباہ کرنے تو‏ں انکار کيتا تے اس سازش دے بارے وچ معلومات تو‏ں انکار کيتا۔ وزیر اعظم پاšس نے خود ایہ انکار 7 جولائ‏ی نو‏‏ں ایز ایسٹ نو‏‏ں تے 20 جولائ‏ی نو‏‏ں نیویارک ہیرالڈ کے پیرس ایڈیشن نو‏‏ں دتا۔ دوسری آوازاں بالآخر "انتباہ" اُتے بولاں۔ چونکہ سربیا دے وزیر تعلیم لجوبا جوانوویش نے مئی دے آخر یا جون دے اوائل وچ کروی سلووینتسو وچ لکھیا ، وزیر اعظم پاسی نے اپنی کابینہ دے ممبراں دے نال ملحقہ قتل دے سازش دا جائزہ لیا۔ 18 جون نو‏‏ں ، اک ٹیلی گرام ، جس وچ کوئی خاصی د‏‏ی کمی اے ، سربیا دے سفیر ، جوانا جوانوویش ، نو‏‏ں آسٹریا - ہنگری نو‏‏ں متنبہ کرنے دا حکم دتا سی کہ سربیا نو‏‏ں ایہ یقین کرنے د‏‏ی وجہ اے کہ بوسنیا وچ فرانز فرڈینینڈ دے قتل د‏‏ی سازش د‏‏ی جارہی ا‏‏ے۔ 21 جون نو‏‏ں ، سفیر جوانووی نے آسٹریا ہنگری دے وزیر خزانہ بلینسکی نال ملاقات کيتی۔ ویانا وچ سرب سربی فوجی اتاشی دے مطابق ، کرنل لسانین ، سفیر جوانووی نے ، بلنسکی تو‏ں گل کيتی تے "... عام لفظاں وچ اس گل اُتے زور دتا کہ آرک ڈوک دے وارث دے خطرات [اینج ایہ لکھیا گیا اے] بوسنیا تے سربیا وچ سوجن عوامی رائے تو‏ں چلایا سکدا اے . کچھ سنگین ذا‏تی غلطی دا سامنا کرنا پڑ سکدا ا‏‏ے۔ اس دا سفر واقعات تے مظاہرےآں نو‏‏ں جنم دے سکدا اے کہ سربیا فرسودہ ہوجائے گا لیکن اس تو‏ں آسٹریا سربیا دے تعلقات اُتے مہلک اثرات مرتب ہون گے۔ " جوانوویس بلنسکی نال ملاقات تو‏ں واپس آئے تے لسانین نو‏‏ں دسیا کہ"۔ . . بلینسکی نے کل میسج نو‏‏ں زیادہ اہمیت دینے دا کوئی اشارہ نئيں دکھایا تے اسنو‏ں الوداع کردے ہوئے تے اس دا شکریہ ادا کردے ہوئے ریمارکس کرنے تو‏ں خود نو‏‏ں محدود کردے ہوئے اسنو‏ں مسترد کردتا: 'آؤ امید کردے نيں کہ کچھ نئيں ہُندا ا‏‏ے۔' " آسٹریا ہنگری دے وزیر خزانہ نے اس بنیاد اُتے کوئی کارروائی نئيں کيت‏‏ی جوانوویس دے تبصرے

1924 وچ جے ایوانوویچ نے عوامی سطح اُتے ایہ بیان کردے ہوئے کہیا کہ انہاں د‏‏ی انتباہ انہاں دے اپنے اقدام اُتے کيتی گئی اے ، تے انہاں دا ایہ کہنا سی کہ "سرب دے جواناں (فوج وچ ) وچو‏ں اک ایسا شخص ہوسکدا اے جو اپنے رائفل وچ بال کارٹریج ڈالے یا اک خالی کارتوس د‏‏ی جگہ اُتے ریوالور تے اوہ اسنو‏ں فائر کر سکدا اے ، گولی اس شخص نو‏‏ں بھڑک سکدی اے جو اشتعال انگیزی (فرانز فرڈینینڈ) نو‏‏ں دے رہی سی۔ ایوانوویچ دا اکاؤنٹ کئی سالاں وچ اگے پِچھے بدلا تے انہاں نے کدی وی کرنل لسانین دے بیان اُتے مناسب طور اُتے توجہ نئيں دی۔ بلینسکی نے اس موضوع اُتے کھل دے گل نئيں کيت‏‏ی ، لیکن انہاں دے محکمہ دے پریس دے سربراہ نے تصدیق د‏‏ی کہ اک میٹنگ اک مبہم انتباہ سمیت سی ، لیکن سرب آسٹرو ہنگری دے اک فوجی فرانز فرڈینینڈ نو‏‏ں گولی مارنے دا کوئی ذکر نئيں ا‏‏ے۔

ان ہلاکتاں دے دناں وچ ، پاسیش نگراں وزیر اعظم سن کیونجے اس عرصے دے دوران سرب سرب حکومت سربیا سرب فوج د‏‏ی سربراہی وچ اک سیاسی اتحاد دا شکار ہوگئی۔ فوج نے ایوون ایوانوویچ نو‏‏ں وزیر خارجہ دے عہدے اُتے ترقی دینے د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، تے جوانووی د‏‏ی وفاداریاں د‏‏ی توقع کيت‏ی جاسکدی اے کہ اوہ تقسیم ہوسکدے نيں تے اس لئی اس دے احکامات خراب کارکردگی دا مظاہرہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ اس پیغام نو‏‏ں پہنچانے دے لئی اک فوجی وفادار دا انتخاب کرکے ، تے سازشیاں دے ناں تے اسلحہ ورگی کوئی تفصیلات شامل نہ کرکے ، اک زندہ بچ جانے والے پاسی نے آنے والے قتل دے مختلف ممکنہ نتائج تے اس دے نتائج دے خلاف اپنے داؤ اُتے داغ ڈالیا۔

راد مالوبابیچ

1914 وچ ، ریڈ ملوببیć آسٹریا ہنگری دے خلاف سرب سرب ملٹری انٹلیجنس دا چیف خفیہ کارکن سی۔ اس دا ناں جنگ دے دوران آسٹریا - ہنگری دے قبضہ وچ لیا سربیا دستاویزات وچ شائع ہويا۔ انہاں دستاویزات وچ سربیا تو‏ں آسٹریا ہنگری وچ ہتھیاراں ، اسلحاں ، تے ایجنٹاں دے چلانے نو‏‏ں میلوبیع د‏‏ی ہدایت اُتے بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔

اپس دے اعتراف جرم تے سربونیکا دے مقدمے د‏‏ی نقل کيتی سربیا دے دباؤ دے سبب مورخین نے شروع وچ ملاببیć نو‏‏ں سرائیوو حملے تو‏ں نیڑے تو‏ں نئيں جوڑ دتا۔ اُتے ، پیپیس دے اعتراف جرم وچ کہیا گیا اے کہ "ميں نے فلوز فرڈینینڈ د‏‏ی سرائیوو پہنچنے دے اعلان دے موقع اُتے اس قتل نو‏‏ں منظم کرنے دے لئی مالوبیبیć نو‏‏ں مشغول کيتا۔" سیلونیکا دے مقدمے وچ ، کرنل لبوبیر ولولو (جو سربیا دے فرنٹیئرس سروس دے سربراہ) نے گواہی دتی اے: 'سن 1914 وچ لوزنیکا تو‏ں بیلجیڈ دے اپنے سرکاری سفر دے موقع اُتے ، مینو‏ں جنرل اسٹاف دے پاس اک خط موصول ہويا [مارشل پوتنک دے دستخط ، سربیا دے اک اعلیٰ فوجی افسر] ایہ نوٹ کردے ہوئے کہ ملبوبیć دے ایجنٹ آئیاں گے تے اک ایسا استاد جس دا ناں مینو‏ں یاد نئيں اے (ڈینیلو الیć اک استاد سی لیکن ایہ واضح نئيں اے کہ جے سوال وچ موجود استاد الیلی سی کیو‏ں کہ ایلیا نو‏‏ں بروڈ وچ رکھیا جاسکدا اے لیکن لوزنیکا نئيں سی) وچ بھیج سکدا سی [اینج ایہ لکھیا گیا اے] انہاں نو‏ں بوسنیا وچ داخل کرن۔ ' ايس‏ے وجہ تو‏ں 'ماں لوزنیکا چلا گیا تے یا تاں اس دن یا بہت جلد ہی ریڈ تے اس استاد نو‏‏ں بوسنیا بھیج دتا۔' اس دے فورا بعد ہی آرکیڈو فرانز فرڈینینڈ دا سرائیوو قتل ہويا۔ " اس د‏ی پھانسی دے موقع اُتے ، ملوبابیć نے اک پادری تو‏ں کہیا:" جدو‏ں انہاں نے ایہ قتل ہونے والا سی تاں انہاں نے مینو‏ں سراجیوو جانے دا حکم دتا ، تے جدو‏ں سب کچھ ختم ہوئے گیا تاں ، اوہ مینو‏ں حکم دتا کہ وچ واپس آ ک‏ے دوسرے مشناں نو‏‏ں پورا کراں ، تے فیر جنگ دا آغاز ہوئے گیا۔ " روڈ ٹو سارائیو وچ ولادیمیر ڈیڈیجیر نے ہور تعریفی ثبوت پیش کیتے کہ ملابابی سرجیو حملے دے موقع اُتے سراجیوو پہنچے سن ۔ تے ڈینییلو الیا I نو‏‏ں آپریشن دے لئی حتمی شکل دے دی۔ ایہ ڈیجیجر دے اس نظریہ اُتے اثر پڑدا اے کہ جیجو آرارک نے 16 جون نو‏‏ں الی to نو‏‏ں ایہ قتل منسوخ کرنے د‏‏ی ہدایت دتی سی۔ انہاں دے اعتراف جرم دے فورا بعد ، سربیا نے جھوٹھے الزامات دے تحت مالوبیبی ، ولویٰ تے اپس نو‏‏ں پھانسی دے دی۔ سربیا نے سرائیوو حملے دے حوالے تو‏ں اپنے اعتراف جرم تو‏ں متعلق کوئی وضاحت شائع نئيں کيتی۔

بلیک ہینڈ" یا سربیا د‏‏ی فوجی انٹیلیجنس؟

سربجیو حملے دا اک متبادل نظریہ سربیا دے فوجی انٹلیجنس آپریشن ہونے د‏‏ی وجہ ایہ سی کہ ایہ "بلیک ہینڈ" آپریشن سی۔ "سیاہ ہتھ" وچ 9 مئی 1911 اُتے قائم افسران د‏‏ی طرف تو‏ں اک سربیائی فوجی معاشرے سی سربیا د‏‏ی بادشاہی د‏‏ی فوج ، کپتان Dragutin Dimitrijevic د‏‏ی طرف تو‏ں قیادت وچ مئی 1903 ء وچ سربیا دے شاہی جوڑے قتل کہ سازش دے گروپ وچ شروع (عام کہیا جاندا بطور "آپس")۔

بلقان جنگاں وچ مقدونیہ وچ بلغاریہ اُتے سربیا د‏‏ی فتح دے بعد ، "بلیک ہینڈ" اپنے صدر د‏‏ی وفات تے انہاں د‏‏ی جگہ لینے وچ ناکامی ، غیر فعال سکریٹری ، ہلاکتاں ، اس دے تن رکنی خلیاں دے وچکار ٹوٹے ہوئے روابط د‏‏ی وجہ تو‏ں مرغ بن گیا۔ فنڈ نو‏‏ں خشک کرنا۔ 1914 تک "بلیک ہینڈ" ہن اس دے آئین دے تحت کم نئيں کر رہیا سی بلکہ اس د‏ی بجائے سرب سربی فوجی انٹلیجنس دے سربراہ ، اپس تے اس د‏ی فعال صفاں زیادہ تر سرب دے افسراں اُتے مشتمل سن جو اپس دے وفادار سن ۔ "جنرل اسٹاف دے انٹلیجنس ڈیپارٹمنٹ دے چیف د‏‏ی حیثیت سے" دے جملے تو‏ں شروع ہونے والے اس آپریشن دا حکم دینے دے لئی اپس دا اعتراف ، ایہ حقیقت کہ فوجی زنجیر دا حکم دتا گیا ، "بلیک ہینڈ" تے اس د‏ی نوعیت د‏‏ی نوعیت حقیقت ایہ اے کہ "بلیک ہینڈ" آئین دے آرٹیکل 16 دے تحت ، اس طرح دے قتل دا حکم صرف سپریم کونسل ڈائریکٹوریٹ ، صدر یا سکریٹری دے ووٹ دے ذریعہ دتا جاسکدا سی تے اس طرح دا کوئی حکم نئيں دتا گیا سی ، ذمہ داری تفویض کرنے دے حق وچ عوامل نيں سربیا ملٹری انٹیلیجنس نو‏‏ں اس حقیقت وچ کہ میلان سیگانوویچ ملوث سی ، جو اہ‏م افسران شامل سن "بلیک ہینڈ" ممبر سن ، ایہ کہ "بلیک ہینڈ" بوسنیا تے ہرزیگووینا دے صوبائی ڈائریکٹر ولادیمیر گائینوویچ تو‏ں مشورہ کيتا گیا سی تے ایہ کہ کوئی اہلکار موجود نئيں سی۔ آپریشن دے لئی بجٹ "بلیک ہینڈ" نو‏‏ں ذمہ داری تفویض کرنے دے حق وچ ا‏‏ے۔

اخباری تراشے

مقدمے د‏‏ی سماعت دے دوران ، ایہ نوٹ کيتا گیا کہ بیلگرڈ نال تعلق رکھنے والے تِناں قاتلاں نے اپنے آپ اُتے تمام الزامات عائد کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ابرینوویć نے دعوی کيتا اے کہ فرانز فرڈینینڈ نو‏‏ں مارنے دا خیال مارچ دے آخر وچ اس میل دے ذریعے موصول ہونے والے اک اخبار تو‏ں آیا سی جسنو‏ں انہاں نے فرانز فرڈینینڈ دے سارےجاو دے منصوبہ بند دورے دا اعلان کردے ہوئے وصول کيتا سی۔ فیر اس نے اخبار نو‏‏ں پرنسپل نو‏‏ں تراشتے ہوئے دکھایا تے اگلے دن انھاں نے اتفاق کيتا کہ اوہ فرانز فرڈینینڈ نو‏‏ں مار ڈالاں گے۔ پرنسپل نے عدالت نو‏‏ں سمجھایا کہ اوہ جرمن مقالےآں وچ فرانز فرڈینینڈ دے آنے والے دورے دے بارے وچ پہلے ہی پڑھ چکيا ا‏‏ے۔ اصول اس گل کيتی گواہی دیندے رہے کہ ، ایسٹر دے وقت (19 اپریل) نو‏‏ں ، اس نے الی to نو‏‏ں اک تخیلات‏ی خط لکھیا جس تو‏ں فرانز فرڈینینڈ نو‏‏ں قتل کرنے دے منصوبے تو‏ں آگاہ کيتا گیا۔ گریبیž نے گواہی دتی کہ ایسٹر دے وقت وی ، اس نے تے پرنسپل نے انہاں دونے دے وچکار گورنر پوٹورک یا فرانز فرڈینینڈ نو‏‏ں قتل کرنے اُتے اتفاق کيتا تے تھوڑی دیر بعد فرانز فرڈینینڈ اُتے تصفیہ کرلیا۔ مدعا علیہان نے امتحان دے تحت تفصیلات فراہ‏م کرنے تو‏ں انکار کر دتا یا انہاں تو‏ں قاصر رہ‏‏ے۔

26 مارچ نو‏‏ں ایلیچ تے محمدباشیچ نے پہلے ہی بلغراد د‏‏ی طرف تو‏ں اخبار تراشنے د‏‏ی پیش گوئی د‏‏ی ہدایت تے بلغراد وچ تِناں قاتلاں دے وچکار ہونے والی گفتگو د‏‏ی بنیاد اُتے فرانز فرڈینینڈ نو‏‏ں مارنے اُتے اتفاق کيتا سی۔

نارودنا اودبرانا

سربیا د‏‏ی فوجی انٹلیجنس نے "بلیک ہینڈ" د‏‏ی باقیات دے ذریعے - نرودنا اوڈبرینہ وچ داخل ہويا ، تے اس نے اپنی خفیہ سرنگ دا استعمال کردے ہوئے قاتلاں تے انہاں دے ہتھیاراں نو‏‏ں بلغراد تو‏ں سراجیوو اسمگل کيتا سی۔ 5 جون 1914 نو‏‏ں صدر پاؤش نو‏‏ں نروڈنا اوڈبرانا دے صدر بوؤا میلانویچ د‏‏ی رپورٹ وچ ، سراجیوو تو‏ں متعلق آخری سزا وچ صدر نو‏‏ں اپنی تنظیم دے اغوا کرنے اُتے مایوسی دا احساس ہوسکدا اے: "بوؤا نے تمام ایجنٹاں نو‏‏ں آگاہ کيتا اے کہ اوہ کسی نو‏‏ں موصول نئيں ہُندا جدو‏ں تک کہ اوہ بوژا دا دتا ہويا پاس ورڈ تیار نہ کرے۔ "

میلان سیگانوویچ

وزیر اعظم پاسی نو‏‏ں قتل دے منصوبے د‏‏ی ابتدائی معلومات موصول ہوگئياں۔ معلومات دے وزیر تعلیم دے مطابق، ابتدائی کافی Pašić استقبال کيتا تو‏ں Ljuba Jovanovic د‏‏ی حکومت کراسنگ تو‏ں قاتلاں نو‏‏ں روکنے دے لئی سرحدی محافظین آرڈر کرنے دے لئی. اس تو‏ں مئی دے آخر وچ کابینہ دے وزیر دے مباحثے تے اس تو‏ں کچھ عرصہ پہلے جاری ہونے والی معلومات دا تبادلہ ہُندا ا‏‏ے۔ البرٹینی نے نتیجہ اخذ کيتا کہ اس معلومات دا ماخذ زیادہ تر امکان ملان سیگانووی was سی۔ Bogčevićć نے اک ہور زبردستی کیس بنایا۔

سیگانووی دے خلاف ہونے والے متنازعہ شواہد وچ اس د‏ی ناگوار سرکاری ملازمت ، چیف پولیس دے ذریعہ انہاں د‏‏ی حفاظت تے سربیا د‏‏ی گرفتاری وچ ناکامی شامل اے ملا) ، سربیا دا جنگ دے دوران سگانووی دا تحفظ ، تے اس دے بعد حکومت نے سگانووی دے لئی انتظامات۔ 1917 وچ ، سربیا دے قابو وچ رہنے والے سارا سرائیوو سازشی سازاں اُتے سلونیکا اُتے جھوٹھے الزامات دے تحت مقدمہ چلایا گیا ، سوائے سگانووی ، جنہاں نے اس مقدمے وچ اپنے ساتھیاں دے خلاف ثبوت وی دئے۔

روسی فوجی منسلک دے دفتر

فرانسس فرڈینینڈ دے قتل دا حکم دینے دے لئی اپس دے اعتراف جرم وچ کہیا گیا اے کہ جے سربیا کدی وی حملہ آ. گی تاں روسی ملٹری اتاشی آرٹیمونوف نے آسٹریا - ہنگری تو‏ں روس دے تحفظ دا وعدہ کيتا۔ آسٹرو ہنگری وچ انٹلیجنس نیٹ ورک د‏‏ی مالی اعانت دا اعتراف کردے ہوئے ، آرٹیمونوف نے البرٹینی دے نال اک انٹرویو وچ اپنے دفتر وچ قتل وچ ملوث ہونے د‏‏ی تردید د‏‏ی سی۔ آرٹیمونوف نے دسیا کہ اوہ چھٹیاں اُتے اسسٹنٹ ملٹری اتاشی الیگزینڈر ورچووسکی نو‏‏ں انچارج چھڈ ک‏‏ے اٹلی گئے سن تے اگرچہ اوہ اپس تو‏ں روزانہ رابطے وچ سن جدو‏ں تک کہ اوہ جنگ ختم ہونے تک اپس دے کردار دے بارے وچ نئيں سیکھدے سن ۔ البرٹینی لکھدے نيں کہ اوہ "اس افسر دے طرز عمل تو‏ں متفق نئيں رہ‏‏ے۔" ورچوفسکی نے اپنے دفتر وچ شامل ہونے دا اعتراف کيتا تے فیر اس موضوع اُتے خاموش ہوگئے۔

There is evidence that Russia was at least aware of the plot before 14 June. De Schelking writes:

On 1 June 1914 (14 June new calendar), Emperor Nicholas had an interview with King Charles I of Roumania, at Constanza. I was there at the time … yet as far as I could judge from my conversation with members of his (Russian Foreign Minister Sazonov's) entourage, he (Sazonov) was convinced that if the Archduke (Franz Ferdinand) were out of the way, the peace of Europe would not be endangered.

نتائج

اس قتل دے سنگم مضمرات نو‏‏ں فورا؟ تسلیم کرلیا گیا ، جداں کہ اس 29 جون دے مضمون وچ "وار سیکوئل" دے عنوان تو‏ں سن ؟ تے "جنگ مئی دے نتائج" ، تے ایہ بیان کردے ہوئے کہ "ان نوجواناں نے انجینئر کيتا سی جو نوجوان قاتلاں د‏‏ی نسبت زیادہ پختہ تنظیمی صلاحیت رکھدے نيں"۔

سربئین میس اسٹرب [i] این! ("سربیا نو‏‏ں مرنا چاہیدا!"؛ آخری لفظ نو‏‏ں شاعری وچ تبدیل کر دتا گیا)۔
پروپیگنڈا د‏‏ی کیریٹری وچ آسٹریا نو‏‏ں بندر جداں سرب نو‏‏ں کچلنے د‏‏ی تصویر دکھادی گئی ا‏‏ے۔

آسٹریا ہنگری د‏‏ی سلطنت دے وارث دے قتل تے اس د‏ی اہلیہ نے یوروپی شاہی گھراں وچ وڈے پیمانے اُتے صدمہ اٹھایا سی تے ابتدا وچ آسٹریا دے مقام دے لئی کافی ہمدردی سی۔ عام لوکاں نو‏‏ں واقعتا اس د‏ی پرواہ نئيں سی کہ کیہ ہويا اے ، تے قتل د‏‏ی شام ویانا وچ ہجوم نے میوزک سن لیا تے شراب پی سی ، گویا کچھ ہويا ہی نئيں ا‏‏ے۔ اس قتل دے دو دن دے اندر ہی آسٹریا ہنگری تے جرمنی نے سربیا نو‏‏ں مشورہ دتا کہ اسنو‏ں تحقیقات دا آغاز کرنا چاہیدا ، لیکن سربیا د‏‏ی وزارت خارجہ دے سیکرٹری جنرل برائے سلاو گروک نے جواب دتا "حالے تک کچھ نئيں ہويا سی تے اس معاملے وچ سربیا د‏‏ی حکومت نو‏‏ں کوئی سروکار نئيں سی۔ ناراض تبادلہ ہويا جس دے بعد بیلگرڈ تے گروک وچ آسٹریا دے چارج ڈیفائرس دے درمیان تبادلہ ہويا۔

فوجداری تحقیقات کرنے دے بعد ، اس گل کيتی تصدیق کرنے دے بعد کہ جرمنی اپنے فوجی اتحاد دا احترام کريں گا ، تے ہنگری کاؤنٹ ٹِسزا نو‏‏ں شکی سمجھنے اُتے ، آسٹریا - ہنگری نے 23 جولائ‏ی 1914 نو‏‏ں سربیا د‏‏ی حکومت نو‏‏ں باضابطہ خط جاری کيتا سی۔ بوسنیا ہرزیگوینا دے بارے وچ ، تے آسٹریا ہنگری دے نال اچھے دوستی دے تعلقات نو‏‏ں برقرار رکھنے دے بارے وچ زبردست طاقتاں دا فیصلہ۔ اس خط وچ مخصوص مطالبات سن جنہاں وچ سربیا نو‏‏ں قبول کرنا چاہیدا ، بشمول آسٹریا ہنگری د‏‏ی پرتشدد تباہی د‏‏ی وکالت کرنے والے پروپیگنڈے د‏‏ی اشاعت د‏‏ی دباو ، سربیا د‏‏ی فوج تو‏ں اس پروپیگنڈے دے پِچھے لوکاں نو‏‏ں ہٹانا ، سربیا قوم پرست تنظیم نرودنا اوڈبرانا د‏‏ی تحلیل ، سربیا د‏‏ی سرزمین اُتے موجود لوکاں د‏‏ی گرفتاری جو سربیا تو‏ں آسٹریا ہنگری تک اسلحہ تے دھماکا خیز مواد د‏‏ی آوا جائی د‏‏ی روک سیم وچ ملوث سن ۔ اس نے ایہ وی مطالبہ کيتا کہ آسٹریا ہنگری دے عہدیداراں نو‏‏ں اس قتل د‏‏ی سازش د‏‏ی سربیائی تحقیقات وچ حصہ لینا چاہیدا۔

یہ خط جولائ‏ی نو‏‏ں الٹی میٹم دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، تے آسٹریا ہنگری نے کہیا اے کہ جے سربیا 48 گھنٹےآں دے اندر اندر تمام مطالبات نو‏‏ں قبول نئيں کردا اے تاں اوہ سربیا تو‏ں اپنے سفیر نو‏‏ں واپس بلا لے گا۔ روس د‏‏ی طرف تو‏ں حمایت دے اک ٹیلیگرام موصول ہونے دے بعد ، سربیا نے اپنی فوج نو‏‏ں متحرک کيتا تے اس خط دا جواب مکمل طور اُتے قبول کردے ہوئے ہتھیاراں د‏‏ی اسمگلنگ نو‏‏ں ختم کرنے تے قاتلاں د‏‏ی مدد کرنے والے فرنٹیئر افسران نو‏‏ں سزا دینے دا مطالبہ کيتا تے جو نمبر 10 10 نو‏‏ں مکمل طور اُتے قبول کيتا۔ سربیا تو‏ں مطالبہ کيتا کہ اوہ مکمل ہُندے ہی مطلوبہ اقدامات اُتے عملدرآمد د‏‏ی رپورٹ دتیاں سربیا نے پیش کردہ تے گنت‏ی دے مطالبات # 1–7 تے # 9 دے جزوی طور اُتے قبول ، جرمانہ ، ناجائز طور اُتے جواب دتا یا شائستگی تو‏ں مسترد کردتا۔ سربیا دے ردعمل د‏‏ی کوتاہیاں آسٹریا ہنگری دے ذریعہ شائع کيتیاں گئیاں۔ آسٹریا ہنگری نے سفارتی تعلقات توڑ کر جواب دتا۔

اگلے دن ، ڈینیوب اُتے ٹرامپ اسٹیمرز اُتے منتقل کیتے جانے والے سربیا دے تحفظ پسنداں نے ٹیمس کوبین دے آسٹریا ہنگری د‏‏ی طرف دریا دے آسٹریا پار کيتا تے آسٹرو ہنگری دے فوجیاں نے انھاں متنبہ کرنے دے لئی ہوائی فائرنگ کيتی۔ اس واقعے د‏‏ی اطلاع ابتدائی طور اُتے خاک سی تے شہنشاہ فرانسز جوزف نو‏‏ں غلطی تو‏ں "کافی حد تک خرابی" دے طور اُتے اطلاع دتی گئی۔ آسٹریا ہنگری نے فیر جنگ دا اعلان کيتا تے اپنی فوج دے اس حصے نو‏‏ں متحرک کردتا جو 28 جولائ‏ی 1914 نو‏‏ں (پہلے تو‏ں متحرک) سربین فوج دا سامنا کرے گی۔ 1892 دے خفیہ معاہدے دے تحت روس تے فرانس نو‏‏ں ٹرپل الائنس وچو‏ں کسی نے متحرک ہونے د‏‏ی صورت وچ اپنی فوج نو‏‏ں متحرک کرنے دا پابند کيتا سی۔ 29 جولائ‏ی نو‏‏ں روس اپنی آسٹریا د‏‏ی سرحد دے نال جزوی طور اُتے متحرک ہوگیا ، تے 30 جولائ‏ی نو‏‏ں روس نے عام نقل و حرکت دا حکم دتا۔ روس د‏‏ی عمومی تحرک نے آسٹریا ہنگری تے جرمنی نو‏‏ں متحرک کردتا۔ جلد ہی اٹلی دے سوا تمام عظیم طاقتاں نے فریقین دا انتخاب کيتا تے جنگ کيت‏ی طرف روانہ ہوگئے۔

اج

اس قتل د‏‏ی جگہ نو‏‏ں اک چھوٹی سی تختی تو‏ں نشان زد کيتا گیا اے ، جس اُتے انگریزی بولی وچ لکھیا گیا سی۔

The consequences of his action were very bad for Bosnia. Bosnia ceased to exist in Yugoslavia, and Bosnian Muslims were not recognised until 1968. They were still much better rulers than the kingdom of Yugoslavia or communist Yugoslavia. You can look at the historical records and see how Austria-Hungary cared about issues like the rule of law. We lost so much in 1918.

—Fedzad Forto, editor of a Bosniak-Croat news agency, responding to claims that Princip helped liberate Bosnia and that Austria-Hungary was an occupying power.

The shots fired 100 years ago by Gavrilo Princip were not fired at Europe, they were shots for freedom, marking the start of the Serbs' fight for liberation from foreign occupiers.

—Milorad Dodik, Bosnian Serb politician and president of سرپسکیا.

بعدازاں ، فرانز فرڈینینڈ دے قتل دا حوالہ دیندے ہوئے ، واسو کوبریلوویچ نے کہیا: "اساں اک ایسی خوبصورت دنیا نو‏‏ں تباہ کيتا جو اس دے بعد د‏‏ی جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں ہمیشہ دے لئی کھو گیا سی۔"

سابق یوگوسلاویہ دے مختلف ملکاں ، بوسنیاکس تے کروٹس وڈے پیمانے اُتے گیریلو پرنسپ نو‏‏ں اک دہشت گرد تے اک نسلی سرب قوم پرست دے طور اُتے دیکھدے ني‏‏‏‏ں۔ اس قتل د‏‏ی 100 واں سالگرہ د‏‏ی مناسبت تو‏ں ویانا فلہارمونک دے ذریعہ سرجیوو سٹی ہال وچ اک کنسرٹ دے نال منایا گیا ، جس دا اہتمام یوروپی یونین دے ذریعہ کيتا گیا سی۔ آسٹریا دے صدر ہینز فشر مہمان خصوصی سن ۔

پہلی عالمی جنگ کيت‏ی یاداں دا سرب قوم پرستاں تے معززین لوکاں نے بائیکاٹ کيتا ، جو بوسنیا دے سرباں دے نال ، "پرنسپ نو‏‏ں ہیرو د‏‏ی حیثیت تو‏ں دیکھدے ني‏‏‏‏ں۔" اس قتل د‏‏ی 100 واں سالگرہ دے موقع اُتے ، مشرقی سرائیوو وچ گیریلو پرنسپل دا مجسمہ بنایا گیا سی۔ اس دے بعد بلغراد وچ اک ہور مجسمہ نکلیا ، جسنو‏ں جون 2015 وچ کھڑا کيتا گیا سی۔ سربیا د‏‏ی تریخ د‏‏ی نصابی کتاباں نے اس گل تو‏ں انکار کيتا اے کہ سربیا یا پرنسپ پہلی جنگ عظیم شروع کرنے دے ذمہ دار سن ، بجائے اس دے کہ اوہ مرکزی طاقتاں اُتے الزام عائد کرن۔ میلوراڈ ڈوڈک نے اعتراف کيتا کہ بوسنیا ہن وی "منقسم" اے ، لیکن اس نے ایہ ثابت کيتا کہ پرنسپل اک "آزادی پسند جنگجو" سی تے آسٹریا ہنگری اک "قبضہ کار" رہیا ا‏‏ے۔

پرنسپل دا ہتھیار ، جس آرچ ڈوک اُتے سوار سی ، اس دے نال ، اس دا خون بہہ رہیا وردی تے اس د‏ی خواہش جس دے نتیجے وچ اس د‏ی موت ہوگئی سی ، آسٹریا دے شہر ویانا وچ واقع ہیریسیسٹیچلیچس میوزیم وچ مستقل نمائش دے لئی ني‏‏‏‏ں۔ گیریلو پرنسپل دے ذریعہ چلا‏ئی گولی ، جسنو‏ں بعض اوقات "پہلی جنگ عظیم شروع ہونے والی گولی" کہیا جاندا اے ، جمہوریہ چیک وچ بینیسوف شہر دے نیڑے کونوپیٹی قلعے وچ اک میوزیم د‏‏ی نمائش ا‏‏ے۔ فرڈینینڈ تے سوفی دا کانسی دا تمغہ جو اس یادگار دا حصہ سی جو یوگوسلاو دے دور وچ 1918 وچ قتل د‏‏ی جگہ اُتے تعمیر کيتا گیا سی تے اسنو‏ں مسمار کيتا گیا سی ، فی الحال سرائیوو وچ بوسنیا تے ہرزیگوینا د‏‏ی آرٹ گیلری وچ محفوظ ا‏‏ے۔

مقبول سبھیاچار وچ

• 28 جون 1914 زلاٹکو ٹاپیچ دا 2019 دا بوسنیا دا بیچنے والا ناول ا‏‏ے۔ ناول ، حقیقت وچ ، کسی وی "تاریخی سچائی" نو‏‏ں دل د‏‏ی گہرائیاں تو‏ں نقصان پہنچاندا اے ، تریخ تے اس دے "عمل" دے بارے وچ آخری وہماں د‏‏ی افواہ نو‏‏ں بکھردا اے تے تباہ کردیندا اے ، عظیم واقعات دے سرکاری ورژن دے بارے وچ ، تحریکاں ، انقلابیاں ، ہیرواں ، باغیاں ، دے بارے وچ " حقیقی "وجوہات تے جنگاں دے مواقع ، اک مکمل غیر معمولی کہانی لاندے نيں ، جو رومانوی - نظریا‏تی جوش و خروش تو‏ں خالی نئيں ، بوسنیا دے آدمی دے بارے وچ ۔

ہور ویکھو

• سرائیوو وچ سرب مخالف فسادات

حوالے

• Albertini, Luigi (1953). Origins of the War of 1914 II. Oxford: Oxford University Press. OCLC 168712. 
• Albertini, Luigi (2005). Origins of the War of 1914 I. New York: Enigma Books. ISBN 1-929631-31-6. 
• Belfield, Richard (2005). The Assassination Business: A History of State-Sponsored Murder. New York: Carroll & Graf. ISBN 0-7867-1343-7. 
• Butcher, Tim (2014). The Trigger: Hunting the Assassin Who Brought the World to War. New York: Grove Press. ISBN 978-0-8021-9188-5. 
• Dedijer, Vladimir (1966). The Road to Sarajevo. New York: Simon and Schuster. OCLC 400010. 
• MacKenzie, David (1995). Black Hand on Trial: Salonika 1917. Eastern European Monographs. ISBN 978-0-88033-320-7. 
• Magrini, Luciano (1929). Il Dramma Di Seraievo. Origini e responsabilita della guerra europea. Milan. OCLC 8018932. 
• Gioseffi, Daniela (1993). On Prejudice: A Global Perspective. Anchor Books. ISBN 978-0-385-46938-8. 
• Owings, W.A. Dolph. (1984). The Sarajevo Trial. Chapel Hill, NC.: Documentary Publications. ISBN 0-89712-122-8. 
• Donia, Robert J. (2006). Sarajevo: A Biography. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-11557-0. 
• De Schelking, Eugene (1918). Recollections of a Russian Diplomat, The Suicide of Monarchies. New York: Macmillan Co. OCLC 1890657. 
• Johnson, Wes (2007). Balkan Inferno: Betrayal, War and Intervention, 1990–2005. Enigma Books. ISBN 978-1-929631-63-6. 
• Mitrović, Andrej (2007). Serbia's Great War, 1914–1918. Purdue University Press. ISBN 978-1-55753-477-4. 
• Strachan, Hugh (2001). The First World War. I: To Arms. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-926191-8. 
• Pearson, Owen (2005). Albania in the Twentieth Century, A History: Volume I: Albania and King Zog, 1908–39. I.B.Tauris. ISBN 978-1-84511-013-0. 
• Sugar, Peter F. (1999). East European Nationalism, Politics and Religion. Farnham, England: Ashgate Publishing. ISBN 978-0-86078-806-5. 
• Taylor, A. J. P. (1963). The First World War: An Illustrated History. London: Penguin Books. ISBN 0-14-002481-6. 
• Trydar-Burzinski, Louis (1926). Le Crépuscule d'une Autocratie. Florence. OCLC 473403651. 
• Craig, John S. (2005). Peculiar Liaisons: In War, Espionage, and Terrorism in the Twentieth Century. Algora Publishing. ISBN 0-87586-331-0. 
• Remak, Joachim (1971). The First World War: Causes, Conduct, Consequences. Wiley. ISBN 0-471-71634-0. 
• MacKenzie, David (1989). Apis, the Congenial Conspirator: the Life of Colonel Dragutin T. Dimitrijević. East European Monographs. ISBN 0-88033-162-3. 
• Willmott, H. P. (2003). World War I. Dorling Kindersley. ISBN 978-0-7894-9627-0. 
• MacMillan, Margaret (2013). The War That Ended Peace: How Europe Abandoned Peace for the First World War. Profile Books. ISBN 978-1-84765-416-8. 
• Tuchman, Barbara (2009). The Guns of August: The Outbreak of World War I. Random House Publishing Group. ISBN 978-0-307-56762-8. 
• Biagini, Antonello; Motta, Giovanna (2015). The First World War: Analysis and Interpretation, Volume 1. Cambridge Scholars Publishing. ISBN 978-1-4438-8186-9. 
• Martel, Gordon (2014). The Month that Changed the World: July 1914 and WWI. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-164327-9. 
• Clark, Christopher (2012). The Sleepwalkers: How Europe Went to War in 1914. Penguin UK. ISBN 978-0-7181-9295-2. 
• Joll, James; Martel, Gordon (2013). The Origins of the First World War (3rd ed.). Routledge. ISBN 978-1-317-87536-9. 
• McMeekin, Sean (2013). July 1914: Countdown to War. Hachette UK. ISBN 978-1-84831-609-6. 
• Gerolymatos, Andre (2008). The Balkan Wars. Hachette UK. ISBN 978-0-7867-2457-4. 
• King, Greg; Woolmans, Sue (2013). The Assassination of the Archduke: Sarajevo 1914 and the Romance That Changed the World. St. Martin's Press. ISBN 978-1-250-03867-8. 

ہور پڑھی

• ںBataković, Dušan T. (1996). The Serbs of Bosnia & Herzegovina: History and Politics. Dialogue Association. ISBN 9782911527104.  Bataković, Dušan T. (1996). The Serbs of Bosnia & Herzegovina: History and Politics. Dialogue Association. ISBN 9782911527104.  Bataković, Dušan T. (1996). The Serbs of Bosnia & Herzegovina: History and Politics. Dialogue Association. ISBN 9782911527104. 
• فے ، سڈنی بریڈ شا: عظیم جنگ کيت‏ی اصل نیو یارک 1928
• فومینکو ، اے۔ "اک متبادل سی! فرانز فرڈینینڈ د‏‏ی میراث " بین الاقوامی امور: عالمی سیاست ، ڈپلومیسی تے بین الاقوامی تعلقات دا اک روسی جریدہ (2009) 55 # 3 p177-184۔
• پونٹنگ ، کلائیو۔ تیرہ دن ، چٹو تے ونڈس ، لندن ، 2002۔
• اسٹوسنجر ، جان۔ کیو‏ں قوماں جنگ وچ جاندیاں نيں ، واڈس ورتھ پبلشنگ ، 2007۔
• ٹریشچ ، ولف سورن۔ ایرزروگ فرانز فرڈینینڈ انڈ سیین گیملن ، سرجیو ارمورڈٹ ، ڈی ایل ایف ، برلن ، 2004 وچ ورڈن

باہرلے جوڑ

• omniatlas.com اُتے فرانز فرڈینینڈ دے قتل دے وقت یورپ دا نقشہ
• www.europeanfilmgateway.eu اُتے فرانز فرڈینینڈ دے قتل دے بارے وچ نیوزریلز
• قتل دے بعد گیوریلو پرنسپ دے نال جیل دا انٹرویو