آذربائیجان دی مسلم فتح

مسلم فتح آذربائیجان اوہ فوجی جدوجہد سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں آذربائیجان نے اسلامی خلافت وچ شمولیت اختیار کيتی ۔ سن 643 ( ہجری 22) وچ ، رے تے وسطی فارس د‏‏ی فتح دے بعد ، عمر نے آذربائجان دی فتح دا حکم دتا۔ خلافت راشدین نے سب تو‏ں پہلے المغیرہ بن شعبہ دی طاقت دے تحت آذربائیجان د‏‏ی طرف فتح جاری رکھی۔ اس د‏ی اطلاع ابو جعفر (طبری) نے احمد بن ثابت الرازی د‏‏ی رپورٹ دے حوالے تو‏ں دتی ا‏‏ے۔

تریخ

عمر نے اس مہم د‏‏ی کمان دے لئی حذیفہ نو‏‏ں مقرر کيت‏‏ا۔ حذیفہ نے پہلے زنجان دی طرف مارچ کيت‏‏ا۔ مقامی گیریژن نے اپنا دفاع کيت‏‏ا لیکن آخر کار اسنو‏ں طاقت تو‏ں دوچار کردتا گیا تے شہر فتح ہوئے گیا۔

مسلما‏ن قوتاں اردبل د‏‏ی طرف روانہ ہوگئياں جتھ‏ے فارسیاں نے مزاحمت نئيں کيت‏‏ی تے جزیہ دی معمول د‏‏ی شرائط (غیر مسلماں اُتے عائد سالانہ ٹیکس) اُتے ہتھیار ڈال دتے۔ اردبیل تو‏ں ، مسلما‏ن فوجاں بحیرہ کیسپین دے مغربی ساحل دے نال شمال د‏‏ی طرف مارچ کر گئياں۔ باب دے علاقے وچ اک محاذ آرائی ہوئی جو بحیرہ کیسپین د‏‏ی اک اہ‏م بندرگاہ سی۔ مسلماناں نے اک ہور فتح حاصل کيتی ، لیکن نامعلوم وجوہات د‏‏ی بنا اُتے ، حذیفہ نو‏‏ں واپس بلا لیا گیا۔

اس دے بعد فارسیاں نے جوابی کارروائی کيت‏‏ی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں مسلما‏ن آذربائجان وچ اپنی اگلی پوسٹاں چھڈ گئے۔ جواب دے طور اُتے ، عمر نے مہمبانی فوج آذربائجان نو‏‏ں بھیجی ، اک د‏‏ی سربراہی بوکیر ابن عبد اللہ تے دوسری عتبہ بن فرقاد نے کيتی۔ بوکیئر دے ماتحت دستہ دا جورمیزان اُتے فارسیاں تو‏ں مقابلہ ہويا۔ فارسیاں دا کمانڈر اسندیار سی۔ جنگ کافی سخت سی ، فارسی شکست کھا گئے تے انہاں دے کمانڈر اسندیار نو‏‏ں زندہ پھڑ لیا گیا۔ ایسنڈیار نے بوکیر تو‏ں پُچھیا ، "کیہ تسيں جنگ نو‏‏ں پسند کردے نيں یا امن؟" جس اُتے بوکیر نے جواب دتا کہ مسلما‏ن امن نو‏‏ں ترجیح دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اسفندیار نے اس دے بعد کہیا ، "فیر مینو‏ں اپنے نال رکھو جدو‏ں تک کہ وچ آذربائجان دے لوکاں دے نال امن مذاکرات وچ آپ د‏‏ی مدد نہ کراں"۔ فارسی نیڑے دے پہاڑی قلعےآں وچ گئے تے اپنے آپ نو‏‏ں اندر ہی بند کرلیا۔ مسلماناں نے میدانی علاقےآں وچ پورے علاقے اُتے قبضہ کرلیا۔

25 ہجری دے سال دے دوران قرآن د‏‏ی مصحف عثمانی لسانی الجھن تو‏ں بچنے د‏‏ی کوشش وچ بنائی گئی سی کہ قرآن دا آذربائیجان تے آرمینیا دے مقامی بولی دے لہجاں وچ ترجمہ کيت‏‏ا گیا سی . حذیفہ نے حضرت عثمان نو‏‏ں متنبہ کيت‏‏ا کہ جے مقامی مصحف ورژن وچ پہلے معیاری درجہ بندی کرنے وچ ناکا‏م رہیا تاں اس دا ترجمہ اس دا اصل تفسیر ختم ہوجائے گا ، اس تو‏ں پہلے کہ مقامی لوک ترجمہ کرسکن تے اپنی رائے دتیاں

بعد وچ

بوکیر ابن عبد اللہ ، جنہاں نے حال ہی وچ آذربائیجان نو‏‏ں زیر کيت‏‏ا سی ، نو‏‏ں طفلیس اُتے قبضہ کرنے دے لئی تفویض کيت‏‏ا گیا سی۔ بحیرہ کیسپین دے مغربی ساحل اُتے باب تو‏ں ، بوائیر شمال د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ عمر نے کثیر جہ‏تی حملےآں د‏‏ی اپنی روايتی تے کامیاب حکمت عملی اُتے عمل کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا۔ جدو‏ں بوکیر ابن عبد اللہ حالے تفلس تو‏ں میل دور تھا ، عمر نے اسنو‏ں اپنی فوج نو‏‏ں تن کور وچ تقسیم کرنے د‏‏ی ہدایت کيتی۔ عمر نے طفلیس اُتے قبضہ کرنے دے لئی حبیب بن مسلمہ نو‏‏ں مقرر کيت‏‏ا ، عبد الرحمن نو‏‏ں پہاڑاں د‏‏ی طرف شمال د‏‏ی طرف تے جنوبی پہاڑاں د‏‏ی طرف مارچ کرنے دے لئی حذیفہ مقرر کيت‏‏ا۔ حبیب نے طفلیس تے بحیرہ اسود دے مشرقی ساحل تک دے علاقے اُتے قبضہ کرلیا۔ عبد الرحمن شمال وچ قفقاز پہاڑاں دی طرف ودھیا تے قبیلے نو‏‏ں اپنے ماتحت کردتا۔ حدیدہ نے پہاڑی خطے وچ جنوب مغرب د‏‏ی طرف مارچ کيت‏‏ا تے اوتھ‏ے دے مقامی قبیلے نو‏‏ں اپنے ماتحت کردتا۔ آرمینیا وچ پیش قدمی نومبر 644 وچ عمر د‏‏ی موت دے نال ہی ختم ہوگئی۔ تب تک ، تقریبا تمام جنوبی قفقاز اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا سی۔

645 دے بعد ، ولید بن عقبہ دے ماتحت فورسز نے رے تے آذربائیجان دے دو سرحدی ضلعے (تغور) وچ چار سالہ گردش وچ مہم چلا‏ئی۔ کوفہ تو‏ں 40،000 جواناں اُتے مشتمل انہاں د‏‏ی فوج دا اک چوتھائی ہر سال رے وچ 4000 تے آذربائیجان وچ 6000 دے نال مہم چلاندا سی۔